Bram Nauta: in de ban van de chips
Multi Media
Grondtroepen in actie
Koop waardig broertje van grote encyclopedie
Net seolukt
DAG 8 MEI 1999
Hoogleraar Universiteit Twente ontwerpt op de vierkante millimeter
Bad Vi
uxe 1
e 7 p.
adk O
el over te doen, het in-
an grondtroepen in
5 km vanwege de vele slacht-
ook v lie daarbij zullen vallen.
.0117-; it is het bedenkelijk om
ia te spelen op de com-
'4naar wie de oorlogssi-
Wargasm' speelt kan
•dige indruk krijgen van
grondoorlog anno 1999
er inhoudt. En dat zon-
'erlies van mensenle-
at'zoliteraard.
m Wargasm doet wel-
rmoeden dat de speler
itische bevrediging kan
in het voeren van oor-
"tT^fcar het gaat om niets
minder dan een simu-
eie et hedendaagse tanks,
in het ne en 'ie'*'coPters- Ge-
iand door softwarehuis DID,
lnf0. van hele goede vliegs-
1.016 es zoals Total Air War en
Ie makers van het spel
)ing b en dat het gaat om een
r. Soi op Internet: een oorlog
en Ei toekomst, waarbij lan-
s en n aar op een virtueel slag-
Aanvi lijf gaan in plaats van el-
ne, wi het echt af te maken.
»m Ei| t een utopie, maar zeker
ailing bij dit spel in ieder ge-
t/Pink tegen andere spelers
0492 (er Wereld op Internet in
jdperk kan treden,
gasm kies je een gebied
vereld waar een oorlog
is en ga je er met je
happen op af. De speler
ert een hoeveelheid ma-
en moet met de nodige
Idigheid arriveren op het
d, want als wie midden
de vijandelijke troepen
al merken dat zijn een-
Ilabiel wordt gedecimeerd,
dat het aanbeveling
it eerst een verkennings-
iver het oorlogsterrein
te maken. Gaat het om berg- of
bosachtig gebied, dan verdient
het aanbeveling om veel infan
terie en helikopters mee te ne
men. Die kunnen zich goed
verbergen in het terrein en al
lerlei hinderlagen leggen. Gaat
het om grasvlaktes en woestijn,
dan zijn de zware tanks op hun
best.
Het aardige van Wargasm is dat
de speler op elk gewenst mo
ment een andere rol kan spe
len. Als soldaat heb je de be
schikking over mitrailleur, gra
naatwerper en tijdbommen, de
helikopterpiloot heeft raketten,
de tankcommandant kan met
granaten andere tanks uitscha
kelen of infanterie neermaaien.
De munitie is beperkt, dus on
herroepelijk komt het moment
dat er bevoorrading moet ko
men door middel van vrachthe
likopters, die overigens kunnen
worden neergehaald door de
vijand.
Wargasm ziet er hele erg mooi
uit met een 3D-versneller: met
name de explosies en weersver
anderingen zijn spectaculair in
beeld gebracht. Het spel is
enerverend om te spelen, maar
veel diepgang heeft het verder
niet, het blijft beperkt tot rond
rijden, -lopen of -vliegen en
schieten. Wie de producten van
DID gewend is zal de strategi
sche en tactische aspecten
waarschijnlijk missen. Maar wie
zorgeloos een uurtje er op los
wil gaan knallen (en er hoeft
geen dikke handleiding te wor
den doorgenomen) kan met
Wargasm heel goed uit te voe
ten: er is actie genoeg in deze
virtuele grondoorlog.
Min. systeemeisen: Pentium 166,
32 Mb ram, Windows 95/98.
Prijs: 99 gulden. Beschikbaarge-
steld door Infogrames Benelux.
Nauta. „De snelste pc's staan overigens bij de mensen thuis. Om spelletjes op te doen. Dus eigenlijk is de drijvende kracht van de chips-industrie
vrij ordinair spelletjes! foto cpd charles van tendeloo
ALPHONS HUISKES
We zijn er inmiddels afhankelijk van ge
worden, want ze zitten bijna overal in. In
horloges, cd-spelers, wasmachines, koffie
zetters, strijkbouten, telefoons en natuur
lijk in computers. De Integrated Circuits, in
de volksmond beter bekend als chips, wor
den steeds kleiner. 'Een complete pc zo
groot als een sigaar, dat duurt geen jaar of
vijf meer', voorspelt prof. dr. ir. Bram Nau
ta, hoogleraar IC-ontwerpkunde aan de
Universiteit Twente en het onderzoeksin
stituut MESA+.
