Zeepaardje heeft het moe
In Natura
De gebeten hond
WOENSDAG 2 JUNI 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-51
Haaruitval kan
gorilla redden
Vreemde vormmytische eigenschappen en ongewoon voorplantingsgedrag
JOHAN LAMORAl
Menselijk handelen leidt altijd tot
stress en verstoringen, foto pr»
PETER DE JAEGER
Genetische studie van haren
van de gorilla kan de mensaap
behoeden voor uitsterven in de
regenwouden van Centraal
Afrika. De studie wordt in Ga
bon uitgevoerd door biologen
van de universiteit van het En
gelse Cardiff. Het project is
uniek, omdat het niet ingrijpt in
de levensgemeenschap van de
weinig overgebleven gorilla's.
„Menselijk handelen leidt altijd
tot stress en verstoring. Maar
op deze nieuwe manier kunnen
we onderzoek doen zonder een
gorilla te ontmoeten", zegt pro
jectleider Michael Bruford.
Gorillaharen bevatten veel
bruikbare informatie, omdat el
ke haarwortel een genetische
vingerafdruk bevat van de indi
viduele gorilla. Haarmonsters
worden verzameld in de nesten
van elke groep gorilla's die nog
leven in het Ogoou laagte in
Gabon. Deze regionale infor
matie wordt aangevuld met ge
gevens van populaties uit Con
go, Nigeria en Kameroen.
Gabon is een belangrijk cen
trum in de regenwouden in
Centraal Afrika. Het land huis
vest onder meer bosolifanten,
chimpansees, mandrill apen,
nijlpaarden en de laagland go
rilla. De bossen staan echter
onder toenemende druk van
buitenaf. Zo zijn er tussen 1983
en nu in de regio vier maal zo
veel houtkapbedrijven actief
geworden. Dit gaat gepaard
met toenemende jacht op de
dieren door de meegekomen
werknemers. Bruford en zijn
team proberen een overlevings
strategie uit te stippelen voor
de gorilla's. Deze kan als voor
beeld dienen voor andere be
dreigde diersoorten. „Laagland
gorilla's zijn moeilijk te obser
veren en er is bar weinig be
kend over hun gedrag. Maai- we
weten dat ze een sleutelrol spe
len in handhaving van de re-
genbossen door verspreiding
van zaden. Verdwijning van de
gorilla zou daarom een ramp
zijn voor de gevarieerde bosve-
getatie", zegt Bruford. „De hui
dige status van de populatie go
rilla's is te schatten door analy
se van de verzamelde haren. De
resultaten zullen ook inzicht
geven in de graad van inteelt
die ontstaat binnen gorilla ge
meenschappen, vooral in ge
bieden die worden bedreigd
door de houtkap-industrie."
Zeepaardjes hebben de mensheid door de
eeuwen heen gefascineerd. Niet het minst
door hun vreemde vorm, hun ongewone
voortplantings- en levenswijze en de mythi
sche eigenschappen die het diertje worden
toegeschreven. Nu echter wordt deze unieke
vissoort in zijn voortbestaan bedreigd. In
sommige streken is het zeepaardjesbestand
met 50 tot 70 procent teruggelopen. Door
overbevissing, door beschadiging van zijn na
tuurlijke biotoop en door onnadenkende
aquariumhouders. Een team van gedreven
biologen en zoölogen heeft de noodklok ge
luid en het 'Project Seahorse' in het leven ge
roepen.
Het zeepaardje of Hippocampus behoort tot
de familie van de beenvisachtigen of Syng-
nathidae, zoals trouwens ook de zeenaalden,
de pijp- en trompetvissen. Zij leven in tropi
sche en gematigde kustwateren van vrijwel al
le continenten. In Europa treft men in de
Noordzee en langs de Frans-Spaanse Atlanti
sche kust de soorten Hippocampus hippo
campus en Hippocampus guttulatus aan.
