Grafkunst maakt gedenken persoonlijker
Trends
Pro Gel ruimt kartonnen verpakking probleemloos op
DINSDAG 3 AUGUSTUS 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 02
Stichting Memento geeft afscheid nemen van het leven een eigen invulling
De Nederlandse dodencultuur
getuigt van grote soberheid.
Neem de eerste de beste be
graafplaats in de buurt. Maak
een wandelingetje langs de gra
ven en bekijk hoe Nederland
zijn dierbaren herinnert. Grote
kans dat het gros van de stenen
op de bewuste begraafplaats bij
dezelfde steenhouwer vandaan
komt. De variëteit zit 'm hoog
uit in een andere tint wit, grijs
of zwart en in de manier waar
op de tekst op de steen is gezet.
De Nederlandse dodencultuur
staat niet bekend om zijn uit
bundigheid. Er zijn landen op
deze wereld waar een teraarde
bestelling of crematie een
kleurrijk schouwspel oplevert,
maar ons land hoort daar zeker
niet bij. Toch is er sinds enkele
jaren wel iets aan het verande
ren. We kunnen shoppen in zo
geheten uitvaartwinkels. Steeds
meer begrafenissen worden op
geluisterd met levende muziek.
Nu de grafsteen nog. Daarop
richt zich de Stichting Memen
to.
Het begon allemaal begin jaren
negentig, toen een van de op
richters van Memento op de
begraafplaats in Vlissingen tus
sen alle uniforme beelden het
graf van een vriendin niet kon
vinden. Wat een verschil met
bijvoorbeeld Italië en Frankrijk,
waar je allerlei tombes, tempel
tjes, engelen en hekjes kunt be
wonderen. Geen tempeltje is
eender, geen steen dezelfde.
Waarom zouden ook begraaf
plaatsen in Nederland niet iets
minder formeel kunnen wor
den? In de catalogus van Me
mento laten kunstenaars zien
hoe afscheid van een dierbare
kan worden genomen met per
soonlijke sculpturen, urnen,
kisten, lijkwaden, huisaltaartjes
eri rouwsieraden.
Hiermee pakt de stichting vol
gens eigen zeggen een oude
traditie op. De traditie van door
kunstenaars ontworpen praal
graven, muurschilderingen,
tombes en grafzerken. Met één
verschil: was een persoonlijk
monument in vroeger tijden al
leen weggelegd voor rijke bur
gers, nu kan in principe ieder
een een gedenkbeeld laten ont
werpen.
,,We streven ernaar om een
beeld niet meer te laten kosten
dan een standaard grafsteen uit
de rouwcatalogus. De prijs
daarvan ligt tussen de twee- en
twaalfduizend gulden. Voor
zo'n bedrag kun je ook een van
de deelnemende kunstenaars
Een gedenksteen van keramiek en glas. foto gpd dennis
een opdracht verstrekkenzegt
Det Smeets van de stichting.
In 1991 ging Memento, geves
tigd aan het Sajetplein in Am
sterdam, van start met twaalf
kunstenaars uit onder meer
Amsterdam, Utrecht en Arn
hem. Een voor die tijd onge
bruikelijk initiatief, zo stelt Det
Smeets nu. „Om er überhaupt
over te praten was al ongebrui
kelijk." Het aanbod op gebied
van persoonlijke gedenkbeel-
den is rijk en gevarieerd. Iedere
deelnemende kunstenaar heeft
zijn eigen, specifieke aandeel.
„Belangrijk is dat het mensen
zijn met een eigen beroepsui
ting", vertelt Det Smeets. „Voor
het ontwerpen van een gedenk
steen putten ze uit hun vrije
werk."
Aan sommige dingen is het Ne
derlandse publiek volgens
Smeets nog niet toe. „Pim Fe-
len is iemand van het eerste
uur, maar zijn ideeën zijn voor
Nederland nog te vergaand."
Het zal inderdaad nog wel even
duren voordat iemand het aan
durft om zich in een klerenkast
te laten opbaren of om een mu-
ziekmeubel als doodskist te ge
bruiken. En dan hebben we het
nog maar niet over de Nivea-
boekenkast, die geschikt is voor
zij-ligging.
Steeds meer mensen weten de
weg naar Memento te vinden.
Of naar andere individuele
kunstenaars. Ook de traditione
le steenhouwer is inmiddels
gaan nadenken. Smeets: „Hij
ziet dat mensen ook wat anders
willen. Wellicht een klein oma-
ment. Het mag allemaal wat
luchtiger. Begraafplaatsen zul
len steeds meer nieuwe beel
den krijgen, die een einde ma
ken aan de eenvormigheid."
