Demonen dansen
in Nieuwe Kerk
Love Parade schermt
met vertrek uit Berlijn
Nieuwe cd jubilerend Leids
Blokfluitensemble Praetorius
Omstreden Van Gogh is toch echt
Hoeveel tentoonstellingen halen
meer dan 100.000 bezoekers
Eén gulden schadevergoeding*
voor Leids kunstenaarsduo
chef jan rijsdam, 071-5356444. plv. chef annet van aarsen 071-53
Recordprijs voor Degas
londen Een pastel van de Franse schilder Edgar Degas heeft
gisteren tijdens een veiling in Londen ruim 58 miljoen gulden
opgebracht. Volgens het veilinghuis Sotheby's is nooit eerder zo
veel betaald voor een werk van Degas. Het doek was op eender
de van de uiteindelijke opbrengst geschat. Het werk Rustende
danseres uit rond 1879 gaat naar een anonieme koper, die via
de telefoon had geboden. Een tweede doek van Degas, Zittende
vrouw voor een piano, ging voor 11 miljoen gulden weg. Beide
werken zijn afkomstig uit een familiebezit.
Chemical Brothers naar Lowlands
delft» De organisatie van het popfestival Lowlands heeft de
Britse danceformatie Chemical Brothers toegevoegd aan de
reeks bands die zullen optreden. Bekende namen die al eerder
door organisator Mojo Concerts in Delft bekend waren ge
maakt, zijn onder andere Supergrass, dEUS, Kula Shaker, The
Offspring en Suede. Lowlands is op 27, 28 en 29 augustus in de
polder bij Biddinghuizen. Vorig jaar werd het evenement be
zocht door 45.000 mensen, dit jaar worden er 10.000 meer ver
wacht. Tezamen met de theatershows zijn er in totaal 150 tot
175 acts te zien. De organisatie verwacht nog enkele acts te con
tracteren.
Berlijn raakt mogelijk zijn Love
Parade kwijt. De organisatoren
van het wereldberoemde mu
ziekspektakel dreigen naar een
andere stad uit te wijken.
De firma planetcom ligt met
Berlijn in de clinch over de ver
koop van drank en voedsel aan
de ruim een miljoen bezoekers
uit binnen- en buitenland. De
organisatie wil de lucratieve ca
tering in eigen hand houden.
Het stadsdeel waar de Love Pa
rade elk jaar wordt gehouden
heeft echter een contract met
een cateraar afgesloten.
Planetcom stapte naar de
rechter, maar die wees de eis
tot alleenrecht af. De organisa
tie kondigde daarop hoger be
roep aan. Ook lieten de initia
tiefnemers weten over vertrek
naar een andere stad na te den
ken, meldden Berlijnse media
maandagavond. De Love Para
de staat voor volgende week za
terdag (10 juli) op de agenda.
De firma planetcom wilde
met de opbrengst van de voed
sel- en drankverkoop de reini-
gingskosten betalen. De afgelo
pen jaren ontstond steeds een
discussie over de vraag wie de
enorme bergen afval na de Love
Parade moest opruimen en wie
dat moest betalen.
De Love Parade groeide in
enkele jaren uit tot een van de
grootste muziekhappenings ter
wereld. Honderdduizenden
jongeren dansen achter vracht
wagens met enorme geluidsin
stallaties aan. De Berlijnse pa
rade wordt al in veel steden geï
miteerd, bijvoorbeeld in Rotter
dam. In de Duitse hoofdstad
geldt de megaparty officieel nog
steeds als demonstratie „voor
een betere wereld".
Het Leids Blokfluitensemble
Praetorius heeft ter gelegenheid
van zijn vijfendertigjarig be
staan een cd uitgebracht die in
zijn geheel gewijd is aan de vier
elementen. Met stukken die net
zo verschillend zijn als water,
aarde, lucht en vuur. En net zo
als de Griekse wijsgeer Empe-
docles, die streefde naar een
evenwichtige verhouding van
die vier klassieke elementen, zo
streefde het ensemble onder
leiding van Norbert Kuns naar
een weloverwogen verdeling
van oude en nieuwe stukken,
bekende en onbekende compo
sities, bewerkingen en werken
die speciaal voor een blokfluit-
ensemble zijn geschreven. Zo is
er een bewerking van Handels
Water Music te horen waar bij
het ensemble klinkt als een le
vend orgel. En worden in Mat
thias Maute's 'Trappen in de
Lucht' verscheidene manieren
onderzocht, waarop met lucht
kan worden gewerkt: niet alleen
blazend, maar ook spugend,
sissend, zingend en stotend.
