'Emotie, sap, daar draait het om'
TT
ZATERDAG 29 MEI 1999
ij komt zo uit de repe-
titie van India Song
JÊm weggelopen. „£a va",
zegt hij, gevraagd naar de laatste
vorderingen. Gaat wel. Maar zijn ge
zicht zegt iets anders: vraag vooral
niet door.
Ivo van Hove heeft het dezer da
gen druk, erg druk. Volgende week
zaterdag begint het tweeënvijftigste
Holland Festival, het tweede waar
over hij de artistieke leiding voert.
Luttele dagen daarna vindt op dat
zelfde festival de première plaats van
zijn voorstelling India Song, een to
neelstuk van Marguerite Duras op
gevoerd door zijn eigen gezelschap
Het Zuidelijk Toneel. Amper zit hij
aan de lunchtafel, wordt hij alweer
geroepen. Een dringend telefoontje.
Mag hij even? En Van Hove is alweer
weg.
Dik twee jaar geleden werd hem
gevraagd het Holland Festival uit het
slop te trekken. Geen gemakkelijke
opgave, zelfs niet voor een Vlaams
wonderkind als hij. Wat prijkte er,
ver voor zijn veertigste, al niet op
zijn curriculum? Artistiek leider bij
het Vlaamse gezelschap De Tijd, ge
volgd door een inmiddels bijna tien
jarig directeurschap bij Het Zuidelijk
Toneel. Daar in Eindhoven maakte
hij bejubelde voorstellingen als Het
zuiden, Het begeren onder de olmen
(met heuse koeien op het toneel) en
het met de jaarlijkse Theaterprijs be
kroonde Caligula. Eervolle gastregies
bij andere gezelschappen volgden.
Maar toch. De baan bij het Hol
land Festival was van een geheel an
dere orde. Het meest prestigieuze
culturele evenement van Nederland
werd acuut in zijn voortbestaan be
dreigd. Het Holland Festival, zo
vond een groeiend aantal criticas
ters, onderscheidde zich amper van
de reguliere seizoensprogrammering
in schouwburg en concertzaal. Het
concentreerde zich te veel op mu
ziek (vooral modern-klassiek) en
wist het publiek onvoldoende aan te
spreken. Grof samengevat: een duur,
maar weinig spraakmakend festival,
gemaakt voor een kleine elite uit
Amsterdam-Zuid. Binnen de ge
meenteraad van de hoofdstad gin
gen zelfs stemmen op om de subsi
diekraan maar helemaal dicht te
draaien.
Korte metten
- Niettemin: Van Hove hapte toe.-
Sinds twee jaar combineert hij zijn
fulltime baan bij Het Zuidelijk To
neel met de programmering van het
Holland Festival. En, het moet ge
zegd, met een aanzienlijk deel van
de kritiek op het festival heeft Van
Hove inmiddels korte metten ge
maakt. Hij programmeert', behalve
meer theater, ook toegankelijke
kunstdisciplines als popmuziek, tap-
dance en fotografie. Het Holland
Festival werkt samen met bestaande
festivals als Amsterdam Roots (we
reldmuziek) en het Internationaal
Theaterschool Festival (waar de
jongste generatie regisseurs en ac
teurs haar kunnen toont). Verder
legt Van Hove een voorkeur voor bij
zondere locaties aan de dag. In het
komende Holland Festival wordt de
opvoering van Wagners Ring des Ni-
belungen in het Muziektheater inte
graal, vier avonden lang doorge
straald naar een reusachtig video
scherm in het Amsterdamse Ooster
park. Normaal gesproken het privé-
-domein van Pakistaanse families,
voetballende jeugd en een enkele
jogger.
Zo haalt Van Hove het Holland
Festival uit z'n ivoren toren. Ophef
fing? Dat woord is al twee jaar niet
meer gehoord. Kritiek is er wel. Wat
heeft de cerebrale pop van Brian
Eno te zoeken op het Holland Festi
val? En: wat resteert er nog als geza
menlijke noemer bij zo'n divers fes
tival? De privé-grabbelton van Van
Hove?
„Voor mij was essentieel dat het
festival weer een duidelijke plek in
de stad kreeg", zegt hij als hij na be
ëindiging van zijn telefoongesprek
weer aan tafel is teruggekeerd.
