Onrijpe eicel wacht op bevmchting
Gezondheid
Aanpassingen bij Parkinson
Mannen lange ringvinge i
Wenden en keren
'Soms kun je nergens terecht'
14 wÊÉ
MAANDAG 23 AUGUSTUS 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-
Kan meneer Zwart nog even
langs komen vandaag?, vraagt
mijn assistente. Eigenlijk zit
ten we vol, „maar hij kan niet
meer op of neer", vertelt zijn
zoon. „Hij lijkt wel verstijfd,
en heeft vannacht niet goed
kunnen slapen". Het lijkt me
een beter idee dat ik even bij
hem langs ga - hij woont in de
buurt. Dus sta ik aan het eind
van de ochtend bij hem voor
de deur. Als ik heb aangebeld,
zie ik zijn hand voorzichtig
door de brievenbus, en gaat
de deur open. „Ik doe het
maar met twee handen, an
ders gaat die zware voordeur
niet open", zegt hij. „Mijn
spierkracht neemt duidelijk af.
Ik merk het aan meer dingen,
maar dat vertel ik je straks
wel".
Binnen informeer ik wat zijn
probleem van dit moment is.
Meneer Zwart heeft de ziekte
van Parkinson, al een aantal
jaren. Hij is er erg door veran
derd. Hij heeft gewerkt als
maatschappelijk werker, zijn
voornaamste vreugde was het
optrekken met mensen, hij
leidde gespreksgroepen en
stond volop in het leven. Toen
de eerste verschijnselen van
de Parkinson zich openbaar
den, doordat zijn linkerhand
ging trillen, maakte hij zich
nog niet zo bezorgd. De neu
roloog, naar wie ik hem ver
wees, stelde hem in op medi
catie. Dat was een periode van
zoeken naar de goede medicij
nen en de juiste dosering. Dat
was niet gemakkelijk, ook niet
voor hem. Hij woont alleen
met zijn zoon, die hem wel ge
zelschap houdt, maar overdag
de deur uit is en dus niet in
staat is hem te verzorgen.
Langzaam maar zeker leek
meneer Zwart wat baat te
hebben en raakte hij zijn tril
lerigheid kwijt. Toch leverde
hij dingen in: hij loopt met
kleine pasjes, raakt makkelijk
uit zijn evenwicht. Het schrij
ven gaat moeizamer, en zijn
gezicht heeft een strakkere
uitdrukking gekregen.
Dat valt me nu ook op. Hij
kijkt me aan met een melan
cholieke blik. „Wat is er toch
veel met me gebeurd", zegt
hij. „Vroeger liep ik anderen te
helpen, nu ben ik langzaam
maar zeker volledig afhanke
lijk geworden van jullie hulp.
Ik aanvaard het wel, maar ik
kan me er nog nauwelijks bij
neerleggen dat ik me zo'n ge
vangene voel in mijn eigen li
chaam. Vannacht kon ik bijna
niet overeind komen. Ik wilde
het laken optrekken naar mijn
gezicht, maar mijn arm deed
éénvoudig niet wat ik wilde.
Dat maakt me verdrietig en
opstandig, ik weet dan werke
lijk niet wat ik moet doen."
Meneer Zwart zit in een moei
lijke situatie. Zijn echtgenote
is hem plotseling ontvallen.
Haar goede zorgen moet hij
nu missen, naast het gemis
van haar aanwezigheid. Het
valt me op, dat hij in deze
rouwperiode duidelijk meer
achteruit is gegaan. Zijn zoon
kan het verlies van zijn moe
der ook niet goed verwerken,
de twee mannen zijn niet zul
ke praters. Ik breng het ter
sprake. „Ja, dat heb je goed
gezien", zegt hij. „Ik zie het
somber in, maar ik vecht wel
voor mijn zoon. Als hij er niet
was, dan zou ik het niet meer
weten."
Voor het gemis en het verdriet
heb ik geen oplossing. Maar
wel kunnen we kijken of ik iets
kan doen aan de praktische si
tuatie. „Op de eerste plaats
gaan we een ander bed voor u
bestellen", stel ik hem voor.
„Dat gaat via een ergothera
peute, die we van de verzeke
ring langs mogen laten ko
men. Er zijn vast nog meer
dingen in huis waar u moeilijk
mee overweg kan. De wc-pot
is misschien te laag, en er
moeten handgrepen komen in
de douche. Wellicht een stoel
tje om op te zitten bij het was
sen. En het is langzaam maar
zeker ook niet meer verant
woord de trap nog op te lo
pen. Via de gemeente is het
mogelijk een traplift aan te
vragen. Dat wordt betaald
vanuit een speciaal potje.
