Toerisme
Meer vuurtorens dan bomen
zweten
ipoleon's voetsporen
Steeds meer
concurrentie voor
'instituut'
28 lERDAG 24 JULI 1999
DOBBELSTEEN
Reisboekhandels
Negen in reisboeken en kaarten gespecialiseerde boekwinkels in Ne
derland zijn een samenwerkingsverband aangegaan. De groep die voor
alsnog bestaat uit Atlas (Tilburg), Interglobe (Utrecht), Pied Terre
(Amsterdam), Stap voor Stap (Arnhem), Stanley Livingstone (Den
Haag) De Wandelwinkel (Deventer), Van de Wijngaarden (Amterdam),
Zandvliet (Leiden) en De Zwerver (Groningen) heeft zich als eerste doel
gesteld het begrip 'reisboekwinkel' een grotere bekendheid te geven.
Ook hopen de initiatiefnemers dat samenwerking tussen de winkels tot
een nog betere service leidt.
Djoser-krant
Bij de Leidse touroperator Djoser verscheen onlangs de krant 'Op Reis
met Djoser' met daarin artikelen over onder meer de klongs (waterwe
gen) van Bangkok, de wijnroute in Zuid-Afrika en de manieren waarop
men allemaal door China kan reizen. Speciale aandacht is er voor toe
risten die van spectaculaire avonturen houden zoals bungee-jumpen
en raften. De krant kan worden opgevraagd bij Djoser, telefoon
(071).512.64.00.
Sint Hubertus
In Saint-Hubert, in het hartje van de Belgische Ardennen, wordt dezer
dagen 'De Legende van Sint-Hubertus' geopend, een zogenoemd ani
matiemuseum dat speciaal is toegesneden op visueel gehandicapten.
Panelen in braille (Frans, Duits en Nederlands), alsmede een
'voel'-parkoers, begeleiden de bezoeker door de tentoonstelling die is
gewijd aan Sint Hubertus, de schutspatroon van de jagers. Het muse
um is dagelijks geopend van 10.00 tot 18.00 uur.
Informatie: Museum 'De Legende van Sint-Hubertus', telefoon
(0032) .616.154.56.
Houten speelgoed
Tot en met 26 september aanstaande is in het Molenmuseum aan de
Museumlaan 18 in Koog aan de Zaan een tentoonstelling te zien over
houten speelgoed. De basis van collectie wordt gevormd door de pro
ducten die werden gemaakt door het Zaanse bedrijfje HOZA dat zich
aanvankelijk specialiseerde in de vervaardiging van miniatuurmolens,
maar later ook tollen, blokkendozen en hijskranen en dergelijke maak
te. Verder wordt voor het eerst de internationale verzameling van de
Zaanse collectioneur Th. Hallingse geëxposeerd.
Informatie: Molenmuseum, telefoon (075).288.968.
Verborgen camera
De videozaal van het Omroepmuseum aan de Oude Amersfoortseweg
121-131 in Hilversum, staat nog tot en met 7 augustus aanstaande in
het teken van de verborgen camera. Niet alleen de grappen en grollen
die door diverse televisie-makers met nietsvermoedende voorbijgan
gers werden uitgehaald, komen uitgebreid aan bod ('Poets', 'Kieke
boe', 'Bananasplit'), maar ook programma's die uitsluitend ten doel
hadden (en hebben) mensen te laten zien, zoals ze echt zijn ('Taxi').
Informatie: NAA Omroepmuseum, telefoon (035).688.58.88.
ANWB-atlassen
Bij de ANWB zijn twee nieuwe atlassen uitgekomen-. 'Nederland'
(schaal 1 100.000) en - in ringband - 'Frankrijk' (1 250.000).
