'Zonder stress hoor je er niet bij'
ZATERDAG 31 JUL11999
Twintigers staan bij hun
oudere collega's steeds meer te
boek als slappe hap en
ruggengraatloos. Ervaren
krachten zien onzekere
vogeltjes op de werkvloer
rondvliegen met een enorme
air, torenhoge ambities en een
mobiele telefoon bij de hand.
Zo pril nog en toch heeft de
ongste bediende weekjes ziekte
nodig om psychisch weer op te
krabbelen. Als ze al aan een
baan beginnen. Elke maand
stijgt het aantal 'geflipte'
adolescenten in de wao met
d450 ongelukkigen die nog geen
ag hebben gewerkt. Bestaat de
hoop des vaderlands uit
verwende watjes of is de jeugd
slachtoffer van een keiharde
maatschappij die alleen nog
winnaars wil
„Jongeren kunnen vaak door
tijdgebrek niet aan hun eigen,
hoge normen voldoen.
Dat vreet aan ze.
Op de kantoren en andere werk
plekken hebben ze het gewe
ten: De eerste linie van de ver
wende 'patatgeneratie', zoals voetbaltrainer
Leo Beenhakker ze ooit bestempelde, heeft
het diploma gehaald en is aan het werk ge
slagen. De huidige Feyenoord-coach sloeg
halverwege de jaren tachtig, althans volgens
vele ouderen, de spijker op de kop toen hij
de Ajax-spelertjes kenschetste als 'karakter
loze pikkies.' Z'n typering bleek ook buiten
de voetbalvelden als een bom in te slaan.
Overal herkenden ouders de omschrijving
van de verwende slappe hap, die wel van lus
ten, maar niet van lasten wilde weten. En de
kids van 'eerst even chips en tv kijken
het huiswerk maken want het was zo'n zwa
re dag op school' lopen nu rond op kantoren
en andere werkplekken. Met een houding
van: 'Mwahh... doen we wel even, kan nooit
moeilijk zijn...' lopen ze steeds vaker in de
fuik.
Het imago van de jongeren is zo herken
baar dat bijvoorbeeld reclamebureau's dank
baar profiteren van de nieuweling die met
het puberdons nog op de kaken toch meent
meteen de boel over te kunnen nemen.
Neem de prijswinnende reclame van Cup a
Soup, waarin 'Dit is John. Manager. Zijn
mottoSucces is een keuze' belachelijk wordt
gemaakt. Om vier uur neemt hij even een
kopje soep om ook de rest van de dag 'twee
honderd procent te kunnen geven', sloten
geld te verdienen, mooie auto's te rijden en
over lijken te gaan. Uiteraard trekt deze
blaag aan het kortste eind.
Krakkemikkig
'John de manager' is niet de enige die onder
uit gaat. De afgelopen jaren zijn werkgevers,
hulpverleners, psychologen en artsen gestuit
op steeds meer nieuwe arbeidskrachten die
hun werk al snel geestelijk niet meer kunnen
bolwerken. Gebrek aan karakter, merken zij
vooral. „Jongeren zijn steeds onzekerder ge
worden - 'Ben ik eigenlijk wel goed genoeg?'
spookt 't door hun hoofd. Ook durven ze
geen 'nee' meer te zeggen, bang als ze zijn
om af te vallen. Tegelijkertijd willen ze ook
nog een veelbewogen privé-leven leiden",
zegt Ine Hensbergen, medewerkster van de
Arbo-Unie. Zij geeft cursussen aan zwaar
overspannen werknemers die signalen van
teveel stress moeten leren onderkennen.
Krakkemikkige zieltjes zijn de aanstormende
talenten zelfs als je sommigen moet geloven,
's Avonds scheppen ze op in de kroeg, maar
vervolgens doen ze 's nachts geen oog meer
dicht.
Dat het aantal gestresste jongeren toe
neemt, staat buiten kijf. Woordvoerder W.
