Gusmao rekent op goede
wil van Oost-Timorezen
Strijd om de kleurlingen-kiezer begint in de huiskamer
Buitenland
Proces tegen Öcalan laat
Koerdische kwestie onopgelost
rERDAG 29 MEI 1999
Ex-rebellenleider positief over toekomst
Het drama Oost-Timor na
dert zijn ontknoping. Be
gin augustus kan de bevol
king zich in een referen
dum uitspreken over zijn
toekomst. De spanning in
het omstreden gebied in
het uiterste zuidoosten
van Indonesië neemt met
de dag toe. Gewapende
pro-Indonesische milities
proberen met geweld en
intimidatie afscheiding te
gen te houden. De voor
malige rebellenleider Gus
mao, die in Jakarta onder
huisarrest staat, gaat er
niettemin van uit dat het
pleit is beslecht en toont
zich opmerkelijk positief
over de toekomst.
JAKARTA THEO HAERKENS
CORRESPONDENT
De voormalige Timorese guer
rilla-commandant José Alexan
dre 'Xanana' Gusmao (52) zakt
ontspannen onderuit in de wo
ning waar hij sinds februari on
der huisarrest staat. Hij heeft
net voor het eerst Amnesty In
ternational op bezoek gehad.
Een dag eerder sprak hij verte
genwoordigers van zes landen
die op verzoek van de Indonesi
sche president Habibie helpen
bij de organisatie van de volks
raadpleging die het lot van
Oost-Timor moet bepalen.
Gusmao (52) schenkt mier
zoete zwarte koffie in piepklei
ne kopjes en is zeer te spreken
over zijn mogelijkheden bij te
dragen aan het vredesproces op
Oost-Timor. ,,In de Cipinang-
gevangenis had ik twee keer per
week vier uur gelegenheid met
bezoekers te praten. Hier kan ik
veel meer doen." Helemaal
zonder problemen verloopt het
contact met de buitenwereld
niet. De woning - met uitzicht
op de blinde muur die een an
dere gevangenis omringt - is
voorzien van telefoon, maar die
werkt maar in één richting. Zelf
bellen of een fax versturen kan
hij niet.
Wel mocht Xanana het huis al
een paar keer verlaten voor ge
sprekken met Oost-Timorezen
die zich verzetten tegen onaf
hankelijkheid en juist integratie
nastreven met Indonesië. „Die
wilden hier niet naar toe ko
men", glimlacht hij. Uitstapjes
uit gevangenschap zijn niet he
lemaal nieuw voor de rebellen-
'Xanana' Gusmao.
leider die tot twintig jaar werd
veroordeeld, maar vrijkomt zo
dra er een oplossing is voor
Oost-Timor. Met pretogen ver
haalt hij over Nelson Mandela,
die met een verwijzing naar zijn
eigen jarenlange detentie bij
voormalig president Soeharto
een etentje met hem wist af te
dwingen.
De Verenigde Naties wil met
vijfduizend man een vreedzaam
en eerlijk verloop van de volks
raadpleging op 8 augustus. Er is
al begonnen met het overvlie
gen van mensen en materieel.
Gemakkelijk gaat het echter al
lerminst. Rond de datum zelf
heeft zich alweer een contro
verse ontwikkeld omdat de In
donesische regering het evene
ment een dag naar voren wil
halen 'uit respect voor de over
wegend katholieke bevolking
die op zondag ter kerke gaat'.
Bisschop Belo heeft echter la
ten weten dat het best op zon
dag kan.
Gusmao steekt zijn zoveelste
Marlboro-filtersigaret op en be
nadrukt dat het van het groot
ste belang is dat de internatio
nale gemeenschap druk blijft
uitoefenen om de volksraadple
ging tot een succes te maken.
Vooral het leger moet tot de or
de worden geroepen.
De separatisten gaan er zon
der meer van uit dat de bevol
king voor onafhankelijkheid
kiest en autonomie binnen het
Indonesische staatsbestel af
wijst. Gusmao richt het oog
daarom op de toekomst. Hij is
blij dat het bloedvergieten van
de afgelopen maanden het
overleg met degenen die aan
sluiting bij Indonesië nastreven
niet heeft getorpedeerd. „De
contacten zijn intensiever dan
ooit."
