Revolutie in opsporingsland
n
In Natura
Eten bij de chinees
□CO
WOENSDAG 25 AUGUSTUS 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINCA 023-5
Het edelhert heeft zijn naam ongetwijfeld te danken aan
zijn vorstelijke verschijning en het damhert wordt zo ge
noemd, omdat het vroeger het favoriete jachtdier van
adellijke dames was, maar de naam van het Pater Davids-
hert heeft niets van doen met zijn uiterlijk of met de bete
kenis die hij voor de mens had. Hij werd simpelweg ont
dekt door de Franse missionaris Jean Pierre Armand Da
vid, die hem in 1865 in China aantrof en voor uitsterven
wist te behoeden.
Eerder had de geleerde Jezuïet al een uitvoerige en nauw
keurige beschrijving gegeven van de reuzenpanda, die tot
dan toe in de wereld buiten China slechts als een soort fa
beldier bekend was geweest. In het zelfde jaar trof de na-
tuuronderzoekende geestelijke in de bergachtige streken
van China een fraaie heester aan, die getooid was met
fraaie bloemenpluimen en bezaaid met vlinders. De struik
werd 'Buddleja davidii' genoemd en naar Frankrijk ge
bracht, van waaruit hij in 1893 Nederland bereikte. De
buddleja veroverde ogenblikkelijk een warm plaatsje in
onze harten en tuinen. Niet lang daarna was het niemand
minder dan Jac.P. Thijsse die hem volop aanprees in het
Verkade-album 'De bloemen en haarvrienden'; 'Ikraad
mijn vrienden en vriendinnen altijd aan om een buddleja
in hun tuin te planten. De naam klinkt vreemd en de
heester ziet er slordig uit, maar ik zou hem toch niet graag
willen missen...'
Thijsse had zijn hart verpand aan de struik om dezelfde
reden waarom pater David hem naar Europa bracht, na
melijk vanwege zijn onweerstaanbare aantrekkingskracht
op vlinders. Die is zo groot dat de buddleja beter bekend
staat als 'vlinderstruik'.
Dat onze fladderende zomerjuweeltjes verzot zijn op de
vlinderstruik heeft twee oorzaken. De eerste is de kleur
van de bloemen. Alle dagvlinders nemen uitstekend kleu
ren waar en hebben een uitgesproken voorkeur voor rood
en blauw en het gedeelte van het spectrum dat daar tus
sen ligt, zoals roze, karmijn en paars. Om deze reden mag
bijvoorbeeld ook de sering zich in de belangstelling van
vlinders verheugen. Maar terwijl de sering in het relatief
vlinderarme voorjaar bloeit, spreidt de buddleja zijn bloe
menpracht ten toon in de tweede helft van de zomer,
wanneer het vlinderbestand op zijn hoogtepunt is.
Op de bloemen kunnen we dan vele soorten waarnemen,
zoals koolwitjes, dagpauwogen, citroenvlinders, kleine en
grote vossen, atalanta's en distelvlinders. Thijsse noteer
de; 'Opvallend is dat de meeste van die vlinders niet eens
bezig zijn met honing te schrokken, doch zich vergenoe
gen met stil op de bloemen te zitten, met uitgespreide
vleugels. Soms zwaaien ze naar rechts of links, om een
nog betere houding te hebben ten opzichte van de zon'.
Thijsse's waarneming klopt: het is alleen al het paars van
de bloemen dat de vlinders aanlokt, zonder dat ze het
meteen op een nectar slobberen zetten.
