Bankieren zonder papieren
'Beste jongetje van de klas'
ZATERDAG 24 JULI 1999:
Verbazing en leedvermaak over escapades in Den Haag
Met de Ceteco-crisis in Zuid-Holland openbaarde zich onbedoeld een dramatisch verlo
pen, geheime bankiersmissie van topambtenaar Karei Baarspul. Gedeputeerde Staten in
Den Haag lieten hem de grote broek aantrekken om woekerwinsten te behalen op de kapi
taalmarkt. Het verlies van 47,5 miljoen gulden aan het handelshuis betekende echter de
ontmanteling van een financiële maskerade aan de Koningskade. En wat blijkt: alle be
trokkenen maakten amateuristische uitglijders in dit uit de hand gelopen bankavontuur
met kapitalen die, zoals donderdag bleek, zijn gestegen tot 2,5 miljard: treasury-koning
Baarspul, politici en niet het minst Commissaris Leemhuis-Stout zelf. Ook al verordon
neerde zij vorige week nog als streng croupier het 'rien ne va plus' op het provinciehuis. Fi
nanciële overheidsexperts maken verwonderd de balans op. ,,De geldmakelaars zaten ons
ook constant op de hielen. Maar wij zeiden 'nee!'....
iet Kerkvliet: „Haarlemmermeer was een gemeente met veel geld. De
lakeiaars zaten ons constant op de hielen." foto»archief
De wereld van het grote geld
spreekt eeneider tot de ver
beelding. Smullen was het
toen de jonge Brit Nick Leeson in z'n eentje
de Baringsbank kon 'opblazen' vanwege de
enorme risico's die hij met drie miljard gul
den nam. Maar wie had kunnen bevroeden
dat er in die wereld van de massa's zilverlin
gen een ambtenaar fungeert die elke dag bij
wijze van spreken op de Haagse tram 9 stapt,
gewassen appeltje in de attachékoffer. Op
zijn kamer trekt hij zijn spencer uit en hop
pa, opeens heeft hij, kasbeheerder Karei
Baarspul, alle vrijheid om tweehonderd mil
joen gulden uit de kas te halen of bij te le-
Bankieren zonder papieren mocht hij van
de politieke bazen. Steeds meer makelaars
cirkelden de laatste tijd als gieren van het
geld boven het Malieveld. In totaal mocht de
ambtenaar meer dan 1,7 miljard gulden aan
ze uitlenen. Klinkende munten die hij eerst
bij dezelfde bemiddelaars goedkoop leende.
In 1998 verdiende hij zo voor de provincie
zeven miljoen gulden. Tot vorige week han
delshuis Ceteco op zijn bek ging en de pro
vincie naar 47,5 miljoen gulden kon fluiten.
Hoe ontstond deze regelrechte ramp?
Avonturieren
Natuurlijk, door de jaren heen vloog menig
gemeent? of provincie uit de bocht met be
leggingen. Zo staat de AA-deal van Hillegom
menigeen nog vers voor de ogen. In 1981
leende de gemeente zes ton eigen geld uit
aan de Amsterdam American Bank, een paar
dagen later ging die bank failliet. Maar nooit
werd het zo gortig dat de desbetreffende
ambtenaar een carte blanche kreeg als de
vrijbrief die Leemhuis-Stout en Gedeputeer
de Staten hem gaven: 'Gaat heen en verme
nigvuldig al dit aardse slijk'. Op de markt is
je gulden een daalder waard.
Ter vergelijking: In hetzelfde straatje als
dat van de Brit Leeson lagen de avonturen
van de Cowboy van Haarlemmermeer,
brandweercommandant Van Egmond. Hij
trok met 350.000 gulden in zijn zak naar de
Verenigde Staten om daar drie ambulances
en vier brandweerwagens te kopen. De leve
ring liet op zich wachten en Van Egmond be
legde het geld in dollars. Toen de auto's op
de stoep stonden, vond Van Egmond het
zonde om de belegde guldens weer van de
rekening te halen. De dollar stond immers zo
laag... Uiteindelijk bleek dat de brandweer
man voor de gemeente 16.000 gulden winst
had gemaakt met de speculatie.
