Een reeks van
1',
Sporthistoricus Stevens is
zich nog aan het 'invechten'
der
Topsporter als lustobject
Electra
600: De vroegste vermelding van het scha
ken komt uit Midden-Perzië en dateert uit
de zesde eeuw. De naam schaken komt van
het Perzische woord voor heerser, sjah.
1660: Paardenkoersen worden in Engeland
voor het eerst op ronde of ovale banen ge
houden.
1661: Het beroepsroeien op de Theems in
Londen bereikt met tienduizend beoefe
naars een hoogtepunt.
1754: Royal and Ancient Golf Club of St.
Andrews (Schotland) wordt opgericht. De
vereniging speelt in de 18de en de 19de
eeuw een voorname rol in de ontwikkeling
van de golfsport.
1763: De eerste melding van een Elfsteden
tocht.
1814: The Pugilistic Club onderwerpt het
boksen in Engeland aan standaardregels.
1863: Oprichting van de Engelse voetbal
bond (Football Association). Acht jaar later
volgt de Rugby Football Union (rugby).
1874: Aston Villa FC uit Engeland heft als
eerste club entreegelden voor een voetbal
wedstrijd.
1879: Haarlemmer Pim Muiier introduceert
voetbal in Nederland. Hij richt de Haarlem-
sche Football Club (HFC) op.
1882: De oorsprong van het judo. De Ja
panner Jigoro Kano is de geestelijk vader
van de verdedigingssport. In Japan wordt
nog steeds jaarlijks de Kano Cup georgani
seerd, een van de sterkst bezette judotoer
nooien ter wereld.
1888: In het tennis wordt het gemengd-
dubbel op toernooien gespeeld. De tennis
club ontpopt zich als 'huwelijksmarkt' voor
het establishment.
1889: Op het Museumplein in Amsterdam
wordt het eerste wereldkampioenschap all-
roundschaatsen gehouden.
1890: Pim Muiier blaast de Elfstedentocht
nieuw leven in. De sportpionier uit Haarlem
doet er solo 12 uur en 55 minuten over.
1893: Andy Bowen en Jack Burke boksen
de langste partij uit de historie. De pugilis
ten staan liefst 7 uur en 19 minuten tegen
over elkaar. De partij eindigt na 110 ronden
'onbeslist'.
Jaap Eden wordt de eerste Nederlandse we
reldkampioen allroundschaatsen.
1896: De eerste moderne Olympische Spe
len worden in Athene gehouden.
1903: De eerste Tour de France gaat van
start. Maurice Garin wordt winnaar.
Het Koninklijk Nederlands Korfbalverbond
wordt opgericht. Korfbal is van oorsprong
een Nederlandse sport, waarvoor de Am
sterdamse onderwijzer Nico Broekhuysen
de regels bedacht.
1909: Schaatser Minne Hoekstra zegeviert
in de eerste Elfstedentocht die door zeven
rijders wordt voltooid. De Fries heeft 13 uur
en 50 minuten nodig om de finish te berei
ken. Henk Angenent doet er in 1997 zes
uur en 49 minuten over en laat 16.674
schaatsers achter zich.
1924: In Chamonix worden de eerste
Olympische Winterspelen gehouden.
1934: Het Nederlands voetbalelftal is voor
het eerst deelnemer aan een WK-eindronde
en strandt in Italië op Zwitserland: 2-3.
1935: Professor Max Euwe verslaat de Rus
sische grootmeester Aljechin en kroont zich
tot wereldkampioen schaken.
1936: De donkere Amerikaanse atleet Jesse
Owens verstoort de Olympische Spelen van
nazi-leider Adolf Hitler. Owens wint in Ber
lijn vier gouden medailles.
1948: Atlete Fanny Blankers-Koen verovert
op de Olympische Spelen van Londen vier
gouden medailles. Bij thuiskomst krijgt de
huisvrouw uit Hoofddorp als blijk van waar
dering van het Nederlandse volk een fiets
aangeboden.