„Daarom hebben we in de entree
van de Stadsschouwburg op het
Leidseplein vorig jaar een Festival
centrum ingericht. Een simpele in
greep, maar het werkte wonderwel.
Een festival zonder hart kan ook
geen hartslag krijgen. Eenmaal uit de
voorstelling konden bezoekers hun
boosheid of lyrische reactie vroeger
nergens ventileren. Dus stapten ze
met al hun emoties en herinnerin
gen in arren moede op de fiets naar
huis. Op zo'n manier bloedt een fes
tival bij voorbaat dood. In de tweede
plaats heb ik het theateraanbod fors
uitgebreid. Bijna alle vormen waarop
in Europa theater wordt gemaakt,
waren vorig jaar in het Holland Fes
tival te zien. Een klassieke Kersen
tuin door Peter Zadek, het extreme
theater in Giulio Cesare (gespeeld
door soms ernstig zieke patiënten)
en de avantgarde van de Wooster
Group. Maar denk niet dat dat festi
val een blauwdruk is voor de volgen
de jaren. We zullen elke keer samen
met de deelnemende kunstenaars
naar andere kleuren, andere vormen
moeten zoeken. Ik zie het festival als
een kameleon, maar wel met eerbied
voor het verleden. Ik geloof heilig in
het verlichtingsidee van de vooruit
gang, de voortplanting. Uit het oude
moet het nieuwe voortkomen. In die
zin ben ik eerder een traditionalist
dan een revolutionair."
Hij praat snel en gedreven. Geef
hem een vraag en je bent zo een
kwartier verder. Oprechte,
on-Nederlandse passie. Soms ook
toneelspel. Dan spreekt de glimlach,
nadat hem in een van zijn bloed-
doortrokken beeldspraken weer eens
een hart werd uitgerukt of een arm
afgehakt, boekdelen. Ach, hij houdt
nu eenmaal van grote woorden. Van
emoties. En als festivalleider heeft
hij, wat dat betreft, de tijd mee4 „Er
is geen behoefte meer aan academi
sche festivals. Emotie, sap, daar
draait het nu om. Risico's nemen,
Ivo van Hove over zijn
Holland Festival
Sinds twee jaar leidt de Belg Ivo van Hove het
Holland Festival. Hij wil Nederlands meest
prestigieuze culturele evenement meer onder de
mensen brengen door een toegankelijker
programmering op toegankelijker locaties. Aan de
vooravond van 'zijn' tweede festival licht Van Hove
zijn - soms omstreden - keuzes toe. „Ik vind Berio
niet hoger staan dan Fred Astaire.
met een stevige kans dat je faalt."
Want, zegt hij: „Ik heb alleen de ga
rantie van de kwaliteit van de kun
stenaars waarin ik geloof. Niet dat ze
ook dit keer weer een prachtige pro
ductie maken."
- Wat zie je als onderliggende the
ma's of motto's in bet komende festi-.
val?
„Ik merk dat veel kunstenaars de
grenzen opzoeken van hun genre, of
samenwerken met mensen uit ande
re disciplines. Zoals de grafisch ont
werper Jaap Drupsteen met de com
ponist Peter Eötvös. Dat morrelen
aan de grenzen, krabben aan de on
derkant van de bodem, dat is ken
merkend voor dit festival. De vraag
die mij daarbij sterk bezighoudt is:
hoe kijken we over pakweg vijftig
jaar naar onze cultuuruitingen. Ge
rard Mortier, boegbeeld van de tra
ditionele opera, stelt zich deze week
in Die Zeit de vraag: zijn mensen
nog wel geïnteresseerd in de zoveel
ste interpretatie van een
Mozart-opera? Kunnen concerten
pur sang nog wel een groot publiek
trekken. In Salzburg, het mekka van
het concertwezen, was de kaartver
koop bij de reguliere concerten afge
lopen seizoen niet honderd maar
tachtig procent. Langzamerhand
wordt de hifi in de huiskamer zo
goed, dat je thuis dezelfde ervaring
kunt beleven als in de concertzaal.
Waarom zou je dan nog veertig gul
den neertellen voor een klassiek
concert? Moeten optredende musici
niet naar andere meerwaarden op
zoek?"
- Wat zien we daarvan terug op het
festival?
