Gezond wonen in puur natuur
Een fuut is dol op zijn eigen veren
In Natura
Maan zeer waarschijnlijk
een stukje van de aarde
Postbezorging
rond Koninginnedag.
WOENSDAG 28 APRIL 1999
BEN APELDOORN
Het is een stuk waarschijnlijker
geworden dat de maan een stuk
van onze aarde is. Onderzoe
kers hielden altijd al rekening
met die mogelijkheid. Die ge
dachte is nu bevestigd door de
sinds enige tijd om de maan
cirkelende onderzoekssonde
Lunar Prospector (LP). Volgens
de sonde heeft de maan een
metaalkern met een middellijn
tussen 600 en 850 kilometer; de
massa daarvan bedraagt onge
veer drie procent van de totale
massa van de maan. Bij de aar
de is die verhouding tienmaal
zo groot: 30 procent van de to
taalmassa van de aarde zit in de
(metaal) kern.
„Uitgaande van de verhoudin
gen tussen de beide totaalmas
sa's van de aarde en de maan,
en die van hun kernen moet de
maan zijn ontstaan tijdens de
botsing van de aarde met een
groot hemellichaam in de be
gintijd van het zonnestelsel.
Dat hemellichaam zal ongeveer
even groot zijn geweest als nu
de planeet Mars is", zegt astro-
fysicus Alex Konopliv, verbon
den aan NASA's Jet Propulsion
Laboratory in Pasadena.
Bij de botsing smolten beide
hemellichamen voor een groot
deel samen. Rekenmodellen la
ten zien dat een grote hoeveel
heid materiaal het heelal werd
in geslingerd. Een deel daarvan
kwam terecht in een baan rond
de aarde en verdichtte zich later
tot wat nu de maan is.
„Volgens de rekenmodellen
kwamen ook delen van de me-
taalrijke kernen van de twee
botsende hemellichamen in de
(latere) maanmaterie terecht",
legt Konopliv uit. „De hoeveel
heid daarvan is in zekere mate
afhankelijk van de grootte van
het hemellichaam waarmee de
aarde in botsing kwam. Het
overgrote deel van alle metalen
zakte in de toen immers nog
geheel vloeibare hemellicha
men onder invloed van de toe
nemende zwaartekracht naar
de kernen." „In zekere zin kun
je dus uit de afmetingen van de
relatief kleine metaalkem van
de maan aflezen dat hij tijdens
een kolossale botsing moet zijn
ontstaan. Misschien zien we
nog het een en ander over het
hoofd, maar je mag aannemen
dat als aarde en maan tegelijk
als twee aparte hemellichamen
waren ontstaan, zoals tientallen
jaren lang een heel populaire
theorie was, de metaalkem van
de maan toch flink groter zou
moeten zijn geweest." Defini
tieve bevestiging van het op die
wijze ontstaan zijn van onze
maan is, denkt Konopliv, nog
slechts een kwestie van tijd.
„Om de precieze samenstelling
van de metaalkern te achterha
len, dus hoeveel ijzer, nikkel,
platina, iridium en goud het be
vat, zijn nauwkeurige, gelijktij
dige metingen van een stuk of
vijftien seismometers op het
maanoppervlak zelf nodig. Die
kun je met behulp van simpele
robots op het maanoppervlak
plaatsen", aldus Konopliv. „Als
de verhoudingen van die meta
len overeenkomen met die in
de metaalkern van de aarde,
dan lijdt het geen twijfel dat de
maan zo ontstond.
De muren en het dak van dit huis zijn voorzien van ecologisch isolatiemateriaal.
Op Koninginnedag, 30 april, zal er geen postbezorging
en geen buslichting plaatsvinden. In onderstaand over
zicht treft u de gewijzigde regeling aan.
Gepost vóór de buslichting op:
Streefdatum bezorging:
woensdag 28 april
donderdag 29 april
donderdag 29 april
zaterdag ï'mei
vrijdag 30 april
maandag 3 mei
Hebt u vragen over spoedeisende post zoals rouw
brieven, of over de bezorging rond Koninginnedag, bel
dan met PTT Post Klantenservice: 0800 - 0417 (gratis).