In een periode van zeventig jaar heeft de tennismode een grote veran
dering ondergaan. In 1927 schrijven de kledingvoorschriften kousen en
een rok tot over de knieën voor. Een strak aangesneden broekje en een
klein topje volstaat aan het einde van de twintigste eeuw. Op de foto
links achtvoudig Wimbledonkampioene Helen Wills-Moody en rechts
het Russische tienersterretje Anna Koumikova, in 1997 op Flinders Park
in Melbourne. foto's archief anp epa
De gespierde lijven van topsporters zijn allang geen werktuigen meer
tot het breken van records alleen. De tijd dat de katoenen broekrok
het meest erotische kledingstuk van de tennisster was, is voorbij. De
sporter van nu betreedt bij voorkeur in uitdagende kledij de sporta-
rena of staat naakt of verhuld naakt in de Playboy, Nieuwe Revu,
Sportweek of reclamespot. Of je nu Katarina Witt, Rintje Ritsma, An
na KoernikoVa, Martina Hingis, Marianne Timmer, of Dani heet, be
halve sportieve prestaties telt de uiterlijke verschijning. Erotiek en
sport gaan tegenwoordig hand in hand.
De inmiddels overleden hardloopster Florence Griffith, besteedde
voor de start veel aandacht aan haar make-up en haar rood-gelakte
centimeterslange nagels. Wielrenster Leontien van Moorsel, op de
fiets ook altijd op en top verzorgd, liet onlangs weten dat zij sommige
rensters selecteert op uiterlijk, 'want het gezicht wil ook wat'. Onder
tussen worden tijdens het spel de rokjes korter en glimmender en
hijgen buiten de baan de bladenmakers en reclamebureaus om nog
meer.
Inmiddels is het zover dat de aandacht op meer is gebaseerd dan
sport alleen. Het jonge Russische tennissterrretje Anna Koernikova is
de verpersoonlijking van Nabokovs duistere fantasieën en draagt dan
ook niet geheel verrassend de bijnaam Lolita. De blonde sportster
hoort niet eens tot de top-tienspeelsters, maar is wereldberoemd en
gewild bij velen. Kennelijk wil de sportfan tegenwoordig graag meer
dan een wereldrecord, een mooi doelpunt, of een mooie smash.
Ajax-voetballer Dani is bij de meisjes een van de populairste spe
lers van Nederland, en niet omdat hij ze er wekelijks achter elkaar in-
schopt. Sporters beantwoorden aan het moderne schoonheidsideaal.
En natuurlijk staan de sponsors te trappelen om de vraag bij het bre
de publiek uit te buiten. Topsport als lustobject.
HENDRIK-JAN HUURDEMAN
Ten tijde van de klassieke Olympiade -
gehouden van 776 voor Christus tot 369
erna - was sport een geliefd en respecta
bel onderwerp voor dichters. Zo beschreef
de Griekse tragediedichter Sophocles
(495-405) een uiterst spannende wagen
race, waarbij de held jammerlijk veronge
lukt.
En als de menigte hem uit de wagen
ziet vallen, stijgt er een schreeuw van
ontzetting
op om de jonge man, met wie het
na zulke prestaties zo slecht afloopt
nu eens slaat hij tegen de grond
en dan worden zijn benen de lucht in
geslingerd, tot andere menners zijn paar
den
met moeite tot stilstand weten te brengen
en hem bevrijden, zo erg bloedend dat
geen
van zijn vrienden het deerlijke lijk nog
herkent
Ze hebben hem meteen verbrand.
(Vertaling Pé Hawinkels)
TOP-10 SPORTFILMS
1. Leve het bruine monster (voetbal)
2. Field of Dreams (honkbal)
3. When We Were Kings (boksen)
4. Cool Runnings (bobslee)
5. Raging Bull (boksen)
6. Nummer 14 (voetbal)
7. Hoop Dreams (basketbal)
8. Chariots of Fire (atletiek)
9. Jerry Maguire (American football)
10. The Natural (honkbal)
De jonge leeftijd van het vak sportgeschiede
nis tekent zich af als de deur van Theo Ste
vens' werkkamer openzwaait: er passen
net twee mensen in. Maar zo klein als de ruimte is, zo
groot is het enthousiasme van Nederlands enige 'doce
rende' sporthistoricus. Sinds drie jaar houdt de 61-jarige
hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam zich bezig
met de relatie tussen sport en maatschappij.
Een paar jaar geleden keek dr. Theo Stevens, historicus
met Indonesië als specialisatie, eens kritisch naar zijn
collega's. Hij werd er neerslachtig van. Hij zou zijn laat
ste jaren niet uitzitten als docent Economische en Socia
le Geschiedenis. Stevens wilde iets einders; iets wat nie
mand einders deed. In bed schrok hij wakker en ineens
wist hij wat hij ambieerde. De volgende dag was Stevens
de eerste sporthistoricus van Nederland.
