D66 en VVD treuren, PvdA blikt al vooruit
kabinet in senaat unicum
Binnenland
Terug voor advies
Zaken die blijven liggen
Laatste crisis dateert van tien jaar terug
Ook demissionair kabinet kan oorlog voeren
Aderheid wil naar stembus
3. Iets meer dan de helft van de kiezers vindt dat er
verkiezingen moeten komen. Het doorregeren van een
f met alleen PvdA en WD wordt door ruim eenderde van
toraat op prijs gesteld. Dat blijkt uit een bliksemenquête
NI bureau Inter/View in opdracht van het televisiepro -
a NOVA. Onder de aanhang van de vier grote politieke
i, toonde alleen de WD-kiezer zich in meerderheid (57
ij voor doorregeren zonder D66. Van de D66-kiezers
5 procent dat er nieuwe verkiezingen moeten worden
breven. Voor bijna de helft van de kiezers was het refe-
ngeen kabinetscrisis waard. Opvallend is dat de aanhang
5 een kabinetscrisis over het onderwerp in meerderheid
cent) niet zag zitten.
'9
■\Jngeer
Baaien heeft belang bij lijmen
enj
or dj G. Het Leidse kandidaat-Kamerlid Hans van Baaien
lelijk ëtbijzondere belangstelling uit naar de eventuele lijmpo-
on) nhet tweede paarse kabinet. Het ziet er naar uit dat hij
«"ir personeelswisselingen - een kans maakt op een
de Tweede Kamer. De wegens zijn extreem-rechtse
[inden omstreden Van Baaien werd vorig jaar mei welis-
ekozen, maar nam zijn zetel hangende een onderzoek
jaar in verleden niet in. Eind vorig jaar werd de Leidenaar van
17Qo gezuiverd en sindsdien wacht hij op het vrijkomen
1 Kamerzetel. Het is niet aannemelijk dat Van Baaien een
op de kandidatenlijst krijgt bij nieuwe verkiezingen.
1. evrt
tlbon |jk
tot a;
Om
istop
racto:
jnvve:
se si"
it vlie
1 echt
•f"! K
nis ees
uten
de Ai
Lini
stei
is Nei
>ELI
gen via
velijk'
VI
lelijk af'
ilgd. Ei
servia
t steed;
RDAG 20 MEI 1999
Haag 'kaapt' EU-verkiezingen
ht; II
geep
e; 1}
n Du
1927: De campagne voor de Europese verkiezingen op 10 ju-
Ni (I door de crisis in Den Haag te worden overschaduwd,
sis echter groot dat de opkomst, waarvoor het ergste
evreesd, hoger zal uitvallen. GroenLinks-lijsttrekker Joost
k heeft een dubbel gevoel. „Ik vind het voor de inhoud
campagne een beroerde zaak. Alle aandacht is nu op
/ouri aag gericht. Het zal knap lastig worden om Europese za-
iderde aandacht te brengen."
"eitfijuw verstoort Kamerdebat
- Een onbekende vrouw heeft gisteren geprobeerd m
J en in het spoeddebat in de Tweede Kamer over het aftre-
11 nhet kabinet. Terwijl CDA-fractievoorzitter De Hoop
het woord was, probeerde ze bij de interruptiemi-
ïte komen om een tekst voor te lezen. Kamerbodes kon-
nog net voorkomen en hebben haar vervolgens uit de
t. De vrouw wilde met haar actie haar vredesbood-
onder de aandacht van de bewindslieden brengen, zo zei
rd Nt ^00P van ^et inc'dent. Het was voor het eerst dat een de-
ant in de Kamerzaal zelf wist binnen te dringen, sinds
de huidige Tweede Kamer in gebruik werd genomen.
I! Zet:
D vindt Wiegel geen boeman
ai g»
D66 heeft doelbewust een bom gelegd onder de
Jcoalitie. Ten onrechte is het beeld ontstaan dat WD-se-
fiegel „de boeman" is, vindt de JOVD, de jongerenorga-
van de WD. D66 had volgens de liberale jongereft ook
publi jen om aan te sturen op een kabinetscrisis. De kleinste
'ei Epartij heeft „deze gelegenheid aangegrepen om bij de
iie over de Bijlmerramp ernstiger gezichtsverlies te voor-
D66-minister Borst ligt door het Bijlmerrapport im-
raar onder vuur, aldus een verklaring gisteren.