Het is echter de vlinders uiteraard niet alleen begonnen
om het in het zonnetje genieten van fraaie kleuren. In we
zen zal schoonheid hun worst wezen. Rood en blauw be
tekenen voor hen: daar valt voedsel te halen. Bloemen van
deze kleuren hebben nu eenmaal veel lekkers in petto. En
zoals bij alle levende wezens het geval is, draait ook het
vlinderbestaan slechts om het vullen van de maag. De
buddleja biedt hen smakelijke en voedzame vlinderkost in
de vorm van nectar. In feite is nectar slechts dik suikerwa
ter, dat uit saccharose, glucose of fructose bestaat. In de
ene bloem overweegt de ene soort suiker, in de andere de
andere. Altijd echter bedraagt het suikergehalte maximaal
tachtig procent van de nectar. Want behalve water zijn er
nog proteïnen, vitaminen en smaakstoffen in aanwezig.
Het is dus een mierzoet goedje dat door het extreem hoge
suikergehalte eersteklas brandstof.vormt voor talloze in
secten, waaronder vlinders. De even zo zoete geur ervan
lokt de bloembezoekers naar de bron en doet hen al bij
voorbaat stevig watertanden. Enerzijds is het dus de kleur
van de buddleja waardoor vlinders worden aangelokt, an
derzijds de geur, maar deze twee houden direct verband
met elkaar.
Ofschoon vlinders zich ook laven aan sap uit boomstam
men en vruchten, vormt nectar hun belangrijkste voedsel.
Ze slurpen het kostelijke vocht op met hun zuigtong, die
fungeert als een rietje in een glas limonade. In rust is deze
tong als een horlogeveer opgerold onder hun kop, maar
hij wordt bij het bezoek aan een bloem uitgerold als een
feesttoetertje, waarna er de nectar mee wordt opgezogen
en in het spijsverteringskanaal wordt gebracht.
Op de bloempluimen van de buddleja zijn dikwijls vele
vlinders gelijktijdig bezig met dit aangename karwei. Zo
langzamerhand zijn dit echter de enige plekjes waar we
nog zoveel vlinders tezamen kunnen waarnemen. Want
wat gaat het slecht met onze vlinders! Soort na soort valt
ten prooi aan de onstuitbare menselijke expansiedrift. Het
is maar goed dat zowel pater David als Jac. P. Thijsse niet
geweten hebben hoe het af zou lopen met 'de bloemen en
haar vrienden'.
Ontdekking DNA veel grotere vondst dan unieke vingerafdruk
DIRK MELLEMA
De Amerikaanse honkbalheld
Ronald Williamson stond afge
lopen april op het punt te wor
den geëxecuteerd. Een jury in
Oklahoma had hem en mede
verdachte Dennis Fritz schuldig
bevonden aan de gruwelijke
seksmoord op de 21-jarige ser
veerster Debra Sue Carter. En
toen kwam het verlossende be
richt. Met behulp van een nieu
we opsporingstechniek, DNA-
onderzoek, werd aangetoond
dat het tweetal onschuldig was.
De echte moordenaar bleek een
man die tegen hen had getuigd.
Inmiddels zijn in de VS al 62
veroordeelden vrijgelaten om
dat de nieuwe onderzoeksme
thode hun onschuld bewijst.
Volgens sommigen is dit pas
het begin. „Er zullen op den
duur duizenden onschuldige
mensen vrijkomen", zegt de
bekende Amerikaanse advocaat
Barry Scheck. DNA-onderzoek
veroorzaakt vrij onopgemerkt
een revolutie in opsporings
land. Meer misdrijven worden
opgelost, en verdachten kun
nen hun onschuld bewijzen. Zo
moest de politie in Friesland
onlangs een 32-jarige mem uit
Zwaagwesteinde vrijlaten, die
werd verdacht van moord op de
16-jarige Marianne Vaatstra.
DNA-onderzoek toonde zijn
onschuld aan. De vlag ging uit
in het kleine Friese dorp, waar
de man woont. Hetzelfde ge
beurde met de verdachte die
was gearresteerd in verband
met de moord op het Haagse
meisje Kumral Bagci.
En ook hele oude misdrijven,
vooral geweld- en zedendelic
ten, kunnen soms alsnog tot
klaarheid worden gebracht. Zo
hoopt de politie in Londen bin
nenkort de dertig jaar oude
moord op de 18-jarige Rita
Sawyer alsnog op te lossen.