Toch kielhaalde de politiek Van Egmond
bij thuiskomst. Hij vertrok uiteindelijk met
een wachtgeldregeling die kan oplopen tot
een miljoen gulden. Een mooi illustratief
voorbeeld ten tijde van de Ceteco-kwestie.
„Zijn handelwijze was slim, maar hij ging
zijn boekje als ambtenaar ver te buiten. Daar
zit 'm de kneep. Als je als overheidsdienaar
aan de grenzen van het toelaatbare zit, moet
je iets gewoon niet doen. En zeker niet in het
geheim. Dan krijg je het terecht lastig",
meent Piet Kerkvliet, tot voor kort het hoofd
financiën en directeur grondbedrijf in Haar
lemmermeer.
De inwoner, en voormalig D66-raadslid,
van de gemeente Rijnwoude is dan ook ui
terst verbaasd over de geheime bankiers
praktijken van de provincie Zuid-Holland die
nooit met de Provinciale Staten zijn bespro
ken. Dat de dagelijkse leiding besloot om
bankje te spelen, verwondert hem 't meest.
Want dat gemeenten en andere overheden
onder druk liggen van geldmakelaars is hem
genoegzaam bekend. Kerkvliet: „Acht tot ne
gen jaar geleden overwogen we in Haarlem
mermeer ook om te gaan bankieren. We wa
ren een snelgroeiende gemeente met veel
geld en de makelaars zaten ons constant op
de hielen."
Bijverdiensten
Piet Kerkvliet, tegenwoordig bestuurder van
woningbedrijf Amsterdam, schetst het beeld
van makelaars die de gemeente 100 miljoen
gulden lenen, om vervolgens aan te bieden
de pecunia tegen een hogere rente weg te
zetten. „Maar de marges waren voor ons te
klein. De winst was te beperkt. Kijk maar
naar die zeven miljoen gulden winst op 1,7
miljard bij Zuid-Holland, dat is te weinig,
daar wegen de risico's niet tegen op. De
toenmalige wethouder Kroon zei dat we er
maar niet aan moesten beginnen. Ik was het
met hem eens. Ik wilde nooit risicovolle din
gen doen met geld van de gemeente. Het is
geen kerntaak van de overheid om bankje te
spelen."
Maar toch verdienen gemeenten regelma
tig een zakcentje bij. Kerkvliet: „Je kan per
jaar zo'n drie procent van je kasgeld bijver
dienen. Maar dat is legitiem en valt binnen
de voorschriften." Als Haarlemmermeer in
vesteerde in grote projecten, moest ze een
bepaald percentage van de poen voor korte
termijn, met een goedkopere rente van twee
tot drie procent, aantrekken. Daar zijn lan
delijke voorschriften voor. Een gemeente als
Haarlemmermeer mag bijvoorbeeld maxi
maal 50 miljoen gulden aan goedkoop dag-
of maandgeld lenen. Kerkvliet: „Als je daar
slim mee omgaat, en dat weet je altijd pas
achteraf, dan kan je winst maken. Dat doet
elke gemeente en dat is nu nog zo in Haar-
.CTöt vaste TirrancïtS
lemmermeer." Elke maand rapporteerde hij
de geldroutes aan B en W. „Ik snap de con
sternatie in Zuid-Holland daarom ook niet.
GS zeggen dat ze niet wisten dat er 1,7 mil
jard was 'uitgezet', maar dan hebben ze toch
echt niet op zitten letten."
En Kerkvliet ziet meer amateuristische
fouten. Zo weet hij zeker dat hij, in tegenstel
ling tot de leden van de Provinciale Staten,
de handel en wandel van treasury-ambte-
naar Baarspul vroegtijdig in de smiezen had
gehad. In Rijnwoude zat het D66-raadslid de
ambtenaren voortdurend op de huid. Het
kan volgens Kerkvliet niet zo zijn dat de
Leidse gedeputeerde De Jong (PvdA) of an
dere politici opeens verrast zijn over het uit
de hand gelopen bankieren. In de toelichting
op de balans van de provincie over 1998
staat in boekhouderstaai immers bijna letter
lijk dat de provincie bankiert. „Dat had ik
wel gezien, geen twijfel over mogelijk. Dat
klinkt misschien arrogant... Maar het zegt
veel over know-how onder de PS dat ze dit
niet eens zagen."