Eerstgenoemd boekwerk is voorzien van helder maar niet bijster actu
eel kaartwerk. Fietspaden die drie jaar geleden al in gebruik werden
genomen, zijn er niet op te vinden. Ook staat in 'Nederland' een aantal
artikelen over onder meer het werk van de wegenwacht en opvallende
bouwwerken die de reiziger onderweg tegenkomt.
Het door de ringband goed hanteerbare Frankrijk (inclusief België en
Luxemburg) werd verdeeld in ruim 200 kaarten. Bijzonder overzichte
lijk, behalve als er naar een plek wordt gezicht die precies op de schei
ding van de linker en de rechter pagina ligt. Ook de dikke gele en groe
ne lijnen (ze geven respectievelijk de grenzen aan van het departement
en de nationale parken) komen de duidelijkheid niet ten goede. Voor
ANWB-leden kost 'Nederland' 19,95 gulden en 'Frankrijk' 27,50 gul
den. Beide atlassen zijn te koop in de ANWB-kantoren.
M
Van vliegen, of beter gezegd van het opstijgen en het lan
den, ga ik zweten. En het wordt steeds erger. Het schokje
bijvoorbeeld, dat aangeeft dat het landingsgestel wordt
uitgeklapt, pookt m'n hartslag onveranderd op tot ver bo
ven de honderd.
Iemand die het weten kan, heeft me eens verteld dat er op
deze aardbol elke seconde een vliegtuig landt en opstijgt.
Dat was alweer tien jaar terug, dus onderhand zal dat aan
tal zich wel hebben verdubbeld. De kans ddt...
...is statistisch gezien, dus vrijwel te verwaarlozen. Maar
toch, toch kom ik in een vliegtuig pas enigszins tot rust als
we op 30.000 voet zitten.
'Da's toch gek hè', zei ik zo'n vijftien jaar terug vlak na de
start tegen mijn buurman met wie ik naar Edinburgh
vloog, 'maar het lijkt net of die propeller niet draait.' Hij
hoefde niet eens naar buiten te kijken, want daar klonk -
via de boordradio - de stem van de captain al. We keerden
terug.
Het was niet iets om ons ongerust over te maken. Beweerde
de captain. Maar mooi, dat ik beneden me wel een stoet ge
le, van zwaailichten voorziene autootjes pijlsnel een remi
se zag uitrijden. De brandweer van Schiphol. Een bijzonder
chamant schouwspel.
We snoerden ons op vriendelijk aan
dringen van de stewardess extra vast
en landden op één motor keurig tussen
de tevergeefs wachtende bluswagens.
Ik weet nog goed: ik was heel kalm en
bedaard.
Daar
s het zweten begonn
voorbij de horizon van de
westelijke wereld ligt het
d Ouessant. De bewoonde
voor de kust van Bretagne
is te vinden bij het
schiereiland Finistère,
lijk 'einde van de wereld'.
Het blok massief ligt erbij
A Isof het vasteland ooit een
wl ije met de zee heeft willen
uithalen. Hier houdt de
ïrchipel nog net het hoofd
boven water.
De zee bewerkt het eiland Ouessant nu
al eeuwenlang met zware golven en ster
ke stromingen. Vooral de Fromveur is
berucht. De getijdestroom staat bekend
als één der snelste en gevaarlijkste ter
wereld. Daarnaast maken de vele rots
blokken, net boven of vaak net onder
het water, de zee rond Ouessant tot de
schrik van de internationale scheep
vaart. De bodem rond het eiland ligt - de
flitsende waarschuwingen van de vuur
torens ten spijt - vol met scheepswrak
ken.
Eeuwenlang vond de bevolking op zee
zowel z'n heil als z'n onheil. De mannen
gingen; de vrouwen bleven achter. Een
zeemanshuwelijk werd door de vrouwen
geregeld. De mannen hoefden er alleen
maar mee in te stemmen. Waarom ook
niet. Een sterk nageslacht - zo was het
idee - stond borg voor een betere toe
komst. Maar uiteindelijk leed de bevol
king vooral economisch gezien toch
schipbreuk.