Mierlo: 'Wiegel niet principieel'
Het kabinet en de WD hebben door het niet uit-
van het machtswoord voor Wiegel ruimte geschapen
>n n moordaanslag te beramen". Dat zei oud-D66 voorman
»w erlo gisteren in het tv-programma Den Haag Vandaag,
.g, ierlo plaatst vraagtekens bij de principiële opstelling van
Sp rale senator. „Het is weinig principieel als je van je frac-
0 ga Van Eekelen verlangt dat hij maar voor het referen-
roit als loet stemmen terwijl hij ook graag principieel tegen had
itemmen." Van Mierlo is tegen een lijmpoging. „Je kan
•rd iger van de WD op aan." Wat Wiegel deed was „onver-
w irdelijk", stelt de voormalige D66-leider. Hij vindt dat het
Dor de oppositie-ervaring inmiddels een 'normale' partij
irden, waarmee D66 een coalitie zou kunnen aangaan.
linet dat tot val wordt
'1° de Eerste Kamer is
urn in het Nederlandse
If!,?,,, to- Deze eeuw is het
lenmaal eerder gebeurd
een kabinetscrisis ont-
een conflict in de se-
aar toen stapte slechts
lister op. Dat was in
Jen de Eerste Kamer de
t zeker 8 van minister Staal
rlog verwierp. Daarop
minister Staal, de rest
kabinet bleef aan.
I in de jaren daarna wel
L ''oorgekomen dat be-
an/anft
iden na problemen in
--«telen in Oberhausen, Düsseldorf of Keulen begint op het
'phnlieh lDa8e''jks r'jden er 9 comfortabele EuroCity-treinen naar deze
Met het Superdagretour reist u bovendien nog eens extra
VCXf I®-Tickets verkrijgbaar bij de verkooppunten van NS Internationaal
°*>0-9296 (50 ct/min).
NS Internationaal
Zelden is de verbijstering
aan het Binnenhof groter
geweest dan na de tegen
stem van senator Hans
Wiegel. In de Tweede Ka
mer hebben parlementari
ërs gisteren moeite om
vooruit te kijken, zo ge
schokt tonen ze zich nog
over de gebeurtenissen
van de nacht ervoor.
den haag maurice wilbrink
koos van wees
Vreemd genoeg is D66 nog het
minst verrast. De partij die als
de grote verliezer moet worden
beschouwd - referendum foet
sie, regeermacht ook - had zich
al dagenlang mentaal voorbe
reid op het grote politieke on
geluk. Vorige week vrijdag had
partijleider. De Graaf de WD-
senaatsfractie het mes op de
keel gezet, „en toen hebben we
al de scenario's al doorgespro
ken", vertelt een fractielid.
Verschillende D66-Tweede
Kamerleden treuren openlijk
over het verloren gaan van het
door hen zo gekoesterde refe
rendum. Het opgeblazen Paars
(toch ooit de creatie van D66-
oprichter Van Mierlo) lijkt hen
zo op het oog minder te deren.
Wel is er nauwelijks verholen
woede in de richting van de
WD. „Het was onverantwoord
van de WD-top om de dissi
dente WD-senatoren zo lang
de vrijheid te gunnen. Er had
eerder ingegrepen moeten wor
den", zegt een D66-Kamerlid.