Het milieuvriendelijk wonen
rukt op. In speciale woonwin
kels kunnen mensen zich ori
ënteren op het gebied van 'na
tuurlijk wonen' met bijvoor
beeld lemen wanden, houten
bedden en lattenbodems, ma
trassen gevuld met natuurlijke
latex en vloerbekleding van si
sal.
In ecologische woningen wor
den kunststofproducten zo veel
mogelijk vermeden: het leeu
wendeel is gemaakt van uit de
natuur afkomstige materialen.
De toevoeging biologisch geeft
aan dat de materialen boven
dien op een milieuvriendelijke
wijze zijn verkregen,, en zonder
schade voor de natuur kunnen
worden gerecycled. Chemische
bestrijdingsmiddelen tijdens de
katoenteelt zijn bijvoorbeeld
verboden.
In steeds meer woningen wor
den de milieuvriendelijke pro
ducten toegepast. „Mijn klan
tenkring is gestaag aan het
groeien", zegt Marian van Has-
sel. Zij is meubelmaakster en
eigenaresse van de Bredase
ecologische- en biologische
woonwinkel Natuur in Vorm.
Antroposofen en mensen uit
de milieubeweging wisten de
weg naar mijn zaak al veel lan
ger te vinden, maar de laatste
tijd komen ook steeds meer
mensen met medische klachten
zoals allergieën over de vloer.
Die allergieën worden veroor
zaakt door bijvoorbeeld chemi
sche ofwel synthetische verf.
Schilderen met natuurverf kan
dit soort gezondheidsproble
men voorkomen", stelt ze.
De gedachte is dat de lucht die
langs synthetische verf strijkt,
positief wordt geladen. Deze
geladen lucht (de zogenoemde
ionen) houdt vervuiling langer
vast, waardoor allerlei schade
lijke stoffen in woningen ont
staan. Natuurverf daarentegen
zorgt voor negatieve ionen. In
natuurverf zitten uitsluitend
producten van Moeder Aarde
zoals lijnolie en natuurlijke pig
menten. Lijnolie wordt gemaakt
uit geperste zaden van de vlas
plant. En om verf te kleuren
worden pigmenten uit onder
meer bladeren, wortels en de
bast toegevoegd. Verkoolde en
gemalen dierenbeenderen zor
gen doorgaans voor een zwarte
tint, terwijl niet-alledaagse
kleuren zoals Perzisch rood,
oker en amber uit zand en klei
worden gehaald.
Ecologisch en biologisch wo
nen gaat echter veel verder dan
hier en daar een likje natuur
verf. Marian van Hassel: „Gips
platen voor wanden moeten
worden vermeden. Verstandi
ger is om zogenoemde Pavatex-
platen toe te passen, die uit af
val van naaldbomen bestaan.
Bij de verbranding van dit afval
komt een bindmiddel vrij,
waardoor je een soort hard
board krijgt. Door vervolgens
het materiaal met leem af te
werken, ontstaat een natuurlij
ke, vochtregulerende, geluid
dempende, milieuvriendelijke
en ademende wand."
De liefhebbers leggen daar
naast tapijt van bijvoorbeeld si
sal, kokos of wol op de vloer.
Ook slapen ze niet in een bed
met stalen binnenveren, maar
op een houten lattenbodem,
voorzien van bijvoorbeeld een
met natuurlatex of kokos ge
vuld matras. De gordijnen zijn
van biologisch geteeld katoen
of linnen gemaakt. Bovendien
zijn in de woning vrijwel alleen
houten stoelen, tafels, kasten
en zelfs lampen te vinden. Kort
om, kunststof onderdelen zijn
verbannen.
„Het hout is afkomstig uit spe
ciale productiebossen waar bo
men continu worden aange
plant. De katoen-, en vlasteelt,
waarvan linnen wordt gemaakt,
dient zonder gebruik van be
strijdingsmiddelen plaats te
vinden", vertelt Hassel. Ecolo
gisch en biologische woonpro-
ducten zijn niet alleen bij Na
tuur in Vorm te vinden; er zijn
ook gelijksoortige winkels in
Nijmegen, Amersfoort, Arnhem
en Rotterdam.
