Nederlanders gaan naar dokter met hun klachten
Gezondheid
Gek
'Machines zullen nooit de macht overnemen'
0
MAANDAG 26 APRIL 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023 J
Onlangs werd ik na een interview bekritiseerd vanwe
ge het vermeende gebruik van de term 'anonieme gek-
kenfabriek' en de zinsnede dat in het verleden 'gekken
naar Vogelenzang werden verwezen en de 'betere gek
ken' naar de RIAGG en de PAAZ'. Ik wilde in het inter
view juist tot uitdrukking brengen dat patiënten in de
loop van de tijd cliënten waren geworden, met respect
behandeld dienen te worden en niet zoals vroeger als
gek gekenmerkt en onheus behandeld.
De term 'anonieme gekkenfabriek' was evenals de ge
wraakte zinsnede van de hand van de journalist, maar
dat mocht niet baten. Het gebruik van het woord gek
werd mij aangerekend en wees volgens een brief
schrijfster juist op een gebrek aan respect bij mij. Later
sprak iemand van het cliëntenplatform mij erover aan.
Zij was ook niet gelukkig met deze woordkeuze. Die
werd als denigrerend ervaren.
Toen ik de vertegenwoordiger van het platform voor
hield dat de gekken beweging en de gekkenkrant uit
hun midden waren ontstaan en het woord gek dus ge
woon gebruikt zou moeten kunnen worden, legde ze
me uit dat het anders wordt beleefd. 'Als je over jezelf
praat als gek, is het van jezelf, je eigen keus', zei ze.
Een geuzennaam begreep ik. 'Als een ander over je
praat als gek, is dat beledigend en stigmatiserend',
voegde ze eraan toe.
Sindsdien let ik speciaal op de betekenis van het
woord gek en hoe het woord in het dagelijks leven
wordt gebruikt. Bij het lezen van de krant vond ik ver
schillende berichten waarin het woord gek voorkwam.
Het eerste bericht ging over de commissie die de Bijl
merramp onderzocht. De commissie sprak met de
hoogleraar psychiatrie van het AMC, Berthold Ger-
sons, over het posttraumatisch stresssyndroom waar
van naar verluidt veel bewoners van de Bijlmermeer
last hebben. 'Mensen die eraan lijden', zei hij, 'zijn
niet gek, het zijn geen mensen die stemmen horen'.
Het tweede bericht: de ultraloper Frenken heeft een
hond als trainingspartner en drinkt tijdens het lopen
van hele lange afstanden liters cola. Toch beweert hij
dat 'hij niet gek is, wel extreem'. Het derde trof ik in de
culinaire rubriek aan: de recensent was niet gek op de
hedendaagse trend van het fusion koken. En tenslotte
las ik in de berichtgeving over Kosovo dat Milosevic
een gek is.
Elke keer heeft het woord gek een andere betekenis. In
het eerste geval maakt de professor duidelijk dat er al
lerlei psychische stoornissen zijn waar je wel beroerd
maar niet 'gek' van wordt. Hij reserveert gek kennelijk
voor mensen die stemmen horen of waanbeelden heb
ben, psychotisch zijn. In het geval van de ultraloper
wordt 'niet gek' gebruikt om duidelijk te maken dat hij
over zijn gezonde verstand beschikt en weet wat hij
doet, ook al komt het nog zo extreem over. De culinai
re recensent maakt duidelijk dat hij niet houdt van het
combineren van verschillende keukens, niet op dit
soort kookkunsten is gesteld. En in het geval van Milo
sevic wordt met gek niet alleen de vraag wat de man
bezielt uitgedrukt, maar ook de verbijstering over zijn
wrede daden, over zijn onberekenbaarheid, geweten
loosheid en de uitzonderlijke kilte van zijn persoonlijk
heid.
In sommige gevallen is de betekenis van gek opwek
kend en vriendelijk - echt helemaal te gek - of mild
spottend - ik, zei de gek -, maar de hoofdbetekenis van
gek is volgens het groot woordenboek der Nederlandse
taal van Van Dale: iemand die aan zinsverbijstering
lijdt, krankzinnig is. Krankzinnig heeft volgens Van
Dale thans een ruwe klank, gek nog niet. Maar in de
nieuwe editie, die in september uitkomt, is dat vast wel
het geval. Is dat goed of is het al te gek? Wie het weet
mag het zeggen, maar pas op. Want één gek, schrijvers
dezes, kan meer vragen dan honderd wijze mannen
kunnen beantwoorden.