Bij de WD is de pijn echter
nog groter. De liberalen geloof
den echt in Paars, maar nota
bene oud-partijleider Wiegel
blies het kabinet op. „En nu
moeten we inderdaad rekening
houden met een rol in de oppo
sitie", zegt een prominente
WD'er. De partij, die zich in
tien jaar tijd tot een onmisbare
factor in de Nederlandse poli-
Demissionaire bewindslieden volgden gisteren vanaf de zijlijn het debat in de Tweede Kamer over het ontslag van het kabinet. Van links naar
rechts: Tineke Netelenbos, Jan Pronk, Margot Vliegenthart, Dick Benschop (en staand) Bram Peper. foto anp marcel antonisse
tiek leek te hebben opgewerkt,
heeft nu veel te verliezen. Dins
dagochtend had men nog reke
ning gehouden met een goede
afloop. „We zijn hier gewend
dat crisissen zich oplossen. De
ernst van de zaak is onder
schat."
De liberalen staan voor moei
lijke keuzes. Ze hebben hun
succes voor een deel gebouwd
op de samenwerking met de
PvdA binnen Paars. Een lid van
het PvdA-fractiebestuur voor
spelt al handenwrijvend hoe na
de zomer de WD en D66 elkaar
steeds in de haren vliegen over
het referendum en de betrouw
baarheid van voormalige rege
ringspartners. „Dan hoeft pre
mier Kok toch alleen maar toe
te kijken en de staatsman uit te
hangen, die boven het gewoel
staat?"
Tijdens het crisisoverleg van
het kabinet-Kok dat verrassen
derwijs nog uren in beslag
neemt, proberen de liberalen
de schade te beperken. Ze heb
ben weinig te winnen bij een
breuk, en dringen er op aan een
formule te vinden die alledrie
de Paarse coalitiegenoten bin
nenboord houdt. Klaas de
Vries, de PvdA-minister van so
ciale zaken, heeft de uren tus
sen de tegenstem van Wiegel en
het begin van het kabinetsbe
raad benut om een compromis
te verzinnen.
De Vries, die na de Kamerver
kiezingen van 6 mei 1998 als in
formateur de eerste stappen
zette in de richting van Paars-2,
wil het wetsvoorstel voor de in
voering van het referendum
nieuw leven inblazen. Het zou
opnieuw de gang langs beide
Kamers moeten maken, en te
gen de tijd dat de Eerste Kamer
zich er weer over zou moeten
uitspreken (na 2003), is die
weer van samenstelling veran
derd.
De suggestie leidt toch nog
tot een boeiend en spannend
debat. Maar D66 slikt het niet.
en daarmee beseffen alle aan
wezigen in de Treves-zaal, dat
Paars-2 definitief kapot is. Mi
nister-president Kok gaat het
ontslag van het hele kabinet
aanbieden aan de koningin.
Woorden van oprechte spijt
vloeien enkele uren later uit de
monden van de betrokkenen.
Vooral de geplaagde WD-leider
Dijkstal kan maar met moeite
afstand nemen van zijn coalitie.
Hij wil door, dan maar zonder
het kleine D66, dat de liberalen
het afgelopen jaar al regelmatig
heeft geïrriteerd.
Ook PvdA-fractieleider Nlel-
kert spreekt zijn grote teleur
stelling uit dat Paars na vijf jaar
is mislukt. Hij doet nog een pro
forma poging om D66-leider De
Graaf te verleiden mee te doen
aan het lijmen van de breuk,
maar hij kent het antwoord. En
Melkert weet bovendien heel
goed dat er voor zijn fractie po
litiek leven is na de dood van
Paars. In de PvdA-fractie zijn er
velen die een linkser kabinet
wensen en zij kiezen voor de
stembus in het najaar.
Een vooraanstaand PvdA-Ka
merlid herhaalt nog maar weer
eens een oud scenario, dat al
rondging in 1998. „We hielden
rekening met een breuk binnen
twee jaar. Dan zou Kok nog één
keer vier jaar door kunnen als
partijleider en premier, en on
dertussen kan er een nieuwe
generatie naar voren worden
geschoven voor de belangrijke
posities."
