Verslaving op doktersrecept
Gezondheid
Beetje zout mag bij hoge bloeddruk
Pijnbeleving zit 'm in de genen
I
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA *(j
Goed dat ze erbij horen
Op een terrasje in Zuid-Frankrijk geniet ik van een heerlijk kopje
espresso. De zon schijnt, mensen rijden af en aan. Het is gezellig
druk in de winkelstraat waar we op uitkijken. Er stopt een auto.
Er stappen drie vrouwen uit met een baby. Kennelijk vier genera
ties uit een familie: een jonge vrouw helpt een oudere dame uit
de auto, voorzichtig. Ze leunt wat op de arm van haar jongere
begeleidster. Mijn oog valt op de ingezwachtelde benen. Dat
moet geen pretje zijn in deze hitte. De zwachtels zakken wat af,
ze zijn slecht aangebracht, tot aan de kuiten. Kennelijk was het
de bedoeling haar dikke enkels te omwikkelen. Ik bedenk dat we
in Nederland minimaal tot aan de knie zwachtelen, of nog liever
steunkousen zouden voorschrijven.
Terwijl de jongste wouw haar grootmoeder voorzichtig naar de
stoep begeleidt, haalt haar moeder de baby uit het autostoeltje.
Gezellig babbelend loopt ze de twee andere wouwen achterna.
Dit familietafereel doet me goed. Hoe belangrijk is het toch dat
we als familie aandacht besteden aan onze ouderen. Het gevoel
erbij te horen, nog een taak in het leven te hebben, geeft zin aan
het bestaan.
De dame met de gezwachtelde benen is al op hogere leeftijd. Ze
heeft moeite haar evenwicht te bewaren. Als zij in mijn praktijk
zou zijn ingeschreven, zou ik haar graag een rollator voorschrij
ven. Dat is een soort boodschappenwagentje, waaraan ze zich in
evenwicht kan houden, en dat haar ook nog in de gelegenheid
stelt in een winkel op een speciaal daarvoor aangebracht plankje
te gaan zitten. Het mandje bergt de boodschappen, zodat de
handen vrij blijven. Ik heb ze hier nog niet gezien, het schijnt een
Nederlandse vinding te zijn. Wij geven ze in bruikleen, met een
summier statiegeld. Ik heb er al veel mensen blij mee gemaakt.
Mijmerend laat ik de andere vakantiegangers en bewoners van
het stadje aan me voorbij gaan. Opeens valt me op hoeveel men
sen er krom lopen. We spreken in Nederland van osteoporose,
maar daar hebben we nauwelijks een goede voorstelling van. Als
ik mijn patiënten tracht uit te leggen hoe ze daar zelf op kunnen
letten, vertel ik hen hun lichaamslengte in de gaten te houden.
Meten is weten. Elk jaar krimpt een mens, maar vooral wouwen
merken dat het na de overgang hard gaat.
„Vroeger was ik een meter vijf en zeventig, maar nu weet ik het
niet meer precies", zei laatst een patiënte. Toen ik haar ging me
ten, was ze drie centimeter gekrompen. Mewouw was vijfenze
ventig. Ze liep nog niet eens zo krom. Maar het is een teken aan
de wand, en het duidt op het inzakken van de rugwervels.
Die avond komt er in het restaurantje waar we eten, een jong ge
zin binnen, met een oudere dame. Deze dame is goed gekleed,
maar ze beweegt schuifelend, met haar neus bijna op de knieën.
Met moeite kan de ober er een bord onder dekken. „Zo krom
zien we bijna niemand meer in Nederland", zeggen we tegen el
kaar. Ik bewonder deze dame om haar doorzettingsvermogen.
Het is aan haar af te zien dat het bezoek aan het restaurant haar
moeite kost. Maar ze presteert het toch maar. De liefdevolle fa
milie geniet van haar aanwezigheid, en zij van hen.
Door te kijken naar de mensen om me heen, besef ik weer waar
het in het leven echt om gaat. Samen met de mensen, van wie we
houden, genieten van elke dag die ons gegeven is.
Na thuiskomst ervaar ik des te scherper hoeveel consequenties
een vakantieperiode kan hebben voor oudere achterblijvers. Bij
huisbezoek zie ik soms op tafel een atlas of kaart liggen, waarop
de reis van de zoon of dochter des huizes van dag tot dag wordt
bijgehouden.
