Uitroeien malariamug
Gezondheid
Nieuwe vloeistoffen bij lichttherapie versnellen genezing
MAANDAG 2 AUGUSTUS 1999
160
AANC
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde woord
in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar
ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de
kruisende woorden.)
Horizontaal:
1. Konisch; 5. sprong in het water; 7 in het vervolg, 8. vlek; 9. traag; 11. soort koekje; 14, zouteloos;
16. geneesmiddel, 17. beetwortel; 18. halfaap, 19. roem; 20. pel; 22. gevangenis; 25. deel v.e. jas;
27. edelmetaal; 29. ophangen; 30. schaamte; 31. steilte.
Verticaal:
2. Talent; 3. ineens; 4. sierdek op bed; 5. zot; 6. vogel; 8. goedje; 10. kunstleer; 12. aanplakbiljet;
13 land in Europa; 15. eerlijk; 16. balletje papier; 19 vacht; 21. huis; 22. kattenkruid; 23. Russische
zweep; 24 kledingstuk; 26. schaakstuk; 28. maand v.h. jaar
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal: 1. Fok; 3. lus; 6. al; 9. ut; 10. bent; 12. abri; 14 oraal; 16. Liverpool; 19. de; 20. er;
21. volwassen, 26. loipe; 27 sneu; 29. imam, 31. ia; 32. me; 33. erg; 34. fan
HEINZ
Suïcide
Onderzoekers Wapeningen ontwikkelen geurval
Er worden verschillende be
grippen gebruikt om weer te
geven dat iemand een einde
aan zijn leven heeft gemaakt;
zelfmoord, zelfdoding en suïci
de. Zelfmoord heeft een harde,
verontwaardigde, zelfs beschul
digende betekenis, alsof ie
mand een brute misdaad tegen
zichzelf, zijn eigen leven heeft
gepleegd. Zelfdoding heeft een
veel mildere, bijna neutrale be
tekenis. Er zit in het woord
geen waardeoordeel besloten,
het beschrijft louter wat er is
gebeurd. Suïcide is een samen
gesteld Latijns woord (uit suus,
zich en caedere, doden) en be
tekent zelfdoding.
Het gebruik van het woord suï
cide is een voorbeeld van vak
jargon. Het is bedoeld om af
stand te scheppen ten opzichte
van het onderwerp en daarmee
de hulpverlener bescherming te
bieden tegen teveel emoties en
misschien heeft het ook tot doel
de internationale dialoog tus
sen artsen te bevorderen.
Sommige mensen gebruiken uit
schaamte geen van de drie
woorden en ontwijken het on
derwerp, zeker als de zelfmoord
van een naaste aan de orde
komt. Zij kunnen er helemaal
niet over praten of hullen zich
in vage zinnen.
Welk begrip men geneigd is te
gebruiken, welke morele waar
de of morele verontwaardiging
men eraan toekent, hangt af
van de normen, waarden en ge
woonten van het land of de cul
tuur waarin men leeft. In Japan
is het niet ongebruikelijk dat ie
mand op eervolle wijze zelf
moord pleegt of in het geval
van economische problemen
zijn nabestaanden helpt de
schulden af te lossen door zich
te suïcideren, de verzekering
betaalt namelijk ook uit bij suï
cide. Zij zullen postuum met lof
worden overladen. De Japanner
zal met trots praten over zijn
oude moeder die door bevrie
zing op een koude berg een
einde aan haar leven heeft ge
maakt en daarmee duidelijk
heeft gemaakt dat zij haar kin
deren niet langer tot last wil
zijn. Hij zal haar op weg helpen
en zeker niet verhullend over
haar dood spreken.
Welk begrip ook wordt ge
bruikt, bij ons is een suïcide el
ke keer dramatisch - ook al
komt het veel voor en is het in
sommige leeftijdscategorieën
de doodsoorzaak nummer één.
Een suïcide roept meestal hefti
ge emoties, verwijten en vragen
op bij de nabestaanden, met
name de vraag of het niet had
kunnen worden voorkomen.
Zeventig procent van de men
sen die suïcide pleegt, was niet
onder behandeling van een
psychiater of psychiatrische in
stelling. Daar staat tegenover
dat zestig procent van de men
sen die suïcide pleegt in de
maand dat zij overleden nog de
huisarts bezochten. De huisarts
kan dus - mits de mensen naar
hem toe komen en hij de ernst
van de zaak onderkent, veel de
pressies doen zich in gemas
keerde vorm voor - een belang
rijke rol spelen bij de preventie
van suïcide, maar die mogelijk
heden moeten niet worden
overschat.
