De Presentatie flopt
Twintig jaar vechten tegen vooroordelen
Cultuur Kunst
Ton Lutz is
ere opper
toneel
leermeester
'Ik was er zo door gegrepen dat ik niet kon schilderen
Kwaliteit telt
Holland Festival dupe
van staking koor
en orkesten omroep
I/RIJDAG 18 JUNI 1999
Wijnbergen weg bij LA Filharmonisch
ioc angeles Willem Wijnbergen stapt na anderhalf jaar op als
directeur en vice-voorzitter van het Filharmonisch Orkest van
Los Angeles. Barry Sanders, voorzitter van de Los Angeles Phil
harmonic Association wilde niet ingaan op Wijnbergens motie
ven. Wijnbergen heeft in de korte tijd dat hij in Los Angeles
heeft gewerkt veel nieuwe mensen aangenomen en fondsen
aangeboord voor de bouw van een nieuw gebouw dat het gere
nommeerde orkest in 2002 zal betrekken. Voordat hij naar Los
Angeles vertrok is Wijnbergen zes jaar verbonden geweest aan
het Concertgebouw.
Kunstenaar Peter Giele overleden
imsterpam De Amsterdamse artistieke duizendpoot Peter Gie
le is afgelopen woensdag op 44-jarige leeftijd gestorven aan een
hersenbloeding. Giele stierf bijna in het harnas, druk bezig met
het voltooien van het prestigieuze restaurant 'Inez' aan de voet
van de Munt. Giele trok in de jaren tachtig sterk de aandacht
met zijn performances en opende in 1982 het kunstenaarscen
trum Aorta, dat voor nieuw bloed in het hoofdstedelijke kunst
leven moest zorgen. Samen met After Nature-schilder Peter
Klashorst richtte hij een band op. Maar Giele ontwikkelde zich
toch vooral als een man die zijn design-stempel drukte op vele
etablissementen in Amsterdam, bijvoorbeeld op de bekende
discotheek Roxy.
Toneelscholenreeks Leidse Schouwburg
De Presentatie, een jaarlijks terugkerende reeks in de
Leidse Schouwburg van eindexamenproducties van to
neelscholen, is dit jaar op een flop uitgedraaid. Er zou
den zich deze week vier gezelschappen met 'aanstor
mend toneeltalent' presenteren op het oudste podium
van het land maar alleen het optreden van de Toneel
school Amsterdam vond doorgang.
leiden wim koevoet
Volgens woordvoerster Elvire
Wagener zijn lage bezoekers
aantallen en verkeerde inschat
tingen van de gezelschappen de
oorzaak van de mislukkingen.
Voor de Toneelschool Amster
dam, dinsdag, kwam het res
pectabele aantal van 100 bezoe
kers op de been. Een dag later
bleef de teller voor 'Arnhem' op
50 steken. Wagener wijt dat aan
de combinatie van mooi weer
en het einde van het theatersei
zoen. In gezamenlijk overleg is
besloten de voorstelling af te
gelasten.
Niet klaar
De Toneelacademie Maastricht,
die vanavond aan de beurt was,
had de productie niet op tijd
klaar. De zuiderlingen boden
nog aan een ander stuk op te
voeren maar dat kwam nogal
'geforceerd' over aldus Wage
ner. De Utrechtse toneelschool
wilde bij nader inzien alleen in
eigen stad spelen.
Wagener zegt dat de Schouw
burg 'teleurgesteld' is over deze
gang van zaken. De Presentatie
maakt doorgaans veel enthou
siasme los, bij spelers, publiek
en Schouwburgpersoneel. „Het
is een geweldig avontuur voor
toneelscholen om in plaats van
op vlakke vloeren in een bon-
bonnière te spelen. Vooraf en
na afloop zijn er vaak heel bij
zondere momenten. De ver
wachtingen zijn altijd hoogge
spannen.