Komend seizoen is Praetorius
meermalen met het 'Vier Ele
menten' programma in Neder
land en België te horen. Inmid
dels zijn ook uitnodigingen
vanuit de Verenigde Staten bin
nengekomen.
De cd kost f 29,50 en is ver
krijgbaar bij de Leidse klassieke
cd-zaken en te bestellen bij het
ensemble, tel. 071-5222176.
Mongolië na de religieuze windstilte
ontdekten in het Nationaal Ar
chief van Mongolië. De foto's
zijn opnieuw afgedrukt en
completeren een overzicht dat
verder uit een exotisch ogende
uitstalling aan schitterende
maskers, sculpturen, heilige ge
schriften, gebruiksvoorwerpen
en een echte Mongoolse noma-
dentent bestaat.
Dat er nog zoveel moois be
waard is gebleven, mag na Sta-
lins verwoestende terreur en de
onderdrukking door zijn opvol
gers een wonder heten. Volgens
Fontein is dat te danken aan de
moed van gelovige Mongolen
die voorwerpen al die jaren met
gevaar voor eigen leven in het
geheim bewaarden. Zo werd
bijvoorbeeld ook het paarden
hoofd gered.
Het Mongoolse rijk strekte
zich onder Djengis Khan (1162-
1227) uit van Oost-Azië tot aan
Midden-Europa en van de IJs
zee tot aan de Perzische Golf.
Het grootste wereldrijk uit de
geschiedenis viel echter al ruim
dertig jaar na zijn dood uiteen.
Het nomadenvolk werd terug
geworpen op een grondgebied
dat op dit moment ongeveer zo
groot is als Frankrijk, Engeland
en Duitsland samen.
Het klimaat kent stikhete zo
mers en ijskoude winters met
altijd snijdende steppenwin-
den. Het was een aardig idee op
deze expositie ook een ger neer
te zetten, de met vilt beklede
tent die de nomaden tot op de
dag van vandaag tegen het har
de klimaat beschermt. Volgens
de samenstellers zijn de meeste
Mongolen erin geboren en voe
len ze zich daarin zo thuis dat
ze, zelfs als ze nu in een flat in
de hoofdstad Ulaanbataar wo
nen, in zo'n behuizing hun
laatste dagen willen doorbren
gen.
Uit de vroege Mongoolse ge
schiedenis is maar weinig kunst
overgeleverd. In de Nieuwe
Kerk zijn wel een paar menhirs
(grafzuilen) uit de achtste eeuw
opgesteld. Aan hun verweerde
uiterlijk is goed te zien hoe fel
de steppenwinden waaien. De
Mongolen beleden aanvankelijk
het sjamanisme, een natuurre-
ligie waarin de sjamaan als in
termediair tussen de mens en
de geesten van zijn voorouders
en het pantheon van 99 goden
en demonen fungeerde. De ex
positie toont een paar rijk ver
sierde kostuums van zo'n sja
maan, inclusief trommels met
demonen afwerende pijlen en
spiegels.
De introductie van het boed
dhisme had plaats in de der
tiende eeuw, maar het zou nog
tot de zestiende eeuw duren
Het met groen fluweel beklede paardenhoofd op de
Mongoolse processiewagen in de Nieuwe Kerk werd ge
maakt door de monnik Damdinsüren, overleden in 1938.
Stalin maakte Mongolië in de jaren dertig tot een satel
lietstaat van de Sovjet-Unie, verwoestte meer dan 700
kloosters en liet talloze monniken vermoorden. Damdin
süren was een van hen.
amsterdam
franqoise ledeboer
De meters hoge versierde pro
cessiewagen is een van de blik
vangers op de expositie 'De
Dansende Demonen van Mon
golië", een tentoonstelling die
laat zien dat Stalins streven
naar totale vernietiging van de
eeuwenoude boeddhistische
erfenis gelukkig niet is geslaagd.
Zijn handlangers vernietigden
wel de processiewagens, maar
in de kerk staat nu de prachtige
replica die werd gemaakt door
leerlingen van het Amsterdam
se Hout- en Meubileringscolle
ge-
Het is de bedoeling dat de
wagen na afloop van de exposi
tie naar Mongolië wordt over
gebracht, waar hij een belang
rijke functie zal vervullen in de
herleving van de boeddhisti
sche religie. Want net als in an
dere voormalige Sovjetrepu
blieken hebben de communis
tische machthebbers de gods
dienstige behoeften van de
Mongolen tientallen jaren wel
iswaar zeer hardhandig onder
drukt, maar slaagden ze er niet
in die uit te roeien.
