'Elk figuurtje in de massa heeft een eigen gezicht' j
Cultuur Kunst
Vervang Van Rij door iemand
die de democratie recht doet
LWG/De Groenen: overal betaald parkeren
V.
X, X e-
DINSDAG 22 JUNI 1999
Th. Laurentius en Zoon maken Rembrandtexpositie in Haags Brediusmuseum
it
Th. Laurentius, de Voorschotense
Rembrandtkenner en vaste expert in het
televisieprogramma 'Kunst en kitsch', heeft,
samen met zijn zoon en compaan in de
schoonheid, zeventig Rembrandtetsen uit het
Leidse Prentenkabinet uitgezocht voor een
tentoonstelling in het Bredius Museum in
Den Haag. Het gaat hier om werken die door
vorige directeuren van het Prentenkabinet,
zoals Nicolaes de Gijselaar en Humbert de
Superville, zijn gekocht. De expositie, die dit
najaar wordt gehouden, moet een soort
buffer vormen voor de de tentoonstelling
'Rembrandt zelf, die tegelijkertijd in het
Haagse Mauritshuis wordt gehouden.
Laurentius en zijn zoon weten de
indringende schoonheid van de etsen en de
totaal eigen werkwijze van Rembrandt met
geestdrift op de leek over te brengen.
VOORSCHOTEN CEES VAN HOORE
In een prachtig pied a terre
nabij het Voorschotense kasteel
Duivenvoorde, in een woning
die uitzicht geeft op een
majestueus gazon en een vijver
waarin stenen engeltjes elkaar
omhelzen temidden van het
zoete gedruppel, resideert Th.
Laurentius, expert op het
gebied van Rembrandtetsen.
Zijn specialiteit, en inmiddels
ook die van zijn zoon, is het
onderzoek naar het papier
waarop de etsen van
Rembrandt zijn gedrukt. Vooral
de watermerken kunnen
aanwijzingen geven over de
periode waarin de etsen zijn
vervaardigd. Zo kan onder meer
worden vastgesteld of het om
late of vroege drukken gaat.
Laurentius en Zn. worden om
die kennis onderhand
wereldwijd op waarde geschat.
Enige tijd geleden bereikte hen
het verzoek een Rembrandt
expositie in te richten voor het
Bredius Museum in Den Haag.
„Je ziet in de etsen-productie
bij Rembrandt een geweldige
piek in 1653", zegt Laurentius.
„In die tijd wilde Rembrandts
buurman aan de
Jodenbreestraat in Amsterdam
zijn huis laten opvijzelen.
Amsterdam is gebouwd op
palen en daardoor kregen de
huizen in die tijd de neiging te
verzakken. Maar Rembrandt,
wiens huis vastzat aan dat van
zijn buurman, had niet de
benodigde pecunia voor die
bouwkundige ingreep. Er moest
een muur worden gekliefd.
Experts vroegen zich af waarom
hij in dat jaar zo weinig had
geschilderd. Welnu, we zijn er
achter gekomen dat die
verbouwing de oorzaak is
geweest. De kalk die bij het
doorklieven van de muur
vrijkwam, moet veel stof
hebben gegeven. En dat
schildert dan niet zo lekker. En
toen is Rembrandt maar etsen
gaan maken."
