5
Klassieke cd's tussen
shampoo en bleekwater
Draaideur
a.
t.nl
ZATERDAG 29 MEI 1999
Superdrogist verkoopt cd's op het scherp van de snede
n Deventer hebben ze de Doopsge
zinde Kerk goed verborgen weten te
houden. Het sobere godshuis ver-
ilt zich achter een prachtige eind-
eeuwse gevel aan de Brink. Even'ver-
bevindt zich een vestiging van de
idrogist Kruidvat. Die geeft duidelij-
lijk van zijn aanwezigheid.
f VV ze maand hebben die twee, kerk en
lvat, iets met elkaar te maken. Pal on-
e doopsgezinde preekstoel staat een
zwarte concertvleugel. Er achter zit
st Hakon Austbo, er schuin boven
en twee microfoons. Austbo, een
maar al vele jaren in Nederland
inde musicus, neemt pianowerken
•atie op. De Gnossiennes, Gymnopé-
_in andere parels uit diens oeuvre lig-
kpjover een paar maanden tussen de
ipoo en het bleekwater. Want het is
ma Kruidvat, die zich binnenkort
mt over deze productie van Joan Re-
Die superdrogist haalt de muziek-
ibbers zeker niet het vel over de oren.
Noem het gerust een hype. De verkoop van cd's bij drogisterijketen Kruidvat
houdt de gemoederen bezig - de liefhebber van klassieke muziek heeft de weg
naar de drogist weten te vinden en de grote cd-labels zien de enorme
verkoopcijfers met lede ogen aan. Ondertussen werkt het label Joan Records
gestaag door aan de productie van aantrekkelijke cd's. 'Je hoeft niet te kiezen, je
hoeft niet na te denken. Je koopt het of je koopt het niet'.
uit vliegen, in Deventer en talrijke
re steden in Nederland en België,
zich respectievelijk 474 en 77 Kruid-
estigingen bevinden.
Doopsgezinde Kerk, midden in de
lkftpngerszone van Deventer, is een per
plaats voor opnamen als deze, zegt
van Winkel, producent van Joan Re-
Dat je af en toe een vogel hoort flui-
geen ramp, meent hij. „Dat wordt
iwoordig geaccepteerd. Sterker nog,
;en vinden het wel charmant." Alleen
luidelijk hoorbaar vliegtuig maakt dat
n Austbo even een pauze inlast. „De
:uigen zijn onze enige serieuze vijan-
zegt Marnix Brongers, die in een ka-
je waar de predikant zich waarschijn-
leegt te verkleden achter de regeltafel
Grap
lijl de Noorse pianist verder gaat met
lolijsten van Satie wil Pieter van Win-
el everi 'meelopen naar de Kruidvat-
el om daar het cd-aanbod in ogen-
ïw te nemen. Dat laatste duurt wel
„Dat is de grap, je kunt ze nooit vin-
zegt Van Winkel met een grijns, ter-
j® üj kriskras de schappen passeert met
die men wél bij een drogist ver-
Maar daar aan de overkant lonkt
it Chris Hinze Power of Mind, 6,95
in). Het klassieke aanbod blijkt sum-
te zijn: De romantische cello, twee
voor bij elkaar 6,95 gulden. „Kijk",
l^an Winkel, „bij Kruidvat is het: op is
moet er snel bij wezen."
cd-producer van het in Leeuwarden
itigde Joan Records kent het klappen
van de zweep. Hij studeerde piano aan het
Utrechts Conservatorium, waar Austbo
zijn leraar was. Maar hij voelde zich sterk
aangetrokken tot de cd-branche. Hij
kwam al vroeg in het budget-circuit te
recht. Zo stelde hij voor Vroom Drees-
mann klassieke series samen. En hij was
niet te beroerd wat fantasienamen uit zijn
mouw te schudden als het er om ging ob
scure orkesten en solisten - soms wilden
ze niet onder hun eigen naam opnamen
maken - onder de aandacht te brengen.
Overal verschenen 'spookorkesten'.
„Bij de grote cd-labels kunnen ze mijn
bloed wel drinken", zegt Van Winkel.
„Marktbederf vinden ze het. Wat ik niet
voor denigrerende opmerkingen over me
heen heb gekregen. Ach, ik laat ze maar.
Ze hebben het al zo moeilijk vandaag de
dag."
In een eetcafé naast de Doopsgezinde
Kerk legt Van Winkel uit hoe het in zijn
business toegaat. „Kruidvat is als distribu
teur voor cd's werkelijk ideaal. Elke stad
en elk dorp in Nederland heeft één of
meer Kruidvat-winkels. En iedereen gaat
wel eens naar de drogist. Het idee achter
die cd^s is: beperking. Iets wordt in het
laantje aangeboden en dan is het vrijwel
altijd na een paar dagen uitverkocht. Je
hoeft niet te kiezen, je hoeft niet na te
denken. Je koopt het of je koopt het niet.