Ook de Vereniging Integrale
Bio-logische Architectuur (VI-
BA) uit Den Bosch, een samen
werkingsorganisatie van pak
weg 600 leden die duurzaam
bouwen en gezond wonen sti
muleert, houdt zich bezig met
ecologische en biologische
huisvesting. Daarvoor heeft de
VIBA het gehele jaar door een
hal ingeruimd waar liefhebbers,
tegen entreegeld van tien gul
den, bouwmaterialen kunnen
bekijken. „We hebben momen
teel plannen om ook natuurlij
ke woonproducten zoals tafels,
stoelen, bedden en matrassen
in onze tentoonstelling op te
nemen", zegt VIBA-directeur
Koos Timmermans. „Die pro
ducten en de bouwmaterialen
bepalen de voorwaarden waar
aan een gezond leefklimaat
moet voldoen: meer zonlicht in
huis, betere lucht, minder ge
luid en minder elektromagneti
sche straling."
Over de invloed van zonlicht,
lucht en geluid op het woonge
not is iedereen het wel eens;
maar menigeen fronst de wenk
brauwen over de effecten van
elektromagnetische straling.
Elektrische apparaten zoals een
computer en wekkerradio's ge
ven straling af, waardoor de mi
FOTO GPD
nuscule elektrische stroompjes
in ons lichaam negatief worden
beïnvloed. Er zijn onderzoeken
die dit verband als een india
nenverhaal bestempelen, maar
er bestaan ook rapporten waar
in wel degelijk een relatie is
aangetoond. Het standpunt van
de Nederlandse Gezondheids
raad is in elk geval duidelijk:
schadelijke invloed door huis
houdelijke apparaten is niet be
wezen. Sommige voorstanders
van ecologisch en biologisch
wonen zetten desondanks hun
wekkerradio iets verder van het
bed en slapen niet onder een
elektrische deken, zodat ze stra
ling zoveel mogelijk ontlopen.
Een enkeling gaat nog een stap
verder en houdt ook rekening
met zogenoemde aardstraling,
die diep onder de grond naar
boven wordt verzonden. Met
hulp van een wichelroede
wordt bijvoorbeeld nagegaan
waar een onderaardse water
stroming is. De straling van een
waterstroom onder de grond
zou een in de buurt gelegen
woning kunnen bereiken en al
lerlei medische klachten ver
oorzaken.
Ir. Atze Boerstra, directeur van
het Rotterdamse Ingenieursbu-
ro voor Arbo- en Binnenmilieu:
„Bepaalde voorstanders van
ecologisch en biologisch wonen
houden er twijfelachtige weten
schappelijk gefundeerde stand
punten op na. Over de elektro
magnetische straling ben ik
echter genuanceerder. Een een
duidige conclusie is weliswaar
niet te trekken, maar voorzich
tigheid is geboden. Asbest werd
in eerste instantie ook als on
schadelijk beschouwd, totdat
nieuwe onderzoeken de funeste
werking van dit materiaal aan
toonden."
Elders stond de wereld in vuur en
vlam, maar in de rietvelden was het al
leen een zachtrood ochtendlicht dat
op het wateroppervlak dreef. Een witte
wolk gleed er rustig in voorbij, achter
omgekeerde zilveren berken langs.
Plotseling brak echter dat spiegel
beeld. Zonder enig geluid vielen wolk
en berken in scherven uiteen en uit
het middelpunt van die stille chaos
dook een vogel op. Hij glansde als sa
tijn en toen hij zich schudde, rolden
grote waterdruppels van zijn beige en
bruine veren. Is het verwonderlijk dat
deze vogel vroeger 'satijnduiker' werd
genoemd? Tegenwoordig heet hij ge
woon 'fuut': een banale en nietszeg
gende naam in vergelijking met die
prachtbenaming van vroeger.