Maar goed, het blijft natuur
lijk een project op een amateur
achtige basis waaraan de to
neelscholen kennelijk niet in al
le gevallen net zo veel waarde
hechten als wij."
amsterdam max smith
The Ex viert jubileum
Voortaan mag Ton Lutz zich
Ere Opper Toneelleermees
tervan het Nederlandse The
ater noemen. Die titel met
bijbehorende versierselen
werd hem gisteren op zijn
tachtigste verjaardag door
actrice Petra Laseur over
handigd. Van Ton Lutz heeft
Petra Laseur eertijds nog les
op de toneelschool gehad.
Ze was tot tranen toe ge
roerd toen ze haar waarde
ring voor hem uitdrukte met
de woorden: „Zonder jou
id ik hier niet gestaan."
De hrddiging in de Am
sterdamse Stadsschouwburg
werd door velen uit de to
neelwereld bijgewoond, zo
als Annet Nieuwenhuijzen,
Anne-Wil Blankers, Hans
Croiset, Gerardjan Rijnders
en Chiem van Houweninge.
Een comité bestaande uit
onder anderen Menso Car-
pentier Alting, gepensio
neerd theaterdirecteur van
de Utrechtse Stadsschouw
burg, en Gerrit Korthals Al-
tes, zakelijk directeur van
Toneelgroep Amsterdam,
had de bijeenkomst georga
niseerd.
Aan de uitreiking van het
speciaal voor deze gelegen
heid ingestelde eerbetoon
ging een quiz vooraf. Laseur
stelde Lutz tien vragen over
voorstellingen die hij had ge
regisseerd of waarin hij mee
speelde. Uit de beantwoor
ding bleek dat Ton Lutz nog
steeds over een goed geheu
gen beschikt. Schriftelijke
loftuitingen waren er onder
anderen van de Amsterdam
se burgemeester Patijn, die
zo kort na een operatie niet
kon komen.
amsterdam peter bruyn
In 1994 werkte The Ex mee aan
een dansvoorstelling van cho
reograaf Wim Kannekens. In
een interview legde Kannekens
omstandig uit waarom hij de
Amsterdamse muziekgroep
midden op een dansvloer had
gezet die groen met rode stre
pen was:„Een beetje zo'n bur
gerlijke sportvloer. Dat contras
teert mooi." Waarop Ex-zanger
Jos, die naast Kannekens zat,
heel droog reageerde:„Burger-
lijk? Maar ik zit ook gewoon op
voetbal, hoor."
Deze maand bestaat The Ex
twintig jaar. Twintig jaar vech
ten tegen vooroordelen. Be
faamde rock- en jazzmusici als
de leden van Sonic Youth, Han
Bennink en Tom Cora dragen
het Amsterdamse gezelschap
op handen. Hun platen worden
van Polen tot in Alaska ver
kocht. Tegelijk schreef het mu
ziekblad OOR in twintig jaar tijd
maar driemaal over de groep.
En in de landelijke dagbladen
werd The Ex totdat men in 1991
de BV Popprijs ontving al hele
maal genegeerd.
Een boycot? Welnee. Veeleer
simpele kortzichtigheid die ge
stoeld is op vooroordelen. Zoals
liét 'anti-burgerlijke' stempeltje
dat choreograaf Kannekens zo
graag zette. Maar ook vooroor
delen waar het om de muziek
zelf gaat. Als je nu eenmaal je
wortels in de kraakbeweging
hebt, zoals The Ex, en als je niet
nalaat je politieke ideeën ook te
etaleren, dan lijkt daarmee je
lot snel bezegeld. Zo rond 1980
heette je dan gewoon 'punk' en
daarmee was de kous af.
Natuurlijk was The Ex in ze
ker opzicht 'punk'. Toen de
groep in 1979 ontstond kon
niemand van het krakersclubje
waarvan nu alleen zanger Jos
en gitarist Terrie nog over zijn,
een instrument bespelen. Maar
de meeste andere punkgroepen
leken zo gauw ze hun instru-
The Ex: Jos, Andy, Katrien, Luc en Terrie.
menten een beetje begonnen te
beheersen, steeds meer op 'ge
wone' rockgroepen. En dat
deed The Ex nu juist niet. Zij
maakten gewoon 'andere' mu
ziek. Hoekig en weinig melodi
eus, wat volgens Jos eigenlijk
vooral toeval was. „In feite kwa
men we een melodie-instru
ment te kort." Het resultaat was
muziek die .niet streelt maar
prikkelt. Die nooit vrijblijvend
is.
