dingen die veranderen
jonge dassen lui Uitvinder zoekt
en erg verwend j
De schrik van het strand
In Natura
WOENSDAG 14 JULI 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA Q2i
CRYPTOGRAM
HORIZONTAAL:
1. Aansporing om te studeren
voor de coalitie (4); 4. Die kunst
is erg in orde (5); 7. Musicus die
voor vuurwerk zorgt (7); 8. Het
blijft weinig, ook als er wat bij
komt (3); 9. Gewicht met zelf
kennis (3); 10. Stal uit de stal
(7): 12. Dienstverlening van een
tennisser (7).
VERTICAAL:
2. Blik om een paard terug te
zien (4); 3. Ontevreden rund (6):
4. Broodzwemmer? (8): 5. Ge
was dat opkomt (4); 6. Een heel
werk om de wagen aan land te
krijgen (6): 9. Tussen nooit en
nimmer (4); 11. Ten aanzien
van het verleden (3).
Oplossing van dinsdag:
1. eren - enter - Venter 2. geer
- regen - Engerd 3. toen - netto
- Rotten 4. geen - negen - Ge
noeg 5. nest - steno - Oosten 6.
game - magie - Enigma 7. knap
- kneep - Dakpan 8. lias - salie
- Israel 9. land - laden - Nadeel
10. tong - genot - GenootGe-
vraagd woord: VERGOEDING.
Jonge dassen gaan liever zwemmen
gen.
JOHAN LAMORAL*
De das staat niet erg bekend
om zijn werkijver. Oude Neder
landse volksspreuken getuigen
daarvan. Lui als een das, vet als
een das en slapen als een das
liegen er niet om. De das als
zorgeloze en werkschuwe da
genplukker? Wetenschappers
van de Oxford University wil
den wel eens te weten komen
of dat populaire beeld met de
werkelijkheid overeenstemt en
installeerden zeer gevoelige in-
fraroodcamera's in enkele das-
senholen in Oxfordshire. Meer
dan honderd nachten konden
zij op die manier de ietwat
plompe, marterachtige roofdie
ren observeren in hun activitei
ten.
Wat bleek? De dassen munten
inderdaad niet uit door een ac
tieve levenswijze. Met dat ver
schil dat er in een dassenkolo-
nie van gemiddeld dertig tot
vijfendertig dieren een duidelij
ke generatiekloof bestaat. Een
ondergrondse dassenburcht
vereist een zeer intensief on
derhoud. Het tunnelsysteem
moet regelmatig verbreed wor
den, binnengestroomde aarde
moet worden verwijderd en de
slaapplaatsen moeten om de
zoveel dagen van schoon droog
gras worden voorzien. Want
van hygiëne hebben dassen
niet veel kaas gegeten en dus
gaan de woonplaatsen al gauw
onhoudbaar stinken door de
willekeurig gedeponeerde uit
werpselen.
De infraroodcamera's gaven
volgens het verhaal van de we
tenschappers in het vaktijd
schrift Animal Behaviour' te
zien, dat in een kolonie slechts
en zonnen of op lekkere hapjes ja-
foto pr
weinig dassen daar wakker van
liggen. Vooral de jonge dassen
leggen een onbeschaamde
nonchalance aan de dag. Zij
gaan liever zwemmen en zon
nen of op lekkere hapjes jagen,
waarna zij zonder veel scrupu
les thuis komen uitrusten en
daarbij nog de service van een
vijfsterrenhotel verwachten.
Merkwaardig genoeg schept dat
geen spanningen in een das-
senkolonie. De oudere dassen
en vooral de oudere wijfjes vin
den het blijkbaar heel normaal
dat de jongeren thuis onbeta
melijk verwend worden. Het
zijn de oudere dassen en vooral
de wijfjes die de tunnels schoon
houden, droog gras en planten
resten voor de slaapplaatsen
aanslepen, nieuwe en comfor
tabele holen graven waar zwan
gere wijfjes rustig kunnen be
vallen en waar zij na het baren
van voedsel worden voorzien.
Onder het dassenvolkje heerst
dus een nooit geziene leeftijds
discriminatie en van enige
emancipatie is geen sprake. In
plaats van rustig van hun vut te
genieten, sloven de oudjes zich
onwelvoeglijk uit en het zijn
precies de dominante manne
tjes en de in de hiërarchie
hoogst geplaatste wijfjes die het
hardst werken.