Drie jaar later is hij zich nog altijd aan het 'invechten'.
Het vak staat nog in de kinderschoenen. Er is weinig geld
voor onderzoek, een centraal instituut is er nog niet (Ste
vens' grootste wens) en hij weet niet waar alle literatuur
zich bevindt. Hij heeft zelf een kaartenbakje aangelegd.
„Sportarchieven, daar moeten we mee beginnen. Men
sen moeten hun plakboeken bewaren. Inderdaad; inle
veren als ze er vanaf willen. We moeten de sportgeschie
denis nog in kaart brengen. Om Thorbecke ten tijde van
de invoering van de Nederlandse democratie te citeren:
'We staan nog met de spade aan onze schouder'."
Stevens heeft geen pasklaar antwoord op de vraag
waarom Nederland achterloopt op het buitenland waar
sport serieuzer wordt genomen. Hij zegt dat de intellec
tueel van vroeger 'weerzin' voelde bij sport; dat sport
voor de dommen was; dat sport het lichaam verheerlijkte
('de geest, daar ging het om') en dat studenten pas ge
schiedenis konden studeren als ze het gymnasium had
den doorlopen.
„De studenten kwamen vooral uit gezinnen met aca
demische achtergrond waar weinig werd gesport. Ja, een
beetje golfen, tennissen en roeien. Geen volksporten. Ei
genlijk forceerde premier Dries van Agt twintig jaar gele
den de doorbraak door er openlijk voor uit te komen dat
hij een wielerliefhebber was. Hij liet zich zelfs op de race
fiets fotograferen."
Veel stelliger is Stevens over de begindatum van sport
in Nederland. 'De waterscheiding' ligt in 1870. Neder
land industrialiseerde, spoorwegen werden aangelegd.
De 'zuigkracht' van de stad nam toe. „Later kregen de
mensen meer vrije tijd. En - heel aardig, vind ik - binnen
het leger nam de belangstelling voor sport toe om de li
chamelijke conditie te verbeteren. Geleidelijk aan werd
Bira van Siam wint de eerste Grand Prix van
Nederland op het circuit van Zandvoort.
1952: Wim van der Voort en Kees Broek
man winnen de eerste Nederlandse olympi
sche medailles (drie keer zilver) op de Win
terspelen.
1953: Watersnoodwedstrijd in Parijs. Ne
derlandse voetballers die in het buitenland
als prof spelen winnen van Frankrijk.
Oprichting Nederlandse Beroeps Voetbal
Bond; een jaar later wordt het betaald voet
bal in Nederland ingevoerd.
De Nieuw-Zeelandse alpinist Sir Edmund
Hillary bereikt met zijn sherpa Tenzing als
eerste de top van de Mount Everest (8848
meter).
Hoe ontwikkelt sport, in al zijn ver
schijningsvormen, zich in de vol
gende eeuw? Over uiteenlopende
onderwerpen zoals geweld, corrup
tie en commercie heeft hoogleraar
Theo Stevens een uitgesproken me
ning.
Voetbalvandalisme: „In de sport is
het probleem van de relschoppers
niet op te lossen. Die jongens zijn
zwaar aan de drugs, dus als je het
wil oplossen dan moet je de drugs
wegnemen. Het probleem heeft
niets met voetbal te maken. Vroeger
vochten de Dijkers en de Pleiners in
Amsterdam tegen elkaar. Daar vie
len ook doden bij. Nu concentreert
het zich op sport. Het grote gevaar
van de voetbalrellen voor de 21e
eeuw is dat we het niet meer in de
hand hebben. Ik wil dan ook niet in
de buurt van Amsterdam en Rotter
dam zijn tijdens het EK 2000. Ie
kunt voorspellen dat dat uit de
hand gaat lopen."
Doping: „Ook een onoplosbaar
probleem. Doping is onherkenbaar
als het in je lichaam zit. En de men
sen willen blijven winnen. Ook al
zou je twee divisies maken; sport
met- en zonder doping. Dan nog
zou in de groep zonder doping ge
rotzooid worden. Want de mens wil
winnen. Want winnen betekent: ik
ben er, ik besta."