En je weet, als je het nu niet doet is het
morgen misschien weg."
Wie een dergelijke benadering van Mo
zart en Beethoven wat triviaal vindt kan
op een gepeperde reactie van Pieter van
Winkel rekenen. „Wij richten ons op die
grote meerderheid, die best naar klassieke
muziek wil luisteren, maar die er volstrekt
niets over weet Veel mensen durven in
een cd-winkel niet naar klassiek te vragen.
Want dan komt er zo'n meneer of me
vrouw, die zegt: 'Wat zoekt u?' Alleen zo'n
vraag al. De meesten weten niet wat ze
zoeken, die voelen zich ongemakkelijk. Als
ze nu de ervaring hebben, dat ze bij Kruid
vat vaak iets moois vinden, dan heb je hun
vertrouwen gewonnen. Dat is waar het om
gaat: vertrouwen." Van Winkel werkt nu
een paar jaar met Kruidvat samen. „We
begonnen bescheiden. Maar inmiddels
hebben we omvangrijke dozen geprodu
ceerd. Beethoven op veertig cd's was een
enorm succes. En Barenboim in de piano
concerten van Mozart op tien cd's. Dat
doosje was in één dag uitverkocht. De
Matthaus-Passion is ook niet aan te sle
pen. Elk jaar brengen we een andere op
name van dat werk. Veel mensen verza
melen die. Een oplage van twintig- der
tigduizend stuks is heel normaal. Daar
door kan het voor die prijs. Het is dubbel-
tjeswerk. Maar het zijn wel heel veel dub
beltjes."
Dat laatste wordt vanuit het Kruidvat
hoofdkantoor in Renswoude bevestigd
door Paul Broersen, commercieel direc
teur van de drogisterijketen. „Wij verko
pen niets waaraan wij niet verdienen.
Maar u begrijpt wel, dat het hier niet om
een gigantische marge gaat. Het is werken
op het scherpst van de snede." Broersen
meent, dat die cd's 'een stukje verrassing'
in zijn winkels brengen. Uitgangspunt is
in elk geval 'mooie muziek en een uitste
kende opname'. „We rommelen niet",
zegt hij. Hij vond de Beethoven-doos met
veertig cd's een grote uitdaging. „Mensen
zijn niet gewend bij een drogist zo maar
even honderd gulden uit te geven. Toch
was het een geweldig succes."
Bach
De Beethoven-box zette Broersen en Van
Winkel aan het denken. Volgend jaar is
Bach-jaar. De componist overleed 250 jaar
geleden. Waarom geen omvangrijke Bach-
editie? „De tijd van 'the best ofis voor
bij", zegt Van Winkel. „Ik merk dat veel
mensen dol zijn op complete uitgaven.
Ook al beluisteren ze niet alles meteen en
zelfs al vinden ze niet alles mooi, toch
geeft zo'n flinke doos een prettig gevoel. Je
hebt het toch maar allemaal. Je hoeft niet
verder te zoeken."
De concurrenten Teldec en Hanssier,
die ook allebei aan een omvangrijke Bach-
editie zijn begonnen, zijn er niet blij mee:
Kruidvat brengt voor bij elkaar 430 gulden
een vrijwel complete Bach op 155 cd's,
verdeeld over twintig boxen, die verspreid
over anderhalf jaar verschijnen. De eerste
doos wordt in september aaanstaande in
de winkels verwacht.
Nederlandse musici doen in groten ge
tale mee. De bekende klavecinist Bob van
Asperen is er bij. De circa tweehonderd
geestelijke cantates worden uitgevoerd
door het Holland Boys Choir in Elburg. Op
ongeveer de helft van de cd's staan eigen
opnamen van Joan Records (nog niet alles
is op dit moment vastgelegd). De andere
bevatten producties in licentie.
Dat laatste gebeurt trouwens wel vaker.
In opdracht van Kruidvat wordt wel veel
kamermuziek vastgelegd, maar orkestop
namen zijn te duur. Die worden overgeno
men van andere labels, die er niets meer
mee doen. Daartoe heeft Joan Records een
omvangrijk netwerk opgebouwd.
Van Winkel: „Sommige labels, vooral de
kleinere, hebben mooie dingen in hun ca
talogus, maar kunnen er nog weinig mee
doen door bij voorbeeld distributieproble
men. Ze missen de financiële kracht. Ik
kan ze dan duidelijk maken dat ik er
nieuw leven in kan blazen. Veel maat
schappijen staat het water aan de lippen.
