Leren leven
met de vos
Laat ons met rust,
uitzuigers!
In Natura
Varkensboer krijgt last van luchtwegen
WOENSDAG 9 JUN11999
160
Steek uw neus niet in andermans zaken. Daar houden
wij niet van. En wanneer iemand z'n neus letterlijk in
onze zaken steekt, is het hek al helemaal van de dam.
Waar we dus echt een hekel aan hebben zijn muggen:
die steken hun neus zomaar bij ons naar binnen! Die
pletten we dus het liefst tegen het behang. Wat ons be
treft gaan vlooien, wespen, horzels, vliegen en teken
dezelfde weg. Val ons niet lastig! Bemoei je met je ei
gen zaken! Laat ons met rust, uitzuigers! Want dat zijn
ze natuurlijk óók: uitzuigers.
De meeste van die lastposten hebben het immers op
ons bloed voorzien. Hup, de steeksnuit in de huid en
sabbelen maar. Al die kleine ellendelingen komen zich
heel brutaal even bij ons voltanken. Profiteurs zijn het.
Klaplopers. Parasieten. Dat wij biefstukjes, boterham
worst en garnalen eten, dat is ons goed recht, maar
wanneer we zelf aan de beurt komen om gegeten te
worden, slaat de paniek toe. Ons eigen vlees mag niet
doorboord worden en ons bloed is ons heilig. Wie het
daarop gemunt heeft is onze aartsvijand. Het enige wat
we kunnen doen is voorzorgsmaatregelen nemen en
achteraf pijn- en jeukbestrijdingsmiddelen toepassen.
Daar staan de winkels dan ook mee vol: met zalfjes en
watertjes om ons het ongedierte van het lijf te houden
en even zovele smeerseltjes om op bultjes en bijtplek-
jes aan te brengen. Bovendien hebben we allerhande
huismiddeltjes. De één dept muggenbulten met azijn,
de ander wrijft er varenblaadjes, hondsdraf of dovene-
tel over.
Soms helpt ons de wetenschap het probleem beter aan
te pakken dan we tot op heden deden. De wijze van
hoe we met teken om moeten gaan is hiervan een goed
voorbeeld. Toen de door teken overdraagbare ziekte
van Lyme nog niet af nauwelijks bekend was, bestond
bij het uit de huid halen van die parasieten onze groot
ste zorg uit het in z'n gehéél verwijderen van die beest
jes. Als immers hun kop in de huid bleef zitten, zou je
gevaarlijke ontstekingen krijgen. Dus moest je het
beestje eerst verdoven met alcohol of iets dergelijks,
zodat zijn steeksnuit de greep op de huid verloor, om
hem vervolgens gemakkelijk compleet los te trekken.
Op precies dezelfde manier dienden katten en honden
van teken te worden bevrijd. Zelfs zeer recente publi
caties bevelen deze methode aan. Een citaat: „Als u
een teek vindt, moet u die verwijderen. Omdat teken
zich in de huid verankeren, moeten ze worden ver
doofd voordat ze worden uitgetrokken. Dit doet u door
een in aceton of ether gedrenkt wattenbolletje op de
teek te houden. Dan moet de teek met een pincet in
een draaiende beweging uit de huid worden getrokken.
Het pincet moet zo dicht mogelijk tegen de huid wor
den geduwd, zodat ook de kop van de teek wordt uit
getrokken. Als die blijft zitten, kan een ontsteking ont
staan." Einde citaat. Een heel gangbare handelwijze,
die ook ik altijd heb toegepast en waarvan ik gewag
heb gemaakt in één van mijn recente artikeltjes.
„Fout", zegt de patiëntenvereniging van de Ziekte van
Lyme. „Oeps", zeg ik, „maar hoe zit het dan wel?"
YVe moeten als volgt te werk gaan. Verdoven wij een
teek met alcohol, ether of aceton, dan verslapt het dier
en laat het een beetje van het reeds opgezogen bloed
terugvloeien in het bijtwondje. Dat bloed kan in het in
wendige van de teek inmiddels besmet zijn geraakt
met de bacterie die de ziekte van Lyme teweeg brengt.