De replica kon worden ge
maakt dankzij de vondst van
een foto uit begin deze eeuw
die Jan Fontein en John Vrieze,
samenstellers van de expositie,
in gezelschap van een groot
aantal andere glasnegatieven
met boeddhistische rituelen
Bronzen sculptuur van Zanabazar (1635-1723). foto gpd
rotterdam
peter van eijkelenburg
De grote Picasso-tentoonstel-
ling in de Rotterdamse Kunst
hal heeft tot nu toe 113.000 be
zoekers getrokken. De Kunsthal
verwacht de expositie eind vol
gende week met een bezoekcij
fer van 120.000 af te sluiten.
Hoewel dat er zo'n 65.000 min
der zijn dan bij de Escher-ten-
toonstelling van vorig jaar, is
Kunsthal-directeur Wim van
Krimpen „redelijk tevreden".
„Iedereen wil maar horen dat
die expositie tegenvalt. Niets is
minder waar. We hadden voor
af op tussen de 100- en 150.000
gegokt en dat komt dus uit. We
wisten vantevoren ook dat Pi
casso een minder breed publiek
trekt dan Escher, die nog steeds
een enorme impact heeft. En
hoeveel tentoonstellingen ha
len meer dan 100.000 bezoe
kers? Je kunt dus moeilijk van
een mislukking spreken." De
Picasso-tentoonstelling is de
eerste in Nederland sinds 32
jaar en herbergt zeventig schil
derijen, 280 werken op papier
en zestig stuks keramiek.
Bij de opening viel de ten
toonstelling een golf van nega
tieve recensies ten deel. Dat zit
de organisatoren bij de Kunst
hal nog steeds dwars. Adjunct-
directeur Wim Pijbes: „Het was
niet zozeer schrikken over die
eerste verhalen in de landelijke
dagbladen, maar wel heel bitter
om te lezen. De Volkskrant gaf
de aftrap door te spreken over
schilderijen van de tweede gar
nituur. Het Algemeen Dagblad
maakte er vervolgens zelfs 'vijf-
derangs' van. Hoe kan dat nou,
zeventig schilderijen van Picas
so die allemaal vijfderangs zou
den zijn? Alle veertien Picasso's
in Nederlands bezit hangen
hier, zijn die dus ook allemaal
vijfderangs? De topstukken ont
breken, schreef iemand. Dat
klopt niet, alleen de bekende
topstukken ontbreken."
„In 1967 was de vorige Ne
derlandse Picasso-tentoonstel
ling, in het Stedelijk in Amster
dam. Meer dan dertig jaar gele
den. Ook daar hingen de be
kende topstukken niet. Want
die reizen domweg niet, daar
zijn ze te kwetsbaar of te kost
baar voor. De Nachtwacht gaat
ook niet van z'n plek, nooit
meer. En als de paar echte top
pers er niet zijn, is deze hele ex
positie dan ineens prut?"
Pijbes blijft altijd glimlachen,
maar de teleurstelling blijft ook.
Niet over de bezoekersaantal
len. Picasso zal aan het eind
(zondag 4 juli) ongeveer
120.000 mensen hebben ge
trokken. Dat is aanzienlijk min
der dan de 190.000 bezoekers
van de Escher-tentoonstelling,
die Pijbes eigenlijk nog had wil
len overtreffen. Maar Picasso is
dan toch nog de tweede best
bezochte Kunsthal-tentoonstel
ling, niks aan de hand wat Pij
bes betreft. En de cataloog is
met 15.000 exemplaren het best
verkochte kunstboek dit jaar,
wellicht kan alleen de catalogus
van de komende Rembrandt-
tentoonstelling in het Maurits-
huis het boek nog van die plek
verdrijven.
De teleurstelling blijft wel
over de ontvangst in een toon
aangevend deel van de Neder
landse pers. De buitenlandse
pers was nog positiever, consta
teert Pijbes. Het Belgische tijd
schrift Knack maakte een co
verstory, wat heel veel Belgi
sche bezoekers naar de Kunst
hal bracht.
„Picasso is de meest versprei
de kunstenaar. Van hem zijn
50.000 werken bekend. Daarvan
zijn er misschien honderd be
kend bij het grote publiek. Die
honderd zie je steeds in boeken
en bij artikelen. Zijn de andere
49.900 werken daarom minder
goed? De Guernica kent ieder
een. Dat is een icoon, een poli
tiek statement, maar schilder
kunstig eigenlijk helemaal niet
zo interessant. Dat het publiek
om dat schilderij vraagt kan ik
begrijpen. Maar kunstjournalis
ten moeten niet op die manier
oordelen. Die moeten waarde
ren dat Nederland na ruim der
tig jaar weer een Picasso-expo-
sitie heeft."