Op hun vierde album, 'Blue
prints for a Blackout' uit 1984,
experimenteerde The Ex voor
het eerst met improvisatie. Dus
niet 'jammen', want dat is
doorgaans een gewoon liedje
heel erg lang rekken. Nee onbe
kend muzikaal terrein onder
zoeken. De plaat werd volko
men genegeerd. Het was mu
ziek die binnen de Nederlandse
rock absoluut niet begrepen
werd. Elders wel. In Engeland
en Amerika waren musici uit de
jazzavantgarde, zoals cellist
Tom Cora, gitarist Fred Frith en
saxofonist/componist John
Zorn met precies dezelfde din
gen bezig.
Terwijl rond 1990 de Neder
pop een treurparade was met
acts als René Froger, Candy
Dulfer en Mannenkoor Karre-
spoor aan de top van de hitlijs
ten, sloten in de muzikale ach
terkamer die BIMhuis heet de
dwarse rockers van The Ex een
muzikaal pact met groten uit de
Nederlandse improviserende
jazz als Wolter Wiebos, Han
Bennink en Ab Baars. De twee
albums die de groep in 1991 en
1993 met de vorig jaar overle
den meester- avantgardecellist
Tom Cora maakte, waste meni
ge vaste BIM-huis bezoeker de
oren. De Amerikaanse producer
Steve Albini smeekte of hij als
jeblieft eindelijk een Ex-plaat
mocht produceren. Dat werd
het eind vorig jaar verschenen
en uitstekend ontvangen 'Star
ters Alternators'. Meest recente
wapenfeit is een gezamenlijke
mini-cd -'In the Fishtank' - met
het internationaal zeer trendy
gezelschap Tortoise uit Chica-
Twintig jaar geleden noem
den ze zich The Ex, omdat dat
een naam was die je gemakke
lijk op muren kon kalken. In
middels past de inhoud van het
woord ook perfect bij de mu
ziek: Alles achter je laten. Op
nieuw beginnen. Een frisse kijk.
The Ex gaat blakend van ener
gie het nieuwe Millennium in.
Wil Uitgeest schreef boek over grensgebieden van de moderne kunst
leiden caroline v
Toen Wil Uitgeest door de Lon-
dense Tate Gallery liep, alweer
jaren geleden, wist ze niet wat
haar overkwam. Ze werd zo
overweldigd door de collectie
moderne kunst, dat ze na af
loop in een restaurant haar
thee onaangeroerd liet staan en
in gedachten verzonken bleef.
„Ik was ervan ondersteboven.
Ik kon op dat moment niet
meer om de vraag heen wat de
diepere drijfveren waren die
achter deze overweldigende in
druk aan beelden schuilgingen.
Ik wilde dit onderzoeken, ook
om mijn eigen besluit om ver
der te gaan met schilderen nog
serieus te nemen. Als ik dit niet
begreep, hoe kon ik dan schil
der worden? Ik wilde de weg
begrijpen die deze kunstenaars
hadden afgelegd om tot hun
kunstwerk te komen."
Wil Uitgeest, docent schilde
ren en kleurenleer aan de Leid
se Hogeschool en docent aan
opleidingscentrum De Zonne-
boom in Leiden, schreef een
boek over haar 'grensverleggen
de ervaringen' met moderne
kunst. Het vuistdikke boek
Aardschok-Bliksemflits, Twin-
tigste-eeuwse schilderkunst: een
verkenning van grensgebieden
(uitgeverij Indigo) ligt inmid-
deld in de boekhandel. In het
boek maakt ze gewag van het
doorbreken van grenzen door
moderne kunstenaars en vertelt
ze wat dit met de toeschouwer
kan doen.