Bastiaanse van Gak Nederland: „Eenderde
van de tieners en begin-twintigers die in de
wao terechtkomen heeft tegenwoordig al
zware psychische klachten, waar ze niet een
twee- drie uitkomen. Vooral in het bank - en
verzekeringswezen en de softwarehouses
staan de jongsten onder enorme druk. Jong,
wild en dynamisch moeten ze daar zijn. Ten
koste van alles." Daarbij vallen slachtoffers.
Bij de nationale werkgeversorganisatie
AWVN is de overspannen 'melkmuil' ook ge
signaleerd. „Dat is een hele nieuwe catego
rie, een probleemgroep, waar we nog beleid
op moeten maken. Zeker nu werkgevers ver
plicht zijn om het eerste jaar ziekte van de
werknemer te betalen, is het zaak deze jonge
maar langdurig zieken te voorkomen", zegt
woordvoerder P. van der Boer.
De oorzaak van de stress ligt volgens hem
niet op de werkvloer. Het Midden- en Klein
bedrijf (MKB) propageert dat overspannen
werknemers 'niet moeten zeuren', eens
vroeg onder wol moeten kruipen en gewoon
door moeten gaan. Die houding gaat Van der
Boer wat te ver. Maar het karakter van het
jonge grut is wel veranderd: „Je kan niet bij
voorbaat alleen de werkgever de schuld ge
ven. Jongeren krijgen steeds meer een mak
kelijke jeugd. Je kan je afvragen wanneer
stress begint. Is dat tijdens die acht uur op
het werk? Of als je 's ochtends vroeg, zonder
dat je er tijd voor hebt, nog je kinderen naar
school moet brengen en vervolgens in de file
staat?"
Stresspreventie
De jongens en meisjes zijn onzekerder en
niet zo mondig als weleer, zien ook de CNV-
jongeren. Voorzitter Lineke Maat telt maan
delijks meer cursisten voor de lessen in
stresspreventie van haar bond. Zij komen
vooral uit de sectoren onderwijs, jeugdhulp
verlening, de zorgsector en de politie. „Wij
helpen ze de oorzaken van stress bij zichzelf
te ontdekken. Wanneer bereik je de grens?
Onze cursus is vooral gericht op sociale vaar
digheden. Leren van je af te bijten. Dat be
heerst de jeugd niet meer."
Volgens Maat is de jongere geestelijk tot
minder in staat, terwijl die eigenlijk veel
meer bagage nodig heeft om de eisen van de
huidige werkgevers aan te kunnen. Maat:
„Dat is een groot probleem. Je moet meteen
als je van de opleiding komt flexibel, verant
woordelijk en initiatiefrijk zijn. Dat is nogal
wat. Complexer werk, meer werkdruk, de on
zekerheid van tijdelijke banen en je moet je
ook nog meer bewijzen."
Ook de FNV hamert op die werkdruk. On
langs begon de vakbond een campagne met
paginagrote reclames in dagbladen met de
vraag: 'En? Nog gelachen vandaag?' In de be
geleidende tekst pleit de federatie voor min
der werkdruk en meer werkplezier. „Af en
toe een beetje druk kan geen kwaad. Maar
bij constante hoogspanning slaan vroeg of
laat de stoppen door Van minder werk
druk is nog nooit iemand slechter geworden.
Daarom zouden we willen zeggen: er mag
meer gelachen worden."
De CNV-Jongeren houden jongeren ook
voor rustiger aan te doen. 'Ik ben vandaag
eens lekker lui', moeten ze van de vakbond
vaker leren zeggen. Maar daarnaast geeft de
voorzitter van CNV-Jongeren aan dat het de
jeugd ook simpelweg steeds
telijke kwaliteiten schort. „Jongeren kunnen
vaak door tijdgebrek niet aan hun eigen, ho
ge normen voldoen. Dat vreet aan ze. Want
ze hebben hoge ambities en willen stante
pede manager worden. Daarom komt veel
aanstormend talent meteen
waartse spiraal terecht." De schuld ligt vol
gens Maat deels bij hogescholen
teiten die de slag missen en absoluut geen
voorbereiding op de praktijk meer
„Opleidingen dienen bij studenten ook aan
dacht te besteden aan hun weerbaarheid. Ze
moeten niet in het diepe worden gegooid."
