ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
ngeren met
gebeten hond
B
jteidsch Dagblad
ZATERDAG 17 JULI 1999
Van de veertig gulden die een cd in de winkel kost, blijft volgens
gegevens van de NVPI gemiddeld 11,05 gulden achter bij de win
kelier (28%), terwijl 5,95 gulden aan btw naar de staat gaat. De ar
tiest krijgt gemiddeld zes gulden aan auteursrecht en royalties. De
platenmaatschappij strijkt veertien gulden op en de NVPI rekent
drie piek voor de productie van het schijfje.
Volgens de NVPI was de groep 12 tot 30-jarigen in '92 nog goed
voor bijna de helft van alle cd-bestedingen en vorig jaar voor
maar 44 procent. In '99 wordt een verdere daling verwacht. Alleen
veertigers blijven trouwe full-price klanten.
De platenmaatschappijen verhoogden vorig jaar de cd-prijzen,
waardoor dertig procent van alle cd's boven de veertig gulden uit
kwam (in 1997: 24%). Daardoor was de gemiddelde cd-prijs on
danks de massale introductie van heel goedkope cd's (minder dan
een tientje) bij Kruidvat, Halfords, tankstations en dergelijke (in
totaal 19 procent van de afzet) vorig jaar toch even hoog (dertig
gulden) als in 1989, en zelfs een paar kwartjes duurder dan in
1997. Onder andere door afhakende jongeren kromp het aantal
verkochte cd's vorig jaar met negen procent tot 34,2 miljoen stuks
en een omzet van ruim 1 miljard gulden.
Ook de verkoop van singles werd minder. In 1989 gingen nog
7,1 miljoen exemplaren (vinyl en cd) over de toonbank, maar vo
rig jaar bleef de teller staan op 6,6 miljoen: 1,2 miljoen minder
dan in '97. En 1,3 miljoen onder 1996 en 1995. Is het gek met prij
zen van 15 tot 20 gulden voor een single? Op vinyl kostte een
plaatje tientallen jaren lang vijf of zes gulden.
Platenbranche schreeuwt moord en brand
De platenhandel heeft er concurrenten bij
gekregen die ze niet in de hand heeft:
Internet en de cd-recorder. De branche, die
net nog via een succesvolle Brusselse lobby
de goedkope parallelimporteurs heeft
uitgeschakeld, schreeuwt moord en brand.
De jongeren met hun cd-branders zijn
opeens de gebeten hond en worden
afgeschilderd als een crimineel netiverk.
Ondertussen verhoogt de branche de cd-
prijzen tot onbegrijpelijke hoogten en jaagt
de jongeren de winkel uit. Een
publiekscampagne, waarmee de
platenhandel de jongeren maant tot minder
kopiëren, wordt beleefd van toon. De sector
staat helemaal niet sterk en weet dat.
De voorlichtster van de vereniging van platen
maatschappijen NVPI ziet ze zaterdags in 'bijna
elke copyrette' aan de gang: scholieren die van
cd-hoesjes kleurenkopieën maken. Zo geven ze hun anonieme
cd-recordableschijfjes de facade van een 'echte' cd. Een be
dreiging, waarvan de NVPI recentelijk is wakker geschrokken.
Een cd-r schijfje kost een knaak, de kleurenkopie een gulden
en het plastic doosje - te koop in elke platenzaak - ook een
piek. Dat brengt de kosten van de kopie op vijf gulden. Winkel
prijs 42,95 gulden. Tja.
Een cd-recorder voor in de pc kost tegenwoordig nog maar
vierhonderd gulden. Je kunt er niet alleen computerprogram
ma's, maar ook gewone cd's mee kopiëren en ook muziek die
gratis van internet is te downloaden. De kopieën zijn in elke
cd-speler te draaien.
Tik 'MP3' in op het zoekprogramma en de computer scho
telt je honderden websites over de hele wereld voor, waar gra
tis muziek is af te tappen. Nieuw en oud, van R&B tot acid
house, jazz en klassiek. Zoekwoord 'Metallica'. Respons: '191
audio's beschikbaar.' Bijna allemaal van hobbyisten die hun
muziekcollectie willen delen met anderen, voor niets. Hele
clubs zijn er van verzamelaars die alles - van boeken tot en met
eigen opnames en zeldzame platen - aan elkaar doorgeven via
het computermodem. En met een MP3-spelertje van 499 gul
den kun je al 32 megabyte gecomprimeerde muziek uit de pc
tappen en meenemen voor onderweg in trein of tram.