Dat er van een volkomen
burgeroorlog sprake is, bestrijdt
hij met klem. „De doden van de
laatste 23 jaar zijn allemaal het
resultaat van acties van het le
ger. Ook de laatste maanden
gaat het om geweld van één
groep. Het Indonesische leger
wakkert dat geweld aan." Deze
opvatting wordt fel bestreden
door minister Alatas van bui
tenlandse zaken. Maar ook de
VN hebben Indonesië bij her
haling opgeroepen de verant
woordelijkheid te nemen voor
orde en veiligheid zodat de be
volking straks in alle rust zijn
stem kan uitbrengen.
Het geweld is opgelaaid sinds
president Habibie verklaarde
bereid te zijn Oost-Timor te la
ten gaan. Tientallen mensen
zijn vermoord; duizenden zijn
op de vlucht geslagen. Toch ge
looft Gusmao in verzoening. „Ik
vertrouw op de goede wil van
de bevolking, zelfs van de men
sen die vrienden en familie ver
loren." Zodra de zaken formeel
zijn geregeld, moeten volgens
hem de leiders van de rivalise
rende partijen de boer op om
de mensen te overtuigen van de
noodzaak van verzoening, die
nodig is om het land op te bou-
FOTO CPD THEO HAERKENS
wen. Met de leden van de mili
ties hoeft wat Gusmao betreft
niet te worden afgerekend. „Ve
len van hen hebben geen idee
wat ze doen. Tijdens de slacht
partijen verkeren ze onder in
vloed van drank en drugs. Die
maken hen ongevoelig, ze her
kennen zelfs hun eigen familie
niet. Er zijn mannen bij die hun
eigen zoon vermoordden of het
huis van hun moeder in brand
staken. Die mensen zijn kapot
als ze ontdekken wat ze hebben
gedaan, in die context past het
niet hen persoonlijk te veroor
delen." Dat betekent niet dat
alles kan worden vergeven en
vergeten. „Schending van de
mensenrechten moet grondig
worden onderzocht", betoogt
hij. „Maar het zijn de Indonesi
sche generaals die zich tegen
over een internationale rechter
moeten verantwoorden."
Gusmao, die geen ambitie
heeft om president te worden,
denkt dat een overgangsperio
de van drie tot vijf jaar genoeg
is om het geteisterde eiland om
te smeden tot een natie. Zo lang
zal ook de aanwezigheid van de
VN wenselijk zijn. Hoe het land
op den duur economisch het
hoofd boven water moet hou
den, is nog niet duidelijk. „Daar
studeren we nog op. We heb
ben onze natuurlijke hulpbron
nen en met ruim 600.000 zielen
maar een kleine bevolking.
Maar we moeten wel helemaal
van de grond af aan beginnen."
fürkije begint maandag het proces tegen
leider van de Koerdische Axbeiderspar-
[PKK, Abdullah öcalan. Dat zal zeker
bijdragen tot een oplossing van de
dische kwestie. Want öcalan is het
ibool van de Koerdische guerrillastrijd
kije en niets wijst erop dat de Turkse
(t ook maar iets terugneemt van zijn
le lijn tegenover de elf miljoen Koerden
et land.
ficieel bestaat er voor Turkije helemaal
i 'Koerdische kwestie', maar is er alleen
probleem van 'terrorisme' dat econo-
che oorzaken heeft: de onderontwikke-
x van het in meerderheid Koerdische
l *V°ioost-Anatolië, waar de Koerdische Ar-
lerspartij sinds 1984 haar strijd voert.
-bit proces zou een gelegenheid kunnen
om het Koerdische vraagstuk te gaan
ijpen en rationeel te benaderen",
jföO nt prof. Dogu Ergil van de stichting To-
3rte<?
die problemen van de samenleving
doorlicht. „Maar deze kans gaat verloren.
De gevestigde belangen willen hun stand
punt niet wijzigen, omdat de wetgeving en
overheidsdiensten dan ingrijpend moeten
worden veranderd."