Als jongen van een jaar of twaalf bouwde
Bram Nauta met een vriendje een FM-zen-
dertje na. Hij wist niet precies hoe, maar
het apparaat werkte. Zijn stem was bij de
buurvrouw op de televisie te horen. Zij was
er niet echt blij mee, maar Bram des te
meer. De fascinatie voor elektrotechniek
bleef.
Ruim twintig jaar later werkt hij als hoogle
raar en ontwerper van Integrated Circuits
aan de grenzen van de wetenschap. Het is
architectuur op de vierkante millimeter en
de resultaten zijn verbluffend. Deze plaat
jes zo groot als de nagel van een pink, met
daarop - onzichtbaar voor het blote oog -
miljoenen elektronische onderdeeltjes, zit
ten bijna overal in. Ondanks de geringe af
metingen worden deze chips steeds sneller
en sterker.
Nauta: „De eerste computer, de ENIAC uit
1946, vulde enkele kamers en verbruikte
net zo veel stroom als nodig was om tien
huizen te verlichten. Het digitale horloge of
de zakrekenmachine van nu heeft al meer
rekenkracht dan die oude computer, ge
bruikt amper stroom en de batterijen gaan
jaren mee."
De commercie is de drijvende kracht ach
ter de revolutionaire ontwikkeling van de
chips. „Kijk maar eens naar de pc," zegt
Nauta. „De snelste pc's staan overigens bij
de mensen thuis. Om spelletjes op te doen.
Dus eigenlijk is de drijvende kracht van de
chips-industrie vrij ordinair: spelletjes!
Maar de IC-business is wel een zeer serieu
ze aangelegenheid. Het gaat om een enor
me industrie, inclusief de bijbehorende
software-ontwikkeling. In een luxe auto zit
tegenwoordig voor meer geld aan elektro
nica dan aan staal."
„Elke 18 tot 24 maanden komt er al 27 jaar
achtereen een nieuwe generatie chips op
de markt. Zo lang er geld mee kan worden
verdiend, is er ruimte voor investeringen in
nog krachtiger IC's. Die trend zal zich nog
wel een jaar of twintig voortzetten. Die
groei is uniek. Stel je voor dat elke twee jaar
de auto's twee keer zo ver zouden kunnen
rijden op één liter benzine en dat 27 jaar
achtereen. Dan zouden we nu met één liter
benzine om de wereld kunnen rijden..."
Klein, kleiner, kleinst en zoveel mogelijk
elektronica op een honderdste millimeter,
dat is de uitdaging voor de IC-ontwerper.
Ook dat heeft een commerciële achter
grond. „De prijs per vierkante millimeter
chip is constant. Hoe meer elektronica je
erop weet te krijgen, hoe voordeliger het
wordt.
De gebruiker merkt dat op twee manieren.
Bepaalde elektronische producten worden
goedkoper. Een digitaal horloge bij voor
beeld kost bijna niets meer en voor een
paar piek heb je een digitale ansichtkaart,
waar overigens wel net zo veel elektronica
in zit als in een radio.
Aan de andere kant zie je dat de prijs van
bepaalde producten gelijk blijft, maar dat
ze steeds beter worden. Neem de pc's. Die
kosten nog steeds rond de drieduizend gul
den, maar ze kunnen steeds meer. Binnen
kort pluk je complete speelfilms van het in
ternet."
Het ontwerpen van chips is creatief werk,
vindt Nauta. „Je kunt met het blote oog
niet zien wat je aan het doen bent, maar
het ontwerpen is net zoiets als een boek
schrijven of schilderen, waarbij de schoon
heid wordt bepaald door de elegantie waar
mee het probleem is aangepakt. Waarbij de
ontwerper gemak heeft van zijn eigen
uitvindingen. Zo wordt de pc
gebruikt om de 'bouwtekening' van de chip
te simuleren en de werking te testen. Het is
vergelijkbaar met een vluchtsimulator in de
vliegtuigwereld.''
