De verloedering van
'Coronation Street'
TT
Omlijsting
ZATERDAG 17 JULI 1999
Stilte en leegte in Langworthy, de wijk die model stond voor de tv-serie Coronation Street.
FOTO GPD HARM HARKEMA
Engelse arbeiderswijken in snel tempo dichtgetimmerd
et zijn piepkleine rijtjeshuizen,
begin deze eeuw gebouwd
-M. A voor de arbeiders in de ka
toenindustrie en de haven die hun geld niet
verzopen, maar een bestaan in de midden
klasse probeerden op te bouwen. In de wo
ninkjes is geen ruimte verspild. Vanaf de
straat leidt de voordeur rechtstreeks de klei
ne woonkamer in. Daarachter een keukentje,
met een wc en tegenwoordig een douche en
boven twee slaapkamertjes. Geen voortuin,
achter een klein plaatsje.
De meeste huisjes, van baksteen, zijn keu
rig geschilderd. Donkerrood overheerst. Me
nigeen heeft er een paradijsje van gemaakt
met hang- en sluitwerk van nepgoud, en een
sjieke voordeur van de doe-het-zelfmarkt.
Vanouds namelijk bestaat het overgrote deel
van de wijk uit koopwoningen. Aider Street is
er het toonbeeld van. Het straatje heeft iets
snoezigs, met achter menig ruit nog de ha
gelwitte vitrages.
Dichtgespijkerd
In de straatjes daarachter openbaart het pro
bleem zich echter in zijn volle omvang. Van
enige afstand zien de straten er nog keurig
en onderhouden uit. Maar wat opvalt, zijn
de stilte en de leegte. Er staan nauwelijks au
to's geparkeerd. In Reservoir Street blijkt
zo'n driekwart van de tachtig woningen
dichtgespijkerd. Sommige zijn uitgebrand.
„Jeugdbendes steken ze in de fik, laatst zelfs
zeven op één dag", zegt een bewoonster. In
braken zijn aan de orde van de dag, de laat
ste was een uur geleden, om de hoek bij een
oude baas die hier al zijn hele leven woont.
Het troosteloze beeld herhaalt zich in La
burnum Street. Tussen de vele dichtgetim
merde huisjes valt hier en daar nog een en
kele kraakheldere koopwoning op. In één
daarvan woont Julie Kay met man en zoontje
Jordan van zes. Ze zucht: „Negen jaar gele
den hebben we dit huis gekocht voor 29.000
pond. Het was een enige straat, allemaal
koopwoningen, allemaal nette mensen, we
hadden het hier geweldig naar de zin. De
vraag naar deze woningen was toen nog
groot. Nu krijgen we er helemaal niets meer
voor. We raken het aan de straatstenen niet
kwijt. Omdat we een hypotheek hebben,
kunnen we nu geen kant op."
Het verval grijpt razendsnel om zich heen.
In Langworthy en de aangrenzende wijk
Seedley stonden in' april zo'n driehonderd
woningen leeg, nu zijn het er al weer enkele
tientallen meer. Nog een half jaar, zo wordt
al voorspeld, en de helft van alle woningen
in beide wijken wordt niet meer bewoond.
In de straat van Julie Kay wordt nu gemid
deld één woning per week dichtgetimmerd.
Pogingen tot verkoop zijn gedoemd te mis
lukken. Kortgeleden nog was de prijs van een
van de huisjes gezakt tot negenhonderd
pond. Er was geen enkele belangstelling
voor. Het verhaal in de buurt gaat dat in een
café laatst nog drie huisjes zijn aangeboden
voor de prijs van twee, eveneens zonder suc
ces.
Aan een van de huisjes in Laburnum
Street hangt een nog vrij nieuw bord met de
mededeling dat het met onmiddellijke in
gang te huur is. Het pand ziet er goed onder
houden uit, de muren zitten fris in de verf. Er
is slechts één probleem: deur en ruiten zijn
dichtgemetseld.