Soms zijn de nabestaanden niet
boos, maken zij geen verwijten,
maar ervaren zij zelfs een ge
voel van opluchting, omdat ein
delijk een einde is gekomen aan
het lijden van hun familielid -
en van hun zelf - is gekomen.
Maar hoe praat je daar in een
land dat bol staat van de more
le verontwaardiging vrijmoedig
en niet verhullend over? Mis
schien is het door Jacobse en
Van Es gebezigde Haagse
woord eigenmoord geschikt om
uiting te geven aan dit gevoel
van opluchting en betekent het
dat de suïcide van de een niet
vanzelfsprekend de schuld van
een ander is.
Ze zijn er weer, de kwelgeesten
van de zomeravond. Met hun
scherpe gezoem maken ze
vooral de slaapkamer tot een
hel. In augustus zijn ze op volle
sterkte. Het weer van de afgelo
pen weken, warm en vochtig,
staat garant voor een explosieve
vermenigvuldiging van de culex
pipiens, ofwel de steekmug. In
grote delen van de wereld is de
mug ook gevaarlijk. Duizenden
mensen sterven jaarlijks aan de
gevolgen van een steek van de
malariamug. Ongeveer twee
miljard bewoners van tropische
gebieden worden bedreigd
door dat ziekmakende, soms
dodelijke gevaar. En vooralsnog
is daar niets aan te doen.
Marieta Baks (29) bestudeert
sinds vier jaar het gedrag van
de malariamug. In het veld, in
Tanzania, maar vooral in de la
boratoria van de Landbouwho
geschool Wageningen. Haar
specialiteit: de invloed van geu
ren op het gedrag van de mug.
Haar conclusie; bestrijding van
de malariamug is onmogelijk.
Doel van haar studie en de twee
collega's met wie zij samen
werkt is de ontwikkeling van
een geurval. Dat doel is groten
deels bereikt. ,,Maar let wel, het
is geen val zoals een mieren
doos. De mieren die daar in
kruipen gaan dood. Wij willen
juist muggen vangen, voor ver
dere bestudering."
Vrijwel alle insecten oriënteren
zich op geuren. Wie ze wil van
gen moet ze dus met geuren
lokken. Anders dan lang werd
gedacht, reageren muggen niet
op de geur van bloed. Bevruch
te vrouwtjesmuggen, die bloed
nodig hebben voor de ontwik
keling van hun eitjes, negeren
bloed dat open en bloot wordt
aangeboden. Het is de geur van
zweet dat de bloeddorstige da
mesmug in beweging zet. Oud
zweet, om precies te zijn.
Baks: „Zweet is een betrekkelijk
gecompliceerd vocht. Het be
staat uit zeker driehonderd
componenten en heeft niet één
geur maar een heel complex
van geuren. Bacteriën op de
huid breken het zweet af tot an
dere stoffen die weer hun eigen
geuren hebben. Dat is waar de
muggen op afkomen." Helaas:
driemaal daags douchen is
geen remedie. „Transpireren en
de afbraak van dat zweet gaan
dag en nacht door. Huidbacte
riën spoel je niet zomaar weg."
Het domweg uitroeien van de
malariamug is evenmin een op
lossing. Er zijn er te veel en ze
planten zich te snel voort. „Van
de malariamug bestaan vier
honderd soorten. Daarvan is al
honderd jaar bekend dat ze
malaria overbrengen. In die
honderd jaar zijn we met de be
strijding geen stap vooruit ge
komen. Integendeel zelfs: on
der andere door de snelle be
volkingsgroei is de situatie
slechter dan ooit", legt Baks uit.
Gebruik van verjagende midde
len heeft nauwelijks zin. Mid
deltjes op basis van citronella-
olie werken hooguit tien minu
ten. Loüons met diëthyl-m-tol-
uamide, ofwel deet als werkza
me stof, helpen iets beter, op
voorwaarde dat elk stukje on
bedekte huid wordt inge
smeerd. Maar de veiligheid van
deet is omstreden; grote hoe
veelheden veroorzaken waar
schijnlijk beschadiging van het
centrale zenuwstelsel. Com
pleet zinloos zijn volgens Baks
apparaatjes die een voor men
sen onhoorbaar geluid ver
spreiden. De muggen zijn even
eens doof voor dat geluid.
Marieta Baks bestudeert al vier jaar het gedrag van de malariamug.
Naar een malariavaccin wordt
al veertig jaar gezocht. Een
groot probleem is dat de para
siet steeds een andere gestalte
aanneemt. In Afrika kan dat
zelfs van dorp tot dorp variëren.