Zeepaardjes zijn op meer dan één manier
merkwaardig. Zo blijft een zeepaardje levens
lang bij dezelfde partner, wat bij weinig dier
soorten het geval is. Echt bijzonder is dat het
mannetje zwanger wordt. In de paartijd
plaatst het wijfje haar onbevruchte eitjes in
het buikzakje van het mannetje waar deze de
eitjes met zijn sperma bevrucht. De jongen
groeien dus in het lichaam van het mannetje.
Wanneer de jongen na enkele weken voldra
gen zijn, perst het mannetje ze uit zijn buik.
Dat mag een ontroerend beeld van trouw en
gedeeld partnerschap zijn, het bemoeilijkt
ook het voortbestaan van zeepaardjes. Want
wanneer een van de partners wordt gevangen
zal de andere zich niet meer voortplanten. En
in vergelijking met andere vissen bedraagt het
broed van een zeepaardje amper enkele hon
derden jongen, waarvan er bovendien vele
niet overleven.
Een pasgeboren Hippocampus Reidi. De jongen
groeien in het lichaam van het mannetje.
foto cpd
„Ofschoon zij reeds op Egyptische en Griekse
tekeningen uit de oudheid voorkomen, was
tot voor kort zeer weinig over deze visjes be
kend", zeggen 's werelds meest bekende zee
paardjesspecialisten dr. Amanda Vincent en
dr. Heather Hall. Beide vrouwen hebben van
de zeepaardjes zowat hun levenswerk ge
maakt en doceren aan de McGill University in
Montreal en aan de Zoological Society of
London.
„Typisch voor de onwetendheid over zee
paardjes is de verwarring die nog steeds
heerst over de verschillende soorten zee
paardjes. Voor eenzelfde soort blijken soms
wel vijf benamingen te bestaan. Na jarenlan
ge observatie, studie en vergelijking zijn wij in
ons boek 'Seahorses' tot een classificatie van
34 hoofdsoorten gekomen. Maar ook dat staat
nog open voor discussie", licht Amanda Vin
cent toe. Zeepaardjes zijn meesters in aan
passingsvermogen en camouflage en nemen
wetenschappers daarom dikwijls bij de neus.
De soorten verschillen soms erg in grootte,
vorm en kleur. Zij zijn ongewoon flexibel en
nemen vaak de kleur en zelfs de vorm aan van
de voedingsbodems waarop zij zich bewegen.
Zij kunnen in enkele minuten van kleur ver
anderen en men noemt ze niet zelden 'de ka
meleons van de zee'.
Zeepaardjes houden zich bij voorkeur op in
koraalriffen, zeegras, mangroven, riviermon
dingen en rustige kustwateren. Zij blijken zich
telkens weer perfect aan te passen aan deze
biotopen. „Het zijn uiterst kwetsbare visjes en
precies daarom is hun aanpassingsvermogen
de enige bescherming tegen hun natuurlijke
vijanden zoals krabben, grotere vissen als to
nijnen, roggen en dolfijnen, pinguïns en ook
zeevogels. Maar hun grootste vijand is sinds
enkele decennia de mens geworden", stelt
Amanda Vincent.
Zij wijst met een beschuldigende vinger naar
aquariumhouders en handelaars in siervissen
overal ter wereld die steeds vaker soms forse
prijzen betalen om zeepaardjes als curiosa in
hun aquarium te hebben. Ook al is bekend
dat zeepaardjes omwille van hun voedingsge
woonten moeilijk in een aquarium zijn te
houden. In een niet gespecialiseerd aquarium
overleven zij niet lang en dat wakkert de vraag
naar nieuwe zeepaardjes dan weer aan.
