jYitte jas verruilen voor pyjama valt niet mee
t
Toekomst defensie leeft nauwelijks
Binnenland
latuur bepaalt steeds
ieer kwaliteit van leven'
je dokters hebben moeite met hun rol van patiënt. Ze
teveel, hebben de neiging om zichzelf te behande-
Wfjen lappen de adviezen die ze zelf aan een patiënt
&*Aer\ geven aan hun laars. De behandelend arts beje-
Ö*j|hen ook anders dan gewone patiënten. Toch zoe-
ook de zieke dokters hulp en troost, soms zelfs bij al-
nonfctieve geneeskunde, zo blijkt uit het boek 'Zieke
lilie Iers'. Want de dokter is ook maar een mens, al kan
ziterefeen patiënt zijn.
«DAM ONNO HAVERMANS
in of andere manier drong
hog niet tot mij door. Ik
\e ogenschijnlijk onbewo-
nijn geplande zaken af. Te-
blijn redactieleden meldde
dat het kanker was, maar
tet er helemaal uit was. Pas
I trein op weg naar huis be-
et muntje te vallen. Ik
WÊÊkr? De eerste twijfels kwa-
^7ookal probeerde ik ze
lur F' te Parere" De uroloog
toch gezegd dat het goed
>m Ui Thuisgekomen werd de
^^Asterker, zeker toen bevrien-
\SSSSlega's, waaronder oncolo-
e geschoolden, zich ermee
52, Ltyn bemoeien. Zou je niet dit
niatef" ïe niet De eerste
roles zijn inmiddels achter
n u#' ^een groei. Zoals een pa-
v "aj|oit tegen mij zei: 'Vier keer
Éar heb ik kanker: als ik
ontrole moet.' Dat begrijp
heel goed, anders heb je
SSïhrijft Ben Crul, oud-huis-
Le'dcn en nu hoofdre-
van Medisch Contact,
(Eekblad voor artsen. In
Dokters vertellen Crul en
itien andere artsen over
k ervaringen toen ze zelf ern-
iek waren. Twee van hen
lort nadat ze hun verhaal
«n opgetekend overleden,
pderen vechten nog met
jiekte, leren ermee te leven
[0.^eren 'n 'iet onzekere be
kt ze medisch genezen zijn
aard. Het boek is bedoeld
de beroepsgroep zelf,
te vvie bereid is over de me-
|e termen heen te stappen
jn lijflirt tijdens het lezen de sen-
jvan het loeren door een
verteilgat; daarachter worstelt
bkter met zijn twee moei-
iroepj combineren rollen.
ileek die ziek wordt heeft
i een ander beeld van een
kr gehad dan hij als kind
I opgebouwd: hij kan zich,
wideringen daargelaten,
rtrouwen aan zijn wonder
dokter. Maar een zieke dokter
kent zijn pappenheimers, hij
komt in de verleiding om zijn
dokter een augurenknipoog te
geven, schrijft psychiater A. van
Dantzig. Auguren waren waar
zeggers in het oude Rome, die
elkaar bij ontmoetingen een
veelbetekenende knipoog ga
ven. Elkaar maakten ze niets
wijs.
„En zo zit het", zegt Peter
Lens, die het boek samenstelde.
„Het is met artsen echt ons
kent ons. Een arts kan wel zeg
gen dat ik ben genezen, maar ik
hoef maar in de literatuur te
duiken of op internet te kijken
en ik weet precies waar het op
staat. Dat maakt de behande
ling van een arts zo moeilijk. Hij
is zowel dokter als patiënt. Bij
mijn promotie-onderzoek in de
jaren tachtig dacht ik nog dat
een zieke dokter zich als patiënt
moet gedragen. Maar hij kan
het niet. Tijdens de opleiding
en heel het leven wordt je im
mers ingepompt dat je dokter
bent."
Lens was tot zijn pensione
ring twee jaar geleden regionaal
inspecteur voor de gezond
heidszorg in Noord-Holland.
Eerder was hij huisarts te Haar
lem (tussen 1964 en 1980) en
universitair hoofddocent aan
de medische faculteit van de
Universiteit Leiden (van 1980
tot 1989). Hij promoveerde in
1984 te-Leiden op onderzoek
naar het ziektegedrag van huis
artsen en hun gezinsleden. „Als
huisarts had ik vrij veel artsen
in mijn praktijk en ik merkte
dat ik tegen hen anders deed
dan tegen gewone patiënten,
zeker als zo iemand professor
was. Je wordt door een arts veel
meer op je vingers gekeken dan
door een leek. Hij heeft al van
alles gedacht en gedaan. Omge
keerd werd ik anders bejegend
als ik zelf ziek was."