Onrustig
Op een gelijkblijvend aantal van 34 miljoen muziek-cd's stijgt
de verkoop van lege cd-r's dit jaar naar verwachting tot 30 mil
joen schijfjes. Dat maakt de platenbranche onrustig. Achter il
legale kopieerders wordt aangejaagd door de stichting Brein in
samenwerking met de opsporingsdienst van auteursrechtenor
ganisatie Buma Stemra. De recentste slag: een 17-jarige scho
lier uit Brielle, die illegale kopieën verkocht via internet. Twee
weken geleden opgepakt. „We hebben 'm laten gaan omdat hij
's middags herexamen had", zegt Tim Kuik, sinds mei de nieu
we baas van de opsporingsdienst en chef van Brein. Kuik is
'net over' uit Californië, waar hij twintig jaar achter illegale vi
deopiraten heeft gejaagd voor de American Motion Picture As
sociation. Zo professioneel als filmpiraterij - waar de nieuwe
Star Wars al voor de première was te downloaden, is de mu-
ziekpiraterij niet, zegt Kuik. „Al zie je wel af en toe een num
mer dat hier niet verkrijgbaar is opduiken in een illegale com
pilatie."
„We zijn bezig de boel op te zetten", zegt Kuik, die drie
werknemers internet laat afzoeken naar illegale sites. „In twee
maanden hebben we zo'n honderd sites opgespoord. Daarvan
is 95 gesloten na eerste aanschrijving, nog eens 4 procent na
dat we de provider hebben ingelicht en de laatste procent, dat
is de harde kem die we strafrechtelijk moeten gaan uitdun
nen."
Kuik becijfert de totale 'schade' door muziek-piraterij op 145
miljoen gulden op een omzet van ruim een miljard. Ervan uit
gaande dat elke kopie een origineel exemplaar in de winkel
scheelt. 'Internet' zit nog niet in het verlies. „Het gevaar zit 'm
daar natuurlijk ook meer in de toekomst, als verbindingen
sneller worden", zegt Kuik.
Downloaden is nu in de praktijk veel te tijdrovend om com
mercieel interessant te zijn. Meestal een kwartier per nummer
van drie minuten, als je er al niet wordt 'uitgegooid', want in
ternet is vol en traag.
Niet bewezen
Maar wie zegt dat elke cd-kopie omzetverlies betekent voor de
handel? Juan da Silva, directeur Free Record Shop: „Dat is ab- FRED VAN ESSEN
soluut niet bewezen. Die kids op het schoolplein die die din
gen kopen, daar zullen er toch veel bij zijn die zeggen: voor vijf
piek wil ik 'm wel hebben, maar veertig gulden heb ik er niet
voor over. Zo koop ik zelf wel eens een stapel boeken bij De
Slegte, waar ik echt niet voor naar de boekhandel was gegaan.
In Nederland zijn altijd erg veel cassettebandjes gekopieerd,
maar tegelijk stonden we ook bovenaan met cd-verkoop. Als je
veel met muziek bezig bent, hoort kopiëren daar gewoon bij."
Scholieren kochten vorig jaar 8 miljoen van de 34 miljoen
muziek cd's. Ze maakten 12,4 miljoen kopieën, rekende de NV
PI uit na ondervraging van vierhonderd (van de 372.000) mid
delbare scholieren. Daarvan zijn er tenminste 2,4 miljoen 'ille
gaal' (ook het weggeven van een kopie aan een vriendje is ille
gaal) en 6,8 miljoen 'mogelijk' illegaal. Van de bulk weten de
onderzoekers het niet, omdat ze vergeten zijn er naar te vra
gen.
Nergens blijkt dat er méér wordt gekopieerd dan vroeger
met cassettebandjes. Maar het is de 'digitale kwaliteit' van de
cd-kopie die de NVPI bang maakt, zegt woordvoerster Yonne
Boesjes. „Men kocht vroeger naast het bandje ook nog het ori
gineel en nu niet meer. Bovendien werd er niet zoveel in ge
handeld als nu."
De NVPI markeert een groep van ongeveer 25.000 scholieren
die gemiddeld acht cd kopieën per maand maken en die ook
verkopen als 'harde kern'. 'Een ernstige probleemgroep', waar
van er in Brielle dus eentje is gepakt. Maar ondertussen kan
een site als 'MMG-NL The Best in MP3' al meer dan een jaar
zijn gang gaan. Je kunt er de verzamelde werken van honder
den popartiesten en klassieke componisten aanklikken, en na
betaling van 25 gulden per cd en 15 gulden verzendkosten
thuisbezorgd krijgen: gecomprimeerd, met soms wel twintig
originele albums op één cd-rom geperst, compleet met afbeel
dingen van de hoezen, liedteksten en biografische informatie.