De vogel werd in het verleden echter
niet dienovereenkomstig behandeld.
Het waren niet alleen de kaken van de
snoek en de klauwen van de kieken
dief die hem bedreigden, maar boven
dien werd hem het leven vrijwel on
mogelijk gemaakt door de mens. Wan
neer we er ons van bewust zijn dat el
ke fuut dagelijks een half pond vis naar
binnen werkt, kunnen we het onze
waterlandbewonende voorouders
trouwens niet kwalijk nemen dat ze
deze visconcurrent met graagte de nek
omdraaiden. Toen zijn prachtige zil
verwitte borstveren in de mode kwa
men als versiering van dameshoedjes
en als materiaal voor kragen en mof
fen, was eigenlijk het doodvonnis van
de fuut getekend. Dikwijls is echter de
redding nabij, wanneer de nood het
hoogst is: de visserij ging op z'n retour,
terwijl modegrillen per definitie een
kort leven beschoren zijn. Natuurin-
stanties begonnen zich ervoor in te
zetten het imago van de fuut op te
peppen en bovendien schikte de vogel
zich naar de mens en ontpopte zich
als een uitgekiende cultuurvolger. Het
gevolg was dat de eens zo zeldzame
fuut een algemeen voorkomende vogel
werd, die we overal kunnen ontmoe
ten waar water is.
Wie kent hem niet, die ranke vogel?
Spits en puntig is hij, sjiek en kwiek:
het uiterlijk van een chevalier. Voor
zien van een snavel als een degen en 's
zomers getooid, als een middeleeuwse
ridder, met pluimen en franjes. En,
wanneer we hem eens goed bekijken.
met rode ogen. Terwijl ridders dikwijls
rode oogjes hadden om een andere re
den, zijn die van de fuut aangeboren
en uiterst functioneel. Want slechts in
de diepte van het water vindt hij zijn
tafel gedekt: vissen, salamanders, kik
kers, insecten, larven, kreeftachtigen
en waterplanten. De diepte heeft ech
ter één nadeel: het is er donker. Daar
om die ogen. Het rood ontvangt het
schaarse licht optimaal.
Naast al het watervoedsel consumeert
de fuut iets heel merkwaardigs: zijn ei
gen veren. Waarom hij dit doet is nog
steeds niet met zekerheid bekend,
maar waarschijnlijk bevatten de veren
allerlei vitaminen en voedingsstoffen,
terwijl ze bovendien de maagwand be
schermen tegen scherpe visgraten. In
de als braakballen uitgespuwde onver
teerbare voedselresten worden die ve
ren na verloop van tijd naar buiten ge
bracht, waarna er weer nieuwe wor
den ingeslikt.
Veertjes maken ook onderdeel uit van
wat jonge fuutjes als babyvoer krijgen
aangeboden. Ze smullen er gretig van,
die kleine gestreepte donsballetjes.
Verwend worden ze, niet alleen met
veertjes, visjes en vette insecten, maar
ook doordat ze in plaats van zelf te
zwemmen, mogen meevaren op de
brede rug van pa of ma. Dit meeliften
heeft, zoals alles in de natuur, uiter
aard een doel, en wel: ontkomen aan
de vraatzucht van snoeken, ratten en
andere vijanden. Voordat de jongen
ter wereld komen, dienen - zoals de
meesten van u bekend is - toekomstige
ouders enige arbeid te verrichten. Fu
ten doen dit heel artistiek. Hun balts is
van een bijzondere charme. Als inlei
ding op de paring geven man en
vrouw een schitterende balletuitvoe
ring ten beste. Als eikaars volmaakte
spiegelbeeld dansen en zwemmen ze,
op elkaar toe, van elkaar af. Ze richten
zich buik aan buik op en draaien,
zwenken en kronkelen. Soms duikt
een van de futen onder de ander door
om vervolgens loodrecht uit het water
op te doemen, waarna door de partner
een ineengedoken houding wordt aan
genomen, alsof hij geschrokken is
door de plotselinge spookverschijning.
Intussen worden over en weer telkens
waterplanten of algen aangeboden, als
symbolisch nestmateriaal.
