VINEX:
een omstreden project
ZATERDAG 22 MEI 1999
De drieëenheid huisje-boompje-
beestje boet maar niet in aan
aantrekkingskracht. De
belangstelling voor een eigen plek
onder de zon is zo groot dat er -
bij voorbeeld - tot 2004 in
Haarlemmermeer 17.400 huizen
worden gebouwd. Onder de
aspirant-kopers bevinden zich
volgens monitorgegevens relatief
veel woningzoekenden uit de
Leidse regio en iets minder uit de
Bollenstreek. Ze kunnen
binnenkort onderdak vinden ten
westen van Nieuw Vennep in de
nieuwbouwwijk Getsewoud,
maar binnenkort ook nabij
Hobfddorp. Daar gaat volgende
week de eerste spade de grond in
voor Floriande. In een later
stadium wordt de ene na de
mdere straat uit de klei getrokken
nabij Vijfhuizen en in
Toolenburg-Zuid. Het bouwplan
maakt onderdeel uit van een veel
grotere bouwgolf in Nederland die
als VINEX bekend staat. Dit plan
van aanpak wordt hinderlijk
levolgd door de Leidse hoogleraar
prof. dr. H. Priemus, die beducht
is voor gesjoemel en gebrek aan
kwaliteit. Haarlemmermeer
probeert ruimer te denken.
Aan het eind van de dag
schuiven bouwvakkers
een fors hekwerk een
van de zanderige toegangswegen
naar Getsewoud-West op. Werk in
uitvoering, geen toegang voor on
bevoegden. Vlak achter hun rug
klauteren hun maten van de stei
gers van nieuwbouwhuizen die de
laatste lik verf krijgen. Nog iets
verderop, in de Beethovenlaan
wonen Mare Miranda en de
Fam. Van Dop al weer wekenlang
naar tevredenheid in de jongste,
westelijke uitbreiding van Nieuw-
Vennep. De woonwijk oogt clean
en een tikje pre-fab. Laat Alex van
Warmerdam hier twee weken
kamperen en hij schrijft een hila
risch filmscenario. De openings
scène zou hij bij binnenkomst van
de wijk kunnen optekenen: de
pakjesbezorger van TNT bestu
deert minutenlang de enige actue
le, maar incorrecte plattegrond.
VINEX staat voor Vierde Nota
Ruimtelijke Ordening Extra, een
lijvig document waarmee het de-
partement van Volkshuisvesting
en Ruimtelijke Ordening aan het
eind van de jaren tachtig de wo
ningnood te lijf wilde gaan. Tot
2004 dienen er in Nederland
634.000 huizen te verrijzen. Niet
door lukraak de overgebleven na
tuurgebieden op te spuiten of de
Randstad te laten vergroeien tot
Haarlemmermeer probeert ruimer te denken
helft van deze eeuw hebben alle
hun sporen achtergelaten op de
plattegrond. De VINEX-golf ont
wikkelt echter satellietsteden, hele
woonwijken die in hun doen en
een aaneengeschakeld stedelijk laten afhankelijk zijn van andere
gebied, maar door nieuwbouwwij
ken vlak naast bestaande steden
op te trekken. Dat zou aanmerke
lijk schelen in woon-werkverkeer,
milieubelasting en ruimtebeslag -
zo was de grondgedachte - en toch
de steden versterken.
Steden lijken altijd evenwichtig
en langs natuurlijke weg in grootte
te zijn toegenomen. Maar net als
bij de groei van ieder kind ver
loopt de ontwikkeling van de wo
ningbouw in Nederland in schok
golven. De Vlaamse invasie aan
het eind van de zestiende eeuw,
de komst van Franse Hugenoten,
de Industriële Revolutie en de
stadsuitbreidingen uit de eerste
dorps- en stadskernen. De nieuwe
inwoners van Getsewoud worden
verondersteld hun boodschappen
te doen in het centrum van
Nieuw-Vennep. Het jonge grut uit
Floriande gaat straks (na 2001) in
Hoofddorp-Overbos naar school.
In 1995 zette een twintigtal ge
meentebesturen waaronder die
van Nijmegen, Utrecht, Den Haag
en Haarlemmermeer hun handte
kening onder de contracten (de
zogeheten VlNEX-uitvoeringscon-
venanten) van het ministerie van
VROM. De bouwstroom kwam
met horten en stoten op gang.