„Mijn zoon belt telkens als hij weer op een ander plekje aange
komen is", vertelt mewouw De Haas. „Dat is zo heerlijk van die
mobiele telefoon. Mijn kinderen zijn alle drie tegelijk weg, dat
kan niet anders, vanwege de schoolvakantie van de kleinkinde
ren. Maar ik mis wel heel erg de etentjes in het weekend. Nor
maal ga ik op zondag bij een van de kinderen eten. Nu zijn de
dagen eindeloos. Op doordeweekse dagen eet ik bij de eettafel,
maar daar ga ik op zaterdag en zondag niet naar toe. Liever
warm ik dan een hapje op. Sinds kort is er wel een mogelijkheid
om ook in het weekend daar te eten, maar daar maak ik geen ge
bruik van. Ik tel de dagen af, nog negen dagen, dan komt de eer
ste weer thuis!"
Haar bloeddruk is wat hoger dan normaal, en ook slaapt ze
slecht. „Komt het door de warmte, of maakt u zich toch zorgen?
waag ik. Ze komt al snel met haar eigen oplossing. „Ik ben
nooit gerust als ze weg zijn", zegt ze. „Het lijkt wel of ik volledig
uit het lood sla, zelfs al zie ik normaal gesproken mijn kinderen
ook niet dagelijks. Gek hè, ik heb ge
woon nodig, dat ik weet dat ze snel bij
me kunnen zijn. Nou ja, ze zijn de we
reld niet uit, nog eventjes...."
Het klinkt overtuigender dan het is.
Mewouw De Haas is een van de vele
ouderen die thuisblijven, wachtend op
een boodschap uit al die verre oorden
waar hun naasten naar toe trekken.
Een kaartje of telefoontje doet dan
wonderen, en geeft weer dat gevoel
van verbondenheid. Ook dat is een as
pect van de vakantie.
MARIEKE VAN SCHIE
HUISARTS
MAANDAG 9 AUGUSTUS 1999 ïeo
■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■Mi
Bumout specialisten ÏDER
Geneesmiddelen worden ze ge
noemd. Maar vaak dienen me
dicijnen alleen om symptomen
te bestrijden, de ziekte zelf
wordt niet genezen. En soms
maken geneesmiddelen men
sen nog zieker dan ze al waren,
wanneer ze verslaafd raken. In
Nederland zijn naar schatting
een half miljoen mensen (voor
al wouwen) verslaafd aan kal
merende middelen en slaappil
len. Dit constateert de stichting
Korrelatie uit de telefoontjes die
bij de hulporganisatie binnen
komen.
De meeste medicijnverslaafden
gebruiken slaap- of kalmerings
tabletten. Vrouwen gebruiken
twee keer zo veel als mannen.
Vaak beginnen ze ermee als ze
onder spanning staan. Mensen
voelen zich nerveus, somber en
slapen slecht, waardoor ze zich
steeds vervelender gaan voelen.
Medicijnen moeten helpen om
de vicieuze cirkel van onrust en
oververmoeidheid te doorbre
ken. Ideaal gesproken worden
de middelen tijdelijk gebruikt
om orde op zaken te stellen.
Daarna moet iemand zonder
medicijnen weer verder kun
nen, maar dat laatste gebeurt
lang niet altijd. Vaak blijft de
behoefte aan slaap- of kalme
ringstabletten bestaan. „Ik
voelde me een stuk prettiger
toen ik oxazepam ging gebrui
ken", vertelde een wouw aan
Korrelatie. „Verder bleef alles
hetzelfde in mijn leven. De
stress en de onwede gingen
niet weg. Ik dacht: als ik die ta
bletjes slik kan ik het wel aan."
Het gebruik van slaap- en kal
meringstabletten kan bijver
schijnselen geven, zoals con
centratie- en geheugenproble
men, nervositeit en depressieve
gevoelens. Iemand kan ook
langzaam veranderen. „Ik voel
me een soort zombie, een le
vende dode. En eigenlijk ben ik
alleen maar nerveuzer gewor
den", vertelde een beller. Er
moet steeds meer worden inge
nomen om het gewenste effect
te krijgen. Als iemand stopt
ontstaan ontwenningsver
schijnselen, zoals hoofdpijn,
misselijkheid, benauwdheid,
prikkelbaarheid en depressie.
Het vervelende is dat de ont
wenningsverschijnselen heel
erg lijken op de verschijnselen
waarvoor de middelen juist zijn
voorgeschreven.