Robodoc Peter Go:
Kijkoperatie per robot waarbij het ziekenhuis in Nieuwgein samenwerkte met een kliniek in Brugge
Telegeneeskunde is langzaam in
opmars. De Nieuwegeinse chirurg
dr. Peter Go maakt als een van de
weinigen in Nederland steeds va
ker gebruik van de robotarm. Via
moderne telecommuncatiemidde-
len kunnen artsen in binnen- en
buitenland tijdens de operaties
meekijken en adviseren. Geldver
slindend geneeskunstje of nuttig
hulpmiddel van de toekomst?
De vergelijking met Walt Disney's
stripfiguur Wifiy Wortel, de uitvin
der van de meest bizarre appara
ten, werpt chirurg Peter Go (43)
van het St. Antonius Ziekenhuis in
Nieuwegein verre van zich. ,,Ik
ben helemaal geen uitvinder. Ik
las geen draadjes aan elkaar en
gebruik geen technologie waar
nog niemand van gehoord heeft.
Alles waar ik mee werk, zoals IS-
DN-lijnen, bestaat gewoon. Maar
ik kan me voorstellen dat er zo
naar wordt gekeken."
Peter Go is in Nederland inmid
dels enigszins bekend als Robo
doc. Hij dankt die bijnaam aan
zijn kijkoperaties met behulp van
de robotarm, een ingenieus Ame
rikaans apparaat van 80.000 gul
den, dat wordt aangesloten op de
endoscoop (kijkbuis voor galblaas
en liesbreukoperaties). Dat geeft
stabiliteit. Via een telefoonlijn en
beeldtelefoon kunnen artsen in
een ander ziekenhuis de operatie
'live' bijwonen. Ze kunnen advise
ren, ook vanuit het buitenland.
Hun kennis kan op afstand wor
den ingeschakeld, omdat ze via
een speciale ISDN-verbinding ge
woon kunnen meekijken. Dat
scheelt veel tijd.
Hij is geen techneut, al noemt hij
chirurgie een technisch vak.
„Maar met het toepassen van kijk
operaties dacht ik: waarom kun
nen we die niet aan de andere
kant van de wereld laten zien, dan
hebben anderen er ook iets aan.
Meekijken op afstand is educatief
en informatief. Je beschikt meteen
over advies of commentaar. Het is
een handig hulpmiddel."
Een van de eerste staaltjes van te
legeneeskunde in Nederland had
plaats in 1995. Het St. Antonius-
ziekenhuis in Nieuwegein stond in
contact met een ziekenhuis in Or
lando (Florida), waar een patiënt
aan een liesbreuk werd geope
reerd. Drie jaar geleden was er live
'operatiecontact' tussen het Anto
nius en het Lucasziekenhuis in
Brugge. Een chirurg in Brugge
voerde via een computergestuur
de robotarm een kijkoperatie uit
in de buik van een patiënt in
Nieuwegein. Vorige week was Go
de eerste die de robotarm bij een
kijkoperatie liet werken via een
stemkaart. Het apparaat reageert
alleen op de stem van de arts die
vooraf de stemkaart heeft inge
sproken.
Criticasters hekelen het futuristi
sche gehalte van dit soort technie
ken. Zij vragen zich af wat de we
tenschappelijke waarde ervan is.
Of ze zijn bang dat de patiënt
hierdoor steeds meer een 'ding'
wordt dat gerepareerd kan wor
den, wat de relatie tussen arts en
patiënt zou schaden.
Anderen vrezen de tijd dat de ope
ratiekamer louter wordt bevolkt
door schouderhoge robotjes in
plaats van door mensen van vlees
en bloed. Angst voor de techno
cratie, kortom. „Machines zullen
nooit de macht overnemen. Ze
zullen nooit mensen helemaal
vervangen," zegt Go. „Relatief
eenvoudige taken zullen verdwij
nen, maar er komt ander werk
voor in de plaats. Verpleegkundi
gen zouden actiever kunnen assis
teren bij een operatie. Er zijn wat
dit betreft overeenkomsten met de
computer: secretaresses vreesden
voor hun baan met de invoering
van de tekstverwerker. "Er is alleen
Zelftests zijn nog niet populair
Thuis zelf testen of je bloed
druk nog op het juiste niveau
zit. Of je cholesterol misschien
te hoog is. Of je niet te veel lood
in je bloed hebt. Zou er iemand
zijn die dat laatste zou willen
weten? En wie wil verder steeds
op de hoogte zijn van onver
moede kwalen? Dat zijn er niet
zoveel, zo blijkt. Meer dan tach
tig procent van de Nederlan
ders maakt zich bijvoorbeeld
geen zorgen over zijn choleste
rol. Toch zijn er tegenwoordig
veel mogelijkheden om thuis te
controleren of onderdelen van
je gezondheid nog in orde zijn.