Tabletten die voorkomen dat de
malaria zich ontwikkelt en er
voor zorgen dat de patiënt niet
ziek wordt, zijn voor ontwikke
lingslanden onbetaalbaar.
„Sommige tabletten kosten ze
ven gulden per stuk. Bovendien
zijn ze erg ongezond, je kunt ze
hooguit drie maanden slikken."
Eén soort malaria is zonder
meer dodelijk. Voor een tweede
vorm bestaan geneesmiddelen.
In tropische gebieden volgt na
genezing vaak een nieuwe be
smetting. In gebieden waar ma
laria heerst is een steek van een
mug voldoende om opnieuw
ziek te worden. Bij twee andere
vormen van malaria keert de
ziekte steeds terug in de vorm
van een heftige koortsaanval
len. Behalve malaria brengt de
mug ziektes over als de gevrees
de knokkelkoorts, hersenvlies-
ontseking en gele koorts.
In Tanzania leerde Anieta Baks
muggen vangen. De methode is
simpel: na zonsondergang met
blote benen buiten zitten en
dan muggen die dreigen te ste
ken opzuigen met een plastic
slangetje. „Mijn veldassistenten
vingen op die manier duizend
muggen per man in een paar
uur tijd. Dat zegt ook iets over
de hoeveelheid muggen."
Een gezonde vrouwtjesmug legt
elke twee dagen vijftig tot hon
derd eitjes in een plas of poel.
Dat gaat een maand lang door.
De eitjes veranderen in larven
die na een dag of vier klaar zijn
om uit te vliegen. De jonge
muggen zijn vrijwel onmiddel
lijk geslachtsrijp. De vrouwtjes
muggen worden slechts een
maal bevrucht. Het sperma
dragen ze mee voor alle volgen
de broedsels. Na de steek,
Onderzoek naar gebruik selenium
pk
waarbij de mug een hoeveel
heid bloed opneemt die het ei
gen lichaamsgewicht overtreft,
volgt een dag rust. Dan worden
de eitjes gelegd en begint de
hele cyclus opnieuw.
Nu duidelijk is dat uitroeien
niet kan en verjagen niet werkt,
is er meer vraag naar weten
schappelijk onderzoek. Hoe zit
een mug in elkaar, hoe werkt
zo'n beest, wat bepaalt zijn ge
drag? In de kelders van de vak
groep entomologie, insecten-
kunde, zoemen de muggen bij
duizenden rond. Oorspronke
lijk komen ze uit Afrika, maar ze
zijn verder opgekweekt in Wa
geningen. Ze zijn een stuk klei
ner dan de Nederlandse steek
mug.
Muggen worden altijd schoon
geboren, zonder parasieten.
Die parasieten pikken ze op bij
de mensen die ze steken. De
malariaparasiet nestelt zich in
de speekselklieren van de mug.
Terwijl de mug steekt en bloed
opzuigt, spuit hij wat speeksel
in zijn slachtoffer, om stolling
van het bloed te voorkomen. Zo
wordt de malariaparasiet over
dragen.
Voor haar proeven 'gebruikt'
Marieta Baks zo'n tweehonderd
muggen per dag. In een wind
tunnel laat zij de beestjes los.
Aan het eind van de tunnel zit
een geurval. De onderzoekster
registreert hoeveel muggen op
bepaalde geuren afkomen en
hoe snel dat gebeurt. Voor Ma
rieta zit het werk er nu op. On
langs leverde zij haar proef
schrift in, later dit jaar volgt de
promotie. En dan? „Het liefst
zou ik meer veldwerk doen,
meer toegepaste projecten in
malariagebieden. Daar is geen
geld voor en daarom ben ik op
zoek naar sponsors. Ik heb met
eigen ogen gezien hoe verwoes
tend malaria is: doodzieke
mannen en vrouwen, stervende
kinderen."
Vroeger dacht men dat seleni
um, ook wel seleen genoemd,
een giftige stof was. Bij dieren
die te veel selenium binnenk
regen, traden vergiftigingsver
schijnselen op. Sinds 1957 is
bekend dat selenium een es
sentiële voedingsstof is voor
de mens. Een tekort aan deze
stof kan verschijnselen van
ziekte veroorzaken. Selenium
behoort tot de groep minera
len; dit zijn stoffen die in klei
ne hoeveelheden voor ons li
chaam noodzakelijk zijn en
die we niet zelf kunnen ma
ken.