Vaak krijgen mensen alleen me
dicijnen voorgeschreven, stelt
Korrelatie, zonder dat verder
aandacht wordt besteed aan
hun situatie. Ook gebeurt het
regelmatig dat mensen het slik
ken van medicijnen zien als
enige oplossing. Een wouw met
een groot gezin en een man
met psychiatrische problemen
vertelde het alleen vol te hou
den, omdat ze al twintig jaar
lang valiumtabletten slikte. In al
die jaren was nooit serieus met
haar gesproken over haar situa
tie, om na te gaan of er mis
schien andere manieren waren
om het vol te houden.
Meestal wordt ervan uitgegaan
dat slaap- en kalmeringstablet
ten niet langer dan twee tot zes
weken achtereen gebruikt wor
den. In praktijk gaat het gebruik
vaak gewoon door. Volgens
Korrelatie zouden artsen en pa
tiënten veel alerter moeten zijn
op medicijnverslaving.
(Voor meer informatie: Korrela
tie, elke werkdag van 09.00 tot
22.00 uur, tel. 0900 - 1450)
Burnout onder medisch specialisten ontstaat vooral doo£
brek aan steun en waardering vanuit de organisatie waaf ,nCjt
werkt. Hoewel contacten met patiënten vaak emotionerim
en daardoor stress kunnen veroorzaken is him invloed oT.'PP' G,
wel of niet opgebrand raken gering. Dit blijkt uit een lam!
onderzoek van de afdeling medische psychologie van hec'n
onder 2400 medisch specialisten. De wetenschappers kt 0
tot de conclusie dat burnout meer een ziekte is van de o
tie dan van het individu. Ongeveer de helft van de specieie'
meldt redelijk tot veel stress te ervaren, maar de meerde ®es 1
(80 procent) is teweden met het werk. Stress en voldoen
het werk gaan dus vaak hand in hand. Achterliggende ge
van het onderzoek was dat burnout vooral het gevolg is
voortdurende beroep van patiënten op specialisten. Ma
vooral de slechte verhouding met de organisatie en de le
gevenden - zich uitend in zaken als gebrek aan steun en
dering - die specialisten doet opbranden.
.lays. H'
Goedkope verzékering diabet:
De Diabetesvereniging Nederland (DVN) biedt haar lede
mogelijkheid om zich tegen een lagere premie en zondei 0
sluitingen te verzekeren van gedegen juridische bijstand
ngelse
Villem
ierie pr
locherr
;indere
aar an
;e vrag<
iocherr
vade
pelprc
mee
is DVN de eerste patiëntenvereniging in Nederland 'aaS:
haar leden een dergelijke service biedt. Nu is het zo dat
ringsmaatschappijen vinden dat bij mensen met suikerzi
Wieteki
IOS-JOI
sprake is van een verhoogd risico. Dat betekent dat soms je*we''
worden uitgesloten van de verzekering omdat iemand di
heeft.
Wie nooit juridische bijstand nodig heeft gehad staat nie
de waag hoeveel tijd, geld en energie zijn gemoeid met h
(ctuali
illa Fe
'rograr
elder!
ganiseren van rechtsbijstand. Maar iedereen kan in een s a^ers
komen dat het nodig is om een juridisch adviseur in de a j0™6;1?
nemen; bijvoorbeeld bij het afhandelen van schade, bij le c°t€
men met een hypotheek of bij dreigende arbeidsongesch ac°P"
heid. Voor leden vein DVN kost de verzekering voor het h ai?H j
zin 260 gulden per jaar; bij andere maatschappijen is dat elc,er'
gauw 300 gulden of meer. Wie wagen heeft over het aan!
op maandag en woensdag van 10.00 tot 12.30 uur en van
tot 14:00 uur terecht bij de VAK Informatielijn van DVN,
4630566.
(unstr
'atie: C
lerh.
MCRV-I
tt andsti
Risico s van sterilisatie bil ma>nthu'
J lie schi
;elaars
Een op de vijf gezinnen heeft de geboortebeperking gereplantei
met sterilisatie. Vaak is het de man die de ingreep ondeq ieffing
„Nederland loopt daarmee voorop", zegt uroloog Mart inPheers
Franciscus van Driel. De specialist van het Academisch Z \meri)
huis in Groningen vindt vasectomie een betrouwbare bel
ding voor zwangerschap. „Maar de ingreep is zeker geen
nigheid."