Beslist niet verdoven dus! Trek de teek, bij voorkeur
met een speciale tekentang, gewoonweg uit de huid.
Zorg er hierbij voor dat er geen druk wordt uitgeoefend
op het lijfje, zodat er geen bloed wordt teruggestuwd in
het wondje. Ontsmet meteen daarna het wondje met
betadine of alcohol. Blijft de steeksnuit in de huid ach
ter, dan is dat geen probleem: na korte tijd stoot het li
chaam het vreemde element uit, hetgeen uiteraard met
een lichte ontsteking en enige irritatie gepaard gaat.
Zo moeten we het dus doen, zowel bij onszelf als bij
onze huisdieren. Want ook die kunnen de ziekte van
Lyme krijgen. En dat is beslist geen ééndagsgriepje! Ik
heb van dichtbij meegemaakt hoe ernstig Lyme bij
mensen kan uitpakken. Mijn vader kreeg verschijnse
len die aanvankelijk aan gordelroos werden toegedicht.
Maar al vlug werden de symptomen kwalijker van
aard. Er trad eenzijdige verlamming van eerst het ge
zicht en vervolgens ook de rest van het lichaam op. Zo
wel lichamelijk als geestelijk verslechterde de gesteld
heid zienderogen en zelfs de doktoren begonnen het
ergste te vrezen, toen mijn vaders huisarts na lang
speurwerk de diagnose Lyme-disease kon stellen. Da's
al een poos geleden en inmiddels is over de ziekte van
Lyme zoveel bekend dat we er snel en doeltreffend
mee om kunnen gaan. Waakzaamheid blijft echter ge
boden, en daarom was ik blij met de reactie van de pa
tiëntenvereniging, die ik dus bij deze heb doorgegeven.
THEO SCHILDKAMP
Fietspaden regelen verlichting
Delft krijgt op voet- en fietspa
den in recreatiegebied Kerk-
polder 'intelligente' verlich
ting. Er is een systeem in ge
bruik genomen dat registreert
wanneer een fietser of wande
laar in donkere uren de paden
benadert. Om dieren niet af te
schrikken wordt het lichtni-
veau vervolgens weer lang
zaam opgevoerd. De lampen
gaan al aan als de Kerkpolder-
bezoeker in de buurt van de
paden komt. De onderzoekers
hebben berekend hoeveel tijd
een gemiddelde voetganger-
/fietser nodig heeft voor de
paden. Daarna schakelen de
lampen weer uit. Het ministe
rie van Economische}
heeft het project gedee
gefinancierd in het kat
het Europese program
Technologie en Samei
Dat beoogt het veilighj
voel in de maatschapp
behulp van techniek ti
gen. Totale kosten van
project bedragen onge
150.000 gulden. Belanj
den, waaronder de AI\'
hebben zich al bij I
meld. De ontwikkelaai
ben ervoor gekozen de
sterkte langzaam op te
en later weer af te bou
om zogenoemde lichh
ling tegen te gaan.
Planten zorgen voor smog
De smog die in de zomer ont
staat wordt voor een deel ver
oorzaakt door isopreen, een
simpele koolwaterstofverbin
ding in planten die een rol
speelt bij voedselopname. Dat
ontdekten wetenschappers
aan de universiteit van het
Duitse Ulm. Alle planten, van
boom tot alg, laten isopreen
ontsnappen in de lucht. We
reldwijd gaat het jaarlijks om
450 miljoen ton. De Duitse
chemici ontdekten dat deze
verbinding op zonnige dagen
reageert met ozon en de uit
stoot van autogassen tot dikke
smog die als een deken boven
een stad blijft hangen. De re
actie met isopreen leve
nieuw bestanddeel op
mersmog dat tot nu to
het hoofd werd gezien
derzoekers vonden de
chemische componen
isopreen en nitraten ir,
mosfeer op de campus
veel eiken staan en die
aan een enorme parkei
plaats. Alleen met zeei
de apparatuur zijn del
concentraties te metec
onderzoekers vermoed
ook geurstoffen (terpei
bloemen en planten vt
den, een rol kunnen sp
de vorming van smog,
Gele verf wordt rattengif
Gele verf die schilders in de
zeventiende eeuws gebruikten
voor stillevens verandert met
tertijd in rattengif. Dat ont
dekten onderzoekers van de
Universiteit van Amsterdam.