Sommige satellietsteden zoals
Leidsche Rijn, goed voor 70.000
Amsterdam
INFOGRAPHIC GEMEENTE HAARLEMMERMEER
inwoners nabij Utrecht, worden
momenteel uit de grond gestampt
zonder dat in deugdelijk openbaar
vervoer voorzien is. Grove aan
loopproblemen, maar dat is nog
niets vergeleken bij de forse prijs
opdrijving die op VINEX-locaties
plaatsgrijpt. Het Centraal Planbu
reau rekende kort geleden in het
rapport 'De Grondmarkt' voor
waarom aspirant-huizenkopers
inmiddels gemiddeld 315.000 gul
den neertellen vpor hun gloed
nieuwe optrekje. De stringente af
bakening van locaties speelde
eerst de oorspronkelijke grondbe
zitters (niet zelden de boeren) in
de kaart en vervolgens de gemeen
telijke overheden zelf. Een grond
prijs van 500 gulden per vierkante
meter grond komt regelmatig
voor. De CPB becijfert dat een ka
vel van 200 vierkante meter niet
zelden tachtig mille 'teveel' kost.
Kritiek
Toch vliegen de VINEX-woningen
in Haarlemmermeer als warme
broodjes over de toonbank en niet
alleen daar. Het noopt de Leidse
hoogleraar prof. dr. H. Priemus
van het Delftse onderzoeksbureau
OTB tot een evaluatie van de VI
NEX met behulp van een groots
opgezette studiedag voor planolo
gen en architecten in Rotterdam.
Hij is de overheid een slag voor:
volgens de afspraken moet het rijk
de woningbouw volgend jaar zelf
ook evalueren. Priemus zet twee
stellingen voor het komende debat
in de week. Ten eerste: het depar
tement van Volkshuisvesting prijst
de dag voordat de avond is geval
len. Hij beweert dat met behulp
van VINEX-woningen het woning
tekort in Nederland juist niet
wordt ingelopen. Priemus vindt
dat er bovendien in onvoldoende
mate wordt gebouwd voor de ver
anderende woonbehoefte.
In Haarlemmermeer screent de
ambtelijke top de vraag vanuit de
markt nou juist wel zorgvuldig. In
Floriande komen de eerstvolgende
jaren zo'n 7.000 woningen tot
stand. Samen met de projectont
wikkelaars heeft de gemeente een
'vriendenkring voor Floriande' sa
mengesteld, waarvoor een
nieuwsbrief is ontwikkeld. Leo van
der Holst, programma-manager
VINEX-locaties Haarlemmermeer,
spreekt van 'monitoring', een
voortdurend marktonderzoek. Hij
stelt vast dat de helft van de aspi
rant-kopers van Floriande afkom
stig is uit Haarlemmermeer zelf.
Verder constateert hij een forse
aanwas van woningzoekenden uit
Leiden, het Haarlemse Schalkwijk,
Amstelveen en - in mindere mate -
de Bollenstreek.
Van der Holst, die sinds najaar
1997 de bouwstroom in de Meer
langzamerhand op koers heeft ge
kregen, constateert dat er licht
gloorde tussen de vraag uit de
markt en de bouwplannen in de
Meer. „We zien dat veel tweever
dieners reageren. Die hebben be
hoefte aan meer luxe dan een
doorsnee gezinswoning biedt. Dan
proberen we het bouwproces bij
te sturen en in te spelen op de
vraag naar een dubbele garage.
Met de algemene kritiek op de VI-
NEX-woning dat die standaard
zou zijn - ook vanuit de Tweede
Kamer hoor je dat - ben ik het dan
ook niet eens. De belevingswereld
van mensen die nu al in Getse
woud wonen is een heel andere.
Dat wordt een kleurige, groene
wijk vol afwisseling.
In Floriande denken we nog ge
varieerder te kunnen bouwen.
Daar zetten we jonge architecten
aan het werk naast toppers uit het
vak. Wij denken de kwaliteit van
de nieuwe wijken verder op te
schroeven door extra gelden te in
vesteren in de infrastructuur en de
openbare ruimte. Zo hebben de
verantwoordelijke wethouders
Van der Linden en Spijkers veel
geld gestoken in de verbindings-
bruggen in Getsewoud. De politiek
is hier voor de nieuwbouw gaan
staan. Ze beseft dat VINEX meer is
dan woningbouw. Het is een kans
voor de hele Haarlemmermeer.