De duizend overgebleven Ouessantins
(ooit waren het er 3000) weigeren echter
als drenkelingen in de geschiedenisboe
ken te staan. Zij zoeken de laatste jaren
steeds meer steun bij vakantiegangers.
De jaarlijkse toestroom van 100.000 pot
tenkijkers, die komen zien wat niet meer
is en misschien wel nooit was, over
spoelt nu vooral in de zomermaanden
het eiland. Het toerisme lijkt voor de be
volking de enige reddingsboei. Want
sinds de crisis in de koopvaardij bren
gen de mannnen geen geld meer in. De
meesten leven er van een uitkering. Er is
geen industrie en de landbouw alsmede
de veeteelt - de schapen lopen los over
het eiland rond - zijn er alleen voor ei
gen consumptie.
Die dag waait het niet op Ouessant.
Een unicum waarschijnlijk. De eiland
bewoners immers, hebben zich volledig
aan de wind aangepast. Alle huizen zijn
aan de westzijde geblindeerd. Er zouden
anders veel te veel ramen sneuvelen. De
paar bomen die hier staan, buigen de
kruinen naar het oosten. De 'paar' in
derdaad. Tijdens een tocht over het ei
land rijst al snel het vermoeden dat er
hier waarschijnlijk meer vuurtorens
staan dan bomen. Op en rond Ouessant
werpen zo'n zes 'wachters van de zee'
hun lichten voor zich uit.Die maal
stroom van lichtflitsen lijkt vandaag de
dag eerder toeristen te lokken dan sche
pen te waarschuwen. Behoren vuurto
rens door de huidige, geavancheerde
navigatie systemen (waaronder de pei
ling per satelliet -Global Position Sys
tem/GPS), onderhand niet te worden
opgenomen in de categorie 'industriëel
erfgoed'? 'Dat lijkt maar zo', stelt Jean
Yves Berthele, baas in Creac'h, de meest
westelijke vuurtoren op Ouessant, 'ze
zijn vooral voor de pleziervaart van vi
taal belang. Maar', voegt hij er meteen
aan toe 'voor de beroepsvaart zijn de
lichtmasten inderdaad niet de enige ori-
entatiemogelijkheid.
Met een grote koperen sleutel opent hij
de deur die toegang geeft tot het trap
penhuis dat vast model heeft gestaan
voor een tekening van de graficus Es-
cher. Halverwege komen we in de zoge
heten'erezaal, een cirkelvormige kamer
met eiken wanden en plafond. Er zijn in
totaal 250 treden te gaan en we worden
niet vriendelijk, maar wel dringend ver
zocht af te blijven van het vele glanzen
de koper en het geel geschilderde hout
werk.
Het uitzicht is zoals verwacht. Reflec
terende spiegels versterken en verstrooi
en de 2000 Watt lamp, die tot ruim zes
tig kilometer ver is te zien. Een piete
peuterig lampje overigens, die toch de
sterkste van Europa is en verborgen
staat opgesteld achter de prisma's. Iede
re avond bestijgt Berthele de trap om de
doeken die voor het lichtmechanisme
hangen, weg te halen. En in de morgen
uren worden zijn kuitspieren nogmaals
getraind als hij de lappen weer ophangt.
Die lakens zijn er vooral ter bescher
ming van het koperwerk, het weren van
stof en ter voorkoming van brandgevaar
door de inwerking van het zonlicht.
Strikt genomen is dat verwisselen van de
doeken z'n enige taak boven, want de
lamp en het draaimechanisme van de
prisma's zijn volledig geautomatiseerd
en worden 'beneden' bediend.