„En het etterde maar door in
de kranten. Ook over de zoge
naamd uit de hand gelópen
merchandising. Maar dat is ge
woon een onderdeel van het fe
nomeen. Picasso is business.
De erven-Picasso laten zich lei
den door geld, niet door kunst.
De Vermeerwinkel in het Mau-
ritshuis was groter dan de Pi-
casso-winkel hier. En de Rem-
brandt-winkel in het Maurits-
huis zal ongetwijfeld nog veel
meer spullen bieden."
Ook de kritiek hier en daar
dat veel van de Picasso's in de
Kunsthal uit particulier bezit
komen en 'dus' van mindere
kwaliteit, heeft Pijbes gestoord.
„De Victory Boogie Woogie
kwam toch ook uit particulier
bezit? Het 'portret van Jan Six',
een van de mooiste Rem-
brandts, hangt nog steeds ge
woon bij de familie Six thuis.
'La Rève' van Picasso, je weet
wel, die vrouw met een penis
boven haar hoofd, is in particu
lier bezit. Dat kost 40 miljoen
dollar, kan geen museum beta-
Vrouw op Terras, Picasso 1901.
len. Nou ja, het Getty mis
schien. Voor de Isaac Israels-
tentoonstelling die de Kunsthal
nu maakt voor komend najaar,
komt ook veel werk van parti
culieren. Je kunt geen expositie
meer maken zonder bruiklenen
van particuliere kunstbezit-
ters."
„En het Musée Picasso in Pa
rijs, dat zou zo geweldig zijn.
Nou, ik ben er vlak voor onze
opening weer eens gaan kijken,
ook om een beetje te vergelij
ken. Daar zie je delen van de
privé-collectie van de kunste
naar. Werk dat hem zo dierbaar
foto gpd
was dat hij het nooit van de
hand heeft willen doen. Maar
ook veel overblijfseltjes, pro
beersels en mislukkingen. Daar
zie dus écht de vijfderangs Pi
casso's."
Zullen we eens ophouden?
„Nou, ik wil nog wel één ste
vige uitspraak doen," zegt Pij
bes.
Namelijk?
„Dit was de laatste grote Pi
casso-tentoonstelling in Neder
land. Ik zal het in ieder geval
niet meer meemaken. Het is
óns gelukt en ik geef anderen
weinig kans."
parus
Een omstreden doek van Vin
cent Van Gogh is wel degelijk
een echte Van Gogh. Dat heeft
het Onderzoekslaboratorium
van Franse Musea geconclu
deerd. Over de echtheid van het
schilderij 'Tuin in Auvers' be
stond twijfel omdat het niet is
gesigneerd en een aantal Van
Gogh-karakteristieken mist.
Onderzoekers van het laborato
rium stelden vast dat de manier
waarop het canvas is geprepa
reerd, de verf en het vernis die
zijn gebruikt en zelfs de spijker
tjes waarmee het doek aan het
frame is bevestigd overeen!
men met de negen schilderij
van Van Gogh waarmee
'Tuin in Auvers' vergelekt
Met de bevindingen van het d
is een ruzie tussen de huid^
eigenaren en de door hen vis
de rechter gesleepte verkopt
mogelijk opgelost.
Picasso-expo in Rotterdamse Kunsthal geslaagd ondanks kritiek
leiden/lier wim koevoet
Zelf vinden de Leidse kunstenaar O. Schilstra en
A. Lakke (voorheen De Fundatie) dat ze liet
pleit voor een belangrijk deel in hun voordeel
hebben beslecht maai' de opponent, de Vlaam
se gemeente Lier, geeft toch een heel andere
uitleg aan de uitspraak die de rechter in Meche-
len heeft gedaan. „Wij zijn op onze beurt in on
ze sas met de uitspraak", aldus de Lierse 'info-
ambtenaar' D. Verhelst.
De twee kunstenaars liggen met dit stadje in
de clinch omdat de burgemeester in de zomer
van 1997 op het laatste moment een manifesta
tie ter gelegenheid van de 50ste sterfdag van de
Lierse schrijver Felix Timmermans afgelastte.
Het Leidse duo, dat in het kader hiervan een
optocht had georganiseerd, claimt een kleine
400.000 Nederlandse guldens schadevergoe
ding. De rechter heeft geoordeeld dat Lier in de
fout is gegaan en met de twee kunstenaars had
moeten overleggen alvorens het evenement te
schrappen maar na bestudering van de schade
posten heeft hij de twee het symbolische be
drag van welgeteld één gulden toegewezen.