öcalan kan de doodstraf krijgen wegens
zijn leidende rol in de veertien jaar duren
de gewapende strijd om een zelfstandig
Koerdistan in het zuidoosten van Turkije.
De guerilla-oorlog van de PKK leidde tot
31.000 doden. Zo'n drieduizend dorpen
werden op last van de Turkse staat ont
ruimd wat een uittocht van Koerden naar
het westen van het land tot gevolg had. De
strijd heeft Turkije inmiddels al honderd
miljard dollar gekost en heeft haar boven
dien internationaal in diskrediet gebracht,
wegens schending van de mensenrechten.
„De regering wil öcalan geen gelegen
heid geven de rol van vredesbrenger te spe
len. Zij is vastbesloten hem te laten ophan
gen", aldus Ergil. Hij wijst op een recente
blijk van verstarring: het ministerie van
binnenlandse zaken heeft kort voor het
proces een lijst met uitdrukkingen uitgege
ven om het woord 'Koerdisch' uit het offici
ële vocabulaire te schrappen, vooral in de
staatsmedia. „Dat druist gewoon in tegen
hoe de situatie in de samenleving zich ont
wikkelt, het zal de mensen niet verhinderen
Koerdisch te spreken. En er was na öcalans
arrestatie midden-februari juist een discus
sie onder de burgers op gang gekomen
over verlening van 'culturele rechten' aan
Koerden. Bij de autoriteiten heeft die dis
cussie blijkbaar geen enkele weerklank ge
vonden."
De Koerdische partij HADEP, die bij de
verkiezingen in april 4,7 procent van de
stemmen kreeg, dreigt verboden te worden
wegens haar banden met de PKK. Ook de
gisteren gevormde regering lijkt geen ver
betering voor de situatie van de Koerden te
gaan brengen. Premier Bulent Ecevit, van
de Democratische Linkse Partij, heeft een
coalitie gesloten met de extreemrechtse
Nationalistische Actie Partij (MHP) en de
conservatieve Moederlandpartij.
ANC probeert de Westkaap in Zuid-Afrika te veroveren
jur: n
le 2/7
PETER TER HORST
van Gadieja Dag
een bescheiden ruimte
bij vijf meter, met aan
jpkantoand platen van Mekka en
IB^fken uit de Koran. Er staan
banken en houten stoel-
3ORTV\uit de kleuterschool. Het
itsklimc r niet zo fraai uit, maar dit
/Duitsla slagveld waar de strijd om
jrden™ eurlingen-kiezer in Zuid-
jeren. i moet worden gewonnen.
Sumn gentien mensen zijn afge-
,7° :n op de verkiezingsbijeen-
bij Dagrass thuis. Het
nwoners van de kleurlin-
3 mwj ijk Bonteheuwel bij Kaap-
al wv( ,jie voor zichzelf een cru-
vraag moeten beantwoor-
item ik, net als in 1994, op
0252-2! 'tionale Partij of loop ik op
i in het stemhokje over
het Afrikaans Nationaal
res? Voor veel kleurlingen,
ïddengroep die tijdens de
heid altijd ingeklemd zat
i de blanke baas en de
loze zwarte, komt het
oiye^Pii ltijd neer op een simpele,
P 075-6 e vraag: stem ik blank of
ik zwart?
verkiezingscampagne in
estkaap is de spannendste
'le negen provincies in
Afrika. Vijf jaar geleden
n de conservatieve, religi-
kleurlingen die in deze
ncie in de meerderheid
«Dokgeï, Ie Nationale Partij, de par-
ïw roer, de apartheid die hen tot
7*1/06-50 'e-rangsburgers had uitge-
n, hier aan de macht. De
;aap is de enige provincie
m het ANC niet in de rege-
:it en het enige deel van
teken md dat volgens het ANC
liet 'bevrijd' is. Daarom
de Westkaap voor het
le hoogste prioriteit in de-
pen en in het stof van de town
ships. In Bonteheuwel gebeurt
het deze avond in de huiskamer
van Gadieja Dagrass. Buiten is
het donker, binnen spreekt Fer-
lon Christians, die onlangs zelf
als vice-voorzitter van de NP in
het gebied overliep naar het
ANC. Hij probeert de negentien
sceptische gezichten in de huis
kamer over te halen hetzelfde te
doen. En hoewel het ANC offi
cieel een niet-racistische partij
is, schuwt hij daarbij het huids
kleur-argument niet.