Het onderzoek zorgde voor
verontrustende conclusies.
„Driekwart van de huisartsen
had geen eigen huisarts, er was
veel zelfmedicatie, ze braken
Samensteller Peter Lens: „Ik ga braaf naar mijn huisarts, al heb ik dan wel het lab al laten prikken. Dan denk ik:
behandelingen af, gebruikten
meer kalmerende middelen en
slaapmiddelen, meer antibio-
thica en ze lapten adviezen aan
hun laars. Recent is het onder
zoek herhaald. Inmiddels heb
ben meer artsen een huisarts,
maar nog altijd eenderde niet.
Ook het zelfdokteren en de zelf
medicatie is afgenomen, vooral
omdat er nu meer vrouwen
huisarts zijn. In 1984 was
slechts vijf procent vrouw, nu
25 procent. Zij gedragen zich
meer als gewone patiënten. Er
gaan ook meer vrouwen naar
de huisarts dan mannen. Deels
komt dat door vrouwenkwalen
en zwangerschap, maar een
echte verklaring is er niet. Al
leen uit de praktijk kan ik zeg
gen dat vrouwen toch makkelij
ker over hun gevoelens praten
dan mannen."
Zieke Dokters is een openhar
tige aanvulling op dat weten
schappelijke onderzoek. „Ik
hoop dat ze er van leren om tij
dig hulp te zoeken, niet te lang
zelf te dokteren", zegt Lens.
„En dat medische technologie
een hoop vermag, maar dat een
humane omgang met de pati
ent het belangrijkste is." Hij ci
teert Wija Hoekstra-Nienhuis,
oud-huisarts te Maarssen:
Het ver achterblijven in ontwik
keling van menselijke zorg en
aandacht voor de patiënt als
kwetsbare mens. ten opzichte
van de hoogontwikkelde techni
sche mogelijkheden en automa
tisering in de huidige gezond
heidszorg vormt een signaal.
Daarbij herbergt het boek een
waarschuwing, helder op
schrift gesteld door psychiater
Van Dantzig:
Wanneer de geneeskunde gede
finieerd wordt als een poging tot
vermindering van lijden, in
plaats van als het opheffen van
lichamelijke verstoring, dan
zouden we terugzijn bij de inte
grale geneeskunde van Querido,
een aandacht besteden aan li
chamelijke, maatschappelijke,
relationale en psychologische
gevolgen van lichamelijke ver
storing. Zolang wij de definitie
niet in die zin wijzigen laten wij
onze patiënten, waaronder onze
zieke collega's, daarmee alleen,
zoals wij dan daarmee alleen
gelaten zullen worden als onze
tijd gekomen is.
Met hun openhartige bijdragen
laten de achttien artsen zich
van hun menselijke kant zien.
Soms zoeken ze, net als gewone
mensen, hun heil bij alternatie
ve geneeswijzen. „Ik moet daar
niets van hebben", zegt Lens.
„Als inspecteur heb ik daarvan
teveel ellende gezien. Maar als
ik lees hoe een keiharde chirurg
als Rob Wesdorp erover schrijft
dan ben ik toch onder de in
druk. Hij próat met z'n tumor."
Zelf heeft Lens over ziek zijn
niets te melden. Hij is nog nooit
ernstig ziek geweest. „Ik heb
een huisarts en daar ga ik ook
braaf naar toe. Al heb ik dan
wel het lab al laten prikken.
Dan denk ik: 'Dat is handig
voor die man!' Ik denk wel altijd
dat ik het ergste heb. Kanker.
Mijn vrouw wordt er wel eens
gek van. Ik probeer haar altijd
zo ver te krijgen dat ze naar de
huisarts gaat. Soms probeert ze
mij te verleiden dat ik haar be
handel. Dat gebeurt vaak in art
sengezinnen en het leidt soms
tot fouten omdat je de afstand
mist. Maar ja, als ze drie dagen
weigert ik ben wel chantabel
Waarschijnlijk gdTtt het in veel
artsengezinnen zo."
