'We zijn er nog niet met Europa'
r
4
en drukkend warme Haagse len-
j tedag krijgt Jan Kees Wiebenga
(52) niet uit het colbert. Hij wan
delt naar het provisorisch ogende onderko
men dat de WD op een steenworp afstand
van de Hofvijver deelt met de Europarle
mentariërs van D66. Aan de buitendeur
hangt een briefje. 'Wil degene die afsluit
eerst D66 waarschuwen!'
Het land zindert nog niet van de Eurocam
pagne, verzucht Wiebenga. Het lijmen van
Paars 2 beheerst Den Haag. „Pas gisteravond
op een bijeenkomst met de JOVD werd ge
sproken over de Europese verkiezingen."
Maar 'dat zal meer gaan gebeuren, is zijn
overtuiging. De kabinetscrisis in eigen land
zal de Nederlanders opwekken om naar de
stembus te gaan. Tegen alle verwachtingen
in voorspelt hij een gunstige opkomst. „Het
was 36 procent. Ik zet in op 40. Het is de eer
ste verkiezing na de crisis en ik denk dat de
mensen naar de stembus zullen gaan om
hun mening daarover kenbaar te maken."
Wiebenga, bij zijn geboorte 'gehaald' door
zijn opa die als vrouwenarts werkte in de
Haarlemse Mariastichting, doorliep een op
merkelijke carrière. Op zijn 26ste was hij de
jongste burgemeester van Nederland. Hij
combineerde dat later met het Eerste Kamer
lidmaatschap en stapte pas daarna over naar
de Tweede Kamer. In 1994 richtte hij zijn vi
zier op Brussel en Straatsburg. En nu trekt
Wiebenga de WD-kar voor de verkiezingen
volgende week donderdag voor het Europees
Parlement. Zelf ziet hij wel de grote lijn: „Ik
ging via het parlement van het verleden en
die van het heden, naar het parlement van
de toekomst."
De WD vroeg hem lijsttrekker te worden,
maar Wiebenga had zijn reserves. „Ik heb
gezegd: 'Ik ga geen zeep verkopen'. Dus niet
de bühne op het met verhaal: 'Beste mensen,
het Europees Parlement doet veel meer voor
u dan u denkt.' Daar zag ik geen brood in."
Argument
De liberaal groeide op in een omgeving
waarin het argument het altijd won van de
vuistslag op tafel. „Ik ben vrijzinnig opge
voed. Zowel op religieus gebied via de Re
monstrantse kerk als in maatschappelijke
zin. Vrijzinnigheid, dat begrip hanteer ik als
iemand mij wil leren kennen. Dat brengt met
zich mee dat je een grote ruimte geeft aan
een ander mens en aan andere gedachten.
Dat betekent niet dat jij die gedachten over
neemt. Maar je beschouwt ze a prima vista
als interessant, indien een gedachte gemoti
veerd wordt. Zo ben ik ook opgevoed. Ik
mocht zelf min of meer kiezen hoe laat ik
thuis kwam als ik het maar argumenteerde.
Mijn ouders zeiden: Als die argumentatie
niet deugt, dan gaat het niet door. Ja dat was
voor die tijd behoorlijk vooruitstrevend. Dat
is ook de basis van mijn politiek handelen."
De sfeer van. vrijzinnigheid legde het fun
dament voor de gematigde persoon Wieben
ga. „Er was weinig noodzaak om me af te
Liberale lijsttrekker Jan Kees Wiebenga over 'parlement van de toekomst'
Hij is geboren als liberaal en sedertdien niet wezenlijk
veranderd. Vrijzinnigheid is de rode draad door het leven van
Jan Kees Wiebenga, de Aerdenhoutse lijsttrekker van de liberalen
voor de Europese verkiezingen. ,,Ik ben altijd dezelfde gebleven.
Een positivo die graag ruimte geeft aan de ideeën van anderen.
Als deze tenminste beargumenteerd zijn.Een van de
grondleggers van het paarse kabinet spreekt over zijn volstrekt
onlogische carrière, de overbodigheid van D66 en de
tekortkomingen van Straatsburg. „Ik wilde met alle plezier
lijsttrekker worden als ik maar geen zeep hoefde te verkopen.
zetten tegen mijn ouders. Ik kan niet echt
antwoord geven op de vraag of dat gezond is
of niet, maar ik erken dat het niet helemaal
gebruikelijk is. Mijn opvoeding is natuurlijk
een beetje a la Spock verlopen. Ik heb er in
elk geval goed door leren argumenteren."
Op veertienjarige leeftijd ontdekte Wie
benga op dramatische wijze de politiek. Een
leerling uit een hogere klas van het lyceum
moest in militaire dienst. „Hij werd naar
Nieuw Guinea gestuurd en sneuvelde daar
als een van de twintig Nederlandse militai
ren. En dat stond natuurlijk groot in de
krant. De hele school was daarvan ernstig
onder de indruk. Toen heb ik mijn vader ge
vraagd: Wat is dit hier. Wat gebeurt er in
Nieuw Guinea? Mijn vader heeft me toen les
één uit het handboek van de politiek uitge
legd: Als je intern je zaakjes niet op orde
hebt, zoek dan een externe vijand. Soekarno
was aan de macht en Java leed honger. Soe
karno heeft toen de confrontatiepolitiek in
gericht, waarbij Nederland de externe vijand
was. Ik werd door de uitleg zeer gegrepen en
las sindsdien dagelijks de krant."