Kok, vertelt hij, gaf gistermor
gen „alleen maar signalen af'
clat hij absoluut door wil als lei
der van een kabinet. Hij zou
ook bereid zijn af te tasten of
dat de samenstelling CDA-
GroenLinks-PvdA zou moeten
hebben. De PvdA. denken de
sociaaldemocraten, komt heel
goed weg uit deze crisis. Frac
tieleider Melkert had in kleine
kring al grappend opgemerkt
dat de PvdA deze keer „met een
lange traditie gebroken had"
om mee te strijden in het con
flict. „Dit conflict gaat niet over
ons, en er is ook geen breuk uit
frustratie. Dat is voor de PvdA
allemaal goed", taxeert het Ka
merlid.
de Eerste Kamer aftraden
(Scheldeverdrag in 1927, de
helmenaffaire in 1958), maar
dat leidde niet tot een kabinets
crisis. Overigens kwam het in
de 19de eeuw veel vaker voor'
dat de senaat haar tanden liet
zien en ministers of kabinetten
daardoor moesten aftreden.
Dat premier Kok in de nacht
van dinsdag op woensdag naar
de Eerste Kamer ging om een
omfloerst machtswoord te
spreken is niet zo uitzonderlijk.
In de Eerste Kamer is de afgelo
pen decennia verschillende ke
ren de vertrouwenskwestie ge
steld, om zo bepaalde wetten
erdoor te krijgen.
den haag Hans van Mierlo arri
veert op het Binnenhof. De mede
oprichter van D66 sprak gisteren
met de D66-top over de crisis die
in het kabinet is ontstaan nu het
referendum-voorstel, het kroonju
weel van D66, is gesneuveld in
de Eerste Kamer. Van Mierlo ver
liet de Haagse politiek met het
aantreden van Paars-2 afgelopen
nazomer.
foto cpd phil nijhuis
DEN HAAG ANP
Nu premier Kok bij koningin
Beatrix het ontslag van zijn
tweede kabinet heeft ingediend,
is het kabinet demissionair en
kan het geen politiek omstre
den besluiten meer nemen. Er
stonden nogal wat politieke
hangijzers voor Paars-2 op de
agenda, onderwerpen waarover
de standpunten in de Tweede
Kamer mijlenver uit elkaar la
gen. De belangrijkste daarvan
zijn:
BIJLMERRAMP: De discussie
over het rapport van de parle
mentaire enquêtecommissie
Vliegramp Bijlmermeer moet
nog worden afgerond. Het is de
vraag of dat met een demissio
nair kabinet kan of dat er moet
worden gewacht op een nieuwe
regering.
KOSOVO: Nederland is in
NAVO-verband verwikkeld in
een oorlog tegen Joegoslavië.
Politiek Den Haag zinspeelde
vaak op de onmogelijkheid om
in zo'n situatie een kabinet te
laten vallen.
ASIELZOEKERS: Kok-2 gaf in
april groen licht voor de nieuwe
Vreemdelingenwet die Neder
land minder aantrekkelijk moet
maken voor asielzoekers. Dc
behandeling hiervan in de
Tweede Kamer zou de verhou
dingen in de Paarse coalitie
zwaar op de proef stellen.
BELASTINGHERVORMING:
De parlementaire behandeling
van de grootscheepse belas
tingherziening die het kabinet
voor ogen had, moet wachten.
EUROPA: Nederland moet
een nieuwe eurocommissaris
leveren. Het is dc vraag of een
GENEESMIDDELENBELE1D:
Er is een eerste aanzet gegeven
om de kostenstijging van medi
cijnen in de hand te houden.
Veel heeft dat nog niet opgele
verd. Veel maatregelen blijven
nu liggen.
SCHIPHOL: Paars-2 had eind
dit jaar moeten besluiten of
plannen voor een luchthaven in
de Noordzee zinvol zijn. De
luchthaven mag op dc huidige
locatie tot 2010 uitbreiden tot
600.000 vliegbewegingen per
jaar. De Tweede Kamer rea
geerde verdeeld op de plannen.
VARKENSWET: De inkrim
ping van de varkensstapel moet
wachten tot na de verkiezingen.
De rechter heeft de Varkenswet,
die een gedwongen verkleining
van de varkensstapel voor
schrijft zonder dat daar een ver
goeding tegenover staat, opge-
DEFENSIE: Minister De Gra
ve zou later dit jaar met zijn
nieuwe Defensienota komen.