De Nederlandse Vereniging voor Urologie heeft niet voor
recent een richtlijn uitgevaardigd over goede voorlichtinj >m Sai
sterilisatie.„Het is een serieuze ingreep, waarvan de risicc UI.: D
goed met de patiënt doorgesproken moeten worden", m
Van Driel. Mij krijgt veel mannen op zijn spreekuur met {i
klachten na een sterilisatie. In totaal gaat het om ongevei dein
5 procent van de patiënten.
Bloeduitstortingen, nabloedingen, knobbels in de bijbal
wingspijn zijn de bekende complicaties. Soms dwingen
een tweede operatie.
Een ander nadeel is dat sommige mannen tot hun verrasflacht
toch weer vruchtbaar worden. Het gaat daarbij echter onfen.
der dan 1 procent. Verder zijn er spijtoptanten die een he linde,
steloperatie wensen omdat ze toch weer vruchtbaar wille
den. De voorlichtingsfolders waarschuwen dat wat dit be
kans op succes niet groot is, maar volgens Van Driel valt
mee. „Ervaren handen slagen er in meer dan vier op de v
vallen in de sterilisatie ongedaan te maken."
Van Driel Informeert zijn patiënten altijd uitvoerig over dj^/
en nadelen van vasectomie. „Het is belangrijk dat het bes
weloverwogen wordt genomen. Mannen die nog jong ziji
kinderen hebben of een nog onvoltooid gezin kunnen er
niet aan beginnen."
Gen voor 'goed' cholesterol
ie. Wé
nhet;
aakt
IVoody
he ps;
pMiniati
nand
iron v.
jaag:
>eut. I
nemen, niet te roken en op tijd
te ontspannen. Bij een te hoog
lichaamsgewicht is het raad
zaam om af te vallen.
Toch blijft matig zoutgebruik
verstandig. Dit kan door bij de
bereiding van de maaltijd geen
zout toe te voegen en de ge
rechten bijvoorbeeld op smaak
te brengen met kruiden. Ver
mijd ook het gebruik van pro
ducten die van zichzelf erg zout
zijn, zoals de smaakmakers
maggi, mosterd, ketjap, bouil
lonblokjes, sambal en tomaten
ketchup. De brochure van het
Voedingscentrum geeft prakti
sche informatie over een goede
keuze van voedingsmiddelen
en bevat veel tips om het eten
lekker te maken met andere
smaakmakers dan keukenzout.
Veel en regelmatig drop eten,
kan de bloeddruk verhogen.
Dat komt niet door het zout in
drop, maar door de stof glycyr-
■■■■■■■MMHI
HEINZ
rizine uit zoethout, waarvan
drop wordt gemaakt. Deze stof
zit in alle soorten drop: zoete,
zoute, Engelse en laurierdrop.
In Nederland heeft 17 procent
van de 55- tot 60-jarigen een
verhoogde bloeddruk. Mensen
die te zwaar zijn, weinig li
chaamsbeweging hebben, ro
ken, te veel alcohol gebruiken
en onder veel spanning leven,
hebben meer kans op een ver
hoogde bloeddruk. Dit vergroot
het risico van het krijgen van
hart- en vaatziekten.
(De brochure 'Dieet bij ver
hoogde bloeddruk' is te bestel
len bij het Voedingscentrum
door overmaking van f 7,50 op
gironummer 4323700, ten na
me van Voedingscentrum te
Den Haag, onder vermelding
van: bestelnummer 851)
De ontdekking van een gen dat verantwoordelijk is voor de
van 'goed' cholesterol leidt mogelijk tot nieuwe geneesmidde
de strijd tegen hart- en vaatrziekten. archieffotc jjjk
Onderzoekers van het Academisch Medisch Centrum
Amsterdam hebben een gen ontdekt dat
voor de vorming van 'goed' cholesterol. Mensen met een
gehalte van dit cholesterol HDL lopen een grotere kans
en vaatziekten. De identificatie van het zogeheten abel
leiden tot de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen
hart- en vaatziekten te voorkomen. De onderzoekers
de belangrijke rol van het bewuste gen aan het licht door
zoek op patiënten uit een grote Nederlandse familie met
ziekte van Tangier. Wereldwijd zijn er ongeveer veertig mdOSRa
met deze aandoening. Allemaal hebben ze extreem lage
veelheden HDL in het bloed, waardoor ze op jonge
hart- en vaatziekten lijden. Zij bleken een slecht wwruiu
gen gemeen te hebben. Dit gen regelt de aanmaak van tra
portine, dat een belangrijke rol speelt bij de vorming van
Hoe meer HDL iemand heeft, des te beter. „De ziekte van
gier, of erfelijk HDL-tekort, was een van de laatste geheim 101
van de cholesterolstofwisseling", stelt onderzoeker dr. K
lein. „Als de farmaceutische industrie er in slaagt stoffen t
wikkelen die de aanmaak van HDL kunnen stimuleren, is
van vitaal belang voor iedereen met hart- en vaatziekten.'