Nauta mag dan gefascineerd zijn door de
chips, voor een groot deel van de buiten
wereld blijft het een gesloten boek, beseft
de professor.Als je een gsm-telefoon open
maakt, zie je niet veel meer dan wat kleine
zwarte plaatjes. 'Is dat alles?', reageren
mensen dan. Maar er gaat een hele wereld
achter schuil. Acht miljoen onderdelen op
een paar vierkante millimeter, die het nog
allemaal doen ook! Dat is eigenlijk net zo
iets als acht miljoen mensen van wie er
niemand ziek is. Het heeft iets magisch.
Vanuit zijn kennis en enthousiasme over
zijn vak betreurt Nauta het dat maar weinig
jongeren zijn spoor willen volgen. Het aan
tal eerstejaars elektrotechniek in Twente
daalde in vijf jaar tijd van 220 tot slechts 71
vorig jaar. Dit jaar waren het er met 95 aan
meldingen weer wat meer, maar het is nog
steeds veel te weinig. „De sector heeft meer
werk dan mensen. Wereldwijd groeit de
werkgelegenheid in de IC-sector met twin
tig procent. Als alle elektrotechniekstuden-
ten in Duitsland nu zouden slagen, dekt
dat nog maar een derde van de personeels
behoefte van een bedrijf als Siemens. En
dan heb ik het nog maar over één bedrijf."
De geringe animo voor het vak heeft vol
gens Nauta grotendeels te maken met een
verkeerd imago. „Er is het beeld van de
'nerds', de dikke jongetjes in te kleine over
hemden die de hele dag aan de soldeer
bout hangen. Dat is dus helemaal niet zo.
Het gaat om vlotte jonge mensen en niet
om saaie, zweterige types. Het is hier een
gezellige keet."
Volgens Nauta kunnen de beginnende IC-
ontwerpers op prachtbanen rekenen. „Dit
is een internationaal vak. Niet alleen de mi
crokosmos van de chip, ook de macrowe
reld gaat voor je open. Ik ben voor mijn vak
de hele wereld al over geweest. En het ein
de van de technische ontwikkelingen is nog
lang niet in zicht."
041
'e Grote Encyclopedie van Easy Compu-
635, ing heeft een klein broertje gekregen: de
en h Gouden Serie-Encyclopedie, een com-
jub Dact naslagwerk op één cd-rom. Volgens
ironc de doos staan er 50.000 artikelen en een
CM Kroot aantal afbeeldingen en grafieken
op.
AR Dat zal zo zijn, maar een groot aantal on-
om ierwerpen wordt niet zo uitputtend be-
Goe landeld als je soms zou willen. Veel
zoektermen worden afgedaan met maar
I' een paar regels tekst, bij andere onder-
bro werpen heb je meer succes en is er een
rtarc edelijke hoeveelheid informatie beschik-
aar. Een echt patroon hebben we daarin
niet kunnen ontdekken,
e pagina's in de encyclopedie zien er op
iet eerste gezicht uit als webpagina, met
in de tekst tal van koppelingen naar an
dere pagina's. Toch is de encyclopedie
;een html-document. Dat blijkt als je een
aar alinea's door middel van knippen en
plakken naar een tekstverwerker wilt ha
len, iets wat met een webpagina moeite
loos kan. Hier lukt dus niet. In een van de
menu's van het programma zit wel een
functie om een complete pagina te kopië
ren. In dat geval blijkt er van de opmaak
niets over te blijven: alleen de kale tekst
wordt via het Windows-prikbord overge
zet.
Op de startpagina kun je kiezen voor en
kele thematische hoofdstukken, zoals de
Tijdslijn: een historisch overzicht door de
eeuwen heen, of de Interactieve home
pages (merkwaardig: ook hier weer die
suggestie van een webdocument). Dat
blijken wat aardiger opgemaakte, thema
gerichte onderdelen te zijn.