In 1970 komen onderzoekers
voor het eerst tot de ontdek
king dat er een verband is tus
sen selenium en kanker; men-
weinig selenium in hun bloedi
Inmiddels zijn er al vele we-
tenschappelijke artikelen ver-
schenen over het effect van g^ p(
selenium bij vermindering
van het risico op kanker. rj(
Onlangs is een groot onder-
zoek gestart naar het gebruik i m
van selenium voor de preven- a r
tie van kanker, met weten- ve
schappers uit de VS, Enge-
land, Zweden, Finland en De-^s H
nemarken. In totaal 42.000 j
mensen, in Europa en Ameri-^g yy
ka, zullen vijf jaar lang aan hef g,
onderzoek deelnemen. Het j(
project is daarmee de grootste
en meest ambitieuze kanker- ni
studie ooit gehouden. g(
J(
.29 Zi
Zorg- en kenniscentmm Parkinsoi
Het revalidatiecentrum Klim-
mendaal bij Arnhem krijgt een
zorgvoorziening die speciaal is
gericht op mensen met de
ziekte van Parkinson. Het VU-
ziekenhuis in Amsterdam
krijgt mogelijk ook een specia
le afdeling en zal dan gaan
fungeren als kenniscentrum
voor deze ongeneeslijke her
senziekte.
In Klimmendaal kunnen tien
tot veertien patiënten ter ob
servatie verblijven. Het gaat
om een experiment.. Na de zo
mer moeten de eerste patiën
ten er terechtkunnen. Volgens
voorzitter R. van den Eijnde
van de Parkinson Patiënten
Vereniging (PPV) gaat het om
mensen bij wie de diagnose of
behandeling nog niet of moei
lijk is te geven. Zij worden da
genlang tegelijk geobserveerd
Ir
door onder andere een neuro-,00 N
loog, psychiater en fysiothera-j.30 N
peut. i A
De verblijfskosten zijn geba- .01 V
seerd op hotelprijzen. Er is p
nog overleg over vergoeding F
door de verzekeraars, maar
Van den Eijnde verwacht ze- z
ker dat dit gaat gebeuren. Hetd
project is een initiatief van de A
Stichting Tulp en wordt on- k
dersteund door de Parkinson F
Patiënten Vereniging. .56 T
Verder is het de bedoeling dat) H
nogditjaarinhet VU-zieken-J.52 I»
huis in Amsterdam een speci-
ale afdeling voor Parkinsonpai
tiënten en een kenniscentrum c
komt, waar alle informatie |i
over deze ziekte wordt verza- j k
meld. Ook heeft de PPV ge-
vraagd om een bijzonder
hoogleraarschap voor deze .46 C
ziekte.
Medicijnen uit planten
In de krant van vorige week
werd op deze pagina melding
gemaakt van het feit dat Britse
wetenschappers een door
braak hebben bereikt bij het
ontwikkelen van planten die
medicijnen kunnen produce
ren. Dat zou mogelijk zijn
door de vondst en isolatie van
een gen dat gamma linoleen-
zuur maakt. Ten onrechte
werd daaraan toegevoegd dat t c
dit zuur beter bekend zou zijn:'
als sleutelbloemolie. Dat is
niet juist, het betreft teuriis-
bloemolie. De olie is een mid
del tegen klachten, zoals pre-
menstruele spanning, depres
sies, hartziekten en artritis.
Nierproblemen vroeg opsporen
Elektronicabedrijf Panasonic
heeft een apparaat ontwikkeld
dat het mogelijk maakt nier
problemen in een
stadiurh öp te'sp'ói
product kan de urine contro
leren zonder gebruik te hoe
ven maken van teststrips. Ook
is het heel eenvoudig om de
gegevens op te slaan en te
analyseren omdat de testre
sultaten digitaal worden weer
gegeven. In de nabije toe
komst kan het apparaat in een
toilet worden toegepast. Door
de ruimte in verbinding te
stellen met een computer kan
de urine automatisch worden
getest. De resultaten kunnen
worden geanalyseerd en dage-T T
lijks worden verwerkt. Later I I
komt een mogelijkheid de
testresultaten direct te verzen-:
den naar huisarts of zieken- Versi
huis voor een gedetailleerde
analyse. e eer
twe
bes
Medische informatie op internet
Pharma Nord, een farmaceu
tisch bedrijf dat is gespeciali
seerd in de productie van pre
ventieve natuurlijke genees
middelen en voedingssupple
menten, heeft een informatie
ve internet-site (http://www-
iord
.pharmanord.dk). Daarop kan jfHei
iedereen de Pharma Nord Re- ,'^t di
search Database raadplegen ,ort
en originele wetenschappelij- ^e]
ke publikaties opzoeken op de
stofnaam, indicatie, tijdschrift ider,
of schrijver. v
ieedt
jtwil
t".