De uitgever is op het idee ge
bracht door hoofdredacteur
Crul van Medisch Contact. Als
in dit vakweekblad een artikel
over ziekte bij artsen was ver
schenen, stond de telefoon op
het redactiekantoor niet stil. De
voormalige Leidse huisarts be
schrijft zelf in het boek hoe klei-
ne incidenten in zijn jeugdjaren
hebben bijgedragen aan zijn
keuze voor de medicijnenstudie
en zijn opstelling tegenover pa
tiënten.
De pijn van het zetten van de
gebroken pols ben ik niet verge-
ten. De steun van een aanwezige
vader in de gipskamer ook niet.
Later heb ik bij al mijn medisch
handelen bijna nooit 'nee' ge-',
zegd tegen de aanwezigheid van
wie dan ook als de patiënt daar
om vroeg. Van bevalling tot eu
thanasie.
Het stervensproces van zijn
eigen moeder, terwijl hijzelf'
blokt voor het tentamen interne
geneeskunde, trekt Crul defini
tief over de streep.
Naar de komst van de huisarts
werd steeds reikhalzend uitge-
keken. Het feit dat hij ogen
schijnlijk rustig z'n jas uitdeed,
ging zitten en deed wat hij be
loofde. hielp de familie om we
kenlang op de been te blijven.
Ook het feit dat we zijn privé-
numtner hadden, dat we uitein-
delijk alleen gedraaid hebben in
de nacht dat mijn moeder over
leed, gaf een geruststellend ge
voel. Mijn interesse voor het.
huisartsenvak is in die tijd ge
groeid.
Lens ziet in deze bijdrage een
bewijs voor zijn stelling dat art- I
sen vaak dit beroep kiezen om
dat ze al op jonge leeftijd met I
de medische stand in aanraking
komen. Zelf komt hij uit een
medisch nest: vader was bio
chemicus en endocrinoloog bij.
Organon in Oss, moeder was
hoofdverpleegkundige. „Mis- j
schien krijg je daar een soort
helperstik van. Mijn broer is!
ook arts geworden. Een gewei-
dig vak, vooral dat van huisarts,
ik heb het altijd met veel en
thousiasme gepropageerd bij
mijn studenten. Sinds kort ben
ik zelf weer begonnen als huis
arts voor de Kosovaren in Er-
melo. Daarnaast doe ik een dag
per week spreekuur voor illega
len, de Kruispost hier in Am
sterdam. Jarenlang heb ik een*,
soort managomentsfunctie ge-
had bij de inspectie. Dit is back
to the basics.''
Zieke Dokters, uitgeverij Van
der Wees, Utrecht. Prijs: 39,90.
gulden.
:RDAG 8 MEI 1999
erda<
jittier artsen vertellen in 'Zieke Dokters' over hun ervaringen als patiënt
Het natuurgebied Voomes Duin in Rockanje is één van de door natuur
monumenten gekochte terreinen. foto cpd cees zorn
de verschillende belangen recht
worden gedaan. In grote landen
met relatief veel ruimte zie je
zo'n cultuur niet ontstaan, juist
doordat er geen dwang op
staat."
Wijffels is in Haagse kringen
kind aan huis en daarvan wil
Natuurmonumenten profite
ren, aldus hoofddirecteur
Evers. Mede dank zij de leden
groei onder Winsemius heeft
Natuurmonumenten meer in
vloed gekregen. Wijffels: „Ons
ledental mag best verder groei
en, maar is niet meer zo nood
zakelijk als vroeger. Ik zal niet
het gezicht van Natuurmonu
menten worden. Evers zal het
meest zichtbaar zijn. Ik neem
de rol aan de achterkant op
me."
Wijffels laat zich niet verlei
den tot een duidelijke uitspraak
over de rol van Natuurmonu
menten bij de (mislukte) acties
tegen de aanleg van IJburg en
het referendum daarover. „Ik
heb het alleen van een afstand
gevolgd. Een afgerond oordeel
heb ik niet."