Ook bevat het startscherm Magische
Landkaarten. Dat magische valt wel mee:
het gaat om een atlas met snelkoppelin
gen naar de aardrijkskundige onderwer
pen, die in de tekst worden behandeld.
Op de kaart van Nederland blijken alleen
de grootste steden opgenomen. Ook is de
stedeninformatie in het tekstdeel van de
encyclopedie beperkt.
Voor het zoeken van een bepaald begrip
in de encyclopedie is het Zoekwerktuig
beschikbaar. Hierin kunnen ook alle af
zonderlijke multimediaonderdelen van
de encyclopedie worden opgezocht. Dat
zoekscherm werkt vrij goed, al moet je er
in het begin wel een beetje aan wennen
dat elk afzonderlijk tabblad invloed heeft
op het uiteindelijke resultaat. Eerder in
gevoerde selectiecriteria worden blijkbaar
niet automatisch gewist. Dat kan bij een
volgende zoekvraag dus voor verwarring
zorgen.
Wie een kwartiertje met de encyclopedie
stoeit, kan vrij aardig zijn weg door het
product vinden. Merkwaardig genoeg zit
er een vrij uitgebreide papieren handlei
ding bij; die hadden we bij zo'n goedkope
uitgave nou juist niet verwacht. Maar kort
en goed: voor een prijs van nog net geen
vier tientjes ben je met dit naslagwerk op
cd-rom beslist niet bekocht.
-
Een wekelijkse rubriek waarin
ongeveer vijf websites worden
belicht die nieuw of origineel
zijn, dan wel inspelen op de
actualiteit.
Dingen die gratis zijn vormen
een geliefd onderwerp op het
internet. Programma's, MP3-
spelers, screensavers, briefkaar
ten en nog heel veel meer is te
vinden voor degene die goed
kan zoeken. En daar ligt meteen
het probleem. Maar geen nood.
Diverse organisaties doen dat
voor je. Zoals Freelinks. In een
uitermate handige lijst staan al
le onderwerpen op een rijtje en
in het hoofdframe wordt de
nieuwste vondsten behandeld.
Voetbal Online
V
Dat er veel Nederlandse voet
balsites zijn, zal geen verwon
dering wekken. De populairste
sport in ons land verdient na
tuurlijk ook een goede coverage
op het internet. Bijna alle be
taalde clubs hebben eigen sites
en de meeste doen daar leuke
dingen mee. Voor goede, actue
le informatie kun je terecht bij
Voetbal Online, een keurige site
met heel veel duidelijke info en
het laatste nieuws. Niet alleen
Nederland, maar ook de be
langrijkste Europese competi
ties komen aan bod.
www.voetbalonline.nl
Komende woensdag beginnen
de examens voor de middelbare
scholen. Wie na afloop van een
bepaald vak wil controleren
hoe goed of hoe slechts hij of zij
het heeft gemaakt, kan terecht
bij het Internet College, een sa
menwerkingsverband van De
Digitale Stad en het Spinozaly-
ceum in Amsterdam. De ruim
SAMENSTELLING FRANK BUURMAN EN IAN VAN OER NAl
150.000 examenkandidaten
mavo, havo en vwo kunnen en
kele uren na afloop de uitslagen
vinden. Behalve dat kunnen
ook via de site klachten worden
ingediend en kan er worden
'gechat' met lotgenoten.
www.intemetcollege.nl/examens
In een multi culturele samenle
ving als Nederland wonen na
tuurlijk heel veel mensen met
hun eigen keukengeheimen en
uiteraard kent ook Nederland
zelf heel veel bijzondere recep
ten. Bij De 1 lollandse Pot staan
ze allemaal op een rij met ook
een speciale sectie voor recep
ten uit Grootmoeders Tijd. Ie
dere week komt er een nieuw
recept bij, ondermeer van le
zers en lezeressen.
www.dordt.nl/koken/home.htm
Over de komst van de euro is
natuurlijk heel wat te doen. Het
bedrijfsleven is uiteraard al een
stukje verder dan de particulier,
maar voor iedereen zijn er nog
tal van onduidelijkheden. Bij
Euroscanner staan 'alle' sites,
die betrekking hebben op de
nieuwe Europese munteenheid,
bij elkaar en op die manier is
het handig de juiste informatie
te vinden. Beter dan met een
gewone zoekmachine, die ook
alle andere termen waar 'euro'
in voorkomt zal laten zien. De
hoofdpagina's zijn in diverse
talen, waaronder Nederlands,
op te vragen.