„Als je kijkt naar hoe de
vakman een ets maakt, als je
toch soft-porno. Voor de el
zekerheid heeft Rembrandil1f,
prent 'Het Franse Ledikant'f
genoemd, maar ik denk dat
er zelf op te zien is. Als je be J|
kijkt, zie je iets vreemds aane
vrouw. Ze houdt de man dit
haar binnendringt niet met
twee armen, maar met drie
armen, vast. En toch ziet dji
heel natuurlijk uit. Misschii
een grapje van Rembrandt
Misschien heeft hij dit in he10
vuur van het tekenen wel M
helemaal niet in de gaten
gehad. Rembrandt maakte |VC
altijd de hele prent vol. Hij w
tekende dus ook de lucht ot
een bepaald tafereel heen.il f
waar andere kunstenaars dt
etsplaats begrensden met
lijnen. Het tekenen, dat waj al
voor hem belangrijkste." 01
De etsen van Rembrandt
gingen in de zeventiende et ei
grif van de hand. „In de 16 «i
en 17de eeuw zijn er massa ei
prenten gedrukt", zegt Th oi
Laurentius. „Je kunt rustig
spreken van'gebruiksgrafii
Mensen kochten die etsen t
plakten ze in albums. End< ol
werden die etsen 's avonds t
vrienden en kennissen aan
tafel bekeken. Dat was een
geliefde bezigheid. Zoals w
kijken naar de televisie, ked i;
men toen naar die prenten
Rembrandts etsen zijn maa y
een topje van de ijsberg. Ze
prent sleet natuurlijk in het i.
gebruik en als hij te verslett
was, werd hij weggegooid. 1 j?
Rembrandt maakte de opia
nooit erg groot. En hij werd j
die tijd al erg goed betaald
Voor de prenten van
Rembrandt worden op
veilingen behoorlijke bedn
neergeteld. „Vooral voorn
drukken en zeldzame pren
zegt Laurentius. „Maar daï
gaat het ons niet om. Wij li
met Rembrandt. Hij was ge
makkelijk man, maar ik hoi
van zijn werk. Ik heb zeifee
tekenopleiding gedaan aan
academie en dan zie je bij
Rembrandt iets datje nooii j
nooit zult bereiken. En hijl
en bleef maar doorgaan.
Rembrandt werd gewoon i
gepest door zijn talent."
Th. Laurentius met
zijn zoon: „Rem
brandt stoorde zich
niet aan voorschrif
ten. Het ging hem
vooral om het teke
nen zelf. En dat
deed hij weerga
loos.
FOTO MARK LAMERS
kijkt naar iemand die alle
voorschriften en zo in acht
neemt en dat dan allemaal
omdraait, kom je uit bij de
werkwijze van Rembrandt",
zegt Laurentius' zoon Frans.
„Op dat gebied was hij een
klungel. Of beter gezegd: een
lefgozertje. Hij stoorde zich niet
aan voorschriften. Het ging
hem vooral om het tekenen
zelf. En dat deed hij
weergaloos. In 1641 maakte hij
een ets waarop een varkentje te
zien is. Ons viel op dat die ets
compositorisch helemaal niet
klopte. Toen we de ets nader
gingen bestuderen, bleek dat
Rembrandt zowel aan de
linker-zijkant als aan de
onderkant een stuk van de
koperen etsplaats had
afgezaagd. Vandaar die wankele
compositie. Om een en ander
te herstellen, tekende hij er een
jongetje bij. Maar je ziet
duidelijk dat dat later is
gebeurd. We hebben in de
beerput van Rembrandt
gezocht naar de rest van die
etsplaat, maar niets gevonden.
Wel tal van andere prachtige
voorwerpen, die in het
Rembrandthuis tentoongesteld
zijn. We weten nu dat
Rembrandt niet rookte. Er
zaten geen pijpen bij onze
vondsten."
„Rembrandt zocht het genot
meer in de vrouwen", zegt
vader Laurentius. „Hij had een
scherp oog voor de bekoringen
van het vrouwelijk lichaam. Kijk
naar zijn ets waarop de vrouw
van Potifar Jozef probeert te
verleiden. Een spannende,
dynamische prent. De dame
ligt in bed en probeert Jozef
daar in te trekken. Je ziet de
draaiingen en rondingen van
haar lichaam en Jozef die zich
afwendt, die zijn meester niet
wil bedriegen. Als je die prent
van Rembrandt vergelijkt met
de andere prenten over
hetzelfde onderwerp, zie je dat
die kunstenaars gebruik
maakten van ledenpoppen,
houten poppen die je in
bepaalde standen kon draaien.