Uit Amerikaans onderzoek
blijkt dat pijn genetisch wordt
bepaald door het aantal zoge
naamde 'opiaatreceptoren', een
door genen geproduceerd pro
teïne. Opiaatreceptoren ont
vangen en verwerken de werk
zame stof in aspirines en opia
ten als morfine. Daardoor
neemt de pijn af. Mensen met
weinig van deze 'vangnetjes' in
de hersenen voelen sneller pijn.
Angst en kleinzerigheid komen
dan al snel om de hoek kijken.
Ze hebben ook meer pijnbe-
strijders nodig.
Alleen al bij het zien van een in
jectienaald strijken bosjes men
sen de vlag. Ook het verbinden
en spalken van gekneusde of
gebroken ledematen levert ner
veus gepiep van de patiënt op.
De ruggenprik in ziekenhuizen
staat hoog op de zwarte lijst, als
het even kan gaan mensen lie
ver volledig onder zeil.
Kaakchirurgen kampen met
een vergelijkbaar probleem.
Hun patiënten krijgen liever
twee naalden in het tandvlees
dan één prik in het gehemelte
bovenin de mond. Het tand
vlees zit daar zo strak om de
kaak gespannen dat de druk
van de vloeistof achter het vlees
sneller zeer doet. Hoewel boren
zonder verdoving tegenwoordig
haast geen pijn meer doet, laat
de meeste mensen zich ver
doven. „Van mijn 1500 patiën
ten schat ik dat ongeveer tien
procent angst heeft, het hoort
ook een beetje bij het vak. Ang
stige mensen zitten niet ont
spannen in de stoel, dat is las
tig. Sommige vrouwelijke pati
ënten zeggen zelfs dat ze liever
een bevalling hebben dan ge-
sleutel in hun mond", vertelt
een tandarts.
Vooral mannen doen laconiek
over een medische ingreep.
Stoer doen dus, maar in werke
lijkheid hollen ze bij elk pijntje
naar de huisarts. „Mannen ko
men sneller een kuurtje halen
voor een verkoudheid of griep-
beter reageren op natuurlijke
en kunstmatige pijnstillers. De
patiënt kan zelf uitvogelen of
hij veel of weinig opiaatrecep
toren heeft. Wanneer de tand
arts iemand niet 'plat krijgt' is
de kans groot dat de patiënt
over een klein aantal beschikt.
Iemand die snel onder zeil is
heeft er meer dan voldoende.
Het lichaam is zelf in staat om
tijdelijk meer receptoren en en-
dorfine aan te maken. R. van
der Most van het recent opge
richte Pijn Informatie Centrum
in Hilversum: „Het aanmaken
van de opiaatproteïnen valt on
der stresssignalen. Dat wil zeg
gen dat het lichaam meer re
ceptoren aanmaakt in de perio
de dat iemand zich zorgen
maakt over pijn. Dat geldt ook
voor endorfine dat ook op grote
schaal in de bloedbaan wordt
gebracht bij zwangerschap
pen."
Het lichaam is zelf ook een
apotheek met eigen opiaten als
endorfine. Dit hormoon zorgt
er bijvoorbeeld voor dat mara
thonlopers geen pijn voelen of
instorten als de kilometers zich
opstapelen. Bij bevallingen ver
vult het hormoon een glansrol.
Marjan van Huis van de Neder
landse Vereniging van Verlos
kundigen: „De pijn is niet echt
groter of kleiner, ze wordt door
het hormoon dermate op de
achtergrond gedrongen dat de
vrouw in een roes van bevallen
geraakt waardoor ze de pijn
niet langer voelt."
R. van Kessel, arts bij de GGD
Utrecht, ziet een kleine minder
heid die zenuwachtig wordt bij
het prikken voor een reis naar
populaire vakantielanden als
Kenia. „Daarvoor heb je prik
ken voor gele koorts, DTP, He-
patitus A en malariatabletten
nodig. Ik kom met enige regel
maat mensen tegen die het
daar niet zo op hebben. Eén
oplossing is simpelweg te gaan
liggen. Dan ontspant het li
chaam waardoor iemand rustig
is en het prikt een stuk makke
lijker."