Deskundigen zijn er in gesla
DNA-materiaal te halen uit het
van een DNA-keten.
tene het DNA-profiel in de
computer zitten, dan zouden
moorden veel sneller worden
opgelost. Maar het opslaan van
een ieders profiel gaat de mees
ten te ver, ook de voormalige
Rotterdamse hoofdcommissaris
en moordspecialist JA Blaauw,
een bepleiter van verruiming
van de mogelijkheden van het
DNA-gebruik.
Blaauw: „Er is te veel weerstand
tegen het vastleggen van alle
profielen. Dat is simpelweg niet
haalbaar. Maar dat neemt niet
weg dat Nederland veel kansen
laat liggen. Er zouden meer
foto gpd/forensic science service london
Een voorbeeld van het bloedonderzoek, foto gpd/roland de bruin
in beslag genomen bewijsmate
riaal van destijds. De politie wil
dit nu vergelijken met het DNA
van de toenmalige verdachten.
De ontdekking dat ieder mens
een uniek DNA-profiel heeft en
dat dit profiel aan de hand van
een cijfercode eenvoudig kan
worden opgeslagen, is revolu
tionair. Dit heeft grotere gevol
gen dan de ontdekking van we
tenschappers dat iedereen een
eigen vingerafdruk heeft. Het is
voor een dader veel moeilijker
te voorkomen dat hij zijn DNA-
profiel achterlaat dan zijn vin
gerafdruk. Een paar hand
schoenen zijn al voldoende om
geen afdruk te maken. Maar
vooral bij geweld- en zedenmis
drijven is het lastig om geen
bloed, sperma, speeksel, huid
schilfers, zweet of haren achter
te laten. Want uit al deze zaken
is een DNA-profiel te achterha
len.
De bruikbaarheid van de nieu
we techniek neemt razendsnel
toe. In de Verenigde Staten zal
binnen twee jaar in elke politie
auto een testidst liggen, waar
mee binnen een paar seconden
het profiel van de dader kan
worden vastgesteld. Het appa
raatje werkt door een haar. een
bloedspoor of wat speeksel op
een soort creditcard met micro
chip aan te brengen. Door een
computerverbinding wordt het
DNA-profiel vergeleken met de
opgeslagen profielen van crimi
nelen. Met een beetje geluk
weet de politie binnen een uur
wie de dader is.
Opslaan
Vanzelfsprekend is de kans op
succes groter naarmate meer
profielen zijn opgeslagen. Zou
van iedere Nederlandse ingeze-
misdrijven opgelost kunnen
worden, als wij niet zo puriteins
zouden zijn met het vastleggen
van DNA-profielen. We zouden
met die profielen moeten om
gaan, zoals we dat met vinger
afdrukken doen. Dat zou bete
kenen, dat van iedereen die als
verdachte van een misdrijf lan
ger dan zes uur op een politie
bureau wordt vastgehouden,
een DNA-profiel wordt ge
maakt. Momenteel gebeurt dat
zelden. Tot nu toe is er de afge
lopen tweeënhalf jaar van vier
honderd Nederlanders het
DNA-profiel in opgeslagen, ter
wijl er in Groot Brittanië al
meer dan een half miljoen
mensen zijn vastgelegd."
Er zijn weinig landen in de we
reld waar men terughoudender
is met het registreren dan Ne
derland. Een DNA-profiel kan
tot nu toe alleen worden afge
nomen als het gaat om een
misdrijf waarop tenminste acht
jaar gevangenisstraf staat en
dan uitsluitend als het nodig is
voor de bewijsvoering. Een
voorbeeld: een man wordt be
trapt op verkrachting van een
jong meisje. Hij wordt opge
pakt, hij bekent. Van deze man
wordt geen DNA-profiel ge
maakt want het bewijs is im
mers rond. Zijn DNA-profiel zal
dus nooit vergeleken worden.