De wetenschappers ontdekten
wel dat daar voor de uitslovers
een paar voordelen tegenover
staan. Zij genieten immers bij
het andere geslacht duidelijk de
voorkeur. Zo zal een vlijtige,
oude das sneller aan de bak ko
men bij wijfjes dan zijn mis
schien meer viriele maar luie
jongere'soortgenoten. Voor wat
hoort wat, zou je kunnen stel
len.
Zelfbouwende bruggen, ruim
testations die zichzelf assem
bleren, wegen die zelf schade
herstellen, toestellen die auto
matisch defecte onderdelen
vervangen door nieuwe en wa
pens die ineens van vorm ver
anderen om afweervuur van de
tegenstander te misleiden. Dat
zou wel eens werkelijkheid
kunnen worden dank zij een
nieuwe kijk op begrippen als
materie en beweging.
De 36-jarige, Engelse software-
specialist Joe Michaels piekert
er al zo ongeveer sinds zijn vijf
tiende over: hoe dingen van
vorm te veranderen, waardoor
ze een totaal andere geaardheid
en andere functies krijgen. En
het liefst helemaal automatisch.
Zoiets als de machtige robots in
de populaire tv-tekenfilms die
in een oogwenk, onder dave
rend gebam en geboem en te
midden van intense kogel- en
granatenregens, veranderen in
snelle tanks of nog snellere
straalvliegtuigen. Als het aan
hem ligt duurt het geen tien
jaar meer of dergelijke dingen
komen binnen bereik. Najaren
soebatten om geld voor verder
onderzoek bij managers en di
recteuren van groten firma's
krijgt Michaels nu gehoor.
Sinds kort sleept hij het ene pa
tent na het andere binnen.
Misschien lag het ook wel een
beetje aan mezelf," zegt Mi
chaels. „Ik ben nu eenmaal een
denkende doener, geen prater.
Een prater moet je in het uit
vindersvak vooral niet zijn.
Zelfs je eigen muren krijgen
oren, zeker als de indruk ont
staat dat je met iets spectacu
lairs bezig bent. Ze gaan zo met
je ideeën aan de haal. Praten is
taboe in dit vak. Behalve wan
neer je je ideeën moet presen
teren bij firmamanagers. Bij die
gelegenheden wreelrte zich
kennelijk mijn onvermogen,
misschien ook wel achterdocht,
om al te duidelijk te zijn, om uit
te leggen waar het nu precies
om gaat."
Tja, waar gaat het nu eigenlijk
om wat Joe Michaels op het
zolderkamertje van zijn ouder
lijk huis nabij het Finsbury-
park in noord-Londen heeft
uitgedokterd? „Het principe
van mijn vinding luistert naar
de aanduiding 'fractal shape
changing robot'. Vrij vertaald:
een robot die volgens fractals
van vorm verandert. Michaels
geeft toe dat zoiets vrij moeilijk
voor te stellen is. Hij zegt aan-
Joe Michaels met een aantal zelfdenkende, multifunctionele aluminium kubusjes, foto gpd/chris mikimi
vankelijk begonnen te zijn met
piekeren over een manier om
atomen zodanig te manipule
ren dat ze andere eigenschap
pen kregen. Daarmee zou een
voorwerp of een organisme,
immers bestaande uit atomen,
totaal van vorm, kleur, afmetin
gen en noem maar op kunnen
veranderen. Leuke gedachte,
maar op atomaire schaal niet
haalbaar.
Kubusjes
„Dat lag eigenlijk ten grondslag
aan m'n idee om de aard van
de materie digitaal, dus per
computer, te kunnen controle
ren," aldus Michaels, „maar
atomen laten zich natuurlijk
niet direct manipuleren. De
plaats van de atomen werd in
genomen door aluminium ku
busjes met daarin mini-compu
ters. Daarmee ontstaat een ku-
bisch organisme, net als een se
rie cellen in een echt organis
me."
„Kijk maar eens naar kinderen
die bezig zijn met de bouw van
bijvoorbeeld een huis van Lego.
Al die bouwsteentjes en onder
delen zijn in feite mijn gediffe
rentieerde alu-blokjes. In mijn
concept zijn de kinderhanden
vervangen door zelfdenkende
soft- en hardware in elk blokje.
Met andere woorden: een zelf-
bouwend huis op basis van
voorprogrammering.