In het buitenland is er nog veel
meer op de markt. Of Neder
landers er straks ook druk mee
in de weer zullen zijn, daar
wordt aan getwijfeld. „Ik denk
dat het beperkt blijft", zegt M.
Hagenzieker, voorzitter van de
apothekersorganisatie KNMP.
„Nederlanders zijn daar niet de
hele dag mee bezig. Die gaan
naar de dokter, als ze denken
dat er iets aan de hand is".
Er zijn wel een paar meest ver
kochte tests. De grootste groei
zit bij wat men noemt 'monito-
ringtests', apparaatjes die con
troleren hoe een bepaalde
stand van zaken is. De belang
rijkste zijn de test om bloedsui-
ker in de gaten te houden, en
om trombose-risico te contro
leren. Maar dat zijn toch vooral
tests die mensen gebruiken in
overleg met hun arts. Er zijn
ook tests die mensen op eigen
initiatief kopen. De meest po
pulaire in die branche is de
zwangerschapstest.
Schattingen gaan ervan uit dat
de verkoop van de 'zelfdiagnos-
tica', zoals zelftests ook worden
genoemd, in vijf jaar tijd (vanaf
1996 tot en met 2000) ongeveer
verdubbelt. Dat klinkt indruk
wekkend, maar het blijkt toch
voornamelijk te gaan over zelf-
testers voor diabetici. Een ver
klaring is dat steeds meer sui
kerpatiënten moderne zelftes-
ters gaan gebruiken.
Zelftests staan op het ogenblik
in de belangstelling omdat de
Raad voor de Volksgezondheid
en Zorg op verzoek van minis
ter Borst zijn gedachten heeft
laten gaan over nut en nood
zaak van deze huiskamerproef
jes. De adviseurs van de minis
ters hebben niet veel gevonden
om zich bezorgd over te maken.
Wel vinden ze dat er basisbe
scherming komen voor consu
menten, die dergelijke tests wil
len gebruiken.
Nederland hoeft zelf geen wet
geving te bedenken om deze
bescherming te regelen. Sinds
oktober vorig jaar is er een Eu
ropese richtlijn voor deze in-vi-
trodiagnostica. De Europese
richtlijn eist dat thuistests ge
makkelijk te gebruiken zijn. Er
moet rekening worden gehou
den met wat mensen kunnen
en met verschillen tussen ge
bruikers. Europa bemoeit zich
zelfs met het ontwerp van de
apparaatjes. Fout gebruik moet
onmogelijk zijn, het resultaat
fout begrijpen ook. Bovendien
moet worden verteld wat je
moet doen als er een verontrus
tende uitslag uit het thuislab
rolt.
Apotheker Hagenzieker vindt
dat mondelijke uitleg door een
deskundige in een apotheek
nodig blijft, hoe goed de bijslui
ters misschien ook zijn. Als
mensen voor het eerst ergens
aan beginnen, is alles lastig. Ze
moeten hulp kunnen krijgen tot
ze aan de test gewend zijn.
.Anders raken ze in paniek, en
dan heeft iedereen er meer el
lende dan profijt van", zegt hij.
In principe zijn er tests beschik
baar voor de meest uiteenlo
pende kwalen. Nieuwe komen
er aan. Op de markt zijn: een
HIV-test, een cholesteroltest,
een test op de ziekte van Pfeif
fer, op hepatitis B, op het con
troleren van de aanwezigheid
van alcohol en drugs, op de
aanwezigheid van lood, en op
de Helicobacter pylori, een bac
terie die ontstekingen in de
maag en op den duur maag
kanker kan veroorzaken. In al
deze gevallen moeten de ge
bruikers een beetje van hun
bloed afnemen om te zoeken
naar de aanwezigheid van be
paalde stoffen. De HIV-test
wordt beschouwd als een veel
belovende nieuwkomer. Be
paalde verwachtingen heeft
men verder van een test om de
bloedstolling te controleren,
een grieptest en een strepto-
coccen-A-test, die keelontste
king kan vaststellen. Bestaand,
maar hier niet echt verkrijg
baar, of nog in ontwikkeling,
zijn onderzoekjes naar allergie,
Veel seksuele klachten
Meer dan de helft van de patiënten die zijn genezen van zaac
balkanker heeft na behandeling seksklachten. Maar volgens
medisch onderzoeker Jean-Paul van Basten zijn die niet te he
leiden tot aanwijsbare lichamelijke gevolgen van de behande
ling. Het zou wel eens tussen de oren kunnen zitten, veronde
stelt Van Basten, die onlangs promoveerde aan de Rijksunive
siteit Groningen. „Over mannelijke seksualiteit en de rol van
testikels daarin leven veel mythen", zegt Van Basten, die met
gegevens van zijn onderzoek feitelijke informatie wil verscha
fen.