Chinese geneeskunde
De grootste bedreiging voor de zeepaardjes
echter vormt de traditionele Chinese genees
kunde. Chinezen en andere Aziatische volken
geloven dat zeepaardjes een probaat genees
middel vormen tegen astma, incontinentie,
impotentie, beenbreuken, baringspijnen en
tegen hart- en vaatziekten. „Een ruwe schat
ting leert ons dat jaarlijks ten minste 20 mil
joen zeepaardjes in gedroogde vorm voor
kwakzalverij wordt gebruikt. En minstens nog
een miljoen wordt levend verhandeld als
aquariumsieraad. Maar experts in Chinese
geneeskunde verzekerden ons dat 20 miljoen
een schromelijke onderschatting is", legt
Amanda Vincent uit.
Het leeuwenaandeel van alle gevangen zee
paardjes is voor de Chinese geneeskunde be
stemd en de grootste export- en importlan-
den zijn dan ook niet toevallig allemaal Azia
tisch. „Nu weten wij wel dat voor vele Aziati
sche vissersfamilies en handelaars zeepaard
jes een onmisbare bron van inkomsten bete
kenen. In Hongkong bijvoorbeeld zijn ge
droogde zeepaardjes hun gewicht in zilver
waard. Wij willen die eeuwenoude oosterse
traditie dan ook niet aanvechten of proberen
te verbieden. Wij willen eerder haalbare alter
natieven aanbieden, zoals visquota en visbe-
perking in de parings- en geboorteperioden,
De nacht is het domein van dieven en moorde
naars, van geesten en gedrochten. Hun handel
en wandel kunnen het daglicht immers niet ver
dragen. Vanouds worden dan ook de dieren, die
zich overdag niet laten zien, vereenzelfvigd met
het gespuis en de demonen van de nacht.
Boven aan de zwarte lijst staan uil en vleermuis.
Deze laatste is nog het meest verdacht. Hij is bij
uitstek een nachtbraker die met ongeluk en el
lende in verband wordt gebracht. Niet alleen zijn
verborgen leefwijze, maar vooral ook zijn uiterlijk
zijn hieraan debet. Bekijk hem maar eens goed!
Het gedrongen lijfje draagt een afzichtelijk kopje
met gemene oogjes, een plat neusje en een brede
bek vol vlijmscherpe tanden. Twee kale, door
schijnend dunne vlerken stellen het monstertje
in staat om door het nachtelijke duister te fladde
ren. Vlijmscherpe klauwen aan niet alleen de
misvormde voetjes, maar ook nog boven aan de
vleugels, geven hem het aanzien van een bloed
dorstig, verscheurend wezen uit een horrorfilm.
Kortom, een weinig vertederend beest.
Onuitroeibaar is nog steeds de mening dat vleer
muizen en kaalhoofdigheid direct met elkaar te
maken hebben. Deze hardnekkige misvatting
heeft natuurlijk alles van doen met de ogen
schijnlijke kaalheid van de vleermuis. De denk
wijze is even simpel als primitief: kom je met iets
kaals in aanraking, dan word je zelf ook kaal.
Eeuwenlang stond dan ook vleermuizenbloed
bekend als probaat ontharingsmiddel. De ontha
rende werking van het beestje zou zelfs zo krach
tig zijn, dat al je haren onmiddellijk uitvallen
P U Z Z E
wanneer een vleermuis zich erin verstrikt heeft.
Onzin natuurlijk, bijgelovige praatjes uit de vori
ge eeuw. Maar met deze constatering is niet ge
zegd dat de vleermuis geheel vrij is van zonden.
Wat hij op z'n kerfstok kan hebben, blijkt uit een
paar krantenartikelen van een aantal jaren gele-
den. In Noord-Holland
werd een jonge vrouw in
haar lip gebeten door
^^^B een vleermuis. Hoewel
dit bericht verscheen in
de zogenaamde kom-
1 kommertijd en het ons
sterk doet denken aan de
aloude relatie die gelegd
werd tussen vleermuizen
en vampiers, eindigt het
met de nuchtere consta
tering van doktoren dat
de vrouw besmet bleek
a met het rabiësvirus, met
A hondsdolheid dus. Een
tweede geval deed zich
een dag later voor, ter-
wijl intussen vier met
hondsdolheid besmette
vleermuizen werden
aangetroffen in Fries
land. Da's niet niks en er
ontstond dan ook een
kleine paniek.