De reorganisatie van de Neder
landse krijgsmacht en de bezui
nigingen op Defensie blijven nu
liggen.
SOCIALE ZEKERHEID:
Paars-2 wilde dat iedereen
zonder werk in dc toekomst te
recht kan bij één loket, een cen
trum voor werk en inkomen
(CWI). Instellingen die de WAO
en de WW uitvoeren, moesten
worden geprivatiseerd.
REKENINGRIJDEN: Gezien
de grote weerstand tegen reke
ningrijden besloot het kabinet
eerder deze maand om de tol
heffing in de Randstad gefa
seerd in te voeren. Wat er nu
nog van het plan overblijft, is
onduidelijk. Een verdeelde
Tweede Kamer moest zich er
nog over uitspreken.
den haag anp
In de jaren zestig en zeventig
was het schering en inslag. Op
de kop af tien jaar heeft Neder
land het fenomeen echter niet
meer meegemaakt: een kabi
netscrisis. De laatste was in
1989 van het kabinet-Lubbers-2
(CDA en WD). De val van
Paars-2 is de tiende naoorlogse
kabinetscrisis.
In 1951 zegt De WD-fractie
het vertrouwen op in de WD-
minister Stikker van buiten
landse zaken in het kabinet
Drees-Van Schaik.
In 1958 noemt PvdA-minister
Hofstra van financiën een wijzi
ging op zijn belastingvoorstel
vanuit de Tweede Kamer on
aanvaardbaar. Zijn afwijzende
opstelling leidt tot het einde
van het derde kabinet-Drees.
Aan de vooravond van Kerst
mis 1960 komt het kabinet-De
Quay ten val. De Tweede Kamer
aanvaardt de motie-Eibergen
inzake de woningbouw. Het ka
binet trekt de ontslagaanvraag
in na een geslaagde lijmpoging
door De Gaay Fortman in op 21
januari 1961. Wim Kan maakte
daarover zijn befaamde oude-
jaarstophit 'Lijmen Jan'.
In 1965 sneuvelt het kabinet-
Marijnen. Het weet intern geen
overeenstemming te bereiken
over het omroepbeleid. Ruim
een jaar later (1966) is het ge
daan met het kabinet-Cals dat
heengaat in de 'Nacht van Sch-
melzer' na de genadeloze KVP-
motie over het te voeren finan-
cieel-economisch beleid.
In 1972 biedt het kabinet-
Biesheuvel zijn ontslag aan na
dat de DS'70-bewindslieden
Drees jr. en De Brauw opstap
pen uit onvrede met de bezui
nigingen. Biesheuvel-2 gaat
door zonder DS'70 in afwach
ting van vervroegde verkiezin
gen.
Op 22 maart 1977 leidt on
enigheid in het roemruchte ka
binet-Den Uyl over de onteige
ningswet (de grondpolitiek) tot
het uittreden van de zes minis
ters van KVP en ARP. Einde ka
binet-Den Uyl. In 1982 treden
de PvdA-bewindslieden uit het
kabinet Van Agt-2 uit onvrede
met het financieel beleid. De
WD-fractie in de Tweede Ka
mer zegt in mei 1989 het ver
trouwen op in het kabinet Lub-
bers-2. De liberalen maken een
breekpunt van de aftopping van
het reiskostenforfait in de fi
nanciering van het milieube
leidsplan.
den haag gpd
Kan een demissionair kabinet
een oorlog voeren of zelfs een
oorlog beginnen? Die vraag is
hoogst actueel. Het tweede ka
binet-Kok is gevallen en in
Kosovo woedt een oorlog waar
Nederland bij betrokken is.
Sterker nog: het ziet er ernaar
uit dat er binnenkort grond
troepen naar de Balkan moe
ten. Kan het huidige kabinet
daarover beslissen? En kan de
ze Tweede Kamer daarmee in
stemmen?
Staatsrechtelijk gezien gaat het
om een zeldzaam verschijnsel.