Vindt u het goed, als we dat in
gang zetten?"
Meneer Zwart zegt dat hij het
op dit moment niet allemaal
overziet, maar hij wil graag
meewerken aan een verbete
ring van zijn thuissituatie. Zo
zitten we dan enkele weken
later weer samen aan tafel.
Toevallig is de ergo therapeute
er, als ik een bezoekje breng.
Ze laat elektrische hoog-laag-
bedden zien, hij kan zelfs kie
zen welke hij wil hebben.
Voortvarend en deskundig
maakt ze een plan met hem
om ook de andere zaken aan
te pakken. Daaronder vallen
de aanpassingen in huis, zoals
de wc, de traplift en de dou
che, maar ook stelt ze voor, de
drempels in de gang te laten
egaliseren, zodat hij niet meer
struikelt als hij loopt.
Ik zie zijn gezicht wat opkla
ren. „Ik ben dankbaar voor al
le aanpassingen die mogelijk
zijn. Het maakt me weer wat
onafhankelijker", zegt hij. Zelf
overleg ik met de neuroloog
over een betere dosering van
zijn medicatie - die ziet hem
op korte termijn hiervoor te
rug. Het staat weer op de rails.
Experiment eierstokken invriezen van jonge vrouwen met kanker
GERARD AKKERMAN
Ontwikkelingen binnen de ge
neeskunde gaan razendsnel.
Het Academisch Ziekenhuis
Groningen vriest sinds kort ei
erstokken in van jonge vrouwen
met kanker. Zo kunnen ze mo
gelijk hun vruchtbaarheid be
houden.
Behoud van vruchtbaarheid,
dat is de belangrijkste reden
voor het invriezen van stukjes
eierstok met onrijpe eicellen
van jonge vrouwen. Voor meis
jes die op jonge leeftijd een
kankerbehandeling ondergaan
is verlies van hun vruchtbaar
heid vaak de tol die ze moeten
betalen voor genezing. Door in
tensieve bestraling of chemo
therapie raken eierstokken
makkelijk onherstelbaar be
schadigd.
Het Academisch Ziekenhuis in
Groningen (AZG) is het eerste
in Nederland dat uit voorzorg
heeft besloten stukjes weefsel
in te vriezen. Dat weefsel wordt
dus verwijderd vóór de kanker
behandeling. Arnold Simons,
gynaecoloog en hoofd klinische
ivf van het AZG, hoopt binnen
tien tot vijftien jaar over de ken
nis en techniek te beschikken
om de onrijpe cellen tot leven
te brengen en geschikt te ma
ken voor bevruchting. Die be
vruchting kan dan mogelijk
plaatsvinden in het laboratori
um. Maar daar is nog veel on
derzoek voor nodig.
In het laboratorium staat een
stikstofvat met daarin stukjes
ingevroren eierstok van meis
jes, vaak niet ouder dan vijftien
jaar. In dit ivf-laboratorium vin
den dagelijks bevruchtingen
plaats. Met minuscule pipetjes
worden eicellen en zaadcellen
samengebracht. Als de be
vruchte cellen zich gaan delen
en er een embryo ontstaat,
wordt dit binnen enkele dagen
teruggeplaatst in de baarmoe
der om uit te groeien tot een
kind.
Op een videoscherm is te zien
hoe een analiste op microsco
pisch niveau een zaadcel met
een uiterst dunne pipet de eicel
binnenbrengt. Ze prikt door de
wand van de eicel, waarna de
zaadcel snel naar binnen glipt
en de eicel zich weer sluit.
Zwakke zaadcellen
Deze nog jonge icsi-methode is
de uitkomst voor paren, bij wie
het zaad van de man van slech
te kwaliteit is. De zaadcellen
zijn niet in staat om op eigen
kracht de eicel binnen te drin
gen en deze te bevruchten. Niet
de natuur selecteert, maar de
analiste, die met de microscoop
een zaadcel opspoort die nog
goed genoeg is voor bevruch
ting.
Een van de analisten laat een
buisje zien waarin de stukjes ei
erstok in de vloeibare stikstof
kunnen worden bewaard. De
damp slaat ervan af. Bevruch
ting van het ingevroren eiersto
kweefsel is nog lang niet aan de
orde. Het tere weefsel zal nog
jaren in de vaten blijven zitten
voordat er een goede techniek
is om de niet-rijpe cellen te la
ten rijpen en ze geschikt te ma
ken voor bevruchting.