Nu zijn er in ons land ze
ventien soorten vleer
muizen en deskundigen beweren dat bij slechts
één ervan - de laatvlieger - rabiës kan worden
aangetroffen. Maar, zo werd gewaarschuwd,
weest niettemin op uw hoede! Hondsdolheid is
een korte, maar hevige ziekte, die dodelijk is
wanneer zij niet tijdig bestreden wordt. Besmet-
zoals het industrieel
kweken van zeepaard
jes in seafarms, net
zoals dat met de
reuzengarnalen
en zelfs
met
voor
con
sump
tie be
stem
de kro
kodillen
en slangen in vele Aziatische
landen wordt gedaan", verduidelijken
Amanda Vincent en Heather Hall
het sinds enkele jaren lopende
'Project Seahorse'.
Met dit project hopen initia
tiefnemers Vincent en Hall
wetenschappers, musea
en aquaria overal ter
wereld aan te zetten
tot meer onderzoek
naar zeepaardjes en
hen te betrekken in
een internationaal
netwerk waar in
formatie rond de
biologie en het
behoud van zee
paardjes kan
worden uitge
wisseld. In Ne
derland bestaat
reeds een voor
beeldige samen
werking met Dier
gaarde Blijdorp in
Rotterdam, met Artis
in Amsterdam en met
het Nationaal Natuur
historisch Museum in
Leiden.
Verder wil 'Project Seahor
se' regeringen, natuurver-
enigingen, vissers, hande
laars en natuurlijk ook het
grote publiek bewust maken
van de problematiek van de
zeepaardjes. En tenslotte fi
nanciert 'Seahorse' met de
hulp van sponsors projecten
voor het behoud of het herstel
van de natuurlijke biotopen
waarin de diertjes leven, zoals
de bescherming van koraalriffen,
het heraanplanten van mangro
ven en zeegrasgebieden. Er wordt
ook geëxperimenteerd met het op
zetten van seafarms waar op een na
tuurlijke en ecologisch verantwoorde
manier zeepaardjes kunnen kweken
en gedijen. De productie van deze
farms zou dan naar de Chinese genees
kunde kunnen gaan eil zou de nog in vrij
heid levende zeepaardjes voor verdere uit
roeiing behoeden.
Amanda Vincent en Heather Hall verwach
ten ook veel van een deskundige voorlichting
van het grote publiek. Scholen en verenigin
gen die zich voor het lot van de zeepaardjes
en voor 'Project Seahorse' interesseren, kun
nen voor informatiemateriaal terecht bij de
Europese hoofdsponsor en chocoladefabri
kant van de bekende praliné-zeevruchten
Guylian. Guylian spendeert jaarlijks 750.000
dollar aan 'Project Seahorse' en coördineert
alle aanvragen voor de Benelux: tel. 00/32/3-
760.97.00, fax 00/32/3-777.06.81, E-mail: guy-
mail@guylian.be
ting met het rabiësvirus komt altijd tot stand
door een beet, gegeven door een drager van het
virus en dat kan ieder dier en zelfs een mens zijn.
Het virus zoekt via zenuwbanen en ruggenmerg
een weg naar de hersenen om van daaruit de
aanval te openen op de klieren van het lichaam.
De patiënt wordt rusteloos, overgevoelig en
agressief. Vooral bij mensen treedt grote afkeer
van water op. Men wordt al onpasselijk bij het
zien van welke vloeistof dan ook. Onmiddellijk
daarna treedt een onbedwingbare neiging tot bij
ten op. Omdat het virus zich intussen ook ver
mengd heeft met het speeksel, brengt de beet de
besmetting over. Verlammingsverschijnselen zijn
het laatste stadium voordat de dood intreedt.