Tot nu toe is slechts eenmaal in
Nederland een verdachte opge
spoord, omdat zijn profiel bij
het Gerechtelijk Laboratorium
stond geregistreerd. In de Ver
enigde Staten en in Groot-Brit-
tanië gebeurde dat veel vaker,
domweg omdat daar meer cri
minelen staan geregistreerd. In
Nederland woedt momenteel
een discussie of een verdachte
niet al kan worden gedwongen
DNA af te staan wanneer het
gaat om misdrijven waarop vier
jaar gevangenisstraf staat.
„Daar ben ik tegen", zegt prof.
dr. Th. de Roos, hoogleraar
strafrecht aan de universiteit
van Leiden. „Om een DNA-pro
fiel af te nemen, wordt met een
watje wat wangslijm weggeno
men. Daarvoor moet je dus het
lichaam in en daar moet je heel
terughoudend in zijn. Het is
een te grote aantasting van de
lichamelijke privacy om dit
middel vaak toe te passen." Die
opvatting staat haaks op bij
voorbeeld de Britse, waar het
afnemen van wat wangslijm als
een kleine ingreep wordt ge
zien. Blaauw: „Onlangs reed
daar iemand weg bij een benzi
nepomp zonder te betalen. De
man werd aangehouden, ze na
men zijn DNA-profiel af en
toen bleek dat hij wordt ge
zocht wegens moord. In Neder
land is dat helaas ondenkbaar."
Advocatuur
Ook het zogenaamde bevol
kingsonderzoek is in Nederland
minder ontwikkeld dan in an
dere Westerse landen. In mei
werd de moord op de 19-jarige
Tanja Thijssen uit Heerlen op
gelost, nadat negen mannen uit
haar kennissenkring vrijwillig
meewerkten aan een DNA-test.
Een van hen bleek de dader.
Een dergelijk onderzoek is in
Nederland echter een grote uit
zondering. Massale DNA-on-
derzoeken worden vooral in
Engeland, Duitsland en Frank
rijk toegepast. Vaak moeten
honderden, een enkele keer
zelfs duizenden hun DNA-pro
fiel afstaan. Ze kunnen mede-
Professor Th. de Roos is tegen het verplicht afnemen van een DNA-
profiel door met een watje wat wangslijm weg te halen. „Het is een te
grote aantasting van de lichamelijke privacy om dit middel vaak toe te
passen." foto henk bouwman
Supermoeder naakte molrat
NED
16 Sta]
Ser
verf
Een wetenschapper van de forensische wetenschappelijke dienst in Londen bekijkt de intensiteit van elk deel
werking weigeren, maar dan
volgt er wel een nader onder
zoek.
De Utrechtse politie voert mo
menteel de grootste test ooit
uit; 110 mannen is gevraagd
vrijwillig hun profiel af te staan,
zodat zij kunnen aantonen dat
zij niet de beruchte Utrechtse
serieverkrachter zijn. Zeven
mensen hebben tot nu toe ge
weigerd en zeventien anderen
moeten nog reageren. „De wei
geraars verdwijnen niet uit het
dossier, de anderen wel", ver
telt officier van justitie Steens-
ma. Hij zegt als opsporings
ambtenaar een voorstander te
zijn van meer registratie, maar
de beslissing aan de politiek te
willen overlaten. Dit vanwege
de nadelen rond de privacy van
personen.
De grootste tegenstanders van
DNA-onderzoek zijn in de ad
vocatuur te vinden. De bekende
raadsman Spong vindt het risi
co te groot dat de privacy wordt
geschonden, omdat ook andere
persoonlijke gegevens, zoals er
felijke eigenschappen, uit DNA-
onderzoek kunnen worden
vastgesteld. Medewerkers van
het Gerechtelijk Laboratorium
wijzen er echter op dat de test
die wordt gebruikt geen erfelij
ke eigenschappen verraadt. Dat
klopt, maar het DNA-materiaal
blijft wel bewaard en is dus be
schikbaar voor ander onder
zoek waarbij wel de erfelijke ei
genschappen bekend worden.