In tegenstelling tot mannen
dragen vrouwen al vanaf de ge-
Bij de IVF-methode worden de zaadcellen ingevroren en tijdelijk in een soort rietjes bewaard.
boorte al hun eicellen bij zich.
Mannen maken steeds op
nieuw zaad aan. Met het ouder
worden daalt de voorraad eicel
len bij vrouwen en neemt de
kwaliteit af. Rond hun 53e is de
voorraad zo'n beetje uitgeput
en komen vrouwen in de over
gang. Al zo'n tien jaar daarvoor
is de kwaliteit zo laag en de
voorraad zo beperkt, dat de
kans op zwangerschap met of
zonder ivf minimaal is.
„Meisjes bij wie door kanker de
eierstokken zijn beschadigd, ra
ken al op veel jongere leeftijd
een groot deel van hun eicellen
kwijt. Ze verliezen hun vrucht
baarheid en belanden soms al
op dertigjarige leeftijd in de
overgang." Nu meer vrouwen
kanker op jonge leeftijd overle
ven, komt ook de wens naar
kinderen steeds duidelijker
naar voren. Daar moet oog voor
zijn, vindt Simons.
„Het enige wat we op dit mo
ment kunnen is stukjes eier
stokken verwijderen en invrie
zen. De techniek van het invrie
zen en ontdooien lijkt goed. Na
onderzoek blijken de cellen vi
taal en van goede kwaliteit te
zijn. We weten alleen niet hoe
we 'slapende' eicellen op gang
moeten helpen."
Bij dieren
Experimenten bij schapen in
het Britse Leeds hebben aange
toond dat het bij dieren kan.
„Bij de schapen zijn eierstok
ken verwijderd, ingevroren,
weer ontdooid en terugge
plaatst. Een aantal schapen
raakte drachtig. Dus het werkt."
Terugplaatsen bij vrouwen is
een risicovolle aangelegenheid.
Zeker als er kanker in het spel
is. „Wie zegt dat er geen kanker
in het verwijderde weefsel zit.
Dat kun je moeilijk onderzoe
ken. Als je een stukje ontdooit
en vaststelt dat er geen kanker
inzit, wil dat nog niet zeggen
dat er in andere delen van het
nog ingevroren weefsel ook
geen kanker zit. Je kunt moeilijk
al het weefsel ontdooien en on
derzoeken, want dan heb je
niets meer over." Bevruchting
zal daarom waarschijnlijk in het
laboratorium plaatsvinden met
behulp van ivf of icsi. Daarvoor
schiet de kennis nog te kort.
„Wat is verantwoordelijk voor
het aan de praat krijgen van de
cellen? Zijn het hortnonen,
groeifactoren of zijn de cellen al
voorgeprogrammeerd vanaf de
geboorte. Er is nog veel tijd no
dig om dat uit te zoeken."
Dit is ook een belangrijke reden
om geen weefsel van vrouwen
rond de dertig in te vriezen.
„Over twee jaar kunnen we er
nog niets mee. We hebben deze
vrouwen nog niets te bieden."
Simons is er geen voorstander
van om deze technieken bij ou
dere vrouwen te gebruiken. Dat
geldt bijvoorbeeld ook voor ei
celdonatie, waarbij de zwanger
schap tot stand wordt gebracht
met een donatiecel van een an
dere vrouw. Na twee jaar is
vaak nog onzeker of de ex-pati-
ente helemaal kankervrij is. Als
de kanker terugkeert, kan ze
vroeg overlijden. „Dan zetje
een wees op de aardbol. Ik
vraag me af of je dat wel moet
doen."
HEi
Hoe langer de ringvinger, hoe
groter de kans op een depres
sie. Dit is geen grap, maar een
bevinding uit serieus onder
zoek in Engeland. Medische
wetenschappers van de uni
versiteit in Liverpool vonden
dit opmerkelijke verband, dat
trouwens alleen opgaat voor
mannen. Hoe langer iemands
vingers zijn in verhouding tot
zijn lichaamslengte, hoe gro
ter de kans op een depressie.
De sterkste indicator is de
ringvinger. Als die langer is
dan de wijsvinger is de vat
baarheid voor psychische
stoornis het grootst, aldus de
studie. De oorsprong ligt in de
blootstelling aan testosteron
in de baarmoeder.