Prestatiebeurs
Op de opleiding voor 'snelle jongens', de Bu
siness School in Haarlem, wordt daar anders
over gedacht. „Het komt door de prestatie
beurs, die nog aanzienlijk slechter is dan de
tempobeurs", zegt decaan Marieke de Jong.
Zij begeleidt de studenten aan de Business
School. „Ze krijgen een jaar korter om hun
studie af te maken. Als ze ook maar enigszins
vertragen, maken ze zich al zorgen. De hoog
te en de termijn van de studiefinanciering
zorgen ook voor veel stress. Er moet naast de
studie ook al veel gewerkt worden. Vijftien
tot twintig uur in de week."
Er zijn volgens De Jong nog meer redenen
waarom afgestudeerde studenten vaak al
buiten adem hun loopbaan beginnen. Voor
dat ze goed en wel in het eerste schooljaar
bezig zijn, liggen ze al hopeloos achter op
schema. „Het gaat razendsnel. Voor ze aan
hun kamer gewend zijn, verstrijken de eerste
acht weken. In januari komt het 'pre-advies.'
Veertig tot vijftig procent van de eerstejaars
krijgt dan te horen dat ze het tweede j;
halen als ze hetzelfde studietempo hante-
De lol is er dan snel vanaf. „We merken
aan de studenten dat studeren
niet meer zo leuk is als vroeger.
Er is voortdurend druk op de ke
tel. Freewheelen is er niet
bij. De leerlingen klagen
saai. Maar als we dat aan leraren
doorvertellen, zeggen ze: Ja hoor
eens: Het is hier geen crèche.
'Doorwerken moeten ze. We
hebben geen ruimte voor zwak
ke studenten,' horen we ook
vaak."
Maar De Jong geeft ook aan
dat met de jongeren als groep
het nodige 'mis' is.Als je langer
dan vier jaar over je studie doet,
ben je al een eitje. Dat is de geest
de tijd. Ze worden gek ge
maakt en maken elkaar gek. Ui
terlijkheden, imago. Op de Busi-
School hier hebben ze al
snel een pak aan, koffer in de
hand en een mobiele telefoon
binnen handbereik. Zakenman
netje spelen, dat vinden ze
prachtig. Maar op het werk lo
pen ze vervolgens tegen de
muur."
En de stress zou er zelfs bij
brugklasscholieren al in zijn ge
schoten. Twee jeugdartsen con
cludeerden na uitgebreid onder
zoek dat nek-, schouder- en rug
klachten niet van een zware
schooltas komen, maar psychische achter
gronden hebben. De leerlingen beelden zich
volgens het onderzoek alleen maar in dat
hun tas te zwaar is. Ook bleek uit onderzoek
- onder de titel de 'Managers van morgen'-
dat ruim de helft van de ondervraagde scho
lieren tussen 15 en 18 jaar 'in de toekomst
zeker een leidinggevende functie willen in-
Hype
Toch zijn er anderen die denken het met de
vroeg-verwarde jongeren niet zo'n vaart
loopt. Het Trimbos-instituut, een kenniscen
trum en denktank dat als doel heeft de gees
telijke gezondheid van mensen te bevorde
ren, spreekt liever van ?en ongevaarlijke 'hy
pe.' „Wij geven op middelbare scholen cur
sussen tegen faalangst en trainingen in soci
ale vaardigheden. Dat is nodig. Stress is bij
jongeren cultuur geworden. Een cultus. Als
je geen stress hebt, hoor je er niet bij. Dan
doe je het verkeerd, is de heersende opvat
ting", zegt een woordvoerster, „Ik merk het
hier ook. Als je het niet druk hebt, val je al
buiten de boot. De jeugd wil dat imiteren.
Dat gaat wel weer over."
Trimbos-psycholoog Rob Bijl houdt al drie
jaar de geestelijke gezondheid van een groep
van 7100 vrijwilligers in de leeftijd van 18 tot
en met 65 jaar in de gaten. Dat moet uitein
delijk resulteren in een diepgaande studie
naar de geestelijke gesteldheid van Neder
land. Zijn stokpaardjes: mensen knappen
Bijl merkt dat het in ieder ge
val modern is om het over stress,
spanning en burn out te praten.