Nadat eerder al vele wijken met huurwonin
gen in de oude Midden- en Noord-Engelse
Begin jaren zestig stonden de smalle straatjes en de grauwe
rijtjeshuizen met de monotone rijen schoorstenen en leien daken
van de arbeiderswijk Langworthy in de Midden-Engelse
industriestad Salford model voor 'Coronation Street', een
televisieserie over veel geruzie en gekanker in een arme, maar
levendige en, trotse wijk, waar iedereen elkaar kent en waar, als
puntje bij paaltje komt, een grote onderlinge solidariteit heerst.
Zo'n vijf jaar geleden begon het in Langivorthy mis te gaan, de
laatste tijd zelfs in duizelingwekkende vaart. Sommige straten
zijn al voor driekwart dichtgetimmerd. De achterblijvers, die
acht jaar geleden nog een ton voor hun huisje neertelden, krijgen
er nu geen cent meer voor. De buurt staat model voor een
toenemend aantal oude wijken in het arme noorden en midden
van het land die in hoog tempo naar de barbiesjes gaan.
Barbara Kelly: Tot een paar jaar geleden was het hier inderdaad als Co
ronation Street.
industriegebieden waren bezocht door het
leegstandsspook, betalen nu de armere
koopwijken de tol van de teloorgang van de
zware industrie in de afgelopen dertig jaar.
Engelands overkoepelende huisvestingsinsti
tuut The Housing Corporation heeft voor die
verlate reactie een verklaring. „Mensen die
de afgelopen decennia hun banen verloren,
hebben het gebied niet verlaten. Het zijn
hun zoons en dochters die vertrekken."
Peter Lee van de Universiteit van Birming
ham bevestigt dat: „Het probleem ontstaat
als de ouderen sterven en hun kinderen ver
trokken zijn om elders werk te zoeken. In het
verleden erfden de kinderen het huis om er
in te gaan wonen, maar die tijd is voorbij. De
huisjes worden vervolgens te koop aangebo
den. Terwijl er nauwelijks nog vraag naar is."
Uit onderzoek van de Joseph Rowntree
Foundation, in samenwerking met de uni
versiteit van Cambridge, bleek onlangs dat
de migratie van het noorden naar Londen en
omgeving de aflopen vier jaar meer dan ver
dubbeld is. Het migratie-overschot bedraagt
nu jaarlijks zo'n 25.000 mensen, een gevolg
FOTO GPD HARM HARKEMA
van de veel sterkere economie in het zuiden.
Met als gevolg een overschot aan woningen
in het noorden.
Toen vijf jaar geleden de huizenmarkt lan
delijk een dip vertoonde, stortte zij in wijken
als Langworthy volledig in. De vraag viel vol
ledig weg, op die van huisjesmelkers na, die
'foute' huurders in de wijk dropten, waar
door het proces onomkeerbaar werd. Binnen
de kortste keren vertrokken nog meer oude
bewoners. En was van het Coronation Street-
gevoel niet veel meer over.
Geboren en getogen
Alle cijfers en rapporten zijn onbekend aan
de 52-jarige arbeidsongeschikte en vrijgezel
le ex-verpleegster Barbara Kelly. Zij is, zoals
dat heet, 'ervaringsdeskundige'. Ze is gebo
ren en getogen in Langworthy. Drie keer in
haar leven is zij verhuisd, altijd binnen de
wijk. Zij bevestigt in grote lijnen het verhaal
uit de rapporten: de weggevallen industrie,
de werkloosheid als gevolg daarvan, de kin
deren die niet meer zoals vroeger bij hun ou
ders om de hoek zijn blijven wonen, maar
naar de suburbs zijn vertrokken, waar de wo
ningen ruimer zijn, en naar Londen, waar de
banen voor het opscheppen liggen.