Berthele is ooit wachter geweest op
een toren in zee. Deze bolwerken, waar
van er nog steeds een paar bemand zijn
(ook hier heeft de automatisering toege
slagen) worden door de echte zeebonk
gezien als het neusje van de zalm. Maar
het ritme van twintig dagen op de toren
en daarna tien dagen aan land is natuur
lijk niet bevorderlijk voor een sociaal le
ven. Mevouw Berthele vond het op een
gegeven moment welletjes en sommeer
de haar echtgenoot aan wal te komen.
Berthele: 'De romantiek van het bestaan
van vuurtorenwachter wordt door land
rotten zwaar overdreven, maar je ver
bondenheid met 'boven' en 'buiten' is
wel zo groot dat je eigenlijk geen kant
meer uit kunt. Iedere nacht ga je om de
twee uur kijken of delampen wel bran
den. Waarom? Je moet gewoon, je slaap-
ritme is erop aangepast. Vandaag de dag
ben je vooral technicus. Vroeger was je
een zeeman aan wal.'
In de kroeg l'Ocean klinken Bretonse
chansons. Melancholie die recht uit en
naar het hart gaat. De liederen zijn af
komstig van Denez Abernot, die niet ge
heel toevallig even verderop aan de bar
zit. Deze zeeman vervoert nog dagelijks
met zijn schip mensen naar de bemande
vuurtorens in zee. Door z'n haren heb
ben stormen geraasd en de groeven op
z'n gezicht lijken er door de boeg van
zijn schip in te zijn gekliefd. En z'n ogen
herbergen de tederheid van een onver
wachte windstilte. Zijn verhalen aan de
bar gaan over gevaarlijke situaties op
zee, als de bemanningen vanaf zijn boot
op de vuurtorens moeten springen. Me
nig zeemansbeen heeft het - vertelt hij -
tijdens die levensgevaarlijke acties bege-
Er is weinig overredingskracht nodig om
Abernot over te halen live te gaan zin
gen. Zijn ogen sluiten zich en het Hèlas
la tempête souffle sur mon seuil ofwel
'De wind fluistert op m'n drempel'
klinkt door de bar. De plaatselijke gebo
chelde vraagt de mooiste vrouw uit het
etablissement ten dans, de overige gas
ten drinken de tap leeg en schreeuwen:
Encore, encore... Ze krijgen er geen ge
noeg van.
Net als de vuurtorens van hun licht
bundels...
Informatie: Maison de la France,
Prinsengracht 670, 1017 KX Amster
dam, telefoon (0990). 11.22.332.,
/R)
1195,
Fransen zijn er sterk in. Zie
ekdaiiN d'Arc. De langs de
lenloop van de Loire dwalende
'ker kan geen dorp binnenrijden
j J op een Engelse brandstapel
iefde maagd van Orléans blijkt
-31 dg 'Üna zes eeuwen geleden al te
liegré oorgegaan. Heeft er een vorkje
kt, heeft 'r heur paard gedrenkt,
gezegend de herberg die
nee mag pochen - geslapen,
beelden geschroefde
dagerlettes doen kond van deze
getelijke gebeurtenissen en
VR/SG tde glorieuze boodschap door
1 n dom, roest en/of baldadigheid
ibaar zijn geworden, dan zijn
nog altijd de brochures van het
af du Tourisme. 'A cette place...'
landers zijn bescheidener.
als het om hün helden gaat.
als Napoleon op 18 oktober 1811
per geconfisqueerde sloep
rwede is overgestoken, dan
dat weten ook. Laat staan
jkt, dat de Franse keizer drie
eerder Den Helder heeft
!daan om te zien hoe ver 1500
Ke krijgsgevangenen waren
ierd met de door hem
donneerde bouw van Fort
ind, dat nu Kijkduin is geheten,
ontkomen aan. 'In Fort Kijkduin
den Fuss-spuren
leons und stehen Sie, wo er einst
'Da's dus ten behoeve van voor
en hoog water vluchtende
badgasten. Maar mochten er
sen komen; geen nood. 'In Fort
you walk in Napoleon's
Het weermiddel deed
dienst als zodanig. Ja, als
gplaats voor bootjes. En als
een autohobbyclub. En -
tijdens de Tweede Wereldoorlog - als
kazerne voor de bezetter. Die er
trouwens een 60 centimeter dikke
betonkap overheen stortte. Voor
tegen de bommen.