Vooral de Hollandse meesters
Willem Kalf, Jan Davidszoon
de Heem en Balthasar van der
Ast, te bewonderen in het
Rijksmuseum, werden be
roemd om hun typisch helde
re geel, ook wel koninklijk geel
genoemd. De kleurstof die ze
hiervoor gebruikten is arseen-
sulfide. Onderzoekers van de
afdeling Atomaire en Molecu
laire Fysica hebben aange
toond dat licht een chemische
reactie veroorzaakt in dit pig
ment De stof verbleekt en
wordt gesplitst in zwavel en
arsenicum. De zwavei wordt
omgezet in zwaveldioxide en
waterstofsulfide (rotte-
geur). Het is vooral de:
dioxide die de verf bnx
korrelig laat worden. D
ces leidt uiteindelijk to
omzetting van de verf i
poeder dat loskomt vai
doek. Het eindresultaai
dit afbraakproces is ars
oxide ofwel rattengif. D
tenschappers ontdekte
waarom het donkerblai
de schilderijen met Chi
porselein van Van der;
vagen. De schilder gebi
zwartsel, opgevangen i
een olielamp, voor de s
wen. Een vettige substa
dit lampzwart zorgt dal
kleur langzaam verblee
Dergelijke informatie i
om beschadigde schilck
te kunnen herstellen.
Boringen in ijskap hervat
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER
kan vooral een probleem wor
den in het landelijk gebied.
Vossen houden zich het liefste
op rond boerderijen en ver
schalken soms loslopende kip
pen of jonge lammeren in de
wei. „Maar als een boer zijn
dieren beter beschermt door
zijn weilanden af te rasteren
met schrikdraad hoeft dat geen
probleem te zijn", meent Nie-
wold. Bovendien zal de vos het
gevaar van mensen en honden
zo veel mogelijk ontwijken.
Weidevogels
Serieuzer probleem van het
ruim baan geven aan de vos is
de schade aan weidevogels.
„Zodra je soortgericht gaat be
schermen, roep je problemen
op je af', zegt Niewold. „Het
beleid om weidevogels te ver
troetelen staat haaks op het be-
schermingsbeleid van de vos."
Volgens de onderzoeker is het
beleid voor weidevogels in Ne
derland te ver doorgeschoten.
„Als je op een bepaalde plek zo
veel mogelijk grutto's wilt heb
ben en merkt dat de vos ze
wegpest, dan is dat een overwe
ging om op die plek maatrege
len te nemen. Maar algemeen
gesproken is het niet natuurlijk
dat weidevogels op vette wei
den in de watten worden ge
legd. Die zullen op het moment
dat er vossen komen zich moe
ten verplaatsen en broedplek-
ken zoeken waar de vos minder
makkelijk kan komen. Ze moe
ten tenslotte ook rèkening hou
den met andere gevaren, zoals
haviken en kiekendieven." Nie
wold pleit ervoor om weidevo
gels te steunen in specifieke ge
bieden, waar ze echt thuis ho
ren. Zo zal de vos niet snel in
natte veenweidegebieden gaan
leven. „Ook kun je eilandsitua
ties creëren, want de vos houdt
niet van zwemmen".
Een op de drie varkenshouders
heeft klachten over zijn lucht
wegen, zoals hoesten, slijm op
geven en kortademigheid. Veer
tien procent heeft last van
chronische bronchitis. Belang
rijkste oorzaak is endotoxine in
het stof. Boeren die werken met
automatische droogvoersyste
men en strooisel op de vloer
hebben de meeste last. Dat
blijkt uit onderzoek van be
drijfsarts Peter Vogelzang die 18
juni promoveert aan de Katho
lieke Universiteit Nijmegen.
De promovendus volgde drie
jaar lang bijna tweehonderd
varkenshouders in Brabant en
Limburg. Bij hen werd regelma
tig de longfunctie gemeten.
Hierbij moesten ze diep inade
men en door een buis volledig
uitademen. Hierdoor weet de
onderzoeker hoeveel lucht
maximaal in de longen zit. „Be
langrijker nog is wat er de eer
ste seconde wordt uitgeblazen,
want dat is een maat voor hoe
wijd de luchtpijp is", zegt Vo-
gelzang.