Er wordt gebruik gemaakt van
nieuwe materialen, zoals glas
en keramiek, maar ook kunst
stof en staal. Henny van der
Meer maakt ornamenten van
cortenstaal. Duurzaam en ge
schikt voor buiten. Haar objec
ten zijn, zo vertelt ze in de Me
mento-catalogus, ijle omhul
sels, die ze opbouwt uit gelaste
stripjes en vlakken. Zink, dia
base, glas en marmer worden
gecombineerd in de gedenkste
nen vein Sien van Meurs. Anita
Manshanden maakt urnen en
umkisten van klei.
De uiteindelijke vorm van de
gedenksteen of um krijgt in
nauw overleg met de nabe
staanden gestalte. Wie Memen
to inschakelt, kan rechtstreeks
contact opnemen met de kun
stenaar van zijn keuze. Tijdens
een bezoek aan het atelier wor
den dan de ideeën uitgewerkt.
„Soms krijgen we hele bijzon
dere opdrachten", zegt Det
Smeets. „Zo gaf een vrouw ooit
de opdracht om een heel groot,
kleurrijk beeld te maken voor
het graf van haar echtgenoot
die een zeer sober iemand was
geweest. Maar zij vond dat ze
dat gewoon moest doen."
Beelden, monumenten en an
dere gedenktekens worden
steeds individueler. Lelies en
treurende engelen maken
plaats voor meer persoonlijke
symbolen. Er verschijnen foto's
van de overledenen op de gra
ven, zoals dat ook in andere
landen gewoon is. Op graven
van kinderen wordt speelgoed
neergelegd. Marjo Tobben en
Ronald Medema, verbonden
aan Memento, maakten drie
jaar geleden het monument
'Herinnering aan Niels': een
klein grindtuintje, afgezet met
een hekwerk, met daarin één
kinderspeelbal. Det Smeets
maakte voor een babytje een
hemelsblauw bootje van kera
miek, versierd met bloemorna
menten. De twee kiembladeren
in de top zijn symbool voor het
prille leven.
Smeets: „Mensen staan nu
meer stil bij wat hen ontvallen
is. Dat mag in deze tijd. Verdriet
mag je ook buiten je gezin de
len." Ze raadt mensen aan om
bij de dood stil te staan: „Dan
weten ze, als het eenmaal zover
is, wat er allemaal mogelijk is.
Er zijn mensen die echt spijt
hebben van beslissingen die ze
ooit overhaast hebben geno
men. Een beeld laten maken is
onderdeel van de rouwverwer
king. Bovendien heb je op die
manier iets persoonlijks."
Nieuw in de catalogus zijn de
huisaltaartjes en de rouwsiera
den. In de laatste legt kunste
naar Truike Verdegaal herinne
ringen vast aan een dierbaar
persoon of een gebeurtenis.
Daarvoor gebruikt ze sieraden
en kleinoden die hebben toebe
hoord aan de overledene of een
van de nabestaanden. Hiervan
worden nieuwe sieraden ge
maakt. „Een intiem relikwie,
iets om te koesteren", zo om
schrijft de kunstenaar haar
werk.
Beelden van de Stichting Me
mento zijn te zien in enkele
modeltuinen, waaronder de
Nieuwe Oosterbegraafplaats in
Amsterdam en begraafplaats
Kranenborg in Zwolle. De cata
logus kan worden opgevraagd
bij de Stichting Memento Ge-
denkbeelden, Sajetplein 98,
1091 DK Amsterdam.
Een steen met in het midden een bloemenperkje, foto pr
Wat het grote concern TE-
TRAPAK niet is gelukt, lukte wel
het Colombiaanse bedrijfje Pro
Gel: het probleemloos recyclen
van een kartonnen verpakking.
Het bedrijf pelt de afzonderlijke
lagen van het pak af, die vervol
gens opnieuw kunnen worden
gebruikt als grondstof. Het ge
heim zit hem in een enzymop
lossing waarin het karton wordt
geweekt.
Pro Gel is een klein bedrijfje,
gerund door een handvol jonge
ondernemende mensen in een
buitenwijk van de Colombiaan
se hoofdstad Bogota. De onder
neming is nog maar een half
jaar actief, maar een gouden
toekomst lijkt verzekerd. Op
richter Fernando Suarez (30)
heeft samen met enkele studie
vrienden biochemie in zes jaar
tijd een technologie ontwikkeld
die een groeiend milieupro
bleem bij de bron aanpakt. „Wij
bieden als inwoners van een
ontwikkelingsland een oplos
sing voor een typisch westers
probleem", zegt Suarez trots in
zijn kantoor, dat die naam nau
welijks verdient. Het is een klei
ne afgesloten ruimte van twee
bij drie meter die uitzicht biedt
opr de productieafdeling, waar
zestien mensen met de hand de
lagen voorzichtig van elkaar
pellen. Per dag wordt drie ton
afval verwerkt.