Het nieuwe dak bleek zo looiïg dat de
muren langzaam begonnen te wijken.
En te splijten. 'Alles slopen' beval
defensie daarom begin jaren
negentig. 'Dat nooit' vonden de leden
van een inderhaast in het leven
geroepen stichting. En ze stroopten de
mouwen op.
Geef ze ongelijk. Een fort is het
gerestaureerde Kijkduin nauwelijks
meer te noemen. Maar imponerend
blijft het. Achter het foeilelijke
toegangshek, ligt - opgevouwen over
acht bomvrije kazematten - een
enorm aquarium waar je als het ware
dwars doorheen loopt, een aantal
expositieruimtes waarin deze zomer
walvissen de hoofdrol spelen en een
restaurant met dakterras.
Vanaf die laatstgenoemde plek is de
witschuimende Razende Bol goed te
zien. En Texel. En de door het
Marsdiep opstomende schepen. En -
op zwoele zomeravonden - de
ondergaande zon.
Daar hoeft niet over gediscussieerd te
worden: op geen plek in Holland
gebeurt dat op zo'n feeërieke wijze.
Rob van den Dobbelsteen
Fort Kijkduin is dagelijks geopend van
10.00 tot 18.00 uur (restaurant tot
24.00 uur) en ligt niet ver van de
vuurtoren van Huisduinen aan het
Admiraal Verheulplein 1. Telefoon:
(0223) .61.23.66. Informatie openbaar
(06) .9292.
Jarenlang werd de reisboekenmarkt
beheerst door Jo Dominicus. Als
een Nederlandse toerist op z'n
vakantietochten door het bui
tenland een gids meenam,
dan was dat er bij voorkeur
eentje van de Alkmaarse geschie
denisleraar. De man was aan het eind
van de jaren zeventig zo ongelooflijk po
pulair, dat er tijdens handtekeningsessies bij
zijn tafeltje aanzienlijk langere rijen stonden
dan bij die van vermaarde romanciers. 'Wie is die
vent?' schijnt Harry Mulisch eens groen van jaloezie te
hebben uitgeroepen.
Dominicus overleed in februari 1983. Hoeveel boeken er
toen van hem waren verkocht, is niet precies bekend. Peter
Gottmer, zijn uitgever, deed daar nogal geheimzinnig over.
Toen de auteur zich in een interview in juni 1980 liet ontval
len dat er van de 39 reisboeken die hij toen had gepubli
ceerd, in totaal zo'n 750.000 exemplaren waren verkocht,
werd hem door Gottmer verzocht voortaan geen cijfers meer
te noemen. Maar daar de toen 67-jarige schrijver in hetzelf
de interview eveneens onthulde, dat er in de eerste twee
maanden van dat jaar 75.000 'Dominica' over de toonbank
waren gegaan, mag worden aangenomen dat de teller tijdens
zijn verscheiden op ongeveer 1.000.000 moet hebben ge
staan.
Na de dood van de vermaarde reisschrijver zette de inmid
dels eveneens overleden Gottmer de serie onverdroten voort
onder het motto: 'De naam Dominicus is een instituut ge
worden, ik zou wel gek zijn als ik die zomaar over boord
gooi'. De Bloemendaalse uitgever zocht en vond auteurs die
het werk van de Alkmaarder wilden voortzetten. Inmiddels
telt de 'Dominicus-reeks' meer dan 100 titels en het einde
lijkt nog lang niet in zicht. De boeken kregen kortgeleden een
'nieuwe lay-out en bovendien werden onlangs ook nog de
fraai vormgegeven 'Dominicus Adventure-' en de 'Domini
cus Thema-serie' in het leven geroepen.