Uitgeest houdt een pleidooi
vpor 'kunst als avontuur'. Ze wil
zich niet beperken tot een oor
deel of iets mooi of lelijk is,
maar zelf actief zijn. „Je ziet
honderd vlekken in een schil
derij die samen een bepaald
beeld oproepen. Je vraagt je af
?f elke afzonderlijke vlek nodig
ls» maar als je goed kijkt en naar
Wil Uitgeest: „Kunst kan behalve een bron van genot ook een waardevolle innerlijke scholingsweg zijn."
achteren stapt zie je dat élke
vlek het beeld verrijkt. Voor mij
ligt de waarde van een schilde
rij niet zozeer in het eindresul
taat, maar meer in de weg er
naar toe. Die wil ik doorgron
den."
„Een modern kunstwerk doet
iets met je. Het stelt een vraag
en als toeschouwer wordt je
uitgenodigd daarover na te
denken, daarop in te gaan. Doe
je dat niet, dan zegt het doek je
vaak niks. Mooi of niet mooi
doet niet meer zo ter zake als je
je afvraagt waaróp je precies
reageert. Je kunt onderzoeken
of er iets in jezelf aangesproken
wordt als je naar het schilderij
kijkt. Kunst kan behalve een
bron van genot ook een waar
devolle innerlijke scholingsweg
zijn. Als je de moeite neemt
tenminste. Het kan je behoeden
voor verstarring, doordat je
grenzen in jezelf verlegt. Gren
zen die kunstenaars ook verleg
gen."
Uitgeest is zelf beeldend kun
stenaar en maakt schilderijen
van olieverf, maar ze raakte tij
dens haar zoektocht en het
schrijven van haar boek jaren
FOTO TACO WAN DER EB
lang geen kwast meer aan. „Ik
was zo gegrepen door hetgeen
ik zag en zo bezig met de vraag
wat dit met mij deed, dat ik niet
kon schilderen. Ik liep door
musea en bekeek die moderne
schilderijen en kon dat niet los
laten. Ik bleef met name lang
stilstaan bij werk van formeel-
abstracte kunstenaars als
Mondriaan, Malevich en Van
CEES WAAL
n rijsdam. 071-5356444. plv chef annet van aarsen 071-5356443
Deze maand is het precies zestig instellingen te gaan betuttelen
jaar geleden dat aan de Univef- en bevoogden. Het voorschrijven
siteit 'van Amsterdam het nog van politiek correct geacht ge-
verrassend actuele proefschrift drag past ook niet in de Leidse
'Overheid en kunst in Neder- bestuurstraditie. In de jaren ze-
land' werd
verdedigd. De
promovendus
was Emanuel
Boekman
(1889 - 1940),
sinds 1931
(met enige on
derbreking)
wethouder
van ondenuijs
en kunstza
ken te Amster
dam. Met Wi-
baut en De
Miranda be
hoort Boek
man tot de
baanbreken
de, vóóroor
logse sociaal -
democratische
wethouders in
de hoofdstad.
Kort na de
Duitse inval
maakten
Boekman en zijn vrouw een
eind aan hun leven.
Boekmans dissertatie is een
pleidooi voor een overheidsbe
leid, dat „de scheppende kun
stenaars steunt, de artistieke
ontwikkeling van het volk be
vordert en de voorwaarden
schept om van kunst te genie
ten..." Emanuel Boekman heeft
in woord en in daad de funda
menten gelegd voor het naoor
logse kunstbeleid in Nederland.
Zijn naam leeft voort in de
Boekmanstichting, het studie
centrum voor kunst, cultuur en
beleid. De Boekmanstichting or
ganiseert het cultuurpolitieke
debat tussen vertegenwoordigers
van bestuur, wetenschap en
praktijk. (Onlangs ben ik op
voorspraak van de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten in
het bestuur van deze stichting
benoemd).
De rol van de overheid bij
kunst en cultuur heeft opnieuw
de aandacht. Landelijk door de
deze maand verschenen nota
'Cultuur als confrontatie' van
staatssecretaris Rick van der
Ploeg. Lokaal door het cultureel
café dat de Leidse PvdA en
Groen Links afgelopen zondag
in De Burcht organiseerden.