Staatsrecht
In Leiden brak Wiebenga met een lange fa
milietraditie. Hij ging geen medicijnen stu
deren. maar staatsrecht. Hij voelde zich aan
het Rapenburg volledig thuis. „Leiden was
vroeger de meest liberale universiteit. Dat
gold zeker voor de rechtenfaculteit met vrij
zinnige hoogleraren als Cleveringa en Meij-
ers. Die klassiek liberale geest stond niet zo
ver van mijn eigen opvoeding af." Terwijl de
universiteiten van Nijmegen en Amsterdam
overspoeld werden door revolutionaire stu
denten, overheerste in Leiden tot laat in de
zestiger jaren nog de rust. Wiebenga vindt
dat niet vreemd: „In Nijmegen en aan de VU
waren de meeste studenten streng katholiek
of orthodox protestants opgevoed. Daar viel
dus nogal wat te rebelleren. Ik voelde me
niet thuis in die vernieuwende beweging. Ik
heb me altijd tot de gematigden gerekend."
In zijn studententijd werd Wiebenga poli
tiek actief. „Ik wilde wel lid worden van een
politieke partij. De communisten waren
niets voor mij. Vervolgens lag de vraag voor
of een confessionele partij iets voor mij zou
zijn. Dan kom je tot die conclusie dat je die
twee domeinen gescheiden moet houden.
Dat het evangelie een mooi uitgangspunt is,
maar niet bruikbaar is om er politieke doel
stellingen mee te formuleren in het prakti
sche leven."
Op zijn negentiende besloot Wiebenga lid
te worden van de WD. Dat was enkele
maanden voordat D66 ontstond. Niet dat de
jonge student zou hebben gekozen voor de
democraten. Hij voelt nog steeds niets voor
de 'veramerikanisering' van het politieke be
stel, die D66 in zijn ogen voorstaat. Noemt
dat een ongeloofwaardig verhaal. „Ik heb het
ontstaan van D66 altijd gezien als een trage
die voor het Nederlands liberalisme", zegt
hij. „Het is jammer dat de liberalen altijd zijn
verspreid over meerdere partijen. We zijn
toch eigenlijk allemaal van dezelfde ideologi
sche komaf."
Maar Wiebenga heeft hoop voor de toe
komst. Hij ziet op den duur één grote libera
le partij ontstaan. Niet dat daarvoor een fusie
tussen D66 en de WD nodig is. Nee, D66 is
zichzelf aan het overleven. Met de vier ver
kiezingsnederlagen op rij is de partij zich aan
het uithollen. „D66 was altijd een partij met
een eigen identiteit, omdat ze £ich buiten het
gewone politieke speelveld plaatste. Zo van:
Wij willen de spelregels veranderen. De oude
ik weinig politieke ruimte meer voor D66 als
afzonderlijke partij. Mijn stelling is dat D66
in de richting van de overbodigheid koerst.
Het is een kwestie van afwachten."
Wiebenga, de staatsrechtjurist met zijn vi
sie op de lange termijn. Hij was één van de
stille krachten achter het geheimzinnige Des
Indes-beraad. In het diepste geheim over
legde in dit Haagse hotel vanaf de late jaren
zeventig sociaal-democraten, liberalen en
D66'ers over paars. De deelnemers begaven
zich in een politiek riskante onderneming.
Des Indes leidde uiteindelijk tot het eerste
paarse kabinet.
Burgemeester
De liberaal zat niet altijd zo dicht bij het
middelpunt van de macht. Op zijn 26ste
werd hij burgemeester in het Drentse dorp
Eelde. Tienduizend zielen telde het dorp. Hij
solliciteerde op aanraden van zijn eigen
WD. Was net zijn studentenkamer ont
groeid en zat in de Leidse gemeenteraad. „Ja,
ik was erg jong. Er waren in Eelde twee wet
houders, die allebei ouder waren dan mijn
vader. Ze waren daar ook oprecht geschrok
ken van mijn benoeming, ik werd daar niet
met open armen ontvangen. Ik herinner me
nog dat ik, vlak na mijn benoeming, een tele
foontje kreeg. De twee wethouders en de ge
meentesecretaris wilden graag kennis komen
maken. Ik zei nog, laten we elkaar halverwe
ge ontmoeten, in Amersfoort of zo. Maar zij
wilden blijkbaar wel zien wat voor vlees ze in
de kuip hadden. Het college kwam mijn klei
ne hofjeswoning binnen en de heren keken
wel wat raar. De gemeentesecretaris nam
daarop het woord. 'Burgemeester', sprak hij
me aan, 'hoe oud bent u eigenlijk'. Ik zei 26.
Toen glimlachte hij en zei 'Ach burgemees
ter, dan bent u even oud als ik dienstjaren
heb'."