Volgens de Lierse 'infoambtenaar' D. Verhelst
heeft de rechter letterlijk gezegd dat Schilstra en
Lakke hooguit 'morele en principiële schade'
hebben geleden. Wel staat voor de twee nog de
mogelijkheid open om tegen deze uitspraak in
hoger beroep te gaan. Lakke en Schilstra steken
in hun persbericht - voor mondelinge toelich
tingen hadden ze geen tijd - een heel ander ver
haal af. 'Belgische rechter stelt Nederlandse
kunstenaars in het gelijk: Kunstwerk door een
zijdige censuur vernietigd', koppen ze hun ei
gen artikel. Het stuk eindigt met de zinnen:
„Het te vergoeden schadebedrag werd in hc
vonnis vooralsnog op de symbolische waar<e
van één gulden vastgesteld. Het feitelijke b
drag zal in een vervolgprocedure nauwkeurig z
worden vastgesteld.
Verhelst schiet in de lach als hem deze zii r
nen worden voorgelezen. „Ze zijn wat voorb r
rig, die jongens van voorheen De Fundatie. I
gemeente Lier weigert trouwens ook die ei2
symbolische gulden op tafel te leggen, dat mo 5
de curator van die manifestatie maar doen." A
Verhelst bestrijdt ook dat het Lierse stadsb
stuur altijd geheimzinnig heeft gedaan over
afgelasting en daarom verantwoordelijk mo j
worden gehouden voor 'een reeks onjuiste b
richten en smadelijke verdachtmakingen in t
Vlaamse en Nederlandse pers', zoals Schilst
en Lakke beweren.
„Zelf zijn Schilstra en Lakke de afspraak ni
nagekomen dat de nabestaanden van Fel
Timmermans vooraf een gedetailleerd scri]
van de optocht zouden kunnen inzien. Toe
dat stuk alsmaar uitbleef, werd het vermoede
dat de optocht vooral zou ingaan, al dan niet
bedekte termen, op de collaboratie tijdens c
Tweede Wereldoorlog steeds sterker. Naar lat«
bleek wilden de twee daadwerkelijk in unifo
men paraderen met duidelijke verwijzinge
naar die van de bezetter. Vervolgens wendde
de nabestaanden zich tot het stadsbestuur di
tot afgelasting besloot. Dit op grond van ee
wetsartikel dat over de openbare orde handelt
De beroemde 'Heimatschrijver' Timmermai
is omstreden („Ik zou zeggen: niet onbesprt
ken", aldus Verhelst) omdat hij zich de bewoi
dering van de Nazi's gretig liet aanleunen.
voor het Tibetaanse boeddhis
me dat bekend staat onder de
noemer Lamaïsme, in heel
Mongolië vaste grond onder de
voeten kreeg. De goden en de
monen van het sjamanisme
werden ondergeschikt gemaakt
aan Boeddha en gingen een be
langrijke rol spelen in de boed
dhistische Tsam-dans. Op de
expositie is een groot aantal
vaak angstaanjagende maskers
te zien die tijdens de Tsam-
dans moesten zorgen voor ver
woesting van de demonische
krachten die verlichting in de
weg stonden. Fontein en Vrieze
legden ook de hand op tiental
len mini-beeldjes van dansers
die meededen aan dit uitdrij
vingsritueel. De centrale figuur
was Yama, de god van de dood,
die tijdens de dans onder meer
gezelschap kreeg van Erlg
Khan, de sjamanistische god
van de onderwereld.
Hoogtepunten op deze expo
sitie zijn. vijf bronzen religieuze
beelden van Zanabazar, in de
zeventiende eeuw de eerste we
reldlijke leider die ook tot hoog
ste geestelijke leider werd be
noemd. Hij maakte verfijnde,
sierlijke Boeddha-sculpturen
met gezichten die imponeren
door hun menselijke uitstraling.
Hij werd vereerd als een leven
de Boeddha en kreeg als reïn-
Masker uit het eind van de negentiende eeuw.
carnatie van de TibetaaLj
kerkvader Taranatha van Lt
Dalai Lama in Tibet de erefc
Bogdo Gegen. Na hem kwam
er nog zeven Bogdo GegG
Aan de vooravond van StaU
terreur stierf de laatste in IC
waarna Mongolië een socialjs,
sche republiek werd en aam
nu voorbije periode van reL
euze windstilte moest bel
nen. L
'De Dansende Demonen l'
Mongolië' in de Nieuwe
(Dam, Amsterdam) t/m 17l$(
Openingstijden: dagelijks i
10.00 tot 18.00 uur en op di-
derdag tot 22.00 uur.