Corruptie binnen grote sportbon
den als het IOC: „Het IOC zou op
genomen moeten worden in de
Verenigde Naties. Dan wordt het
open en beschermd. Nu is het een
klein groepje heren dat de dienst
uitmaakt. De vraag is of het valt in
te passen in de VN. Maar het is een
oplossing tegen corruptie."
De toekomst van grote sporteve
nementen als de Champions Lea
gue, Superbowl en Wimbledon:
„Het is massaal en daarom aantrek
kelijk om te doen, er naar te kijken
en er aan te verdienen. De Champi
ons League is er in 2050 ook nog
wel."
Commercie: „Die skyboxen, dat is
toch een apart wereldje. Kijk nu
naar dat EK en de ArenA. Het zijn
eilandjes. Onaantastbaar. Dat is het:
met geld is alles te koop. De com
mercie zal nog wel even toenemen.
Geld staat centraal in de sport.
Vroeger had je bijvoorbeeld de Ron
de van Naarden, een wielerkoers.
Die is er nu niet meer. De vedetten
zijn niet meer te betalen. Dus die
wedstrijd verdween. Dat is inder
daad misschien wel de dood van de
sport. Ik geloof dan ook voor de
toekomst in de Ronde van Naarden
onder de achttien jaar. Of voor
vrouwen. We zullen meer de recrea
tieve kant op gaan. Ik zal er geen
traan om laten als mensen zich
gaan afkeren van de topsport."
Voetbal is de populairste en meest mondiale sport van de 20e eeuw. roroi
Niet alle sporten zijn
bedachte spelvor
men (korfbal,
handbal) of afgeleiden van be
staande activiteiten zoals lopen,
fietsen of zwemmen. De evolutie
van het middeleeuwse voetbal
heeft aan het einde van de 20e
eeuw een reeks van verwante
sporten opgeleverd. Het moder
ne voetbal, rugby, American
football en Australian rules voet
bal zijn familie van elkaar.
De vier varianten van voetbal
hebben een belangrijk kenmerk:
ze zijn het product van de beoe
fenaars en de cultuur van een
land. Voetbal (Europa, Zuid-
Amerika en Afrika), rugby (Wales
en Nieuw-Zeeland), American
football (Verenigde Staten) en
Australian rules football werden
populair omdat ze meer zijn dan
sport. Ze verschaffen landen en
volken de mogelijkheid uitdruk
king te geven aan hun identiteit
en bieden het individu de gele
genheid aan te sluiten bij een so
ciale groep.
Engeland geldt als de baker
mat van de sport. In de 17e en
18e eeuw zijn paardenrennen,
cricket, roeien en boksen door
het establishment behoorlijk ge
organiseerde sporten. De indu
strialisatie in de 19e eeuw zorgt -
door de toename van handel,
transport en communicatie -
voor een snelle verspreiding van
sport. Vooral 'football' wordt po
pulair onder leden van de arbei
ders- en middenklasse.
De privé-scholen nemen sport
na 1800 op in hun onderwijspro
gramma's en besluiten het 'wil-
Australian mies football bestond
al voordat rugby en het moderne
voetbal werden gereglementeerd.
foto archief reuters
de voetbal' aan spelregels te on
derwerpen. Omdat iedere school
dat weer anders doet, ontstaat er
tijdens 'football'-wedstrijden
verwarring of de bal wel of niet
met de hand gedragen mag wor
den. De school van Rugby stelt
de regels op van het zogenaam
de Rugby Football waarin het is
toegestaan de bal met de hand te
dragen. Winchester, Charter-
house en Eton spelen de 'kicking
game', met de voet dus.
Het moderne voetbal wordt in
1863 gestandaardiseerd door de
oprichting van de Football Asso
ciation (de term soccer, in het
Engels synoniem voor voetbal, is
afgeleid van association). De
toen meer elitaire rugbysport
verenigt zich in 1871 in de Rugby
Rugby eeuw
splits I ci
Lea;:, t jü
Theo Stevens, hoogleraar sportgeschiedenis aan de Uni
versiteit van Amsterdam, zal er geen traan om laten als
mensen zich in de toekomst afkeren van topsport
foto united photos de boer jur encelchor
winnen een doel in de sportbeleving. Het wedstrijdele
ment en de concurrentiestrijd deden hun intrede; zoals
dat ook in de maatschappij gebeurde. En dat is nu nog
zo. Speel drie wedstrijden slecht in het eerste- elftal van
Ajax en je staat er naast."