Onderzoeker John Man
ning: „Testosteron speelt een
sleutelrol bij de ontwikkeling
van het mannelijk geslachts
systeem. Het beïnvloedt te
vens de vorming van het cen
traal zenuwstelsel en van de
vingers en duimen." Mannen
die als foetus bloot stonden
aan een hoge concentratie
testosteron hebben relatief
lange vingers, in het bijzonder
zijn hun ringvingers langer
dan hun wijsvingers. Omge
keerd hebben mannen die als
ongeboren vrucht lage con
centraties van dit geslai
hormoon hebben
kortere ringvingers dan
vingers."
Het verband is aangetj
na meting van diverse ui
ke lichaamskenmerken
ruim honderd mannen
vrouwen. Van alle deelna
werd tevens de mate vat
pressie bepaald. De resuh
toonden bij mannen, en
bij vrouwen, een opmei
verband tussen depressi
lange vingers. Vingerleng
gezet tegen de lichaamsli
gaf een nog sterkere aa
zing voor de kans op de
sie.
Foetale testosteron coi
traties zijn de meest
schijnlijke verklaring,
Manning. „Testosteron
sterke invloed op de on
keling van het mannelijl
nuwstelsel, ook op de ni
gunstige aspecten. Zo sl
leert een overaanbod vat
tosteron de groei van de
ter hersenhelft ten kost
de linker. Ook wordt ee
veel aan testosteron in
band gebracht met het
staan van migraine, aut
en stotteren. Hier kan de
sie aan worden toegevoej
Of het waar is moet de consu
ment gaan bewijzen. Aquaf-
resh komt met een borstel op
de markt waarvan de haren in
drie verschillende richtingen
staan. "Daardoor onstaat er
een effectiever contact met
het poetsoppervlak." Het ge
bit zou daardoor beter wor
den gereinigd, ook tusssen de
tanden en kiezen. Hij bezit
verder een antislip grip en
flexibele stejel om het tand
vlees te sparen. De Aquafresh
Flex Inter-action, de naam
van het nieuwe prroduct is
heden te koop.
No wellicht oorzaak glaucoo
Remming van de productie
van stikstofoxide (NO) in de
ogen van ratten met een ver
hoogde oogdruk leidt tot aan
zienlijk minder schade aan
cellen in het netvlies. Dat
blijkt uit een Amerikaanse stu
die in de Proceedings of the
National Academy of Sciences
van deze week. Een chronisch
verhoogde druk van het vocht
in de oogbol leidt bij mensen
tot verschijnselen van glau
coom. Deze oogaandoening
wordt gekenmerkt door een,
in de loop der jaren optreden
de, beperking van het ge
zichtsveld. Onbehandeld leidt
glaucoom op den duur tot
blindheid. Door de verhoogde
oogdruk worden de zenuwcel
len in het netvlies beschadigd.
De aandoening die vooral bij
mensen van boven de 40 jaar
voorkomt, wordt behandeld
door de druk in de oogbol te
verminderen. Over de wt
lijke oorzaak van glaucoi
nog weinig bekend. Volg
de Amerikaanse onderzo
zou dat wel eens NO kun
zijn. Al eerder hadden ze
vonden dat een enzym di
produceert, wel in de oge
van mensen met glaucoo
in die van ratten met een *N c
hoogde oogdruk kon wor
aangetoond, maar niet in Jen'
ogen van mensen en ratt2011
met een normale oogdru1U(1.
Remming van dit enzym ns
behulp van de stof aminivan
nidine bleek de schade ai itrij<
zenuwcellen in het netvli
van ratten met een verho 'e e'
druk in de oogbol aanziei)aa:
te reduceren. Volgens de 'r d;
derzoekers vormen deze oeiT
sultaten een sterke aanw K v
dat de gezichtsbeperkinglevv
glaucoom (mede) veroon '|ec
wordt door NO.
Praktijkboek voor ouders met kinderen die kanker hebben
LEO VAN GELDEREN
De psychologe Nel Warnars en haar collega Conny
Molenkamp schreven zes jaar geleden het boek 'Mam,
wordt het ooit nog eens als vroeger?' Het boek, dat als
leidraad geldt voor ouders en verzorgers van kinderen
met kanker, groeide uit tot een standaardwerk op het
gebied van kinderoncologie. Het werk raakte uitver
kocht, maar de vraag bleef onverminderd groot. Dus
besloten beide Noord-Hollandse psychologen met een
herschreven versie te komen, die nu in de boekhandel
ligt.