Patiënten die zijn behandeld met chemotherapie, al dan niet
gevolgd door een operatie, hebben vaker seksuele problemer
dan mannen bij wie alleen een testikel is verwijderd. Ook hee
een groot aantal patiënten andere klachten als gevolg van de
rhemotherapie: vooral over koude vingers en tenen door sch
le aan bloedvaten en tintelingen in de handen door beschad
ging van zenuwen.
Volgens Van Basten hebben juist kankerpatiënten door de dr
ging van een dodelijke ziekte grote behoefte aan intimiteit. B
yendien treft de ziekte mannen doorgaans op een leeftijd wa
in seks een grote rol speelt
maar meer werk voor ze geko
men."
Ander voordeel van de kijkopera
ties via telegeneeskunde is volgens
Go dat het beeldmateriaal kan
dienen als controle in geval van
schadeclaims. „Alles is vastgelegd.
Zo heb je materiaal in handen dat
kan dienen als bewijs van hoe een
operatie is uitgevoerd." Geen
overbodige luxe bij het toene
mend aantal schadeclaims vanwe
ge medische fouten, vindt hij.
Gaan alleen rijke ziekenhuizen in
rijke landen profiteren van deze
geavanceerde techniek? Uiteinde
lijk niet, zegt Go. „Door de tele
foonverbinding wordt dit juist
voor grotere groepen bereikbaar.
Beelden van uitstrijkjes uit India
kunnen bijvoorbeeld worden ge
seind naar Amerikaanse universi
teiten om te worden beoordeeld."
Wegen de kosten, ongeveer 80.000
gulden voor een apparaat dat wel
iswaar handig maar niet noodza
kelijk is, op tegen de voordelen?
„Het is absoluut veel geld. Ik zit
daar ook mee: waarom doe je dit
soort dingen terwijl je ook wacht
lijsten zou kunnen oplossen?
Maar het een sluit het ander niet
uit. Je moet de wachtlijsten oplos
sen én doorgaan met ontwikkelin
gen in je vak."
botverlies, vaginale schimmel,
prostaatkanker, en seksueeel
overdraagbare aandoeningen.
Het meest futuristische is wel
de DNA-chip, waarmee je erfe
lijke aandoeningen zou kunnen
opsporen. Maar dan weer niet
thuis, maar in een particulier
laboratorium, waar je op eigen
initiatief naar toe gaat.
Er zijn ook tests waarbij urine
het materiaal is waarin moet
worden gezocht. Dat wordt toe
gepast voor alweer mogelijke
zwangerschap, voor het contro
leren van de eisprong (om de
vruchtbare periode te weten),
voor mogelijke blaasontstekin
gen, voor het opsporen van
nierziekten en ook weer voor
diabetes. HIV-testen worden
ook nog via het internet aange
boden door particuliere labora
toria, die dan het bloedonder
zoek uitvoeren.
KRUISWOORD-MIN-EENNiet
het gevraagde woord invullen,
maar een woord dat bestaat uit
de letters van het gevraagde
woord in dezelfde volgorde min
1 letter. (B.v. Omschrijving 'die
renverblijf'. Antwoord zou zijn
'stal', maar ingevuld moet wor
den 'sta' of 'tal'. Welke van die
twee het moet worden, moet
blijken uit de kruisende woor
den.
HORIZONTAAL: 1. Rondrit; 5.
Vulkaan in Italië; 7. bliksem en
donder; 8. drietal; 9. prooi; 11.
streek; 14. waterplant; 16. geslo
ten; 17. groeistof; 18. strand bij
Venetië; 19. pel; 20. voordeel;
22. aardbeikleurig; 25. brilslang;
27. losse naad; 29. visgerei; 30.
insect; 31. groente.
VERTICAAL:2. Zwart paard; 3.
zeer buigzaam; 4. verbouwer; 6.
koker; 8. leervak op school; 9. HEINZ
diepte; 10. wijfjeshond; 12. deel
v.e. woord; 13. soort koekje; 15.
kanaal; 16. klank; 19. bewuste
loosheid; 21. wand; 22. suppor
ter; 23. hemelbrood; 24. lengte
maat; 26. fijn weefsel; 28.
brandstof.