Goed, dat heet dan dus fractal
shape changing robot. Bij dat
'shape', 'changing' en 'robot'
kun je je nog wat voorstellen
maar wat is nu de rol van dat
'fractal' in het geheel?
„Het is afgeleid van het Latijnse
woord fractal" zegt Michaels,
„wat gebroken betekent. Te
genwoordig wordt het be
schouwd als een steeds terug
kerende onregelmatigheid in
een vorm of oppervlak door
wiskundig herhaald opdelen.
Rond 1870 werd dit fenomeen
voor het eerst beschreven door
de Duitse wiskundigen Cantor
en Weiers trass."
„De in 1924 geboren Pools-
Amerikaanse wiskundige Be-
noit Mandelbrot verzon de
term 'fractale geometrie' om er
in steeds kleinere opdelingen
opgesloten, geometrische figu
ren mee aan te duiden. Fractals
worden onder meer in compu
ter art gebruikt en je kunt het
ook aanwenden voor het na
bootsen van geografische of
biologische processen zoals een
eroderende kustlijn of de groei
van een plant. Het is min of
meer een grafische uitvoering
van het onontkomelijke."
„De functie van fractals in mijn
uitvinding is dat je een wille
keurig aantal kubusjes, in allé
soorten en maten, bij elkaar
kunt gooien en dat ze zich door
voorprogrammering zelf in de
vereiste positie rangschikken.
Dat is met fractals ook zo: het
gebeurt vanzelf."
„Ongelofelijk, dat niemand eer
der op dit gouden idee is geko
men," roept professor George
Rzevski, directeur van de afde
ling Kunstmatige Intelligentie
van de Londense Brunei-uni
versiteit, opgetogen. „Dit idee is
zonder meer briljant en als het
lukt om daarin de vereiste soft
en hardware te implementeren
dan zijn we met de automatise
ringstechnologie een geweldige
stap verder."
Het Engelse woord voor kwal is
'jelly-fish'. Jelly betekent gelati
ne en kwallen lijken inderdaad
daarvan te zijn gemaakt. Ze
hebben ook wat hun vorm be
treft wel iets weg van gelatine-
pudding, maar een vergelijking
met een paddestoel of een dik
kige paraplu kan er net zo goed
mee door. Het lijf bestaat na
melijk uit een scherm, dat ook
wel 'klok' wordt genoemd, en
uit een soort steel die zich op
splitst in vier lobben. Het ge
heel is min of meer doorzichtig,
omdat het voor 98 procent uit
water bestaat.
Opmerkelijk is de vierzijdige
symmetrie: alle onderdelen ko
men voor in viertallen of meer
vouden daarvan. Een kwal be
schikt zelfs over vier geslachts
organen! Da's niet mis, of
schoon zij in het algemeen van
seks maar een potje maken. Het
mannetje loost zijn sperma zo
maar in het water en het
vrouwtje slobbert dat mengsel
vervolgens ongeïnteresseerd
op. Nee, het is beslist niet die
seks die ons ontzag inboezemt.
Dat kwallen steken, dat jaagt
ons de stuipen op het lijf. Dat
verpest ons dagje aan zee! Wat
spinnen in huis en wespen in
de tuin zijn. dat zijn voor ons
kwallen aan de kust.
Waar zijn we nu eigenlijk zo
bang voor? Voor een franje van
tentakels die langs de klok van
de kwal afhangen. Deze tenta
kels zijn bezet met netelcellen.
Elke netelcel is gevuld met ne-
telzuur en bovendien met een
lange holle draad die aan de
top voorzien is van een vlijm
scherp harpoentje. Komt de
tentakel ongelukkigerwijs met
uw blote bast in aanraking, dan
flitsen uit duizenden netelcel
len even zovele draadjes te
voorschijn waarvan de har
poentjes zich ogenblikkelijk in
uw huid boren.
De vlijmscherpe puntjes van de
harpoentjes breken op het zelf
de moment af, waarna de gifti
ge inhoud van de netelcellen
door de draadjes bij u naar bin
nen wordt geperst. Mocht u dit
alles zijn overkomen, dan wordt
u geadviseerd de pijnlijke plek
ken te behandelen met azijn of
met een speciale kwallencrème.
U dient dergelijke middelen op
de wondjes te deppen: vooral
niet wrijven! Ook wordt drin
gend aanbevolen het getroffen
lichaamsdeel niet met zoet wa
ter af te spoelen!