'In de praktijk is dat echter on
mogelijk. Het materiaal is heel
goed beveiligd opgeslagen', al
dus een woordvoerder van het
Gerechtelijk Laboratorium.
Blaauw nogmaals: „We moeten
niet te puriteins doen."
Het aantal tepels van een zoogdier is meestal het dubbele
het gemiddeld aantal jongen. Deze biologische stelregel gaai
niet op voor de naakte molrat (Heterocephalus glaber). Dez
Afrikaanse holbewoner telt gemiddeld twaalf melkklieren,
wijl het aantal baby's per worp kan oplopen tot achtentwint
Toch wordt er in de ondergrondse holen niet gevochten d<
de hongerige nakomelingen. Het pas geboren kroost deelt
beschikbare melkgift met elkaar. Dat is uniek in de dierenwe
reld en alleen mogelijk dankzij de sociale organisatie van de doe
naakte molrat. Zo ontdekten wetenschappers van de Come
Universiteit in Ithaca, New York.
„Deze dieren breken alle regels", zegt diergedragskundige F
Sherman. „Door het zooggedrag te bestuderen zagen we da
jongen netjes op hun beurt wachten om te drinken uit deze
tepel. Er zijn geen gevechten, zoals bij andere zoogdieren, e
is genoeg melk." Geen gevechten tussen de babyratjes welte 7 Holl
staan. Er zijn wel gemene ruzies op leven en dood tussen
vrouwtjesratten. Zij strijden om de eer de enige jongen voc
brengende vrouw te worden in de groep. De grootste wint
meestal en wordt net als bij insecten uitverkoren tot koning
Deze eigenaardigheid in de rattengemeenschap verklaart
gens Sherman ook de gelijkmoedigheid bij het voeren.
„De koningin wordt veilig beschermd door de hele kolonie.
Hierdoor is ze in staat om zich fysiek volledig te wijden aan p
zwangerschap, nestvorming en zogen. Ze krijgt alle tijd ora
gestoord bij haar talloze jongen door te brengen". De naakt
molrat is boeiende materie voor biologen, meent Sherman.
leven als sociale insecten, volwassenen delen voedsel en ve
digingstaken, ze hebben de grootste nesten onder de zoogt
ren en, naar nu dus blijkt, de jongen zijn bereid om moede
melk te delen. Deze dieren breken met alle regels van de na
door hun extreem sterke sociale band". Maar waarom heel
dier geen 28 tepels ontwikkeld in de evolutie? Volgens de bi
gen zou dat het dier meer kwaad dan goed doen. „We denk
dat meer melkklieren ten koste zouden gaan van de licham
ke gesteldheid. De extra benodigde energie zou uiteindelijk
kunnen leiden tot meer borstontstekingen en -kanker. En 0
dat de pups willen delen en hun supermoeder genoeg voe-
dingstijd krijgt, is er simpelweg geen noodzaak voor één te
per jong".
Braille wel degelijk gezien
Eng
Stui
Act
I KRC
Dal)
Eng
Deep Space I heeft in het infrarood de kleine planetoïde
Braill eJ^<^Tpeer^T\|Ml3ij jVl dpi ïjf ^rgaterieklompen
te zien zijn. foto anp
De ruimtesonde Deep Space I (DS-I), waarvan eind juli
werd gemaakt dat deze de asteroïde Braille had gemist, hee
dat kosmische rotsblok wel degelijk 'gezien'. Sterker: Brail'
wel eens één van de vele fragmenten kunnen zijn die ooit
de veel grotere planetoïde Vesta werd afgeslagen. Het Amejtei
kaanse tijdschrift Aviation Week Space Technology (AWS lil
doet een en ander uit de doeken.