Evers kijkt er daarentegen
nog steeds tevreden op terug,
hoewel de landelijke Vereniging
Natuurmonumenten veel kri
tiek kreeg op haar rol bij het lo
kale referendum. Evers: „Zo'n
actie zouden we waarschijnlijk
niet weer zo voerpn. Maar het
heeft wel degelijk een enorm
positief effect gehad. Overhe
den en instanties nemen ons
nu veel serieuzer dan voorheen
het geval was. Vroeger dachten
bestuurders nog wel eens: 'laat
maar praten, we krijgen onze
zin toch wel'. Nu worden we
eerder en vaker bij allerlei za
ken betrokken. IJburg gaat wel
iswaar door, maar ons uiteinde
lijke rendement is nog steeds
groot."
iffels voorzitter Natuurmonumenten
Vast kringetje deskundigen voert discussie
nu monumenten is een
fct van de bestaande orde.
inks haar soms duidelijke
[tingen is zij geen actie-
8, kan dat als terreinbe-
er ook niet zijn. De ver-
1997 rg heeft wel een groot
fleet Zij kan haar ideeën,
■4 bezinning koppelen aan
verantwoordelijkheid,
llijk die voor haar natuur-
Via de terreinen kun
[mensen ook inspireren of
ligen. Preken is een wei-
ïciënte manier om je me
iver te brengen. Delen van
ing is beter."
Wijffels (57) is sinds
iet alleen voorzitter van
daal-Economische Raad,
ook van de Vereniging
rmonumenten. Gepokt
imazeld in de wereld van
ledrijfsleven, waarvan de
twaalf jaar als topman
Rabobank, is dit zijn
bestuursfunctie in de na-
scherming. De afgelopen
was Wijffels wel één van
10.000 gewone leden van
trmonumenten, dat
hectare natuur bezit en
'nderd medewerkers heeft.
>e al wel jaren zelf in de
ijk aan natuurbescher-
op de lap grond rond
uis op de Utrechtse Heu-
onder meer door het
van de hei."
pels, geprezen door zijn
janger Winsemius als
lenbouwer', is een man
en brede, christelijk-soci-
aatschappijvisie, van vele
en thuis. Een Zeeuws-
se polderjongen die als
itter van de SER en van
rmonumenten de verper-
ijking is van zowel het
•mische als het ecologi-
poldermodel. „Samen
je verder, door dialoog en
Vroeger bestonden
0-p tussen natuurbehouders
Iboerenorganisaties vrij
f fre tegenstellingen. Dat is
feel minder scherp. Ook
pn willen best meewerken
patuurbehoud; ook zij evo-
3339jn
——4 zijn belangrijkste doelstel-
Wijffels voor de eerste keer in ac
tie als SER-voorzitter. Daarnaast
hanteert hij nu ook de voorzitters
hamer bij Natuurmonumenten.
foto anp roger dohmen
ling ziet Wijffels de instandhou
ding en verdere ontwikkeling
van de natuur, die in zijn ogen
steeds meer de kwaliteit van het
leven bepaalt. Natuurmonu
menten moet dan ook een gro
tere stem krijgen in het debat
over de ruimtelijke inrichting
van Nederland, waar ruimte
een steeds schaarser goed
wordt.
Verregaande coalities met
verenigingen waartegen Na
tuurmonumenten vroeger arg
wanend aankeek, zoals ANWB
en boerenorganisaties. juicht
Wijffels van harte toe. Hij is blij
dat natuurorganisaties al een
rol spelen bij het voorbereiden
van adviezen in twee SER-com-
missies. „We zijn in een nieuwe
fase beland, waarbij allerlei sa
menwerkingsverbanden moge
lijk worden. De toenemende
schaarste aan land speelt het
poldermodel in de kaart. Juist
door die grotere dwang moet
De brede maatschappelijke dis
cussie over de toekomst van
zijn krijgsmacht, dreigt een
mislukking te worden. Behalve
bij aan het ministerie van de
fensie gelieerde clubjes leeft het
door minister De Grave aange
zwengelde debat (vier maanden
na de start) nauwelijks in de sa
menleving. „Het is een discus
sie voor de veiligheidselite",
concludeert Jan van der Meu-
len van de stichting Maatschap
pij en Krijgsmacht.
GroenLinks-Kamerlid en de
fensiewoordvoerder Ab Harre
wijn heeft ook weinig hoop dat
het debat over de toekomst van
het veertien miljard kostende
defensieapparaat leidt tot hefti
ge discussies in het maatschap
pelijk middenveld. ,Ach, het
Interkerkelijk Vredesberaad
(IKV) houdt zich ermee bezig,
de top van de kerken en clubs
als Clingendael, de veiligheid
selite dus. En voor de rest leeft
het niet, ben ik bang." Boven
dien is de discussie volledig on
dergesneeuwd door de crisis in
Kosovo.