Grote verwondering
Ook de Leidse WD-fractiespecialist financi
ën in de gemeenteraad, Alexander Geertse-
ma, geeft de Provinciale Statenleden daarom
een draai om de oren. „De meeste politici
zagen de bedragen en de risico's niet. Dan
moet je je toch afvragen wat voor vlees je
daar in de kuip hebt. Je bent aan je stand als
politicus verplicht om vragen te stellen, want
fk had het niet laten passeren." De financiële
expert deed naast zijn raadswerk ervaring op
als Hoofdingeland bij het Hoogheemraad
schap van Rijnland - in het gebied van het
Noordzeekanaal tot ver onder Leiden - en
heeft nu dezelfde functie bij het Waterschap
Wilck en Wiericke, het zuidelijke deel van
Rijnland. Begrotingen lezen kan hij als geen
ander.
In Leiden viel Geertsema de
week bijvoorbeeld een verschil van r
miljoen gulden in de zogeheten perspectief
nota '99 op. Dat zou de opbrengst zijn voor
Leiden na de overname van energiebedrijf
EZH door het Duitse bedrijf Preussen Elek
tra. „'Maar' vier miljoen gulden en de raad
heeft het al niet laten passeren." Bij de pro
vincie steeg de waarde op de balans met
meer dan vierhonderd miljoen zonder dat
een politicus vragen stelde. Geertsema: „In
de Leidse raad is financiële kennis genoeg..."
Een tip heeft de expert daarom voor de Pro
vinciale Staten: „Tegen nieuwe raadsleden
zeg ik altijd dat ze met de vinger langs de be
grotingsposten moeten glijden. Bij elke af
wijking moeten ze vragen stellen. Zo leer je
een begroting goed te lezen..."
Geertsema verwondert zich met de dag
meer over de bankierspraktijken op het pro
vinciehuis. „Uit ervaring kan ik zeggen dat,
voor zover ik het weet, nergens zulke zaken
plaatsvinden. Daar ben ik van overtuigd.
Niet bij het hoogheemraadschap, niet bij het
waterschap en niet in Leiden." Overheden
hebben na het innnen van belastingen op
eens een bulk aan kasgeld en het is volgens
Geertsema een 'normale zaak' dat dat geld
wordt weggezet of gebruikt om minder te
hoeven te lenen. Maar risico lopen door te
speculeren is uit den boze. „Beleggingsana
listen weten niet eens hoe de beurs werkt.
Met zulke specialistische zaken mag je je als
overheid simpelweg niet bezighouden.
„Je kan als overheid een deel van je reke
ningen betalen met de inkomsten uit de
OZB-belastingen. Beter is het om je langlo
pende schulden sneller af te lossen. Maar dat
bij de provincie een meneer zat die 1,7 mil
jard gulden uitleende aan bedrijven en over
heden... Hij was waarschijnlijk een goede
partij voor al die geldmakelaars, als je be
grijpt wat ik bedoel. Schoenmaker blijf bij je
leest, zou ik tegen de provincie willen zeg
gen. Want het is toch geld van de belasting
betaler. Het is leuk voor die man dat hij ze
ven miljoen winst maakte, maar nu is er ook
een verlies van 47,5 miljoen."
'Stroppenpot'
In de bankwereld is de reactie op de Ceteco-
affaire en de rol van de 'bankier' al net zo
verbaasd, maar de bankiers zijn zeker ook
erg geamuseerd. Een topdirecteur bij een
van de nationale banken wil best reageren,
zij het anoniem. Zijn boodschap: Zo'n klap
als het verlies aan het handelshuis Ceteco
valt bij banken regelmatig. Alleen zij weten
zich verzekerd van een 'stroppenpot'.
kortlopende schulden
463
784
NW**'v'
43 O
overlopende passiva
12
28
13
totaal vlottende passiva
475
812
369
totaal generaal
1.325
1.756
797
-gewaarborgde geldleningen
558
511
232
Toelichting
De balans per 31 december 1998 sluit met een totaalbedrag van 1.756 miljoen gulden.j
Ten opzichte van de balans per 31 december 1997, met een totaalbedrag van 1.325 miljoen
gulden betekent dit een toename van het totale vermogen met 431 miljoen gulden.