Volgens de regels mag een de
missionair kabinet alleen lo
pende zaken afhandelen. Poli
tiek omstreden beslissingen
worden vooruit geschoven. Tot
een paar jaar geleden maakte
de Kamer ten tijde van een de
missionair kabinet nog hele lijs
ten van 'controversiële' onder
werpen die met een nieuwe re
gering moesten worden behan
deld.
„In 1994 zijn we daarvan af
gestapt", zegt GPV-Kamerlid
Van Middelkoop, een van de
staatsrechtsdeskundigen in het
parlement. „Het betekende im
mers dat de hele wetgevings
machine een half jaar stil lag".
Hoewel over de oorlog in Koso
vo niet als een 'oncontroversië
le lopende zaak' beschouwd
kan worden, zijn beslissingen
over het sturen van grondtroe
pen of over andere NAVO-
kwesties wel mogelijk, meent
Van Middelkoop. „Je kunt je
niet onttrekken aan NAVO-ac-
ties als je er al tot over je nek in
zit. Bovendien zijn we altijd een
zeer loyaal partner van de
NAVO geweest en de Kamer
steunt dat", zegt hij.
Hoogleraar staatsrecht Post-
ma, tevens CDA-senator, ziet
ook geen beletsel voor een de
missionair kabinet om ingrij
pende beslissingen over de
Kosovo-crisis te nemen. „Een
demissionair kabinet moet alles
doen wat in het belang is van
het land," stelt hij. „Daar vallen
dus ook de NAVO-activiteiten
onder".
„Een demissionair kabinet
kan heel veel, als er maar een
meerderheid in de Kamer is",
vindt ook PvdA-collega Reh-
winkel."
Het inzetten van grondtroe
pen is wel een bijzondere stap.
Het gaat tenslotte om militairen
die het met gevaar voor eigen
leven op moeten nemen tegen
de troepen van de Servische lei
der Milosevic. Op dit moment
zijn de SP-fractie, twee leden
van GroenLinks en één PvdA'er
tegen de luchtaanvallen.
Over eventuele grondtroepen
zal in ieder geval grondig met
de Tweede Kamer moeten wor
den overlegd, vindt Van Mid
delkoop. Maar een besluit zal er
toch moeten komen.
De Brief van Kok
Majesteit,
In verband met de verwerping door de Eerste Kamer van
het wetsvoorstel tot verandering in de Grondwet, strek
kende tot opneming van bepalingen inzake het correctief
referendum, heeft de ministerraad zich beraden over de
ontstane situatie.
De ministerraad was daarbij eensgezind in het oordeel
over de zwaarwegendheid hiervan. Vervolgens heeft de
raad zich beraden over de wijze waarop op de ontstane si
tuatie moest worden gereageerd. Binnen de raad verschil
den daarover de opvattingen.
Een meerderheid van de ministers, bestaande uit de mi
nisters van PvdA- en WD-huize, stemde in met het voor
stel om op de kortst mogelijke termijn het grondwetswijzi
gingsvoorstel ongewijzigd opnieuw (voor de eerste lezing)
bij de Tweede Kamer in te dienen om zo uitdrukking te
geven aan het bijzondere belang dat het kabinet hecht aan
het onderwerp, alsmede om zo de uitvoering van het re
geerakkoord verder vervolg te geven.
De ministers van D66-huize konden dit voorstel niet steu
nen, omdat zij dat een onvoldoende politiek antwoord
achtten op de ontstane situatie naar aanleiding van de
verwerping door de Eerste Kamer.
De ministers van D66-huize meenden dat het kabinet als
geheel ontslag zou moeten aanbieden en vonden in ieder
geval dat zijzelf politieke consequenties aan het gebeurde
moesten verbinden. Gegeven deze situatie hebben vervol
gens de ministers van PvdA- en WD-huize besloten even
eens hun ontslag aan te bieden.
Daartoe gemachtigd door de ministerraad bied ik derhal
ve Uwe Majesteit het ontslag aan van alle ministers en
staatssecretarissen.
Met gevoelens van hoge achting,
De minister-president,
minister van Algemene Zaken, W. Kok