Van die poppen die ze nu ook
nog wel in de winkels met
schildersbenodigdheden
verkopen. Maar Rembrandt
keek echt! Iedereen krijgt op
zijn prenten de hem eigen
gelaatstrekken, de specifieke
eigenaardigheden."
„Bij de andere kunstenaars
kijkt de vrouw van Potifar alsof
ze de bijbel ligt te lezen. Het
gezicht wordt door hen
geïdealiseerd. Rembrandt
tekende een bloeiend stuk
vrouwenvlees. Een vrouw die
geil kijkt. Zoals wij zien met
onze ogen, zo tekende
Rembrandt. Elke figuurtje dat
op zijn etsen voorkomt, ook al
is het in een massa, is te
isoleren. Heeft een eigen
karakter. Dat.is zijn grote
talent."
Om de hartstocht te
illustreren waarmee de grote
meester tekende, haalt
Laurentius' zoon een ets
tevoorschijn waarop we de
schilder in de sponde bezig
zien met een vrouw. „Dit is
Nee tegen
parkeergarage
Lammenschans
SCHRIJVENDE LEZERS
Ik zou het gepresenteerde
plan niet honoreren. De lo
catie ligt a. te ver af van de
binnenstad, b. er zijn dich
terbij het Kem Winkel Ge
bied betere locaties te vin
den, c. tot in lengte van da
gen worden bewoners/zake
lijk belanghebbenden in de
aan de Lammenschansweg
aanpalende wijken met duur
parkeren opgezadeld, terwijl
het parkeergeld in de bin
nenstad zelf er verder door
omhoog wordt gestuwd.
Ad b: Het ligt in een stad
als Leiden voor de hand het
meervoudige gebruik in de
binnenstad vorm te geven;
kleinere steden in binnen-
en buitenland zijn Leiden
hierin voorafgegaan. Aan de
ze kant van de binnenstad
zie ik uitbreiding van par
keerplaatsen op 1. de Garen-
markt: parkeergarage over
meerdere lagen, onder
gronds; 2. het Van der Werf-
park: parkeergarage over
meerdere lagen onder het
park; 3. Wat wil de gemeente
met het leegstaande Natuur
Historisch Museum? Ik zou
willen pleiten voor sloop,
met een mooi nieuwbouw-
plan voor dure vrije sector
wonen, annex particuliere en
openbare parkeergarage; 4.
idem locatie voormalig Eliza
beth Ziekenhuis, Hooi
gracht/Middelste Gracht;
idem Kaasmarkt/Kaasmarkt-
school. Of maak keuze uit
3/4/5.
Alfred Lagerweij,
voormalig Leids actievoerder
uit Pancras-West,
Voorschoten.
Ik las aandachtig het interview met R. Mantel van
Luba, onder andere ook aftredend voorzitter van
de ABU. Met name zijn opmerkingen over het
(wan)beleid van één of meer leden van de Leidse
gemeenteraad deden mijn hart opspingen van
vreugde en het deed me nog meer deugd, dat hij
de heer van Rij met name noemde. Het deed mij
besluiten toch in de pen te klimmen, iets dat ik
vanwege de veronder
stelde doelloosheid al
lange tijd heb uitge
steld.
Wonend in zonnig
Zuid-West en deswege
lid van de Vereniging
van Huiseigenaren
'Zuid-West 100' heb ik
de laatste twee jaar de
kermis meegemaakt,
die Van Rij en zijn se
condanten uithaalden
om aan de Bachstraat
het lege plekje op te
vullen met een wan
staltige flat. De streken
die ze uithalen om
reële bezwaarschriften
ongeldig te maken tart
elke logische, demo
cratische omschrijving,
terwijl ze ook overleg
organen al jaren het
bos insturen met aan
passingen van bestem
mingsplannen, die er
zouden moeten komen
maar er nog steeds niet
zijn. Ik ben bij de 'inspraakavond' geweest voor
voornoemde flat, naar als dit sociale democratie
is heb ik de verkeerde school bezocht. Op onder
delen was de presentatie dermate suggestief, dat
mijn maag er echt problemen mee kreeg; pro
jectleider Van Leeuwen vond het echter allemaal
prachtig.