Het is een fraai waterballet, dat de
paarbinding moet verstevigen, want
de eigenlijke paring vindt plaats op het
aan rietstengels verankerde of op vaste
bodem rustende nest. Het nest is een
drijvende burcht geworden en wordt
met fikse snavelhouwen verdedigd te
gen wie zich er ook maar iets te dicht
bij in de buurt waagt.
THEO SCHILDKAMP
PUZZEL
CRYPTOGRAM
HORIZONTAAL: 1. Hij wil graag bouwen, daarom gelooft hij het wel! (8); 5.
Zichtbaar terrein bij een conservenfabriek (8); 6. De eerste zuster is ziek
van de slaap (4); 8. Gevecht bij u in de vallei (4); 10. Vertrouwd met het be
zit (5); 12. Die soep is niet veel soeps (5).
VERTICTICAAL:1. Verheffende bezigheid (6); 2. Die kunstenaar kun je alles
wijsmaken (6); 3. Stuk voor stuk zijn ze één voor één sprookjesachtig (5); 4.
Met name de maten van een meisje (5); 7. Door een bewaker in het zeil ge
houden (5); 9. Vlug terug om contact te maken (4); 11. Thans op de thee
niet schadelijk (3).
Oplossing van dinsdag: 1. noga - argon - jargon2. gard - graad - aardig3.
mode - moede - gemoed4. neet - rente - extern5. kade - kader - rokade6.
step - speet - septet7. gein - inleg - heling8. ding - dingo - onding9. reep
- speer - expres 10. roer - order - droger
Gevraagd woord: JAGERSHOED.
REDACTIE MARCOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINCA 023-5
Gevaarlijke gifmix
Mengsels van bestrijdingsmiddelen en kunstmest in het
grondwater beïnvloeden het menselijk afweersysteem en dl 5
hormoonhuishouding, blijkt uit een Amerikaanse studie. W
ren Porter, toxicoloog aan de universiteit van Wisconsin in
Madison, deed vijf jaar onderzoek bij muizen en bekeek dri
gangbare landbouwchemicaliën: het insecticide aldicarb, h
herbicide atrazin en nitraatmeststof. Muizen kregen water
drinken met concentraties van deze stoffen. De blootgestel I
dieren ontwikkelden een ander immuun-, hormoon en ze
nuwsysteem. De effecten waren het duidelijkst, wanneer di 1
middelen in combinatie werden gegeven. Een mix landbot
gif geeft allerlei effecten op het endocriene systeem, waarb
klieren hormonen afscheiden in de bloedbaan. Deze verst<
ring kan de hersenontwikkeling van de foetus aantasten,
wrichting van de schildklierwerking kan bij mensen gevolg
hebben voor de ontwikkeling van agressie, de leervaardigh
en het immuunsysteem." Volgens Porter bewijst de studie
kinderen en ongeboren vruchten de meeste risico's lopen
de pesticide-kunstmest mix in het grondwater. „Er is veel
weinig aandacht voor reële biologische effecten van deze
mengsels die overal in de praktijk voorkomen. Toxicologen
beperken zich in hun onderzoek tot celbeschadigingen of
mutaties als gevolg van extreme doses chemische landbou I
middelen. Hierdoor geven ze een te mooie voorstelling var
werkelijkheid. Want kleine concentraties kunnen in wisselt
king met elkaar al gevaarlijk zijn."