Dat is precies de reden waarom hij het initiatief van Jo-
han Cruijff ook zo 'fantastisch' vindt om een half jaar
voor het derde millennium de Johan Cruyff University op
te richten. Een HBO-opleiding voor sporters die in de ra
ce naar de top zijn afgevallen en graag een 'tweede kans'
willen. Het is een aanwijzing dat sport steeds meer gein-
stitutionaliseerd wordt. „Ik heb Cruijff direct een fax ge
stuurd met het verzoek om ook sportgeschiedenis te on
derwijzen. Maar ik kreeg nog geen antwoord."
NANDO BOERS
De mens onderscheidt
zich van het dier door
handenschudden en na
denken. Door de intrede van de com
puter. op het scheiden van het tweede
millennium, zal dat typische menselij
ke denken in een andere dimensie te
recht komen. We geven opdrachten
om niet zelf te hoeven denken. Nu nog
als tijdbesparing maar al snel zal. die
besparing onderdeel zijn van het ver
wachtingspatroon. Zonder denkver-
sneller, zoals laptop, mobiele telefoon,
of persoonlijke digitale assistent, is de
toekomstige mens gelijk de hulpeloze
slak zonder huis.
Er bestaan al apparaten (toepasselijk
James genaamd) die op eigen kracht
twee kaartjes voor het volgende con
cert van The Rolling Stones boeken in
Londen, de vliegtickets regelen, het
hotel reserveren (drie sterren, zoals be
kend) en de bijbehorende data blokke
ren in de elektronische agenda. Pas
dan laat James een kort signaal horen
zodat de opdrachtgever weet 'het is ge
regeld'. Het enige probleem is voorlo
pig nog dat er te weinig Jamessen zijn
om met elkaar te communiceren.
Er zijn legio voorbeelden om te begrij
pen dat de computer, de meest ingrij
pende uitvinding van de mens tot nog
toe, een andere wereld bewerkstelligt.
Om die grote veranderingen te illustre
ren neem ik als voorbeeld de schaak
wereld, mijn moederland.
Het schaakspel is in zijn oervorm ont
staan rond 500 en keer op keer mee
versneld met de tijd. De manier van
oorlog voeren lag ten grondslag aan
het schaakspel. De koning is het be
langrijkste stuk gebleven, als de strijd
is verloren wordt de koning verban
nen. niet geslagen. De cavalerie is al
tijd met elegant springende paarden
gedaan. De katapult stond symbool
voor de toren, moeilijk wendbaar maar
sterk rechtdoor. De adviserende wij
zen, wichelaars en profeten, zijn de
raadsheren. Het massalp
weergegeven door acht
strategisch worden op|
grootste metamorfose h(
raai ondergaan, als verleng
koning eerst het zwakste i
ter, in de 16e eeuw, getij
tot koningin, het sterkste We;
In de loop der tijd zijn oo
gevoegd die op natuudfl
versnelling brachten. Zoals
waarbij koning en toren s
zet worden verzet, met al
de koning meer bescherm Mde
toren wordt geactiveerd
en-passant regel, waarbij
schietende pion toch nog
wordt gegrepen.
In mijn eigen schaakcaa lnin
diverse versnellingen meeg
1970 speelden we 40 zette»
half uur bedenktijd per pep k
partij dan nog niet beëind ''na
er afgebroken en later, s Inie
gende dag, verder gespeej w s
je dan niet alleen vooiL
volgende tegenstander a
eens die afgebroken stel
ren. In de tachtiger jaren
zetten in twee uur, direct
nog eens 20 zetten
Ier. Pas daarna werd de pJ
ken. Sinds 1990 spelen we
één keer uit. Door mogen
tie van computers is de
partij verleden tijd.
ie je
ipdr;
lm
Wat ook niet meer hoeft, i
met koffers vol boeken:
ken, encyclopedieën met
openingen, je favoriete)
eigen bibliotheek bestal
tallen toernooibulletins i °Se^
de gekriebelde aantekening
Parijs eens twee koffers md
uren denkwerk uit mijn i
waren, keek ik nog jarei
naar Franse partijen. Tp
zien we de profession!
rig met laptop inchi
hed«
sch