Een zieke vleermuis valt op de grond en zal met
een bijten wanneer hij wordt opgepakt. Dit ge
vaar loopt men natuurlijk minder met vossen,
die wel het gemakkelijkst en niet geheel ten on
rechte met hondsdolheid in verband worden ge
bracht. Vossen en andere hondachtigen zijn in
derdaad geduchte dragers van het virus. Op ge
zette tijden sterft ineens een aantal mensen aan
rabiës na door honden te zijn gebeten.
De in het wild voorkomende dieren zijn altijd
bang voor mensen. Wanneer ze in het nauw ge
bracht worden, zullen ze bijten. Dan hoeft er
maar één tussen te zitten met rabiës! Wilde die
ren komt u echter niet zo gemakkelijk tegen.
Honden des te meer. Een hondenbeet is altijd
gevaarlijk. Veel gevaarlijker dan die van een
vleermuis. En toch is en blijft dit vreemde diertje
voor ons altijd de gebeten hond.
Twee rashonden erbij
Het Nederlandse rashonden
bestand is sinds kort twee
soorten rijker: het markiesje
en de witte herder. Per 1 au
gustus van dit jaar wordt nog
een ander 'vuilnisbakkenras'
tot rashond gepromoveerd; de
lack Russell terriër. De Raad
van Beheer op Kynologisch
Gebied in Nederland verleent
deze erkenningen en de laat
ste keer dat zoiets plaatshad,
is acht jaar geleden. Het rela
tief grote aantal witte herders
en Jack Russell terriërs in ons
land is een van de redenen
voor de nieuwe status. Voor
het markiesje geldt onder
meer dat de soort al eeuwen
lang in Nederland voortko
De toevoeging aan de nati< \.2'
nale erelijst is overigens ee
opmaat voor international |.5:
erkenning en die zal op ko
termijn volgen. De viervoe
zelf schiet met zijn nieuwe
sitie niet zo veel op, want 1 )2
zijn vooral de baasjes die e
baat bij hebben. Zij kunne
hun dier gaan inschrijven
voor onder meer hondente^.3
toonstellingen. Een ander
volg van de titel is dat het i
terlijk van de soorten in ee
stamboekregister wordt op
nomen. In het Nederlands
register komen nu 260 soo
rashonden voor.
Roep om collectanten
De collecterende charitatieve
instellingen kampen elk jaar
weer met een gebrek aan col
lectanten. Het onderzoeksbu
reau NIPO stelt dat één op de
tien Nederlanders in de afge
lopen maanden voor een goed
doel huis-aan-huis heeft ge
collecteerd. In het oosten van
het land wordt dat het meeste
gedaan (32%), in het noorden
(11%) en in de drie grote ste
den het minst (4%). Opvallend
is verder dat hoger opgeleiden
minder vaak collecteren. Voor
veel van de niet -collectanten
(47%) geldt dat het niet met de
bus rondgaan geen bewuste
keuze is, maar fneer te maken
heeft met het feit dat ze hier
voor niet zijn benaderd. Dit
aantal kan dus aanmerkelijk
omhoog worden gebracht
door persoonlijk te vragen. Uit
Masker voor mond
u i c jr
De biologisflje^bj^rJ^p ip het
vervolg beter'met een masker
voor de mond zijn velden be
werken. De milieuvriendelijke
landbouw is namelijk niet
zonder gevaar voor de volks
gezondheid. Sporen van bac
teriën die als biologisch be
strijdingsmiddel worden inge
zet, kunnen bij mensen ernsti
ge gezondheidsproblemen
veroorzaken. Frans onderzoek
toont aan dat geïnhaleerde
bacteriesporen bij muizen
kunnen leiden tot longontste-
Grotere zeesterren