We zetten de komende tijd fors in
op ontsluiting: een verbindings
weg naar de A4, Nieuwerkerker-
tocht, de N22, de Zuid-Tangent. Je
moet voorkomen dat je duizenden
mensen in nieuwbouw opsluit."
Waarschuwing
Het tweede verwijt van Priemus is
ernstiger. Zijn onderzoeksbureau
houdt zelf de bouwstroom in de
VINEX-regio Haaglanden nauwlet
tend in het vizier. Volgens de Leid
se prof realiseren projectontwik
kelaars rondom Den Haag door
slim te verkavelen niet de voorge
nomen 42.500 huizen, zoals afge
sproken in de contracten uit 1995,
maar in totaal 45.000 nieuwbouw
woningen. De onderliggende
waarschuwing: pas op, want voor
je het weet maken ze de kaveltjes
nog krapper dan ze aanvankelijk
gepland waren.
„De opmerkingen van Priemus
slaan eigenlijk op de betrouwbaar
heid van onze partners, de bouw
ondernemingen", Zegt Leo van
der Holst. Hij noemt kwaliteitsbe
waking zijn kerntaak. „Je moet in
dit proces niet alleen maar op el
kaar vertrouwen. Wij hebben in de
overeenkomsten met onze part
ners heel veel aspecten betreffen
de de bouw hard neergelegd. In
termen van bouwvolume, de tijd
waarin de woningbouw wordt ge
realiseerd, maar ook de kwaliteit
waaraan de huizen moeten vol
doen is vastgelegd, wat betreft ka
velgrootte, prijzen, zelfs beukma-
ten - de breedtematen van de wo
ningen. Het zijn door de gemeen
teraad vastgestelde kaders en die
bewaken wij angstvallig.
Soms wordt er slim verkaveld,
zodat er meer woningen op het
beschikbare terrein kunnen wor
den geplaatst dan je zelf grof had
voorberekend. Sterker nog, in Flo
riande doet zich nu een ontwikke
ling voor waarbij meer ruimte ont
staat, onder meer door een veran
derde infrastructuur in de toe
komstige wijk. Die vrijkomende
ruimte zal niet worden ingevuld
met meer woningen, maar worden
benut om de wijk meer groen en
ruimte te geven. In Getsewoud is
dat nog niet gelukt, maar je leert
van het proces. Je moet niet alles
keihard achter elkaar willen invul
len."
Henny Boschman, hoofd huis
vesting van de gemeente Haarlem
mermeer, houdt er van om de ge
leidelijkheid van de bouwontwik-
kelingen in de Meer te onderstre
pen. Wie nu door Hoofddorpse
buitenwijken rijdt, ziet in dat er
continu gebouwd is sinds de vroe
ge jaren zestig. „Ook na 2005 zal in
de polder een behoorlijke bouw
productie overeind blijven. Waar
elders in Nederland de woning
markt al aardig verzadigd raakt,
blijft de vraag hier erg hoog. Als je
de afzetcijfers van de VINEXloca-
ties in het hele land op een rijtje
zet, zie je dat de markt hier het
sterkst is."
Boschman lacht om de kritiek
die regelmatig vanuit het Neder
landse Verbond Ondernemers
Bouwbedrijf opklinkt. „Er zou te
veel hetzelfde soort VINEX-hokjes
worden gebouwd. Dat is achter
haalde kritiek: we zijn er hier in
geslaagd flexibiliteit in het bouw
programma te brengen en te rea
geren op veranderde woonwen
sen. We constateren een grote be
langstelling voor de luxueuzere
woningen die op de eilanden in
Floriande en later bij Vijfhuizen
worden gerealiseerd. Er komen
echt parels tot stand. Kortgeleden
stonden de eerste advertenties
voor VINEX-panden van een mil
joen in de krant. Wie m'e dat een
aantal jaren geleden had voor
speld, had ik voor fantast uitge
maakt. Nee, pas als de projectont
wikkelaars niet meer klagen, gaan
we ons zorgen maken."