Eerherstel buidelwolf
De Tasmaanse buidelwolf (Thyiacinus cynocephalus) bevc
ooit uitgestrekte gebieden in Australië en Tasmanië. Hij wt
voor het laatst in het wild opgemerkt in 1930. Het laatste
exemplaar in gevangenschap stierf in 1936 een eenzame do
in de dierentuin. De dieren werden uitgemoord door Austi
sche schapenfokkers, die de buidelwolf verantwoordelijk ai
ten voor het jagen op schapen. Ten onrechte, zo blijkt uit c
derzoek van wetenschappers vein de Universiteit van Tasm
nië. Anders dan de wolf waagde de kleine buidelwolf zich
aan prooien die groter waren dan hemzelf, en dus zeker nii
aan schapen. De wetenschappers leiden dit af uit het gebit
de buidelwolf. Zij ontdekten op de tanden vrijwel geen slijt
gesporen en diepe krassen, zoals bij wolven en hyena's. Vo
gens de wetenschappers voedde de buidelwolf zich hoofd2
kelijk met kleine prooien, van muizen tot possums. Al in It
waarschuwden zoölogen en biologen voor het dreigende u
sterven van de buidelwolf en zijn onterechte reputatie als
schapendoder. Tevergeefs. En toen vanaf 1887 een premie
werd uitbetaald voor elke gedode buidelwolf, was zijn lot d
nitief bezegeld.
Kevers gefopt
Amerikaanse wetenschappers hebben de chemische signa
achterhaald die ananaskevers de weg wijzen naar hun 'pro
De insecten worden aangetrokken door vluchtige stoffen d
worden verspreid door micro-organismen in rottend fruit.
Door dergelijke lokstoffen na te maken kunnen de belagen
massaal worden gefopt en in de val gelokt. Dit voorkomt sj
Ten met insecticiden. De ananaskever of Carpophilus hum
lis houdt niet alleen van sappige ananas, maar houdt het o
op dadels, citrusvruchten en suikerriet. De plaaginsecten
vooral toe in opslagruimten en tijdens internationale trans
porten. Onderzoekers in Peoria, Illinois, hebben drie miert
biële componenten geïsoleerd waar de kevers dol op zijn.
van de drie (pyrazine) was nooit eerder in de natuur aange
troffen. De bestanddelen, die in het lab nagemaakt zijn, bli
ken ook te werken als lokstof voor negen andere soorten si
kevers. De entomologen ontdekten verder dat mannelijke
kevers die bedervende waar op het spoor zijn, als reactie zt
ook aanvullende chemische lokstoffen uitscheiden. Deze z
genoemde feromonen roepen zowel mannetjes als vrouwt I
aan tafel. Maar voor de gefopte insecten, aangetrokken do l
synthetische lokstoffen, is het hun laatste avondmaal.
Mier bijt van zich af
Veel van de 9500 soorten mieren die er zijn blijken niet zo
drild te zijn als de harmonieuze aanblik van het leven in ee
nest doet geloven. Het mierenleven bestaat niet uit blind er
tevreden gehoorzamen aan de rol die het insect bij de gebo
te krijgt toebedeeld, zoals voedsel zoeken, graven, wachter
of oppasser bij de eieren of larven. Het bestaat eerder uit w
ken onder spanning en onderdrukking. Uit onderzoek van
prof. Laurent Keller van de Universiteit van Lausanne kurm
de afgebeulde werkmieren uit onvrede over hun lot in opst Qj
komen tegen de koningin. In nesten woeden dan ook vaak
re veldslagen, die gepaard gaan met massaslachtingen. Gro'C'
pen mieren vechten zich dan naar buiten om zelf eieren te J1
gaan leggen in een nieuwe nest in plaats van de koningin t(11
blijven dienen. Het gevaar voor opstanden is voortdurend v
aanwezig, omdat de werkmieren genen blijken te hebben c nêr
ze ertoe aanzetten zich voort te planten net zoals de koninji.
die zij dienen. Die vormt het middelpunt van het nest en le i.i
10.000 eitjes per dag. Maar de vrouwtjes vallen ook vaak ht n
broers aan, kennelijk om het percentage vrouwen in het ne"'
te verhogen. Met als gevolg dat het in een nest gonst van saui-
menzweringen, conflicten en veldslagen. Vele soorten hebfree
daarom zelfs 'politiemieren' ingesteld om de orde te hand! inti
ven. Zij doen dit door rebellen met giftige chemicaliën te b
sproeien, die dezelfde uitwerking hebben als traangas. qj
TEewiJL IKMEUTCÉ iV/Wib.
A werk, <sMTmemeer ca. f."
//jV EEM &AUETJE
StMN//