„Sommige kunstenaars verlaten de
concertzaal en zoeken het publiek
elders op. De muziek van onze
hoofdgast Brian Eno wordt gespeeld
op drie locaties. Een daarvan is
Schiphol, in een omgeving waar het
leven gewoon zijn gang gaat. Vorig
jaar vormde een geluidsinstallatie
van Harry de Wit de opening van het
festival. Gesitueerd midden op het
Leidseplein. En (lachend:) te horen
tot ver daarbuiten."
Pedant
Van alle veranderingen die Van Hove
doorvoerde, is zijn muziekprogram-
mering het meest omstreden. „Tuur-
lijk" zegt hij, ,ik weet dat er in Ne
derland een grote gevoeligheid be
staat voor seriële, mathematische
muziek. Mag je best een knuppel in
het hoenderhok werpen door mini
malisten als Gavin Bryars of Brian
Eno aan bod te laten komen." Op de
vraag wat de Limburgse popbands
De Heideroosjes en RowWen Hèze
op het Holland Festival te zoeken
hebben, ontsteekt hij in woede.
„Wat is dat voor pedante houding?
Daar moet de pers eens goed over
nadenken. Er vinden in Amsterdam
elke week vijf concerten plaats met
eigentijdse muziek. Waarom moet
dat eigenlijk ook nog eens in het
Holland Festival staan? Dat pro
grammeer je om de diversiteit van
het cultuur te laten voelen. Dit jaar
eindigen we met de Belgische pop
formatie Deus in Carré. Dat is een
statement. We eindigen niet met de
Negende van Beethoven, maar met
popmuziek. Door dergelijke muziek
op te nemen in de moeder van alle
festivals krijgen deze cultuuruitin
gen, vaak bestempeld als low art, in
ieder geval de kans zich te meten
met high art. Prima. Ik vind Berio
niet hoger staan dan Fred Astaire."
Concurrentie
De veranderingen die Van Hove
doorvoerde, hebben ook tot reactie
geleid. Volgende maand gaat in Am
sterdam het grootschalige muziek
evenement American Adventures
van start, opgezet door directeur
Martijn Sanders van het Concertge
bouw. Naar verluidt omdat het Hol
land Festival onder Van Hove te wei
nig muziek programmeert. Van Ho
ve vindt de suggestie onzin. „Er be
staan absoluut geen vijandelijkhe
den over en weer. Het idee voor een
dergelijk festival bestond al lang
voordat, o schande, een theaterma
ker het Holland Festival zou gaan
leiden. Zij maken een festival rond
een thema, wij programmeren veel
breder. Ik zie daar geen concurrentie
in. Alleen voor het publiek vind ik
het niet zo gelukkig. De maand juni
is al vijftig jaar Holland Festivalm-
aand. Daar hebben we, dunkt me,
inmiddels enig recht op."
Ruim drie miljoen gulden ont
vangt het Holland Festival jaarlijks
aan overheidssubsidie. Een schamel
budget, klaagt de festivaldirectie re
gelmatig. Is het dan niet een beetje
ijdel en egoïstisch om voor het twee
de achtereenvolgende jaar een pro
ductie van hemzelf te programme
ren? „Nee. Ik ben door het Holland
Festival gevraagd op grond van mijn
verleden als theatermaker. Vanwege
mijn nieuwsgierigheid naar andere
disciplines. Niet vanwege mijn kwa
liteiten als programmeur, want dat
had ik nog nooit gedaan. Dan moet
je ook de guts, het lef hebben om op
het festival je eigen werk te tonen.
Jezelf niet willen verstoppen. En
daarin ben ik allesbehalve een uni
cum. Kijk maar de voorstellingen
van Peter Sellars óp zijn eigen festi
val in Los Angeles. Het heeft niets te
maken met het feit dat ik Neder
lands beste regisseur zou zijn." La
chend: „Dat vind ik wel, maar dat is
niet de reden om India Song te pro
grammeren. Er zijn overigens veel
contacten met andere Nederlandse
theatergroepen. De komende jaren
zullen die verder worden geëffectu
eerd."
- Wat kan het Holland Festival meer
bieden als het budget van 6,5 miljoen
gulden wordt opgekrikt naar, zeg,
tien miljoen?
„Nu is het festival geconcentreerd in
de maand juni. Het krijgt daardoor
onvermijdelijk iets eenmaligs. Maar
de rest van het jaar is er ook vol
doende internationaal aanbod. Met
meer geld zou je het Holland Festival
gedurende het seizoen al een beetje
kunnen opbouwen. En zelf meer
voorstellingen produceren. Nu zijn
we altijd aangewezen op samenwer
kingsverbanden met anderen."