www.euroscanner.com
BSA benadert bedrijven
De Business Software Alliance (BSA) is begonnen met een nieu
we campagne om bedrijven te stimuleren legale software te ge
bruiken. Ruim 12.000 kleine en middelgrote bedrijven worden
benaderd. Met name de grafische sector, administratieve be
drijven en utiliteitsbouw zijn doelwit. De BSA vermoedt dat in
deze sectoren nog vaak illegale software wordt gebruikt. De di
recteur van het bedrijf wordt gevraagd een overzicht te geven
van alle software die wordt gebruikt. Doet hij dat, en bant het
bedrijf illegale software verder uit, dan zal geen schadevergoe
ding worden gevraagd over illegaal gebruik in het verleden. De
BSA voegt bij de brief aan het bedrijf een programma dat een
overzicht maakt van alle software op een computer. Bedrijven
die niet meewerken kunnen controles verwachten en eventueel
hoge boetes.
business Software Alliance
Optische muis
Microsoft komt met een ge
heel nieuw ontwerp van de
computermuis. Op de Ameri
kaanse computerbeurs
Comdex presenteert de on
derneming een muis die zon
der balletje aan de onderkant
door het leven gaat. Het in-
voerapparaat werkt optisch:
de muis 'kijkt' zelf naar zijn
positieveranderingen en geeft
die met een nauwkeurigheid
van 18 miljoen keer per se
conde door aan het compu
tersysteem. Een gewone muis
verwerkt 'slechts anderhalf
miljoen instructies per secon
de
De IntelliMouse Explorer
heeft een oplichtende rode
onderkant en een staartlicht.
Het rode licht dat door de
muis wordt uitgezonden
speelt een rol in de IntelliEye-
techniek, waarmee de muis
bewegingen worden gevolgd.
Het heen en weer bewegen
van het aanwijsapparaat kan
op praktisch elk oppervlak ge
beuren. Ie hebt dus ook geen
muismatje meer nodig om het
apparaat soepel te kunnen be
wegen.
Ook worden er niet langer
broodkruimels, stofdeeltjes en
papiervezels in het inwendige
verzameld, zoals met gewone
muizen wel het geval is. Deze
vervuiling zorgt bij de gewone
computermuis nogal eens
voor storingen.
De Explorer-uitvoering heeft
twee functieknoppen die de
gebruiker zelf kan program
meren. De muis krijgt een ver
koopprijs in de buurt van de
150 gulden. Er kornt ook een
model zonder extra knoppen,
dat rond de 110 gulden gaat
kosten.
Geïnteresseerden moeten nog
wel even wachten. De muizen
komen pas in september op
de markt.
PUZZEL
SW00RDRAADSEL
XJNTAAL:
4. puntig staafje; 7. boei; 10. waterstand; 12. mager; 13
'keTnoot; 14. asvaas; 15. voor (Latijn); 16. bazige vrouw; 17.
werk; 19. voegwoord; 20. muurholte; 21. gesloten; 22.
nal computer; 23. bosgang; 25. muzieknoot; 27. uitroep; 28
vïegtuig; 29. muzieknoot; 30. kledingstuk; 32. persoonlijk
33. gebak; 35. scheepsvloer; 36. hoeveelheid.
IC AAL;
'er in Siberië; 3. amfibie; 4. schrijfgerei; 5. voorzetsel; 6
'ling; 8 deel v.h. been; 9. hardhorend; 11. afdeling; 13
j<sel; 17. Europeaan; 18. bevel; 22 wandelplaats; 24. zwarte
1] 26 programmapunt; 30. knoros; 31. tennisterm; 33.
onlijk vnw.; 34. deel v.e. bureau.
sing van vrijdag:
ntaal:
tentie; 5. rondelen; 6 week, 8. nasi; 10. renet; 12. keten,
faal: l. Aarden; 2. tennis; 3. nieuw; 4. Irene; 7. Ernst; 9. Irak;
i'