Meestal is echter niet de mens
het slachtoffer van een kwal,
maar een visje of een ander
zeediertje. Kwallen voeden zich
namelijk met levende prooi. Op
de manier zoals zojuist werd
beschreven worden dergelijke
beestjes verlamd of zelfs ge
dood, waarna ze door de onder
de kwal bungelende lobben
naar de 'mond' worden ge
bracht om vervolgens in de
maagholte te worden verteerd.
Die 'mond' is eigenlijk niets
meer dan een centrale li
chaamsopening, waar van alles
in- en uitgaat. Sommige vissen,
zoals jonge wijtingen en makre
len, zijn echter ongevoelig voor
het netelvocht en zwemmen
rustig te midden van de tenta
kels. Zij zijn er veilig voor roof
vissen, terwijl de kwal van hen
profiteert doordat ze andere
vissen aanlokken.
Van de vijf of zes kwallensoor-
ten die bij onze kust voorko
men zijn er maar een paar die
echt venijnig steken: de lichten
de kwal en de gele haarkwal.
Eerstgenoemde heeft een door
snede van slechts tien centime
ter. Hij is bijna geheel doorzich
tig, maar is bespikkeld met
paarse tot roodbruine vlekjes.
Opmerkelijk is dat hij bij versto
ring 's nachts een zacht licht
uitstraalt. Hiertoe is de veel gro
tere gele haarkwal niet in staat.
Even zo goed ziet men ook hem
al van verre, aangezien hij vaal
geel van kleur is. De tot één me
ter grote geschulpte klok is
voorzien van talloze fijne, soms
meterslange tentakels, die dik
wijls in een omvangrijke krans
rond de kwal uitgespreid liggen,
zodat men al op grote afstand
gestoken kan worden. Niet voor
niets heeft deze kwal de bij
naam straalkwal. Dit is de
meest beruchte soort: zijn steek
is uiterst pijnlijk en kan nare
gevolgen hebben voor mensen
die zo overgevoelig zijn voor
netelvocht dat ze, zelfs na door
brandnetels te zijn gestoken,
zich al een dag niet lekker voe
len.
De overige aan onze kust voor
komende kwallen zijn de oor
kwal, de kompaskwal, de
bloemkoolkwal en de blauwe
haarkwal. De oorkwal is licht
blauw met een witte tekening
en heeft een diameter van een
centimeter of dertig. De langs
de rand hangende tentakels zijn
fijn, maar kort en bevatten ne
telcellen die ongeveer hetzelfde
effect hebben als brandnetels.
De steek van de kompaskwal is
iets sterker. Deze kwal straalt,
net als de lichtende kwal, bij
nacht een zwak licht uit, waar
door het lijkt alsof er een sche
merlampje in het water drijft.
De bloemkoolkwal lijkt in geen
Etruskische ontdekking
Bronzen tablet met tekst kan
nieuw licht werpen op Etrus
kische taal
Italiaanse archeologen heb
ben in Florence een Etruski
sche tekst onthuld die nieuw
licht kan werpen op de Etrus
kische taal. De tekst staat ge
graveerd in een bronzen plaat
en dateert uit de tweede of
derde eeuw voor Christus. De
tekst werd al in 1992 gevon
den, maar is niet aan publiek
getoond opdat onderzoekers
er optimaal gebruik van kon
den maken. Het bronzen ta
blet, dat op beide zijden is be
schreven, was in acht recht
hoekige stukken gebroken
waarvan er zeven werden te
ruggevonden in de Toscaanse
stad Cortona. Er staan onge
veer 25 woorden in die nog
nooit in andere Etruskische
inscripties zijn aangetroffen.