- En het festival, zoals vroeger, uit
spreiden over meerdere steden?
„Dat zie ik voorlopig niet gebeuren.
Veel mensen ervoeren het Holland
Festival de laatste jaren als kleurloos,
onopvallend. We moeten het nu
eerst in Amsterdam weer laten leven,
even een duidelijk stempel zetten.
Pas daarna kun je gaan praten over
andere steden."
Hij heeft haast, moet verder. De
lunchpauze van de acteurs loopt ten
einde. De repetitie wacht. Waarom
heeft hij het zich de afgelopen twee
jaar eigenlijk zo moeilijk gemaakt
door zijn baan bij het Zuidelijk To
neel aan te houden naast het Hol
land Festival? „Dat is vanaf de eerste
besprekingen de deal geweest. Het
Holland Festival zocht iemand die
naast zijn bestaan als festivalleider
iets in de praktijk deed. Ik ben nooit
voor de keuze gesteld. Maar ik had
het ook niet anders gewild. Ik ben
regisseur. Ik moet mijn werk kunnen
blijven doen. Het is het hart van
mijn lichaam. Hak er een hand af en
mijn lichaam blijft wel in tact, maar
ruk het hart eruit en ik ben dood.
Het betekent wel dat ik nu zeven da
gen per week werk. En dat is okee."
- Maar niet iets wat je jareidang kunt
volhouden.
„Dat hoeft ook niet. Ik heb voorlopig
een contract voor drie festivals."
- Een Belg als leider van het Holland
Festival. Heeft dat nog een speciale
betekenis voor je?
„Daar sta ik geen seconde bij stil. Ik
werk inmiddels al negen jaar in Ne
derland. Voel me veel meer verwant
met het culturele klimaat hier dan
met het Vlaamse. Een eer? Dat bete
kent niets voor mij. Het gaat erom of
ik de dingen kan doen die ik zelf
graag wil, anders kun je het niet vol
houden. Vanaf mijn twintigste ben ik
door het buitenland getrokken om
voorstellingen gezien van groothe
den als Peter Stein. Als een wildebras
heb ik me, met m'n weinig centjes,
toen al op het peperdure vakblad
Theater Heute geabonneerd. Bij de
opera heb ik me door de dienstgan
gen naar binnen gewrongen. De
knowhow die ik daardoor heb opge
bouwd, kan ik nu goed gebruiken. Je
ziet het aan de manier waarop ik
theater maak: met de blik naarbui-
ten, over de grenzen heen."
- Wat rest er voor iemand die voor
zijn veertigste dit allemaal heeft be
reikt, nog in de tweede helft van het
leven?
Lachend: „Dood gaan." Weer seri
eus: „Ik'ga nu iets zeggen wat heel
choquerends is: ik ben niet ambiti
eus. Ik heb mezelf geen doelen voor
ogen gesteld. Tot nu toe, afkloppen
hè, werd me op de juiste momenten
iets nieuws aangeboden. Een zon
dagskind. Okee, succes wil ik. Heel
graag geliefd worden, ook. Maar ik
ga daar niet bewust naar op zoek.
Neem mijn regie van Romeo en Julia.
Ik had ervoor kunnen kiezen om er
een mooie, romantische voorstelling
van te maken. Iedereen tevreden.
Maar nee, het werd een bikkelhard,
zwart, ijzingwekkend stuk. In het re
petitielokaal denk ik niet aan pu
bliek. Dan is de autonomie van de
kunstenaar totaal. Dat geldt, in zeke
re zin, ook voor het Holland Festival:
ik wil niet voldoen aan wat een festi
val in de ogen van anderen zou
moeten zijn. Mijn grote, misschien
mijn enige kracht is dat ik vrij com
promisloos ben. Mezelf gebleven."
MARTIN HENDRIKSMA
Ivo van Hove: „Ik zie het festival als een kameleon, maar wel met eerbied voor het verleden. Ik geloof heilig in het verlichtingsidee van de vooruitgang, de voortplanting. Uit het oude moet het nieuwe voortkomen. In die zin ben ik eerder een tra
ditionalist dan een revolutionair." fotq cpd cees zorn