„Ach, weet u, tot voor een paar jaar heers
te hier inderdaad de sfeer uit Coronation
Street. Dan ging je boodschappen doen in
Langworthy Road, driehonderd meter hier
vandaan, en dan kwam je om de honderd
meter een bekende tegen. Dan duurde het
uren voordat je weer thuis was, omdat je
steeds met iedereen stond te kleppen. Ieder
een kende iedereen. En nu
Barbara Kelly zit nu voornamelijk binnen
televisie te kijken. De meeste oude bekenden
zijn de wijk al ontvlucht en voor veel van de
nieuwelingen die er een paar jaar geleden
voor in de plaats kwamen, loop je het liefst
een blokje om. Langworthy Road is ook al
voor driekwart dichtgespijkerd en de weinige
huizen die nog 'open' zijn, zien er uit als ge
barricadeerde vestingen. Smith's kinderwa
gen-, speelgoed- en fietsenzaak bijvoorbeeld
is van links tot rechts en van top tot teen
zwaar betralied. Alleen California Wine, de
drankwinkel, floreert.
Paar maanden
Barbara Kelly woont in Framstreet, zes stra
ten verder dan Reservoir Street waar het ver
val is begonnen en het ergst is. Framstreet
ziet er nog keurig uit, met van huis tot huis
verschillende imponerende voordeuren. Nog
slechts een paar maanden, dan is het hier
ook gebeurd, voorspelt Barbara.
Van de veertien woningen in het korte
straatje staan, er nu vijf te koop. De famile
Bowman, recht tegenover Barbara, betaalde
twaalf jaar geleden 33.000 pond voor haar
huis. Ze zijn het zo zat in de wijk, dat ze nu
in arren moede een bod van vierduizend
pond hebben geaccepteerd. Over een paar
weken vertrekken ze naar een suburb van
Manchester.
Van de nieuwe bewoners verwacht Barba
ra weinig goeds. Last zal ze er overigens niet
van hebben, want ook haar eigen huisje staat
te koop. Ze heeft, aan de rand van de wijk,
verder weg nog van de verloedering, het
huisje geërfd van haar pas overleden moe
der.
Voor haar huidige woninkje heeft ze zes
jaar geleden 15.000 pond neergeteld. Dat
was toen zo weinig omdat het slecht onder
houden was. Ze heeft het nu twee maanden
te koop staan, maar er is nog geen enkele ge
gadigde voor geweest. „Ik kan er hooguit nog
een paar duizend pond voor krijgen van een
huisjesmelker en over een paar maanden
misschien zelfs dat niet meer", zegt ze. Het
grote verlies dat ze gaat lijden heeft ze in
middels geaccepteerd.
Had Barbara Kelly maar in Londen ge
woond. Omdat de economie er draait als een
tierelier, is de druk op de huizenmarkt er
enorm. Ook in de oude arme wijken stijgen
daar de prijzen en is leegstand een zeld
zaamheid. Om nog maar te zwijgen over de
gewilde wijken in de metropool. In
Hampstead verwisselde kortgeleden een
souterrain van eigenaar voor drie miljoen
gulden. En een smerige werkplaats van nog
geen veertig vierkante meter in Kensington
bracht 1,5 miljoen op. Barbara Kelly slaat
haar handen voor haar mond. Ze kan het bij
na niet geloven.
HARM HARKEMA
Onze Taal
Geen feest zonder muziek. Een
trouwerij, een belangrijke verjaar
dag, een jubileum, de opening van
de verbouwde kleuterschool of zo
maar een braderie in Koudekerk of
Winksele, muziek hoort erbij. Liefst
levende muziek. Een trekharmoni-
ca, een trommel en een bas, een
strijkje of een band. Een paar dagen
later lezen we het verslag in een
huis-aan-huiskrantje. De kans is
groot dat er in dat verslag iets staat
over de muzikale omlijsting.
Ik druk mij nog voorzichtig uit. Het is na
melijk bijna zeker dat die muzikale om
lijsting ter sprake komt. Het zou erg onge
woon zijn om te lezen dat er iemand met
zijn accordeon vrolijke muziek speelde. Of
dat er viool gespeeld werd. Of dat twee
mannen en een vrouw respectievelijk met
een doedelzak, een trom en een draailier
voor opgewekte deuntjes zorgden. Die din
gen gebeuren wel, maar ze worden niet zo
opgeschreven. In het verslag zal altijd staan
dat het feest 'muzikaal omlijst werd
door... of dat 'de muzikale omlijsting be
stond uit...'. Altijd.