In het begin van de jaren tachtig werd nog
veel onbekend repertoire op cd gezet.
Maar dat zie je steeds minder. Ze kunnen
niet eeuwig doorgaan. Je ziet veel wan
hoopspogingen. Plotseling wordt veel geld
in publiciteit rond een nieuwe pianist ge
pompt. Slaat die aan, dan mag hij of zij
het hele klassieke repertoire gaan opne
men. Lukt het niet, dan komt er snel weer
een ander. Het is een gok."
Doorsnee
Joan Records en Kruidvat richten zich (ui
teraard) op een doorsnee-smaak. Maar, zo
is de gedachte, als de mensen je vertrou
wen kan je ze ook een beetje opvoeden.
Van Winkel denkt bij voorbeeld aan de
pianowerken van Debussy. Niet een paar,
maar de hele stapel. „Ik ben vaak verbaasd
over wat je kunt verkopen als je de juiste
aanpak weet te vinden. Religieuze koor
muziek bij voorbeeld. We hadden er sta
pels van. Ik zou ze niet graag allemaal ach
ter elkaar beluisteren. Maar ze vlogen
weg."
Niet alleen aan de koper wordt gedacht,
ook aan de vertolker. Een opmerkelijk ini
tiatief was de doos met dertien cd's, ge
wijd aan Chopin. Een groot aantal Neder
landse pianisten werkte er aan mee, onder
wie Folke Nauta, Frank van de Laar, Fred
Oldenburg, Bart van Oort, Martijn van den
Hoek en ook Pieter van Winkel zelf. Nadat
een pianist had afgehaakt omdat hij zich
bij nader inzien toch te groot vond voor
Kruidvat, zette de producer zich aan de
vleugel om de plotseling vrijgekomen Bal
lades en de Impromptu's vast te leggen.
Alle pianisten die aan dit Chopin-pro-
ject meewerkten ontvingen hetzelfde ho
norarium. Aan royalties wordt bij Joan Re
cords niet gedaan. „Wat maakt het uit?",
zegt Hakan Austbo, nadat hij zijn voor die
dag geplande Satie-opnamen heeft beëin
digd. „Of ik nu een honorarium krijg wan
neer het om twintigduizend cd's gaat of
royalties wanneer er vijftienhonderd wor
den verkocht, financieel is het verschil on
belangrijk."
Austbo, die opnamen maakte voor di
verse labels, heeft wel bedongen dat Joan
Records zijn Satie-cd's ook in de vakhan-
del zal verspreiden. En internationaal. Dat
wordt trouwens vaak gedaan met produc
ties, nadat die het Kruidvat-traject achter
de rug hebben. De Noorse pianist werkt
aan een veelgeprezen, omvangrijke Messi-
aen-cyclus voor het over de hele wereld
bekende budget-label Naxos. „In het be
gin", zegt hij, „werd er nogal neergekeken
op Naxos. Daar kon je als fatsoenlijk musi
cus niet mee samenwerken. Maar dat is
nu wel anders. En bij de cd's van Kruidvat
zie je hetzelfde gebeuren.
Commercieel directeur Paul Broersen:
„Vaak krijg je de discussie: moeten dit
soort zaken nu door een drogisterij wor
den verkocht? Ik denk: het is een kwestie
van gewenning. Nog niet zo lang geleden
werden luiers hoofdzakelijk in de super
markt verkocht, niet bij de drogist. Toen
kwamen wij er mee. En nu verkopen wij
de meeste luiers. Het is maar hoe je er te
genaan kijkt."
Marktbederf. De muzikale concurrentie
heeft geen goed woord over voor de spot
goedkope cd's van Kruidvat. Maar intus
sen vliegen ze bij de megadrogist de deur
uit. Binnenkort dus een Bach-editie op
155 cd's. Snelheid is geboden. Op is op.
AAD VAN DER VEN
Onze Taal
Hoe lang bestaat de draaideur? Ik
ken iemand die zich verdiept heeft
in de geschiedenis van de paraplu
en ook in de geschiedenis van het
kunstgebit, maar helaas, de draai
deur zegt haar niets. Toch hebben
veel mensen al op jeugdige leeftijd
een intense belangstelling voor
draaideuren. Ik bijvoorbeeld. Toen
ik vier of vijf was, vormde de draai
deur het hoogtepunt van een mid
dagje winkelen.