„De afgelopen dagen hebben we uit heel Nederland en
België al driehonderd aanvragen binnengekregen",
meldt een trotse Nel Warnars. „Maar het is een hele
klus geweest. In die zes jaar is er wel het een en ander
veranderd. Zowel in de behandelende maar ook in de
begeleidende sfeer. Dus het was geen kwestie van de
oude drukproeven opzoeken en drukken maar.
'Op het moment dat je te horen krijgt dat je kind kan
ker heeft, stort je wereld in. Vanaf dat moment zal je le
ven beheerst worden door onzekerheid en angst, maar
ook door hoop', staat op de omslag. Nel Warnars: „Er
gebeurt van alles met je. En vaak kun je met je vragen
en onzekerheden nergens terecht. Dit boek gaat in dui
delijke taal in op al die aspecten. Maar dat niet alleen.
We proberen de mensen ook tot steun te zijn. En vol
gens ons is dat ook gelukt - getuige de reacties die we
van ouders krijgen. Zelfs van mensen van wie hun kind
al lang is uitbehandeld en nu pas ons boek onder ogen
krijgen. 'Goh, hoor je dan. Hadden we. toen maar ge
weten dat er zoiets als dit boek op de markt was'.
Het boek gaat ook het ergste scenario niet uit de weg.
Conny Molenkamp: „Er zijn kinderen bij wie de kanker
terugkomt. Dan kan het moment komen datje als ou
ders de balans op moet maken en tot de conclusie
komt dat je kind niet meer beter wordt. Wat dan? Bij
zo'n onderwerp behoort ook het zelfbeschikkingsrecht
van kinderen. Voor kinderen tussen de twaalf en zes
tien zijn het zowel de ouders als de kinderen die toe
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde woord
in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar
ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de
kruisende woorden.)
|2 3 ^H4
^■7
8 Hl9 110
^■11
Horizontaal:
1. Erkentelijkheid; 5 kledingstuk; 7 spijten. 8. vulkaan in Italië; 9 wijfjeshond; 11. reden; 14 onwetend;
16. ton; 17. luizenei, 18. beest; 18 deel v.e. auto; 20. onderwereld; 22. donderen bliksem; 25. insect;
27. bos; 29. jaargeld wegens trouwe dienst; 30. stevig omslag v.e. boek; 31. schoonheidskoningin.
Verticaal:
2. Openbaar beroep; 3. markttentje; 4 muziekinstrument; 5 rijgsnoer; 6. schaamte; 8. verdriet.
10 vrouw van Zeus; 12. plotseling; 13. als; 15. aardgordel; 16. pluim, 19. stuk chocolade; 21. vers;
22. op elkaar; 23. spook; 24. godsdienstig; 26. tweetal; 28. maand v.h. jaar.
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal: 1. Glee; 4 mama; 8. Ran, 10. hes; 11. dek; 13 be; 15. ene; 16. ka; 17. gebaren, 20 gala;
21. knel; 22. Astarte; 24. al; 25. eva; 26 pa, 28. rat; 29. gat; 32 neb; 34. eren. 35 gast.
Verticaal: 1. Greb, 2 la; 3. en 5. ah; 6. me; 7 asla; 9. gena; 11 debater; 12. kerkrat; 14 egaal;
16. kntep; 18. els; 19. ent; 23. aval; 24. alge; 27. ambt; 30. ar; 31. te; 32. na; 33. es.
H17 ^l18 I
19 I mgd |H ■■20 pi
23 I24 i
25 126 k^ri2/ 281
^■29
30 I IB31
stemming moeten geven. Het kan zelfs voorkomen dat
een arts het oordeel van de ouders naast zich neerlegt
en de mening van jouw kind doorslaggevend vindt."
Citaat: „Mama, ik wil het nu echt niet meer," zei een
jongetje van acht tegen zijn moeder nadat de kanker
voor de vierde keer was teruggekomen. „Ik wil niet
meer naar het ziekenhuis. Ik wil bij jullie blijven en
nooit meer misselijk gemaakt worden door medicij
nen."
Nel Warnars: „Natuurlijk ben je dan als ouder rade
loos. In het voorbeeld uit het boek hebben ze naar hun
kind geluisterd en konden er ook voor zichzelf vrede
mee hebben. Doordat we voorbeelden uit de praktijk
komen, maken we veel herkenbaar. Dat is ook de
grootste kracht van dit boek."
('Mam, wordt het ooit nog eens als vroeger?' Prijs: 20
gulden. Te bestellen: tel/fax 072-533.7440/warnars@
nedernet.nl of tel/fax 0343-551.969/mcnaafs.vokk@
wxs.nl isbn: 909012860-3)