Hoewel de ccd-camera voor zichtbaar licht tijdens de pas:
van de sonde langs de piepkleine Braille kennelijk de andi
kant heeft uitgekeken en alleen 'zwart' fotografeerde, slaa
infrarood detectoren van de DS-I erin ongeveer een dozijn
de spectra in het infrarood van het kosmische object te m;
Hoogleraar natuurkunde Eileen Ryan van de New Mexico
lands University verklaart in AWST dat deze spectra veel ov
eenkomsten vertonen met een deel van het oppervlak van 1
veel grotere planetoïde Vesta. Braille behoort, zo leerden
infrarooddetectoren, ook tot die familie. Verder kwam uit
gistraties varj de sonde nog een opmerkelijk verschijnsel n;
voren: Braille bestaat vermoedelijk uit drie of meer aan elki
vastzittende brokstukken. Op de infrarode beelden zijn dui
lijk twee grote klompen en één kleinere te zien met een gez >veg
menlijke lengte van twee kilometer. De dikte bedraagt r
maal 965 meter.
ei jtplef
Dfaarg
;am
bou
phe
bew
Gestreept konijn ontdekt
In de Annamietbergen van Vietnam is een nieuw zoogdier
dekt. Het gaat om een gestreept konijn van de soort Nesolaei
Dat meldt het wetenschappelijk tijdschrift Nature van deze
week. Vermoed wordt dat de pas ontdekte soort een afstan
ling is van Nesolagus netscheri, die leefde op het eiland Sui
tra, 1500 kilometer zuidelijk. Het laatste exemplaar hiervan
1916 gesignaleerd en wordt als uitgestorven beschouwd. Ii
Vietnam is nu zijn verre achterneef gevonden. Voor het e<
het gesignaleerd in december 1995 op een voedselmarkt
dorpje Ban Lak in Laos.
Het kleine dier is overwegend bruin en heeft een aantal c
lend brede, zwarte strepen op zijn rug. Zijn achterste is roe
kleurig en de staart en de oren zijn extreem kort. Museumi W
plaren van de Sumatraanse soort zijn genetisch geanalvseesr
vergeleken met de nieuwe variant. Qua bouw en uiterlijk zi
beide soorten bijna identiek. Maar genetisch is er een grot
schil. Vermoed wordt dat de soorten zo'n acht miljoen jai
leden genetisch uit elkaar groeiden. Dat is net aan het eini
het Plioceentijdperk, toen Sumatra, Java en Borneo los kwi
van het Aziatische vasteland. De leefomgeving van beide
ten konijnen is vrijwel identiek: bosgebied met open vlakte
hoog in de bergen.
ler C
mede
„Am
dagl
igrijk
aar c
'je gf
denl
:n hi
et )/0
ic°°C(
V10
wmmm
Cryptogram
Horizontaal:
1. Belgisch metaal (4); 4. Meteen is het glad (5); 7
Brandstof met karakter (7), 8 Die bijbelse figuur kreeg een
heleboel .Engels (3); 9. Ronde student (3); 10 Huur een
vliegtuig af met deze oorkonde! (7); 12. Niet zonder geluk
raken (7).
Verticaal:
2. Dier in het Duitse tuig (4); 3. Er vallen klappen als het
meisje in een opstootje terechtkomt (6); 4. De hele familie is
op bloedige wijze vermoord (8); 5. Nooit is minder goed (4);
6. Gehalte van een wagen met wilde haver (6); 9. Van
oorsprong ook wel anders genoemd (4); 11 Die maat moet
wel Engels zijn (3).
Oplossing van dinsdag:
1. amen-manie-Cinema
2. port-tromp-lmport
3. teil-pleit-Tippel
4 trek-kater-Racket
5 loge-ploeg-Opgeld
6. reis-serie-Erosie
7. mens-samen-Namens
8. reet-enter-Venter
9 lena-malen-Lamoen
10. verf-veraf-Afvoer
Gevraagd woord: CITROENVLA
)/0
TROE
)/0
l je m0ettoe6e
TA 1-V path/j &0ep A 1
Tj «e lui ster.1