De NP, die tegenwoordig
Nieuwe Nationale Partij heet, is
geen partij voor 'bruinmense',
zo heeft Christians de afgelo
pen jaren uitgevonden. Een
blanke elite regeert nog steeds
de partij en de bruine premier
van de provincie en diens brui
ne ministers zijn niet meer dan
'marionetten'. Daardoor is er in
de Westkaap in tegenstelling tot
de rest van het land vrijwel
niets veranderd. „De blanken
krijgen nog steeds de banen bij
de provinciale overheid", zegt
Christians, meer op kerk- dan
huiskamervolume. „Onze kin
deren die hun eindexamen
hebben gehaald, zijn niet goed
genoeg om die banen te vul
len." Geknik in de huiskamer.
„Precies, precies", wordt ge
fluisterd. „Wij zijn ons hele le
ven geïndoctrineerd door de
Nationale Partij", houdt Chris
tians de huiskamer voor, terwijl
hij het zweet van zijn voor
hoofd veegt. „Wij zien onszelf
als kleurlingen en zwarten
noemden we kaffers. Zo zijn we
opgegroeid. Maar voor het ANC
is iedereen gelijk. Het ANC
heeft ons bevrijd."
De spreker somt op wat het
ANC in vijfjaar heeft bereikt: de
nieuwe huizen die zijn ge
bouwd, de apartheidswetten
die uit de wetboeken zijn ver
wijderd. Hij mijdt de negatieve
kanten niet en spreekt over de
misdaad en de corruptie waar
het ANC tegen vecht, ook al
verwijt de oppositie de rege-
ANC-aanhangers luisteren naar een toespraak van president Mandela. Het ANC probeert in de provincie Westkaap kleurlingen over te halen de
komende verkiezingen op het ANC te stemmen. Westkaap is de enige provincie in Zuid-Afrika waar de partij niet aan de regering deelneemt.
FOTO EPA YOAV LEMMER
ringspartij laksheid. „Ik zeg niet
dat het ANC perfect is. Ze zul
len niet alles doen wat jij wilt.
Maar je moet je afvragen of je je
met de partij kunt identifice
ren."
De ruim drie miljoen kleur
lingen, christenen en moslims,
stammen af van de oorspronke
lijke bewoners van de Kaap, de
Khoi- en de San-stammen, van
Europese immigranten en sla
ven uit de Oost, van blank en
van zwart. In de verdeel- en
heerstraditie van de apartheid
werden ze beter behandeld dan
zwarten. Ze wonen in de Kaap
al ruim drie eeuwen samen met
blanken, en spreken dezelfde
taal, het Afrikaans. Kleurlingen
identificeren zich meer met de
Europese dan de Afrikaanse
kant van Zuid-Afrika. Die ach
tergrond bezorgde de NP in
1994 hier de overwinning. „Wij
hebben altijd van onze ouders
geleerd dat de 'witman' de baas
is", zegt Yvonne Brandt, een
van de bezoekers in de huiska
mer. „De blanke had altijd ge
lijk. Het ANC was voor ons een
zwarte partij. Dus stemden we
NP."
Het ANC in de Westkaap
staat deze keer onder leiding
van een moslim, Ebrahim Ra
sooi. Hij verspreidt de bood
schap dat de NP de stem van de
kleurlingen heeft misbruikt om
de blanken aan de macht te
houden. Het ANC probeerde in
de aanloop naar de verkiezin
gen om zoveel mogelijk NP-lei-
ders over te halen naar het ANC
over te stappen, in de hoop dat
kiezers zullen volgen. Deze
operatie werkte, de ene overlo
per na de andere sloot zich aan
bij de regeringspartij. Of de kie
zers volgen, zal nog moeten
blijken. De grootste buit was
Patrick McKenzie, een gekleur
de NP-minister in de provincia
le regering. Hij was zelfs nog
korte tijd minister van welzijn
in het kabinet van president
Nelson Mandela, toen de NP
nog op nationaal niveau meere-
geerde. McKenzie's achterban
is de kleurlingenwijk Bonteheu
wel. Het ANC verwacht van
hem en andere overlopers dat
zij nu de stemmen van kleurlin
gen leveren.