Oplossing van zaterdag:Hori-
zontaal: 1. Jet; 4. dip; 6. aleer; 9.
csardas; 11. Po; 12. ski: 13. na;
15. slot; 17. kiek; 19. alk; 20. elk;
21. lies; 23. albe; 24. me; 25. lak;
27. Ur; 28. reistas; 32. skeet; 34.
set; 35. eik.Verticaal: 1. Ja; 2. tas;
3. merk; 4. dra; 5. pij; 7. last: 8.
edik; 9. collier; 10. snelbus; 11.
psalm; 14. akker; 16. oké; 18. iel;
22. slik; 23. akte; 26. asem; 29.
Est; 30. Ate; 3l.os; 33. ik.
Sigaren en pijp zijn volgens de Wereldgezondheid Organisatie i
minder schadelijk dan sigaretten. fo
Sigaar en pijp ook schadelijk
Het roken van sigaren en pijpen is net zo schadelijk voor d
zondheid als het roken van sigaretten. Wie sigaren rookt
een negen keer zo hoge kans op longkanker als niet-rokers
zegt de wereldgezondheidsorganisatie WHO maandag ger
In de tot nu toe omvangrijkste studie over de gevolgen van
en sigarenroken onderzocht de WHO, een organisatie va
Verenigde Naties, twaalfduizend mannen uit Duitsland,
den en Italië. Duidelijk bleek dat deze groepen minder
longkanker oploopt dan sigarettenrokers. Dat komt omd;
meestal minder tabak gebruiken en niet omdat hun tabak
der schadelijk zou zijn. aldus de WHO. Volgens de gez
heidsorganisatie is het nu tijd de wettelijke consequenti
trekken. Pijp en sigaar moeten op het gebied van reclameve
den, belastingen en gezondheidswaarschuwingen net zo.
handeld worden als de sigaret.
Plotse hartdood is erfelijk
Mannen van wie een van beide ouders aan een plotse hartd
('sudden death') is overleden, hebben een bijna tweemaal z
grote kans op dat lot als mannen van wie geen der ouders e
dergelijke dood stierf. Voor mannen van wie zowel vader al;
moeder een plotse hartdood stierven, is die kans zelfs negei
maal zo groot. Dat blijkt uit Frans onderzoek dat in het vakl
'Circulation' is gepubliceerd. Het is de eerste studie die laat
dat plotse hartdood ook erfelijk wordt bepaald.
De Franse onderzoekers volgden gemiddeld 23 jaar ruim ze
duizend mannen. In deze periode kwamen er 2.083 te overl
den, 118 van hen aan een plotse hartdood. Onder deze 118
mannen waren er 22 (18.6 procent) van wie één van beide c
ders een plotse dood was gestorven. Bijna 200 mannen ove
den aan een fatale hartaanval. Van de resterende 6.769 man
die niet aan een plotse dood of een fatale hartaanval overlei1
had maar 10.6 procent ouders die een plotse dood stierven.1
Mannen - en waarschijnlijk ook wouwen, maar deze zijn nic
onderzocht - van wie (één van) beide ouders een plotse har 1
dood zijn gestorven, zouden volgens de onderzoekers extra
moeten letten op zaken als overgewicht, hoge bloeddruk, te l
weinig lichaamsbéweging, een te hoge serum-cholesterolsp P
en roken.
Problemen door slijtage van netvlies zullen door vergrijzing toe
foto hans van
Aantal slechtzienden zal verdubbel
Het aantal ouderen dat slecht ziet zal de komende jaren ver
dubbelen. Nu al lijdt 20 procent van de ouderen aan Macul
Degeneratie (MD), een aantasting van.de gele vlek centraal
terin de oogbol. Door de vergrijzing zal MD sterk toenemen n
Dat verwachten oogartsen van het Academisch Ziekenhuis
megen St. Radboud (AZN). MD is slijtage van het netvlies. 0
derzoeken wijzen erop dat gezond eten groene groente en
fruit) het ontstaan van MD kunnen tegengaan.Roken vervijf o
voudigt daarentegen het risico. Sinds kort worden experimc n
le operaties uitgevoerd bij MD-patiënten. Daarbij maakt de t;
rurg het netvlies los aan de achterkant van het oog en draai' >y
naar voren. Zodoende krijgt de gele vlek een beter function!
rend stukje netvlies.
/eomm z£&tpar-/£ pcopzj&c
woectr vass aj. o/£/axjpsi/es&jd£