WOUTER VAN EW1JK
psychiater
Een Engelse firma heeft vloei
stoffen ontwikkeld die het ge-
nezings- en aanpassingsproces
na de behandeling van bepaal
de kwalen sterk bekorten. Het
betreft kwalen die tegenwoor
dig behandeld worden met
sterke lichtbronnen van bepaal
de golflengten: de zogeheten
fotodynamische therapie. Dat is
anders dan de veelgehoorde
lichttherapie met de bedoeling
mensen, tijdens een verblijf in
een met daglichtlampen intens
verlichte kamer, als het ware uit
hun depressiviteit te doen 'ont
waken'.
Wat het bedrijf in Brighton, met
de veelbelovende naam Destiny
Pharma (DeP), heeft ontwik
keld, heeft te maken met herstel
van zieke organen of van delen
daarvan. Dus herstel met be
hulp van licht in samenwerking
met bepaalde vloeistoffen. In
dat laatste zit 'm nu net de
kneep, want die vloeistoffen
moet je ook weer kwijt uit je li
chaam.
Fotodynamische therapie, kort
weg pdt, wordt met wisselend
succes sinds een aantal jaren
toegepast om ziek weefsel, dat
een bedreiging vormt voor de
directe omgeving, te vernieti
gen. Behandeling met lichtstra
len is in feite al meer dan een
eeuw oud; de Deense arts Niels
Rydberg Finsen paste in 1895
voor het eerst ultraviolet licht
toe bij de behandeling van
huidaandoeningen. Hij kreeg er
in 1903, een jaar voor zijn dood,
de Nobelprijs voor de genees
kunst voor.
Bij de hedendaagse pdt wordt
een lichtgevoeüge, speciaal sa
mengestelde chemische oplos
sing bij de patiënt in de bloed
baan gebracht. Dat spul nestelt
zich, omdat de chemische sa
menstelling ervan speciaal is af
gestemd op de soort aandoe
ning, in het zieke weefsel; het
wordt daardoor geabsorbeerd.
„Vervolgens wordt op dat ge
bied een intense licht-, warmte-
(dus infrarood) of ultraviolette
bron gericht", legt een mede
werker van DeP uit, „al naar ge
lang het soort chemische oplos
sing. De energie van die straling
leidt ertoe dat er een voor het
zieke weefsel giftig toxine uit de
chemische oplossing ontstaat.
Dat tast de zieke cellen aan,
vernietigt ze en het laat de ge
zonde cellen ongemoeid."
Het was een grote overwinning
voor de medische wetenschap
toen dit voor het eerst lukte: de
kwaal de nek omdraaien zonder
de patiënt te wurgen. Maar een
groot nadeel was, en is tot op
heden nog steeds, dat de che
mische substantie soms maan
den nodig heeft om het lichaam
in zijn geheel te verlaten. En
daar zit je dan als patiënt met
chemische rotzooi in je li
chaam, dat je dan wel van je
kwaal afhielp maar waardoor je
al die tijd toch maar in een
soort quarantaine moet verblij-
„Veel van dergelijke substanties
zijn namelijk ook in minimale
concentraties extreem gevoelig
voor licht-, warmte- en uv-stra-
ling", aldus de DeP-woordvoer
der. „Een wandelingetje buiten
in de zon is ten strengste af te
raden zolang niet alle sporen
ervan uit het lichaam verdwe-
inaf
ït pi
lorte
nen zijn. Want dat kan tot alleijMet
lei schadelijke neveneffecten, lee
misschien zelfs tot de dood lei-fstai
den." |:rkt
„We hebben nu chemische looij
substanties met dezelfde foto- NJ
eigenschappen uitgedokterd »ndi>
die slechts heel kort foto-actief
zijn en die bovendien snel,
meestal binnen 24 uur, geheel
uit het lichaam zijn verdwenen -
Hun uitwerking is veel sneller J"*-
dan dat van de conventionele 1.07 I
oplossingen. Daarnaast wordei.04'
ze, zoveel als mogelijk is, direciirna
van buitenaf in het aangetaste üjn
weefsel gebracht. Dat is soms ör§e
wat belastend voor de patiënt
maar daar staat tegenover dat
die toch binnen een dag na de \AL
behandeling weer gewoon naai
buiten kan, zonnig of niet.
£A/ PAT WAS ALL££N
Al AAR ner
££RST£ COUPL£T.