Onder die laatste vlag verscheen zojuist het voortreffelijke
'De wereld van de Maya's' (45 gulden), een boek dat grondig
afrekent met de bewering dat een 'Dominicus' synoniem zou
zijn voor oubollig. De uit Muiden afkomstige auteurs - Linda
O'Bryan en Hans Zaglitsch - zijn (enkele onderbrekingen
meegeteld) vijf jaar bezig geweest met het project en dat valt
te merken. Niet meeslepend geschreven, maar wel oerdege
lijk. Net als het deeltje 'Costa Rica' trouwens, dat het tweetal
al eerder maakte voor de normale Dominicus-reeks, de -
uitgever Barbara Luijken laat
het tegenwoordig vol trots in al
le nieuwe boekjes drukken -
'grootste serie reisgidsen uit de lage
landen'.
Maar de concurrentie wordt steeds he
viger. De aanval werd indertijd geopend
door de ANWB. De grijze pockets met re-
genvaste kaft waren al redelijk populair,
maar sinds de nu uittredende directeur Paul
Nouwen besloot dat zijn club de grootste 'reis-
boekenwinkel' moest worden van Nederland, is
het hek van de dam. Zeker nadat er ook nog een
samenwerkingsverband werd gesloten met de Bel
gische uitgever Lannoo. In de torenhoge stapel toe
ristische gidsen, die dit voorjaar verscheen, viel het
enorme contingent aan ANWB-boeken bepaald op.
Een kleine greep.
De delen 'Florida', 'Noorwegen', 'Route 66' en 'Chili' uit de serie Lann-
oo's Reisgidsen (prijs per deel 59,50 gulden). De tekst is gebaseerd op
een aantal van tevoren uitgestippelde routes: wat kom je langs het tra
ject voor aardigs tegen, waar staat het VW-kantoor en waar kun je sla
pen en dergelijke. Opvallend goede fotografie; heldere plattegrondjes.
De deeltjes 'Algarve', 'Kreta' en 'Costa Brava' uit de serie Zon Zee
(prijs per deel 18,85 gulden). Handzame, niet te diepgravende boekjes
met speciale aandacht voor, zoals dat wordt genoemd, 'actief ontspan
nen in de zon'. Perfecte plattegrondjes; overzichtelijke indeling.
Het deel "Veluwe' uit de serie Wandelgidsen (prijs 19,95 gulden). Veer
tig nauwgezet beschreven rondwandelingen (vanaf 5 kilometer) over
het grootste natuurterrein van Nederland. Door ringband handig in het
gebruik. Aangegeven wordt hoe het startpunt per openbaar vervoer
kan worden bereikt.
De deeltjes 'Milaan' en 'Madrid' uit de serie Exclusief (prijs per deel
29,95 gulden). Schitterend vormgegeven en bijzonder informatief. Ab
solute must voor iedere stedenreiziger of hij nou van cultuur houdt,
winkelen of lekker eten.
De deeltjes 'Zuid-Engeland', 'Midden-Zwitserland' en "Vogezen-El-
zas' uit de serie Actief Anders (prijs 18,95 gulden). Leeuwendeel van
de tekst bestaat uit een aantal goed beschreven wandel- en fietsroutes
in de regio. Maar als het niet om een bewegwijzerd traject gaat, schie
ten de afgedrukte kaartjes tekort.
De boekjes 'Culinaire Reisgids Nederland' (prijs 29,95 gulden) en 'De
smaak van de Provence' (prijs 24,95 gulden) uit de serie Culinair. Nadat
de Nederlandse specialiteiten uitvoerig zijn behandeld gaat de auteur
in eerstgenoemd boek nog eens na waar al die lekkernijen worden uit-
geserveerd. Heel informatief en toch leuk. 'De smaak van...' is een
kookboek vol regionale recepten.