Het liefst liet ik mijn moeder alleen haar
boodschappen doen, zodat ik eindeloos
kon blijven rondstappen in de draaideur,
veelal in gezelschap van minstens tien an
dere kinderen met dezelfde belangstelling,
zodat de toegang tot het warenhuis ver
stopt raakte en iemand van het winkelper
soneel ons eruit wegjoeg. Dat hielp maar
voor enkele minuten, want binnen de kort
ste keren liep iedereen weer rond te stap
pen in die draaideur. Dat was in 1953 of
1954.
Het zou niet juist zijn hieruit de conclu
deren dat de draaideur toen iets nieuws
was. Het jaartal zegt meer over mijn leeftijd
dan over die van de draaideur. Wat al iets
meer zegt, is het opnemen van het woord
'draaideur' in de woordenboeken. Dat is na
te gaan. In Van Dale staat het woord voor
het eerst in de zevende druk, en die is van
1950. De zesde druk (1924) kende de draai
deur nog niet. In het woordenboek van
Koenen duikt de draaideur op in de 18e
druk, anno 1937. In de 17e druk (1932) is de
draaideur nog afwezig. Ook Verschueren
vermeldt in 1930/1931 nog geen draaideur,
en in latere edities wel. Mijn voorzichtige
conclusie is dus, dat de draaideur ergens in
de jaren '30 in zwang raakte.
Althans het woord ervoor. Het ding kan
ouder zijn en eerst anders geheten heb
ben. Daar ziet het inderdaad naar uit. Van
Dale vermeldt in 1924 namelijk wel al een
'tourniquetdeur', met een opvallend lange
omschrijving, zodat je de indruk krijgt dat
het toen niet iets algemeen bekends was:
'deur uit vier vleugels bestaande, met de
rugzijde aan eene draaibare as verbonden:
ter weerszijden is eene boogvormige af
scheiding gemaakt zoo groot, dal steeds
twee tegenovergestelde vleugels daartus-
schen blijven; hierdoor is dé deuropening
nooit geheel vrij en kan dus geen tocht ont
staan'. En als voorbeeldzin geeft Van Dale:
'Aan vele bankinstellingen, groote koffie
huizen enz. vindt men tourniquetdeuren'.
Vergelijk dat eens met de omschrijving in
de jongste editie-van Van Dale: 'deur met
vleugels die om een as in het midden
draait'.
Nog een editie eerder, in 1914, kwam ook
de tourniquetdeur niet voor in Van
Dale. Verschueren, die in 1930/1931 de
draaideur nog niet kende, vermeldde toen
al wel de tourniquetdeur. Ik moet mijn
conclusie dus een beetje bijstellen. De
draaideur lijkt me rond 1920 in algemeen
gebruik gekomen, hij werd aanvankelijk
tourniquetdeur genoemd, en ging pas van
af de jaren '30 draaideur heten. Overigens
zou het me verbazen als er al niet veel eer
der hier of daar een eenzame draaideur is
geweest. De tourniquet is veel ouder, en ie
mand moet toch eerder al eens op het idee
gekomen zijn op die manier ook een deur
te maken.
T k ben over de draaideur gaan nadenken
1 door nieuwe ontwikkelingen in de mis
daadbestrijding. En door een nieuw woord
dat daarbij te pas komt. Ik lees namelijk dat
er in Amsterdam een speciaal soort jeugd
gevangenis komt waar jonge criminelen
een vak kunnen leren. In plaats van televi
siekijken of wasknijpers in elkaar zetten,
zullen zij er lassen of elektrotechniek kun
nen leren. Het probleem met veel van deze
jeugdige boefjes is namelijk dat ze niks
kunnen, en eenmaal vrijgelaten meteen
weer het slechte pad op gaan. Het type is
bekend, en ik zie nu dat er ook een naam
voor bedacht is: 'draaideurcriminelen', jon
geren die korte tijd na hun vrijlating weer
in dezelfde fout vervallen. Het verschijnsel
lijkt me vaak genoeg voor te komen om het
woord een grote toekomst te kunnen voor
spellen. In ieder geval spreekt het beeld me
wel aan, maar dat zou kunnen komen door
mijn eigen draaideurverleden.
Is 1999 het jaar van de geboorte van dit
nieuwe woord? Kunnen we nog achterha
len wie het bedacht heeft? Waarschijnlijk
niet. Mijn vrouw, die vroeger ook veel in
draaideuren rondgelopen heeft maar nu
psycholoog is, toont me verschillende boe
ken over hulpverlening aan allerlei ont
spoorde lieden, en daarin wordt het beeld
van de draaideur al minstens vanaf 1995
met regelmaat gebruikt. Maar de echte
draaideurcrimineel kunnen we daar nog
niet in vinden.