Ik lees de laatste jaren niet anders dan dat de
heer Van Rij met zijn medewerkers de bekende
lege plekken opvullen met zoveel mogelijk hui
zen (vandaag weer de Hoge Mors, zelfde verhaal,
weer de heer Van Leeuwen) en straten opbreekt
of verandert (Lage Rijndijk) zonder te luisteren
naar reële argumenten van bewoners of belang
rijke gebruikers (onder andere industrieterrein
De Waard). Als hij de helft van de Leidse uitvals
wegen afsluit en dit probleem afdoet met het ar
gument, dat hij een keer wel een half uur vertra
ging had met de trein naar Utrecht (en toen
hoorde je hem ook niet klagen) mist de heer Van
Rij gevoel voor een reële vergelijking, net als zijn
opmerking 'dan pak je toch de fiets' (zie inter
view met de heer
Mantel).
Ik lees nu al een
paar jaar soortgelijke
verhalen, waarin voor
noemde inspraak
avonden worden ge
houden, er door de
gemeente het eigen
verhaal wordt doorge-
drukt met direct hier
na excuses en de be
lofte, de volgende keer
beter naar de burger
te luisteren. Iedere
keer weer blijken dit
loze beloften te zijn,
een zeer kwalijke zaak.
Ik wil daarom voor
stellen om de heer
Van Rij reserve-brug
wachter te maken;
vervolgens de heer
Van Leeuwen met zijn
jacht of zeilboot (ge
zien zijn uiterlijk moet
hij die hebben) rond
jes te laten varen in de
kanalen rondom Lei
den. Kan hij hoogstpersoonlijk autootje pesten,
zonder dat dat in strijd met de regels is. Hebben
de echte brugwachters ook eens een vrije dag.
Hij kan ook buschauffeur worden op de fijn
door de Coebel, wordt hij vast binnenkort gemo
lesteerd.
Nogmaals, ik vind Leiden een wereldstad en
juich met name particulier initiatief van harte
toe, maar hoop ook van harte dat wethouder Van
Rij wordt vervangen door iemand, die het woord
democratie recht doet.
Shell Pur«
Uw bewuste keuze in benzine
Rare ideeën heeft de redactie - en met na
me de heer Minkhorst - over wat 'de oppo
sitie' moet zijn in de Leidse raad. Dat de
WD en de SP daar deel van uitmaken is
bekend, maar verwaarloosd worden de an
deren! Alsof die allemaal hetzelfde denken!
Niets is minder waar, en dat geldt speciaal
voor het gemeentelijk parkeerbeleid.
De heer Minkhorst moet weten dat LWG-
/De Groenen tezamen met Groenlinks (ja,
ja) in 1994 een motie heeft ingediend, die
er in het kort op neerkomt dat voor de ge
hele stad een wijkgebonden parkeerregime
ingevoerd moet worden met de mogelijk
heid tot bezoekersregeling. Ons idee was
en is, dat betaald parkeren, zoals nu per
wijk gebeurt, een uitstraling heeft naar de
naastliggende buurten. Precies het argu
ment dat nu door de WD als tegenargu
ment wordt gebruikt. Bovendien is het on
billijk dat je als bewoner van een bepaalde
straat of wijk wel moet betalen en mensen
in een straat ernaast niet. Daarom: overal
betaald parkeren. De motie werd toen ver
worpen.
Het nu voorgestelde plan is weliswaar
sVe\V^0dUCeerX
e< verbrand/.^
v* XX*
X/, bevaf- En die boven-
n u sP°arl uw motor.
nog niet precies wat LWG/De G
voor ogen stond, maar is in ieder geval
aanzet en zal op den duur leiden tot
door ons gewenste situatie.
We zouden willen dat het college, zij
wat verlaat in dit geval, steeds zo op o
plannen ingaat. Gaarne hiervan akte!
Jacques de Coo, duo-raadsli
namens de fractie LWG/De