De verzamelde Nirvana Collection - zes albums op één schijfje,
negen van Céline Dion of zestien van Pink Floyd, zestien van
The Beatles of de Top Honderd Aller Tijden voor 25 piek plus
verzendkosten.
Kuik: „Het is vaak erg moeilijk op te sporen wie er achter be
paalde sites zitten. Ze wisselen voortdurend van naam, en bo
vendien zijn ze via 'deep links' verbonden met het buitenland.
Een wereldwijd medium als internet moet je ook met een
mondiale organisatie aanpakken. Die zijn we aan het opzetten,
via IFPI in Londen."
Natte rug
En dan is er sinds oktober vorig jaar de cd-recorder van Philips
die meteen een hit werd en waarvan ook de Japanse merken er
nu meerdere typen op de markt hebben. Van het apparaat zijn
er in net negen maanden 1,5 miljoen verkocht. De cd-recorder
wint snel terrein op mini-disc waarmee je ook digitaal kunt ko
piëren. Het cd-formaat - de kopieën zijn opeens in bijna alle
Nederlandse huishoudens in de cd-speler te draaien - bezorg
de de platenhandel een natte rug van angst. Maar ook dat ge
vaar lijkt te worden overdreven. Volgens Kuik van Brein/Buma
Stemra kun je er 'een cd in een kwartier mee kopiëren.'
„Niet juist", laat Philips weten, „Kopiëren duurt even lang
als de speelduur van de cd." Bovendien is het onmogelijk
goedkope cd-r computerschijfjes waarover bijna geen auteurs
rechten worden afgedragen (20 cent per disc) te gebruiken in
de cd-audiorecorder, maar alleen veel duurdere (5 6 gulden)
cd-r audiodiscs. En over die plaatjes wordt keurig 1,30 gulden
per stuk (1,08 per uur opnametijd) auteursrechten afgedragen.
Dat is meer dan het dubbele van de rechten (59 cent per uur)
die er over casettebandjes wordt betaald. Philips-manager
Christiaan de Jager: „De audiodisc is gelijk aan de data-cd-r,
maar heeft een identificatiecode. De audiorecorder accepteert
geen discs zonder die code."
Kopieerders omzeilden dat 'probleem' door eerste een au-
dio-cd-r in de cd-recorder te leggen en na de 'herkenning' het
laatje met de vingers open te trekken en een goedkope data-
cd-r in te leggen. De audiorecorder kopieerde dan toch. „Zo
dra we dat doorhadden, hebben we het onmogelijk gemaakt",
vertelt De Jager. „Alleen met het eerste type, de 780, kan het.
Vanaf type 880 niet meer." Philips kwam achter het gesjoemel
doordat opvallend veel ouders hun cd-spelers met kapotte
tandwieltjes kwamen terugbrengen.
Aanval
'Dieven en hypocrieten die denken: waarom zou ik software
kopen als ik het gratis kan kopiëren? Met uw hulp kunnen ze
betrapt worden.' Twee jaar geleden opende de softwarebran-
che onder aanvoering van Microsoft de aanval op illegale soft
ware. De actie stuwde de legale verkopen van software met
tientallen miljoenen omhoog. Maar de harde toon van de cam
pagne, waarin werd opgeroepen de buurman anoniem te ver
klikken, was geen'succes en kostte de softwarebedrijven ook
klanten.
Ruim twee laar later is de muziekindustrie aan hetzelfde toe.
Er is inmiddels samenwerking gezocht met de Business Soft
ware Alliance (BSA). Dit najaar begint de branche met adver
tenties om de consument erop te wijzen dat kopieën verkopen
- en zelfs weggeven illegaal is. De scholieren zijn het lijdend
voorwerp. Die zijn makkelijker aan te spreken dan criminele
roofdrukkers in Bulgarije. De scholieren worden gewezen op
'de nadelen van thuiskopiëren': artiesten die niets meer verdie
nen, platenmaatschappijen die geen centjes meer hebben om
artiesten een kans te gunnen, winkels die alleen nog maar 'op
safe spelen' en alleen de top 40 verkopen en meer van dergelijk
ach en wee.
Nergens uit het onderzoek blijkt dat er meer kopieën worden
gemaakt dan met cassettebandjes. „We weten best dat de te
ruglopende omzet niet alleen komt door het kopiëren", zegt
NVPI-voorlichters Yonne Boesjes, „Jongeren geven hun geld
ook uit aan gsm's en dergelijke. Maar het is toch een heel be
langrijke en benaderbare groep."