„Bij alle mensen treedt ver
smalling op van de luchtpijp na
hun twintigste jaar, dat is nor
maal. Als je genoeg reserve hebt
in de longen is dat geen pro
bleem. Maar bij varkenshou
ders treedt een versnelde ver-
Houtkrullen als strooisel in hokken blijkt extra schadelijk te zijn.
FOTO BERT VERHOEFF
smalling op van de luchtweg
door ontsteking van de lucht-
wegwanden die leidt tot slijm-
vorming en verdikking van de
wand."
Ontsteking is een gevolg van de
component endotoxine, afkom
stig van bacteriën die in het stof
groeien. Andere factoren die
bijdragen tot een mindere long
functie zijn producten van an
dere bacteriën en schimmels.
„De invloed van ammoniak in
de stal is zeer gering", zegt Vo-
Grutto's op trek. „Het beleid om weidevogels te vertroetelen staat haaks op het beschermingsbeleid van de
VOS." FOTO MARTIJN DE JONGE
gelzang.
De klachten die passen bij
chronische bronchitis zijn voor
de boer geen reden om voortij
dig te stoppen. Vogelzang: „De
varkenshouder krijgt er pas
echt last van op oudere leeftijd,
pakweg na zijn zestigste jaar.
Het is te vergelijken met het ef
fect op de luchtwegen van ro
ken." Het onderzoek is uitge
lokt door de Noord-Brabantse
Christelijke Boerenbond. Er
werd gevraagd verschillende
bedrijfsvoeringen met elkaar te
vergelijken voor wat betreft het
effect op de gezondheid. Zo
blijkt gebruik van houtkrullen
als strooisel in de hokken extra
schadelijk te zijn. Ook ontstaat
een hoger risico bij systemen
om varkens automatisch te voe
deren met droog voer. Verder is
het gebruik van ontsmettings
middelen, om verspreiding van
infecties onder varkens tegen te
gaan, slecht voor de luchtwe
gen van de boer.
De onderzoeker adviseert be
scherming van de mond tijdens
activiteiten die veel stof doen
opwaaien, zoals injecties geven,
inladen voor transport en het
voederen. „Maar het is nog be
ter om situaties te vermijden
waarin stof ontstaat. Zo kan een
boer beter over stappen op toe
diening van natte slobber in de
voertrog."
In de nieuwe Flora- en Fauna
wet, die dit najaar van kracht
gaat, is de vos geschrapt als
diersoort waarop jacht mag
worden gemaakt. Alleen in ge
val van bewezen overlast kan de
vos worden afgeschoten of ge
vangen. Bezitters van loslopen
de kippen en lammeren plus de
weidevogelbeschermers zijn
niet zo blij met deze regeling.
Vossen kwamen vroeger alleen
voor op de oostelijke zandgron
den, nu zitten ze overal, behal
ve in het noorden van Friesland
en in Zeeland. "Maar daar ko
men ze beslist ook. De eerste
dode vos op de Grevelingen-
dam is al gesignaleerd", zegt
Freek Niewold van het Instituut
voor Bos- en Natuuronderzoek
(IBN-DLO) te Wageningen.
De populatie vossen in ons
land is volgens hem de afgelo
pen twintig jaar verdubbeld.
Naar schatting leven er nu der
tigduizend van deze sluwe die
ren, verspreid over het hele
land. Niet de dichtheid is toege
nomen, maar ze hebben hun
leefgebied sterk weten uit te
breiden. „Dat is mogelijk door
de toenemende tolerantie te
genover dit grootste overgeble
ven landroofdier", zegt Nie
wold. Verder wijst hij op het
veranderend landschap met
steeds meer struiken en bosjes
waar de pakkans lager wordt.
De meeste vossen zitten, niet
verwonderlijk, in gebieden
waar niet gejaagd wordt. Dat
zijn het Noord-Hollandse duin
reservaat, de Amsterdamse wa
terleidingduinen en de Veluwe.