Het is angstig stil op de met
leuke plaatjes ontworpen Inter
netpagina's over de toekomst,
van de krijgsmacht. 'Geen reac
tie gekregen' melden veel sites
waar stellingen de bezoeker tot
discussie moeten prikkelen
over de zin van vredesoperaties.
Het hoofdstuk "Visies' van de
nieuwe internetsite Strategische
Toekomstdiscussie Defensie
(STD) vermeldt slechts vier bij
dragen, twee uit kerkelijke hoek
en twee van lieden met een mi
litaire achtergrond. Ook onder
krantenlezers is de belangstel
ling voor STD marginaal. De
landelijke advertentiecampagne
leverde tot nu toe slechts vier
honderd reacties op, meldt een
betrokkene.
De Grave riep vorig jaar op
tot een brede maatschappelijke
discussie over de krijgsmacht.
Hij riep universiteiten, vakbon
den. kerken en andere organi
saties op bijdragen te leveren.
De bewindsman wilde de sa
menleving meer betrekken bij
de veranderingen die nodig zijn
om Defensie klaar te stomen
voor de komende eeuw.
Als grondslag hiervoor dient
Nederlandse militairen controleren hun wapens voordat ze een hulptransport gaan begeleiden op weg naar
een vluchtelingenkamp bij Kukes in Albanië. Ingrijpen buiten de landsgrenzen is een belangrijke nieuwe
taak voor het Nederlandse leger. foto anp to oudenaarden j
zijn hoofdlijnennotitie van eind
januari waarin hij aangeeft wel
ke richting de krijgsmacht op
moet. Minder tactische verde
diging van het eigen of NAVO-
grondgebied en meer crisisbe-
heersings- en vredesoperaties
waar ook ter wereld. Ook gaf hij
in deze notitie aan waar 375
miljoen gulden per jaar kon
worden bezuinigd. Het com
mentaar op de hoofdlijnennoti
tie vanuit de STD zal volgens
De Grave verwerkt worden in
de definitieve defensienota die
eind dit jaar. Maar velen betwij
felen dat, omdat de hoofdlij
nennotitie in tegenstelling tot
wat de naam suggereert uiterst
gedetailleerd is en er ook poli
tieke overeenstemming is be
reikt binnen de regeringspartij
en. Afwijkende opvattingen zijn
in dit verband niet gewenst.
Een speciale projectgroep,
onder leiding van de onlangs
ter zijde geschoven defensie
woordvoerder B. Kreemers,
stuurt de STD aan. Overal in
het land worden wisselend be
zochte discussieavonden ge
houden, soms in aanwezigheid
van de minister of staatssecre
taris of bijgewoond door één
van de bevelhebbers.
De directeur van de stichting
Maatschappij en Krijgsmacht,
Jan van der Meulen, geeft toe
dat praten over Defensie op
'werkstuk-niveau' ook niet he
lemaal de bedoeling is. „Ik
denk niet dat de STD breed
weerklinkt in de samenleving.
Toch ben ik niet zo negatief. De
discussie genereert kennis en
studies van defensie-experts,
op zowel praktisch als theore
tisch terrein. De politiek kan
aan de hand daarvan beslissen.
Dat is de winst." Maar Van der
Meulen erkent dat deze
denktanks ook zonder STD wel
met hun opvattingen zouden
zijn gekomen.
Ab Harrewijn mag sinds
GroenLinks defensie echt seri
eus neemt ook zitting nemen in
STD-forums. Maar hij maakt
zich geen illusies over de be-
trokkenheid van brede lagen
van de bevolking. „Deze bijeen
komsten worden voornamelijk
bezocht door militairen of ex-
militairen. Het is meestal het
zelfde kringetje. De deelname
van GroenLinks is de enige ech
te aanvulling, de rest was altijd
al met defensie bezig."
De woordvoerster van minis
ter De Grave, M. Rothfusz, er
kent dat de STD nauwelijks pot
ten kan breken in de samenle
ving. Maar volgens haar ver
loopt de discussie wel volgens
plan. „Er zijn veel ontmoetin-
gen en gesprekken. Maar dat is
voor het grote publiek niet
zichtbaar. Dat komt later als de
meningen en opvattingen bij
elkaar worden gebracht", legt
ze uit. Op 30 juni wordt de STD
afgerond met een grootse slot
manifestatie in Den I laag.