Daar maakten kunstenaars Van
der Ploeg het verwijt dat hij cul
tuurbeleid verwart met wel
zijnsbeleid. Landelijk ligt de
staatssecretaris onder vuur, om
dat hij de kunsten in een bu
reaucratisch keurslijf wil persen,
dat creativiteit en kwaliteit
doodslaat. Rick van der Ploeg
wil meer nieuwe Nederlanders
zowel actief als passief aan
kunst en cultuur laten deelne
men. Het afrekenen van instel
lingen op basis van participatie
van deze minderheden heet be
vorderen van culturele diversi
teit.
Gelukkig toonden de Leidse
raadsleden van de PvdA en
Groen Links tijdens het cultureel
café absoluut geen neiging om
in het voetspoor van de staatsse
cretaris voortaan de culturele
mand vrijwil
lig wilde ko
men kijken. De j
Koninklijke
Schouwburg in Den Haag kreeg
des te meer Leidse bezoekers.
De econoom Van der Ploeg
weet te weinig van de geschiede
nis van de Nederlandse steden.
In de steden is al eeuwenlang
sprake van culturele diversiteit, j
Dat hoeft dus niet te worden
uitgevonden. Voor Leiden geldt
de culturele diversiteit evengoed
als bijvoorbeeld voor Amster
dam. Leiden kreeg als 'Stad van
Vluchtelingen' niet alleen ver
nieuwende economische impul
sen, maar natuurlijk evenzeer
culturele. Ook nu hebben Leidse
vluchtelingen-kunstenaars geen
behoefte aan een gemeentelijke
status aparte. Voorzover nodig
worden zij wegwijs gemaakt in
het Leidse kunshvereldje door
de Stichting ZAiK. Uit een op
merking van een vluchtelinge -
kunstenares tijdens het Leidse
cafédebat bleek dat de opvattin
gen van de staatssecretaris als
beledigend voor nieuwkomers
zijn te beschouwen. Alsof
nieuwkomers eigenlijk te weinig
culturele kwaliteit hebben om
zich op eigen kracht en verdien
sten te kunnen handhaven, ont
plooien en ontwikkelen. Meer
regels geven wel meer bureau
cratie, maar niet meer 'Leidse'
schrijvers als Abdelkader Benali.
Bij Emanuel Boekman, zelf
afkomstig uit de joodse minder
heid, was een aparte behande
ling van minderheden niet aan
de orde. Hij had wel benul van
de geschiedenis en wist hoe in
wijkelingen, immigranten en
allerhande andere nieuwkomers
beslissend bijdroegen en bijdra
gen aan de bloei van de 'Neder
landse' kunst en cultuur. Leidse
politici moeten wat geld zien te
vangen bij staatssecretaris Van
der Ploeg, maar zich verder niet
zoveel aantrekken van zijn deze
maand verschenen nota. Zij
kunnen zich beter laten inspire
ren door het proefschrift van
Emanuel Boekman, al is dat
zestig jaar oud. Ook hier geldt:
kwaliteit telt.
Doesburg."
„Ik dacht: 'wat is dit een vre
desnaam? Wat gebeurt hier
nou?' Deze kunstenaars ont
wikkelen nieuwe beeldtalen en
maken met hun werk bepaalde
ervaringen zichtbaar, maar ik
zag niet welke. En daar wilde ik
achter komen. Ik had moeite
met die formeel-abstracte wer
ken. Ik begreep hun taal niet.
Het was Chinees voor mij, en
tegelijkertijd had ik het gevoel
dat ik het moest begrijpen: het
blééf me intrigeren. Alsof ik een
brief kreeg van een goede
vriend in het Chinees. Dat is
toch uitermate frustrerend! Dan
doe je toch alle mogelijke moei
te om zo'n brief te ontcijferen.
De uitdaging is de taal van zo'n
schilderij te lezen."
Als ze nu een zaal vol Mond-
riaans binnenloopt is het alsof
'het luik naar zolder opengaat'.