„Er zijn natuurlijk nieuwe ba
nen, zoals in de informatica,
waarbij je soms even bij moet
tanken. Dat geloof ik graag. Die
banen veroorzaken inderdaad
(te) veel spanning. Maar op de
6,5 miljoen werkende mensen is
dat nog geen procent."
'Stress' is, volgens Bijl, de laat
ste jaren een uiterst populair
stempel geworden. „Bedrijfsart
sen worden bijvoorbeeld op dat
gebied bijgeschoold. De diagno
se 'burn out' wordt eerder ge
steld. Vroeger bestonden de
geestelijk uitgebluste klanten
ook, maar toen was de diagnose
nog 'lage rugklachten.' Er daar
zijn er veel van, hoor! De helft
daarvan wordt veroorzaakt door
psychische oorzaken. Het is
maar welk etiket je er op plakt.
Ik denk dat de toename van
nooit af op hun
werk. Hoogoplopen
de spanning kan
zelfs heilzaam wer
ken en 'een stoot
adrenaline heeft
eenieder nodig.' Bijl:
„De toename van
jonge gestressten is
wel een trend, maar
het is ook de vraag of
die groei nou werke
lijk wat voorstelt. Het
hebben van werk is
steeds belangrijker
geworden. Dat wel.
Steeds meer jonge
ren krijgen een
knauw als ze geen baan kunnen krijgen."
Burn out
Maar tegelijkertijd signaleert hij een andere
trend. „De komst van burn out-cursussen.
Dat is natuurlijk een enorme markt die is
aangeboord. De beroepsbevolking wordt
echt niet gekker, hoor. De hulpverlening
heeft alleen een nieuwe markt ontdekt. Ook
is het gewoner geworden om over je psychi
sche Wachten te praten. Een beetje Riagg
heeft een anti-stresscursus, dat lijkt heel wat,
maar als er twintig mensen per les komen
mogen ze blij zijn. We moeten die groep
overspannen jongeren in het juiste perspec
tief plaatsen. Op de grote hoop stelt ze niets
overspannen jongeren wel mee
valt. De jongere generatie is in de ogen van
ouderen altijd al slampampers geweest. Dat
was vijftig jaar geleden ook al zo."
Bescherming
Desondanks trekken anderen toch liever aan
de noodrem. Zij zien de jonkies anders als
lemmingen op de afgrond afstormen en vin
den dat ze - tegen zichzelf - in bescherming
moeten worden genomen. Zo dient de werk
druk in verschillende sectoren drastisch te
worden aangepakt. Van diverse kanten
wordt erop gewezen dat stress een belangrijk
'item' is tijdens cao-onderhandelingen. Zie
bijvoorbeeld de wordt - er - nog - gelachen
advertenties van FNV.
Woordvoerder Bastiaanse van het Gak
vindt dat de jeugd voorlopig even een chape
ronne moet hebben. „Op het werk dienen
collega's te herkennen als iemand anders
over diens schoenen loopt. Voorkomen is
beter dan genezen. Ingrijpen voordat het
lijntje breekt." En de bedrijven moeten de
jongeren volgens hem meer bescherming te
gen zichzelf bieden. „Kijk naar het bedrijfsle
ven. Daar verzinnen ze oplossingen als 'job-
rotation'waarbij ze om de drie, vier jaar van
werkplek wisselen. Of denk aan het sabbati
cal year, de mogelijkheid om er een jaar uit
te stappen en weer helemaal op te knappen.'
Ook volgens CNV-Jongeren dienen de
starters op de werkvloer voortaan stuk voor
stuk een mentor, of coach, te krijgen. „Een
uitlaatklep om af en toe stoom af te blazen is
de eerste jaren onontbeerlijk. Maar ze moe
ten dan wel eerst aan het handje lopen. Dat
zullen ze niet leuk vinden, maar wel noodza
kelijk. Want je kunt iedereen wel op time-
managementscursussen blijven sturen. Dat
is geen structurele oplossing."
DIMITRI WALBEEK