Het burgemeesterschap is een goede scho
ling. Net als het Eerste Kamerlidmaatschap,
dat Wiebenga op zijn dertigste in zijn schoot
kreeg geworpen. „Jan Kees, wat moetje doen
in dat politieke knekelhuis", zei een collega -
-burgemeester tegen hem. En prompt, bij de
allereerste vergadering van de Kamer, zakte
een lid bij het spreekgestoelte ineen. „Geluk
kig geen hartaanval, de man werd bevangen
door de hitte van de cameralampen. Maar ik
dacht wel even terug aan die woorden: poli
tiek knekelhuis."
Vanuit het parlement van het verleden, de
Eerste Kamer, via het parlement van het he
den, de Tweede Kamer naar het parlement
van de toekomst, het Europees Parlement.
Het bevalt hem in het 'Europese theater'.
Ook al weet Wiebenga feilloos de gebreken
van het parlement op te sommen. Het kampt
partijen hebben hun eigen spelregels, maar met een slecht imago, lijkt bevolkt te worden
daar doen wij niet aan mee. Dat was het ver
haal van Van Mierlo. Nu is die vertrokken en
je ziet enkele maanden later al dat ze kiezen
voor een andere koers: sociaal en liberaal. En
dan zeg ik: tussen een liberaliserende Partij
van de Arbeid en een socialiserende VVD, zie
door mensen die snel hun zakken willen vul
len en kent een gebrekkige democratische le
gitimatie. Dat gedoe over die salarisregeling,
dat moet toch anders, zegt Wiebenga. „Dit is
schadelijk voor het parlement."
„Al moet ik wel zeggen dat de ontwikkelin
gen snel gaan. Toen ik in '94 voor het eerst
kwam, was net het Verdrag van Maastricht in
werking, zeg maar de Grondwet van Europa.
Daarmee kreeg het parlement voor het eerst
medebeslissingsrecht in een aantal sectoren
en adviesrecht in andere. Inmiddels is er het
Verdrag van Amsterdam. Daarin staat dat het
parlement gewoon in driekwart van de ge
vallen het eindoordeel heeft, zoals het een
normaal parlement betaamt. Maar we zijn er
nog niet. Over onderdelen als asiel en immi
gratie en met name ook over het buitenlands
beleid mag het parlement alleen nog advies
geven. Dat zijn onaanvaardbare lacunes, die
nog moet worden opgevuld."
Monsterlijke constructie
En dan de kwestie Kosovo. Dé kans voor Eu
ropa om zich krachtig te manifesteren. Wie
benga zucht. Europa heeft gefaald, erkent
hij. „De opvang van vluchtelingen uit Koso
vo loopt ook al niet zoals dat zou moeten.
Het komt onder meer omdat de besluitvor
ming op buitenlands beleid met eenparig
heid van stemmen moet gaan. Het is al een
wonder als de meningen van bijvoorbeeld
Frankrijk, Engeland en Duitsland eenstem
mig zijn. Laat staan dat daar nog eens twaalf
andere lidstaten bijkomen. Door het veto
recht is bijvoorbeeld Europol twee jaar lan
ger op de plank blijven liggen en is het bui
tengrensverdrag niet doorgegaan. Ik fulmi
neer daar tegen. Het vetorecht is in die zin
een monsterlijke constructie. Het had zeker
bij de vaststelling van het Verdag van Am
sterdam moeten worden afgeschaft. Het zat
in de ontwerptekst, maar is er op het laatste
moment uitgehaald."
Het parlement werkt ondertussen hard
aan imagoverbetering. Het stond in maart op
het punt de Europese commissie naar huis
te sturen. De commissarissen voelden wel
aan dat het niet goed ging aflopen en stapten
op voor de stemming plaatsvond. Het parle
ment schreef daarmee geschiedenis op het
gebied van nieuw staatsrecht. „Daarmee is
duidelijk geworden dat het parlement uitein
delijk wel aan het langste eind trekt", zegt
Wiebenga. „Er zullen meer van dit soort ge
legenheden nodig zijn voordat het beeld
wordt bijgesteld. Natuurlijk is daar haast bij,
maar ik vergelijk het wel eens met de Tweede
Kamer. Die heeft er ook meer dan honderd
jaar over gedaan voordat het een volwaardig
parlement was met algemeen kiesrecht. Dat
moet in Europees verband natuurlijk sneller
gaan, maar het tempo zit er in. De volgende
verdragswijzigingen moeten er binnen nu en
vijf jaar komen. Ik vind dat dan die resteren
de lacunes moeten worden opgevuld. Dus
volledige begrotingscontrole, volledige wet
gevingscontrole en dan zijn we er."
PETRA DUIVENVOORDE
JACOB VAN DER MEULEN
Jan Kees Wiebenga voorspelt tegen alle verwachtingen in een gunstige opkomst bij de verkiezingen voor het Europees parlement: „Het was 36 procent. Ik zet in op 40. Het is de eerste verkiezing na de kabinetscrisis en ik denk dat de mensen
naar de stembus zullen gaan om hun mening daarover kenbaar te maken." foto cpd phil nijhuis