Volgens de Florentijnse arche-
Het Amerikaanse ruimtevaart-
bureau NASA gaat een projec
tiel afschieten om binnen te
dringen in de komeet P/Tem
pel 1. Bij de Deep Impact Mis
sie wordt in januari 2004 een
koperen projectiel van 500 ki
lo naar de staartster afgescho
ten. Bij de inslag met en snel
heid van 10 kilometer per se
conde in de komeetkem op 4
juli 2005 moet een krater ont
staan zo diep als een flatge
bouwvan zeven verdiepingen
oloog Angelo Bottini is jj
tekst een transactie vasti
tussen twee families. Et '4
zo'n 20 namen in, eengf
dat vermoedelijk een prj
weergeeft, en de naamv
een functionaris die dei
actie officieel bekrachti
Het Etruskisch is voorv
schappers nog steeds ef '3
mysterieuze taal. Er zijn
al korte fragmenten van
gevonden, meestal grafi
ten. De fragmenten besi
een periode van de 7e
voor Christus tot ongesi
jaar 0 en bevatten in to
zo n tweehonderd vvo 19
Het Etruskisch lijkt niei
want aan enige andere '9
pese taal. Vanaf septeiü
de bronzen 'Tabula Cot -
worden tentoongesteld
Archeologisch Museum
Florence. 19
10
!9
10
hoog en zo groot als een
balveld. De sonde heefl
camera en een infrodêi
trometer om samen me
nemingen vanaf aardei
brokstukken en binnen
materialen van het hein
chaam te bestuderen. E
Impact kost 240 miljoa
lar. Het programma wei
leid door het Jet Propuli
Laboratory van NAS An
dena. Bouwer van heta
raat is Ball Aerospace.
Inslaan in komeet
velden of wegen op een bloem
kool, maai- vertoont alleen bo
ven aan de lobben een struc
tuur die doet denken aan die
van een bloemkool. Net als de
bloemkool zelf is deze soort
volstrekt ongevaarlijk. De blau
we haarkwal weet weer wat pit
tiger te steken. Hij ziet er wat
vorm betreft precies zo uit als
de gele haarkwal, maar is veel
kleiner en paarsblauw van
kleur.
Ratten bedienen robotarm
Alle kwallen kunnen zich voort
bewegen door water uit hun
klok te stulpen, maar meestal
laten ze zich willoos meevoeren
met de heersende stroming. Is
deze landinwaarts of staat er
een aanlandige wind, dan ver
tonen zich ineens massa's
kwallen vlak voor en zelfs op
het strand. Dan is het dus uit
kijken geblazen.
THEO SCHILDKAMP
Een rat die met hersensigna-
Ien een robotann aanstuurt,
het lijkt bijna sciencefiction.
Toch zijn Amerikaanse onder
zoekers juist daarin geslaagd.
Zij hebben een methode ont
wikkeld om hersensignalen op
te nemen door middel van
elektrodes in de hersenen van
proefdieren. Die signalen kun
nen er op hun beurt weer voor
zorgen dat de ratten een ro
botarm in beweging brengen
zonder enige inspanning van
spieren. Volgens de onderzoe
kers opent de uitkomst van
hun proeven de mogelijkheid
om in de toekomst ook elek
troden te implanteren in men
selijke hersenen die kunstma
tige ledematen aansturen. Het
resultaat van het onderzoek is
gepubliceerd in het Britse we
tenschapstijdschrift Nature
Neuroscience.
In experimenten werd ratten
eerd een robotarm te be
dienen door een handel in te
drukken, waarop een beloning
volgde. Tijdens die experi
menten namen de onderzoe-
kers via elektroden des -
len uit de hersenen van
ten op. Dat zijn alle si]
van de 'neuronen' in
sengebied die de spierii y
ning beheersen. Daarn
keiden de onderzoeken u
gevens over de beloni
het indrukken van de 1:
door naar de elektroden 'n
hersenen van de ratten. 1
ratten hadden heel snel|^
gaten dat ze de belonin
den krijgen door louter
senactiviteit, zonder ee
te bewegen. Met die bei
tiviteit bedienden ze we le
robotarm. Het direct g(
ken van de signalen var
ronen voor de aanstüni
kunstmatige ledematen
tot nu toe een droomw
neurologen. Mensen di
danig verlamd zijn dat
in staat zijn te commin
zouden gebaat kunnen ln
de ontdekking, evenals
sen met beschadiginge
hersenstam en de ruj
graat.
Dl
Mosasaurus op Antarctica
Geologen hebben enkele hele skeletten gevonden van mc
russen, gigantische reptielen die 64 miljoen jaar geledeni
dwenen. Zij deden hun vondst in januari op het eiland
mour, dat Argentinië toebehoort, maar maakten die r»"il
bekend tijdens een internationaal symposium in Nieuw-"
land. Resten van mosasaurussen zijn overal ter wereld ai
troffen, maar nog nooit op Antarctica. De monsters die
veertien meter lang waren met een één meter groot
men waarschijnlijk 75 a 80 miljoen jaar geleden op de
De mosasaurus had enorme kaken met vlijmscherpe e
gewoon puntige tanden.