De belangrijkste oorzaak hiervan is de toename van opgenomen en uitgezet kort en lang geil
stijging van de uitgezette geldmiddelen bedraagt 408 miljoen gulden; de opgenomen
ddmiddelen zijn met 384 miljoen gulden toegenomen.
f - ^^9.b]ijkende
Fragment uit de begroting van de Provincie Zuid-Holland. Bij echte boekhouders gaan de bellen
rinkelen als ze deze passage zouden tegenkomen. In Den Haag gebeurde dat niet. Een stijging
van 408 miljoen gulden is voor goed ingevoerde politici reden genoeg om vragen te gaan stel
len. Ook dat werd op het Provinciehuis nagelaten...
illustratie jaarverslag provincie zuid-holland 1998
Alexander Geertsema: „Je bent aan je stand als politicus verplicht om
vragen te stellen. Het bankieren had ik nooit laten passeren."
foto'archief
Baarspul in Den Haag verzuimde zo'n buffer
aan te leggen. „De provincie is gaan bankie
ren. Een slimme zet, want de overheid kan
geld goedkoop krijgen en vervolgens met
winst weer uitlenen", aldus de bankman.
„Maar de grap is dat banken altijd een risico
lopen. Om dat op te vangen moet je uit je
winsten geld reserven. Om het risico te dek
ken. In de bankwereld noemen we dat een
stroppenpot. Dat de provincie dat niet heeft
is, voor een bank, uiterst onprofessioneel."
Volgens de bankier geldt in de bancaire
wereld een aantal oerwetten. 'Negenenne
gentig op de honderd leningen worden te
rugbetaald', is er een. En voor elke type le
ning reserveer je een speciaal percentage
voor de stroppenpot. Internationale bankre-
gels schrijven voor welk percentage een bank
moet wegzetten. Als banken aan overheden
lenen, rekenen ze nul procent risico. „Bij
overheden kijk je niet eens naar balansen als
ze geld willen lenen. Je hoeft immers geen ri
sico weg te zetten in de pot. Je weet dat zelfs
als een gemeente failliet gaat, je van het rijk
het geld nog terugkrijgt."
Het amateurisme in Den Haag leidt vooral
tot leedvermaak. „Tsja, bankieren blijft toch
een vak", zegt de bankier. „We hebben hele
afdelingen waar ze risico-analyseren. Als de
provincie zo'n stroppenpot had, kon het Ce-
teco-verlies in één keer afgeboekt worden.
Dan hadden ze nu nog steeds bankje kun
nen spelen."
Geertsema en Kerkvliet zijn blij dat
Baarspul nooit op het idee is gekomen, want
dan zou de nu al enorme ellende op het pro
vinciehuis van Zuid-Holland nog groteskere
proporties hebben aangenomen.
Conclusies
Een onafhankelijke commissie buigt zich de
komende maanden over het bankieren op
het provinciehuis. Of er nog meer zeperds
optreden zal blijken als de lijst met bedrijven
waaraan is geleend, openbaar wordt ge
maakt. Geertsema en Kerkvliet hebben hun
conclusies al getrokken. Kerkvliet keihard:
„Het feit dat Leemhuis en de gedeputeerden
niet wilden dat het bankieren bekend werd
in de Provinciale Staten, betekent al dat ze
beseften dat deze zaken op het randje waren.
Leemhuis en de gedeputeerden gedroegen
zich uiterst vreemd."
Geertsema heeft het vooral gemunt op zijn
partijgenote Leemhuis. „Dat die ambtenaar
zoveel autonomie kreeg en tegelijk zoveel ge
brek aan expertise had, kun je hem niet ver
wijten zolang Leemhuis bewust al die para
fen heeft gezet." Leemhuis speelde een te
passieve rol volgens het raadslid. „Ze had in
dertijd het voorstel om te bankieren ter ver
nietiging voor kunnen leggen aan het minis
terie van binnenlandse zaken. Tenminste, éls
ze daadwerkelijk zo tegen was als ze nu zegt
dat ze is. Ze heeft er geen halszaak van ge
maakt en dus heeft ze zich er aan verbon
den. Leemhuis moet zich mede verantwoor
den en collegiale verantwoordelijkheid op
brengen. Het is flauw om alleen gedeputeer
de De Jong aan te wijzen en te straffen."