Mensen met hoge bloeddruk
hoeven niet meer strikt zout
loos te eten, zo blijkt uit recente
onderzoeken. In de nieuwe
brochure 'Dieet bij verhoogde
bloeddruk' van het Voedings
centrum wordt meer de nadruk
gelegd op een gezonde leefstijl,
al blijft matigheid met zout be
langrijk.
In het verleden kregen mensen
met verhoogde bloeddruk altijd
een zoutbeperkt dieet voorge
schreven. Wetenschappelijk
onderzoek heeft echter aange
toond dat dit niet altijd werkt.
Sommige mensen zijn niet ge
voelig voor zout en hun bloed
druk daalt dan ook niet of nau
welijks door minder zout te
eten. Bovendien is een streng of
matig zoutbeperkt dieet in de
praktijk moeilijk vol te houden.
Het is ook niet altijd nodig een
verhoogde bloeddruk met me
dicijnen omlaag te brengen. De
beste resultaten worden bereikt
door het opvolgen van een
combinatie van voedingsadvie
zen en leefstijladviezen.
Voor een gezonde voeding is
het belangrijk om gevarieerd te
eten. Gebruik een ruime hoe
veelheid groente en fruit, onge
veer 200 gram groente en twee
porties frnit (ca. 200 gram) per
dag. Beperk de hoeveelheid ver
zadigd vet door te kiezen voor
magere of halfvolle zuivelpro
ducten, 20+kaas en mager vlees
en magere vleeswaren. Over
matig alcoholgebruik verhoogt
de bloeddruk en levert veel ex
tra calorieën. Daarom is het
verstandig om per dag niet
meer dan twee alcoholische
dranken te gebruiken en liefst
niet elke dag 'te drinken. Daar
naast is het belangrijk om vol
doende lichaamsbeweging te
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde woord in
dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar ingevuld
moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal:
1. Mannetjesgans; 5. lichaamsdeel; 7. overeenkomst; 8. wand; 9. graanstengel; 11 snel verslijtend; 14. haal
met de tong, 16 rondedans; 17 keten; 18. draaikolk; 19. met aftrek van; 20. energie; 22. arbeider;
25. huis; 27. titel; 29 zoldertje onder de pannen; 30. babybedje; 31. mooi.
Verticaal:
2. Ontvangstbewijs; 3. vreemde taal; 4 handvat; 5. handvat v.e. mes; 6 vulkaan in Italië; 8 bosje bloemen;
10 ondeskundige. 12. deel v.e. bruidsjapon, 13 horizon; 15. schaakstuk, 16. geur; 19. kanaal,
21 vervoermiddel, 22. zeer buigzaam, 23. rijglijf; 24. geneesmiddel; 26 bezit; 28. brilslang
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal: 1. Vat; 5 ach, 7. lafaard; 10. ar, 12. sla; 14. pa; 15. kaap, 17. pact, 19. ma; 20. ah; 21. aval;
23 raam; 25. na; 26. kat, 28. fa; 31. baaidag; 33. vak; 34 ral.
Verticaal: 2 Al; 3 tam. 4 vaal; 5 arm, 6. cd, 8. dakrand; 9 batsman, 11. ra; 12 spalk, 13. apart; 14 pc;
16. ama; 18. aha; 22 va, 24. af; 27. asla, 29. dak; 30. var; 31. ba; 32. ga.
je, terwijl veel vrouwen thuis
uitzieken. Vrouwen herkennen
over het algemeen ook sneller
de symptomen", aldus een as
sistente.
Vrouwen hebben over het alge
meen vaker en zwaardere pijn
dan mannen. Daar staat tegen
over dat mannen uit laksheid
en een houding van 'het zal wel
overgaan' langer wachten voor
dat ze een dokter opzoeken.
Vrouwen stellen zich nuchter
der op en zien pijn juist als een
signaal om afleiding en steun te
zoeken bij vrienden of familie.
Voor de hersenen is pijn hét
alarmsignaal van het lichaam
dat iets verkeerd zit. Sommige
mensen zijn gezegend met een
dubbele voorraad opiaatrecep-
toren waardoor ze sneller en
Sommige mensen worden al zenuwachtig van een prik. Door te gaan
liggen wordt het lichaam rustig en is het geven van een injectie gemak
kelijker. archieffoto
AIS JE H£T WET E&2, v/M
(BA IK /TFJSV A\'N 0GS
WANPéUMB
AFMAKStf.