Daar heeft een vossenfamilie,
die bestaat uit een mannetje en
twee of drie vrouwtjes, een ge
middeld territorium van zestig
tot tachtig hectare.
Normaal voedt het dier zich
met konijnen en muizen. Die
zijn talrijker in jonge aanplant
dan in oude bossen. Daarom
leven er meer vossen in pas
aangelegd groen. Als er geen
knaagdieren voorhanden zijn
past Reinaert met gemak zijn
menu aan. „Hij is een opportu
nist, die alles eet en zonder pro
blemen kan switchen tussen
verschillende soorten voedsel.
Hij profiteert van onze aanwe
zigheid. Daarom komen de
hoogste dichtheden niet voor in
een puur natuurlijke omgeving,
maar juist dicht bij steden en
villaparken", zegt de onderzoe
ker. „Zo zijn er al vossen gezien
in Haarlem en Rotterdam. Daar
lopen ze gewoon tussen de hui
zen door op zoek naar mense
lijk afval. Daar zullen we mee
moeten leren leven."
Een groeiend vossenbestand
Het boorprogramma 'North
Grip' in de kilometersdikke
ijskap van Groenland, dat vo
rig jaar was stopgezet, is begin
mei hervat. De boringen in 's
werelds oudste en bestbe-
waarde ijslaag moeten onder
meer uitsluitsel geven over de
klimaat- en de geologische
ontstaansgeschiedenis van de
aarde. Midden 1998 kwam er
echter een letterlijke kink in
de kabel, toen de boorkop op
een diepte van amper 1400
meter in het ijs en het boor-
gruis bleef steken. Zelfs na in
spuiting van zeer krachtige
antivriesmiddelen en verhit
ting van de boorkop bleef de
dure apparatuur muurvast zit
ten en kon niet meer worden
bovengehaald. Bijna drie jaar
na het begin van het project
wil een groep Europese we
tenschappers een nieuwe po
ging wagen om tot de voorzie
ne 3200 meter diepte te boren.
Verscheidene Europese labo
ratoria hebben samengewerkt
om een nieuwe boorvloeistof
te ontwikkelen waardoor, naar
zij hopen, de boorkopps
meer zullen aanvriezen
het vastvriezen van boo
pen te vermijden gebru
men voor dit soort bori;
mengsels van gecombin
fluor-chloor-koolwaters
samen met zeer zuivere
fine als spoelvloeistof v<
boorkern. Deze verbind
zijn intussen door het P
col van Montreal verbtx
omdat zij de ozonlaag a
ten. Onder de leiding va
Deense specialisten hel
de Europese vorsers nu
spoelstof ontwikkeld die
nadelen niet vertoont, f
cieze samenstelling van
nieuwe middel is omwil!
de Amerikaanse en Japa
concurrentie niet beken
maakt. Indien het nieuv
duet de komende wekei
doening schenkt kan he
gebruikt worden bij Eur<
boorprojecten in het Zu
poolgebied waar men m
zelfde problemen kampi
op Groenland.
HORIZONTAAL:
1. Gestrikt roofdier (8): 5. Niet
vastzitten van de honger (8); 6.
De eerste wezen worden er
zuur van (4); 8. Zeurbeestje (4);
lO.Het eerste deel is wat bijzon
ders (5); 12. Verhaal van een
uit-kleedpartij (5).
VERTICAAL:
1. Veroorzaakt spanning in het
water (6):. 2. Door deze loods-
blijft de wedstrijd onbeslist (6):
3. Katachtig gedicht (5); 4. De-
groeten aan de file met deze
schade! (5): 7. Zet goed ,want
hetis gewichtig! (5): 9. Het
smaakt soldaten niet als ze erin
zitten(4); 11. Conferentie van
het hoogste niveau (3).
Oplossing van dinsdag:
1. Stal-staal-Plaats 2. Echt-
-recht-Achter 3.
Krat-karet-Kartel 4.
Tank-krant-Karton 5. Land-e-
land-Eiland 6. Stee-teem-
s-Theems 7. Piat-palet-Placet
8. Boer-boren-Oberon 9. Reet-
-veter-Servet 10. deen-einde-
-Tiende
Gevraagd woord: PAKKETPOST
HEINZ
//£//VZ Jf /MOST DE