Toen ik enkele jaren geleden van Neder
land verhuisde naar België, hoopte ik
voor eeuwig verlost te zijn van de muzikale
omlijstingen. Intussen heb ik in mijn nieu
we woonplaats genoeg dorpsfeesten en
braderieën aangekondigd gezien, of het
verslag ervan gelezen, om te weten dat mijn
hoop ijdel was. Allemaal waren ze muzikaal
omlijst.
Ooit eens moet iemand die uitdrukking
voor het eerst gebruikt hebben. Toen
was ze fris en origineel. Goed gevonden. Je
moet maar op het idee komen, om de mu
ziek voor te stellen als een lijst, een kader of
raam, waarbinnen het feest zich afspeelt.
Zoals een schilderij beter tot zijn recht
komt als er een mooie lijst omheen is, zo
wordt een feest pas echt een feest als het
helemaal IN de muziek zit.
Vervolgens was er iemand anders en die
las dat en die dacht, verdomd, dat zal ik
ook eens zo gebruiken. Niet origineel, niet
helemaal fris, maar vooruit, de meeste le
zers merken niet dat het gegapt is. En dat
werd gelezen door weer tien anderen, die
ook allemaal niet zo origineel waren, en die
dachten dat zoiets goed van pas kon ko
men als ze straks een verslag moesten
schrijven van het volgende dorpsfeest.
Want alleen maar opschrijven dat er een
man was die tuba speelde of glasharmoni
ca, ach dat is zo gewoon. Het wordt meteen
een beter verslag als daarin iets staat over
de muzikale omlijsting.
Tot zover kan ik mijn medemensen be
grijpen. Ik keur het niet goed, maar ik
begrijp het tenminste. Ondertussen is de
wereld een paar jaar ouder, we schrijven
1999, en iedereen kent het cliché. Zodra we
tromgeroffel horen, gitaren of een dames
koor, denken we niet: he, tromgeroffel: of
nee, het zijn gitaren; of eigenlijk lijkt het
wel een dameskoor. Nee, niets van dat al.
We denken: warempel, daar zal je de muzi
kale omlijsting hebben, 't Is waarachtig
moeilijk om na tienduizend muzikale om
lijstingen nog iets anders te denken. En zo
komt het dan in het verslag: de muzikale
omlijsting werd verzorgd door... Niet om
dat het origineel en fris is, want niets is
minder origineel. Waarom dan wél? Tsja,
kijk, dat is dus een van die dingen die ik
niet begrijp. Je zou haast nog respect krij
gen voor de eerste tien letterdieven, die
tenminste nog de goede smaak hadden om
een originele uitdrukking te willen gebrui
ken, ook al was ze gestolen.
Ik begrijp het niet, waarom zoveel mensen
zoiets stoms keer op keer kunnen op
schrijven. Maar ik moet er tegelijk aan toe
voegen, dat het me ook geen bal interes
seert. Ze doen maar. Ik wil het niet eens
weten.
Wat ik daarentegen wel dolgraag zou wil
len weten, is dit: wie was die originele
en sprankelende geest die voor het eerst
deze uitdrukking gebruikte? Wie heeft haar
bedacht? Was het in het Nederlands? Of is
het vertaald uit een andere taal? En als we
de bedenker misschien niet meer kunnen
achterhalen, hoe lang bestaat deze uitdruk
king al? Werden aan het begin van de eeuw
de feesten ook al 'muzikaal omlijst'? Is het
een vinding van de jaren vijftig? Of deden
de oude Grieken al aan muzikale omlijstin
gen?
Mijn vraagveisterke van deze week is
daarom een uitnodiging mij citaten te
sturen (met bronvermelding! van muzikale
omlijstingen van, pak 'm beet, 1950, 1923
of 1897.
JOOP VAN DER HORST
universitair docent Nederlands