Jaarlijks produceert het Zweed
se bedrijf TETRAPAK wereld
wijd 500 miljoen ton aan ver
pakkingsmateriaal. Er zijn vijf
tien bedrijven in Europa, drie in
de Verenigde Staten en sinds
kort twee in Zuid-Amerika. Het
gros van deze kartonnen dozen
wordt gevuld met zuivelpro
ducten, goedkope wijn en
vruchtensappen. Een leeg pak
mag niet bij het oud papier
vanwege de samenstelling. Op
kleuterscholen is het geliefd
materiaal om een auto of boot
in elkaar te knutselen. Voor de
rest belanden de pakken op de
vuilnisbelt en verbrandings
ovens.
De verpakking bestaat uit zes
lagen - papier, aluminium en
plastic die aan elkaar worden
gelijmd. De lijm is zo stevig dat
het vrijwel onmogelijk is om de
lagen weer van elkaar los te krij
gen. TETRAPAK heeft zelf een
peperduur procédé ontwikkeld,
waarbij de pakken op zeer lage
temperatuur worden bevroren.
Daarna wordt het materiaal
vermalen en gecentrifugeerd.
Maar deze manier van verwer
king is duurder dan de produc
tie en dus geen reële optie.
Een andere manier is verbran
ding. Hierbij kan het gesmolten
plastic worden teruggewonnen.
Maar de kwaliteit van het alu
minium holt achteruit door ver
hitting. Bovendien is verbran
ding op zich milieuvervuilend.
De Colombiaanse uitvinders
werken met een waterige oplos
Het Team van Pro Gel, met als tweede van rechts directei
sing die de lijm neutraliseert
zonder de lagen aan te tasten.
Wat er precies in die oplossing
zit wil Suarez niet kwijt. „We
hebben geen geld om wereld
wijd een patent aan te vragen.
Daarom willen we de kennis
graag binnenshuis houden. Het
is de bedoeling dat we elders in
de wereld, om te beginnen in
Brazilië, via licenties gaan pro
duceren". Het enige wat de di
recteur kwijt wil. is dat het gaat
om enzymen die door een wor
mencultuur bij koffieboeren in
megahoeveelheden kan worden
Anagram
Op elke verticale regel dient een woord van vier een van vijf en een van zes
letters te worden ingevuld. Het woord van vijf letters bestaat uit de letters van
het voorgaande woord plus 1het woord van zes letters bestaat uit de vijf
letters van het voorgaande woord plus 1Als de hele puzzel juist is ingevuld,
vormen de letters in de vet omlijnde kolom een woord.
1 Destijds, vreugde, gezellin,
2. mestvocht, monsterlapje, onlangs;
3. deel v.e. kolenkachel, lijfeigene, veiling;
4. stad in Duitsland, handwerkzaamheid, schudden;
5. geldkantoor, helder wit, uitbouw op een bovenverdieping; 6 nakomeling,
cijfer, dal;
7. klimwerktuig, afzonderlijk, begin v.e. voetbalwedstrijd,
8. lastdier, uitzoeken, watersport,
9. ladder, rekenkundig getal, lid van verdienste;
10 gesneden hengst, top v.e. boom, geur afgeven
Oplossing van maandag:
Horizontaal: 1 Tap; 5 dik; 7
vooraan; 8. set; 9. aks; 11 spits;
14 la; 16. pi; 17. iet, 18. lor; 19
er, 20. op, 22. erker; 25. sip; 27.
oud; 29. opkopen; 30 ene; 31. kif.
poter; 13. talie; 15. air; 16. pro; 19.
els; 21pad; 22. eppe; 23. knot;
24. roek; 26. ion; 28. uni.
gemaakt. Dezelfde oplossing
wordt continu opnieuw ge
bruikt. Alleen het deel dat ver
dampt (vijftien procent per
week) moet worden aangevuld.
Een werknemer komt boven in
het provisorische kantoor een
demonstratie geven. In zijn lin-
HEINZ
kerhand houdt hij een door
weekt stuk karton en in zijn
rechter een gele plastic schra
per. Probleemloos pulkt hij laag
voor laag van elkaar. Slechts
twee minuten werk. De ge
scheiden lagen worden in ver
schillende bakken gedeponeerd
die later weer als grondstof die
nen. Van het papier wordt
schrijfpapier en toiletpapier ge
maakt. Van het dunne plastic
(polyethyleen) worden tuin
slangen en hard plastic buizen
vervaardigd. Voor het gerecy
cled papier ontvangt het bedrijf
100 dollar per ton, voor het
plastic krijgen ze 400 dollar.