DIMITRI WALBEEK
In tegenstelling tot de zuiderburen kreeg pro
vincie Noord-Holland onlangs de handen op
elkaar toen het ministerie van binnenlandse
zaken de afdeling financiën en het beheer van ge
meenschapsgeld doorlichtte. In een landelijke sco-
relijst van BiZa stond de provincie vervolgens zelfs
met stip op de eerste plaats. Saillant detail in het nu
onduikende bankiersdrama: Zuid-Holland eindigde
op die lijst als twaalfde troosteloos onderaan.
Het beste jongetje van de klas, Noord-Hollands
topambtenaar van financiën Arne Brentjes, geeft toe
dat hij vanwege die uitmuntende rapportcijfers het
af en toe niet kan laten te mijmeren over hoe hij de
Nick Leeson van Noord-Holland zou kunnen wor
den. 'Hoeveel zou flc verdienen?', denkt hij stiekem
als de Ceteco-affaire de revue passeert.
Maar in het echt heeft hij nooit bankje gespeeld,
bezweert hij, abosluut geen geld geleend om bij der
den, overheden of bedrijven, uit te zetten. Deze
week schreef hij dat in een geruststellende notitie
aan de Provinciale Statenleden: „Gelden worden
hier op veilige wijze belegd. Risico's zoals in Zuid-
Holland kennelijk zijn genomen, nemen wij niet."
Brentjes wijst er in dezelfde notitie, met een knip
oog naar de buren in Den Haag, fijntjes op dat er
een nog geheime, nieuwe versie van de wet Finan
ciën voor lagere overheden (Filo) in de pen zit waar
in staat dat 'inkomen genereren zonder dat er spra
ke is van een publieke taak niet meer is toegestaan'.
Brentjes heeft zich ook verdiept in de Provincie
wet. En wat bleek: Provinciale Staten moeten altijd
op de hoogte zijn als Gedeputeerde Staten willen le
nen en uitlenen van gelden zoals in Zuid-Holland
gebeurde. Brentjes in de notitie: „Het zou dus kun
nen blijken dat het handelen in Zuid-Holland on
wettig is geweest."
De topambtenaar volgt het 'actieve kasbeheer'
van zijn collega in Zuid-Holland rustig op een af
standje. Maar nog voordat er naar wordt gevraagd
laat hij weten dat ook Noord-Holland een keertje
actief de geldmarkt op is geweest. In 1990. De pro
vincie had goedkope hypotheken verstrekt aan ei
gen ambtenaren en verzekeraar Centraal Beheer
wilde deze leningen overkopen. Met de opbrengst
van 85 miljoen gulden in de hand zocht de provin
cie naar de hoogste bieder.
Dat werd de Nederlandse Investeringsbank voor
Ontwikkelingslanden, die jaarlijks een torenhoge
rente van 9,24 procent overmaakt. Wederom een
opmerkelijk vergelijking: Deze rente levert de pro
vincie jaarlijks 7,3 miljoen gulden op. En dat is pre
cies evenveel als de winst die de bankiers in Zuid-
Holland met hun 1,7 miljard gulden konden maken.
Noord-Holland kon vanwege de riante financiële
positie het afgelopen jaar bijna 300 miljoen gulden
uitschrijven aan leningen. 250 miljoen ging naar de
ING-bank, 25 miljoen naar ABN-Amro en 23 mil
joen opvallenderwijs naar Zuid-Holland, waar de
ambtenaren op 15 maart van dit jaar opeens geld
nodig hadden. Tot 2001 heeft Zuid-Holland de tijd
om het geld terug te betalen.
Brentjes over het verschil tussen Noord- en Zuid-
Holland: „Zuid telt veel steden die hun eigen ener-
gievoorzienigen hadden en daardoor nu profiteren
van de verkoop ervan. De provincie merkt daar
nietsvan. In Noord daarentegen vielen de energie
bedrijven grotendeels onder het beheer van de pro
vincie. Aan de geprivatiseerde bedrijven Energie
Noord West en de Provinciale Waterleidingbedrijf
Noord-Holland leende de provincie respectievelijk
290 en 330 miljoen gulden. Met de afschrijving en
de rente hebben we voldoende kasgeld om onze
projecten te financieren."