„Nu denk ik: 'dit zijn oude be
kenden!' Ik heb me door veel te
kijken toegang tot dit werk ver
overd. Deze abracte werken
kunnen een gevoel geven van
ongekende helderheid, maar
het is een proces. Het is alsof je
op een gegeven moment een
lichtje opgaat. Ik heb daar jaren
over gedaan. Ik kijk nog steeds
ontzettend veel, ga altijd zoveel
mogelijk naar musea van mo
derne kunst, als ik op vakantie
ben. Ik ben daar verzot op. Ma
nifestaties als Documenta zijn
voor mij ontdekkingsreizen."
Inmiddels maakt Wil Uitgeest
weer kunstwerken. „Maar ik
beperk me tot erotische kunst.
Collages en geen olieverf. Ik
wilde na het schrijven van dit
boek wel kunst maken, maar
dan heel aards, met zo fel mo
gelijke kleuren. Alles moet eerst
tot rust komen in mijn hoofd,
voordat ik echt weer mijn schil
derskwast oppak."
amsterdam joke dame
Het koor en de orkesten van
het Muziekcentrum van de
Omroep (MCO) staken vanaf
morgen. Enkele Holland Festi
valconcerten, waaronder een
van de twee concerten van het
Metropole Orkest met festival
hoofdgast Brian Eno, zijn af
geblazen. In plaats daarvan
geven het Groot Omroepkoor,
het Radio Symfonie Orkest,
het Radio Filharmonisch Or
kest, het Radio Kamerorkest
en het Metropole Orkest een
gratis protestconcert op de
Dam in Amsterdam. „Even
slikken", noemt Ivo van Hove
het dat juist het Holland Festi
val is uitgekozen voor de ac
ties. Vandaag dient het kort
geding dat het Holland Festi
val aanspant tegen de musici
van het MCO.
Ben Janssen, algemeen di
recteur van het MCO, noemt
het 'verschrikkelijk dat het zo
ver heeft moeten komen',
maar steekt niet onder stoelen
of banken dat hij wel begrip
heeft voor de acties na twee
jaar lang onderhandelingsge-
sprekken zonder resultaat. Als
werkgever schetst hij de situa
tie van twee partijen die in alle
redelijkheid met elkaar om
gaan en de beschuldigende
vinger uitsteken naar een der
de: de overheid, die weigert de
noodzakelijke aanvullende
geldmiddelen te verstrekken.
Ondanks het feit dat uit een in
opdracht van het ministerie
van OC&W en het MCO uitge
voerd onderzoek (Rapport
Bakkenist) is gebleken dat de
omroepmusici aanzienlijk
minder verdienen dan hun
collega's van de landelijke or
kesten.
„Na de afwijzing van onze
begrotingsvoorstellen, begin
mei, hebben wij van de over
heid niets meer vernomen",
zegt Janssen. „Ze beschouwt
zich niet als partij in de on
derhandelingen en daarmee
legt zij de bal volledig bij de
werkgevers. Werkgever, wees
zelf maar creatief met het be
schikbare budget, lijkt die
overheid te zeggen. Maar de
manoeuvreerruimte is mini
maal", meent Janssen. „Tach
tig procent van de beschikba
re middelen gaat op aan ar
beidsvoorwaarden. Daarop
kun je niet bezuinigen. Je kunt
een orkest toch niet in een hut
op de hei laten repeteren?"
Janssen deelt de veront
waardiging van de orkestmu
sici over de manier waarop de
overheid met hen omspringt.
„Laten ze toch eens zuinig
zijn op deze fantastische or
kesten die ook internationaal
zeer worden gewaardeerd. We
praten hier niet over een stel
te verwaarlozen sukkeltjes."
De enige oplossing voor de
ze ongelukkige situatie is geld,
volgens Janssen. Hij blijft een
pleidooi houden voor aanvul
lende geldmiddelen die hel
mogelijk moeten maken de 5
tot 7 procent in te halen die de
orkesten achterlopen op ver
gelijkbare sectoren.
Protestconcert van de en
sembles van het MCO, zater
dag 19 juni van 13.00 - 17.00
uur op de Dam in Amster
dam. Presentatie: Joop van
Zijl.