„De grootste winst zit hem in
het aluminium", zegt Suarez.
„Wij leveren zeer zuivere alu
minium af. Zuiverder dan bij
voorbeeld van omgesmolten
colablikjes, omdat daar vervui
lende belettering op staat. En
daar hebben wij geen last van
omdat het aluminium binnen
in het pak is verwerkt." Het be
drijf maakt nog geen winst,
maar dat zal volgens Suarez
niet lang meer duren. De ge
maakte investeringen waren
minimaal. De enige onkosten
zijn de lonen van de werkne
mers en de huur van het pand.
„Het is in elk geval geen pro
bleem om aan onze grondstof
te komen. Alle zuivelbedrijven
zijn blij als ze hun afvalberg
kwijt kunnen. Zij betalen ons
zelfs een kwartje per kilo als we
het zelf komen ophalen."
Recyclebare kattenbak
De kosten voor de vulling van de kattenbak kunnen behoc
oplopen. Een voordeliger alternatief is om het spul opnieigstl
gebruiken. Dat kan met de zogenoemde Innova-kattenbal
bodem bestaat uit een soort zeef waarop het grit en de poiRLE.M
men te liggen. Door aan een handvat van de zeef te trekkedin
wordt de zeef geopend, waarna het grit in de bak valt. De fEen-
tjes zijn te groot voor de openingen en blijven op de zeef lp 8V
waarna ze in de afvalbak kunnen worden gegooid. Wannefzelt(
handvat weer wordt teruggeschoven, gaan de openingen sPe
en kan het grit weer in de zeef. De kattenbak is voor onge\F/en
negentig gulden bij de dierenspeciaalzaak te koop. Voor n?" va
informatie: Ferplast Benelüx BV, Nuenen, 040-284.2222.
anc
Peuterfiets
hale
igen.
br de
geF
Leren fietsen is voor peuters een zaak van vallen en opstaakt
Om het kroost al in een vroeg stadium fietservaring te lateijk le
doen, is de Like-a-bike ontworpen. Dit houten tweewielerl
met rubberbanden heeft geen trappers, is bedoeld voor pS|lr c
van twee tot vijf jaar en moet met de voeten worden voortp
duwd, zodat ze niet veel vaart kunnen maken. Al rijdend oJDEN
nen de peuters manoeuvreren en balanceren, waardoor zq. De
sneller aan een echte fiets kunnen wennen. Het zadel van jjaat,
ke-a-bike is in drie hoogten verstelbaar. Het met klittenbajjSCoi
bevestigde zadelovertrek kan worden gewassen. De tweeWeikt
is met gedemonteerd stuur voor 345 gulden bij bepaalde f^ Ars
senzaken te koop. Inbegrepen bij de prijs zijn inbussleutel
het stuur te installeren. Voor meer informatie: Gerritsen
ers Ingenieurs, Kiel Windeweer, tel. 0651-791.793. e
jlDEN
n na
[i be)
Transparante kasten nchl
tgeli
dreu
Kasten zijn bedoeld om er iets in op te bergen. Achter slot ek' R
grendel, of zichtbaar voor het oog van de wereld. Voor de s
en-grendelfonnule zijn er kasten met deuren en/of laden. OU
passend in deze tijd, waarin de voorkeur uitgaat naar trans
rantie en openheid, kiezen steeds meer mensen voor glasfi
ten in plaats van dichte deuren of geheel open kasten. De fjLji
deme, open bergmeubelen bieden talloze indelingsmogelr^l
den met leggers, open vakken, boxen, kastjes met deuren, j
en dergelijke, zodat een ieder zijn eigen kastcompositie kaï
ken. Leggers zijn er van metaal, hout en glas. Bij designmo
len zien we hier en daar leggers van aluminium of polystyr
dat aan weerszijden met een aluminium laag is afgewerkt,
mooie dingen wil exposeren, zal waarschijnlijk de voorkeu!
ven aan een wandsysteem waarin glazen platen worden be
tigd, die aan de voorzijde vrijhangen. Naast matglas is c
tijd extra-wit kristalglas een trend. Bij staanders, steunen e
dergelijke zien we veel aluminium of een lak met zo'n r
feet. Roestvrijstaal is in opkomst. Voor kantoorkasten g
nieuws, maar wel voor de privésfeer. Info: Ligne Roset, t
06.5373.2142; Armida wandsysteem, JosTobé, tel. 078-6101
Art of Living, postbus 27022, 3003 LA Rotterdam.