McKenzie is uitermate opti
mistisch. Iedere avond houdt
hij zelf twee tot drie huisverga
deringen en na afloop lopen al
le bezoekers over naar het ANC,
zegt hij. Hoewel sommigen
hem een 'Judas' noemen, vol
gen de kiezers hun leider. „Ver
kiezingen in de Westkaap zijn
altijd persoonlijk georiënteerd",
zegt McKenzie. „De mensen
onthouden wat jij in het verle
den voor hen hebt gedaan.
Daarom volgen ze je. Ze den
ken niet dat hun leider fout zal
zitten."
De Nieuwe NP gelooft dat het
ANC-plan averechts zal werken.
„Voor de gewone kiezers zijn
mensen als McKenzie puur uit
eigenbelang overgelopen. Ze
zien hen als verraders", zegt
Tommie Immelman, eerste se
cretaris van de NP in de West
kaap. De strategie van de NP is
om de Westkaap voor te stellen
als de 'modelprovincie' van het
land, 'het enige ware succesver
haal van Zuid-Afrika', zoals een
partijfolder beweert. De econo
mische groei is een procent ho
ger dan het nationale gemid
delde, de werkloosheid is het
laagste van het land en vooral
de Kaap plukt de vruchten van
de groei van het toerisme. De
uit de hand lopende misdaad
en de terreuroorlog tussen
gangsters en de antidrugs mos
limgroep Pagad schrijft de NP
op het conto van de nationale
regering, die volgens haar de
provincie en de politic te weinig
macht geeft om het geweld te
lijf te gaan.
Omdat naar schatting dertig
procent van de kiezers nog twij
felt, zal pas op 2 juni blijken
welke strategie succesvol is. In
de opiniepeilingen krijgen NP
en ANC tot nu toe ieder dertig
procent en de liberale Demo
cratische Partij tien procent.
Het is goed mogelijk dat de NP
na de verkiezingen verder kan
regeren in de huidige coalitie
met de DP, maar er is een in
vloedrijke stroming binnen de
partij die met het ANC een pro
vinciaal kabinet wil vormen.
In de huiskamer van Dagrass
denkt niemand nog zo ver. De
bezoekers leggen de ANC-verte-
genwoordiger het vuur na aan
de schenen. Ze zijn bezorgd
over de liberale abortuswet die
het ANC heeft aangenomen en
over de banen die onder het
ANC naar zwarten gaan, en niet
naar kleurlingen. En wat denkt
het ANC te doen aan de corrup
tie pf aan de illegale vreemde
lingen uit de rest van Afrika?
Ferlon Christians gaat er nog
meer van zweten. Maar hij zeilt
kundig om de rotsen heen en is
niet bang om impopulaire
standpunten te verkondigen.
Als een vrouw klaagt dat haar
water is afgesloten, zegt hij
ronduit dat ze moet betalen. „Je
gebruikt water, dan moet je er
ook voor betalen. Het ANC is
voor betalen."
Aan het eind van de sessie
gaat een papier rond. Het resul
taat: zes mensen die vorige keer
ANC stemden, zullen weer op
het ANC stemmen, twaalf men
sen die vorige keer NP stemden
zeggen nu ANC te gaan stem
men, en een NP-aanhanger
weet het nog niet. Ferlon Chris
tians kan tevreden zijn. Twaalf
nieuwe zielen in anderhalf uur,
dat is een snelle bekering. Maar
de vraag blijft knagen wat er ge
beurt wanneer de NP hier voor
de verkiezingen nog eens langs
komt.
geklede Koerdische vrouwen demonstreren in Duitsland tegen de arrestatie van Öcalan. Maandag begint het proces tegen de Koer-
FOTO EPA MARTIN ATHENSTAEDT