verder onderzoek, dat NIP(
hield in opdracht van de N
stichting Nederland, bleek
25% best bereid is een paaig^
uur per jaar langs de deure
gaan. Reden voor de Nier
stichting om een grote lan<
lijke collectantenwervings;
tie te beginnen. Te meer ork
dat collectanten zelf zeggei
dat ze erg succesvol zijn in
hun werk. In 90% van de g<
vallen, waarbij de deur woi
opengedaan, gaat er ook g<
in de bus. Daarbij krijgen z
vaak te horen dat de organ
tie goed werk doet of 'ik ge
aan elke collecte'. TV2 helf
de Nierstichting daarbij. Vi
tor Deconinck en IvoNiehe
Liz Snoyink en Jacques d'A
cona presenteren het pro
gramma. (3 juni, 20.05 uur'
i.Oi
king, interne bloedingen er
zelfs de dood. Dat meldt he
vaktijdschrift New Scientist V|
deze week (30 mei). Bacillu—
thuringiensis of Bt maakt eLn
gif aan dat dodelijk is voor^Q(
secten. Vorig jaar isoleerde^ t
Franse wetenschappers eetn
bacteriestam die wondwee^
van een soldaat aan het Bo'
nische front infecteerde. D^
Bt-stam, bekend als H34, .0g
zorgde ook bij muizen vooijre
etterende wonden. nn
Biologen van de universiteit
van Milaan hebben ontdekt
dat de cocktail van vervuilen
de stoffen in de Middellandse
Zee leidt tot abnormale groei
bij zeesterren. Onderzoeker
Marco Patruno probeert nu de
genen te isoleren die betrok
ken zijn bij de groei en ont
wikkeling van weefsels van de
ze ongewervelden. Een zeester
is in staat om verloren lede
maten opnieuw te laten aan
groeien of beschadigd zenuw
stelsel vanzelf te herstellen. De
betrokken groeigenen onder
gaan echter een verandering,
waardoor ze leiden tot super
zeesterren. Nu de verantwoor
delijke genen eenmaal zijn ge
vonden is het mogelijk om het
foto united photos de scjitl
el
groeimechanisme te ontrafi
len op moleculair en celni
veau. Patruno: „Dat is belai
rijk voor het begrip van het?/
waarom en de manier waaiv Q
cellen een verandering ondk'd
gaan en zich ontwikkelen t%,j
een ander celtype." Zo hehoe
ben naast afwijkende groei &.C
ongewervelden de lichaam&C
vreemde moleculen in het |le
ter ook aantoonbare gevolgr0'
voor de seksuele ontwikkel?
van talloze andere diersoor?/
in de zee, zoals vissen. De sft
die, die samen met EngelseB C
onderzoekers wordt verricH^
kreeg vorige maand de prijjj
voor internationaal natuurt
heer ingesteld door de Hen?/
Ford stichting.
CRYPTOGRAM
HORIZONTAAL:
1. Op die manier ben je direct
bezig (8); 5. Door de warmte
liggen dieren zo te horen met
hun muil open (8); 6. Tussen
nooit en nimmer (4); 8. Geen
oppervlaktewater (4); 10. Voor
de middag aan de grond in de
rivier (5); 12. Van een bedroefde
walvis? (5).
VERTICAAL:
1. Boordwapen (6); 2. Baggerde
in de vallei (6); 3. Muze in het
hart van een operator (5); 4. Dat
is voor een Europeaan in een
Belgische plaats (5); 7. Alle
planten stammen van de rol af
(5);9. Overeenkomst die je
hoorbaar aangrijpt (4); 11. Kip-
penhol (3).
Oplossing van dinsdag:
1koen - snoek - Onkies
2. teer - veter - Venter
3. wieg - gewei - Eeuwig
4. roos - smoor - Roomijs
5. geen - green - Menger
6. noga - gazon - Ontzag
7. glee - gelei - Eigeel
8. vier - uiver - Duiver
9. kern - krent - Intrek
10. tang - agent - Gênant
