'Werken in de nacht geeft een jetlag'
'Ik ben een enorm onrustig mens'
Melkveehouders koesteren imago
"ff
Economie
Beter slapen
ANP Algernon! Nnlerl.in
CPP Oe.iss,>, K-eide Pers
Kans op ongelukken in wisseldienst veertig maal groter
HEDE TANJA OLYSLAGER
gens het Centraal Bureau voor
Statistiek werkt 32 procent van
beroepsbevolking onregelmatig,
amigen werken alleen 's nachts,
leren doen wisselend dag-,
nd- en nachtdiensten. Ploegen-
>els zijn vanouds gebaseerd op
uitgangspunt dat de mens zich
de meeste arbeidsroosters wel
aanpassen. Toch wordt daarbij
een werknemer vaak meer ge-
gd dan hij lichamelijk aan kan. In
egendiensten wordt soms tot 400
[per jaar langer gewerkt dan in
■diensten. Dat zijn dan wel tien
rtig-urige werkweken extra.
zijn meer dan 700 manieren om
i ploegendienst samen te stellen,
meest voorkomende is zeven da-
een achturige dagdienst, twee
en rust, zeven achturige nacht-
nsten, twee dagen rust, gevolgd
zeven achturige avonddien
en ook weer twee dagen rust.
is niet bepaald een gezond
ster. Want wie volgens dit sche-
werkt, heeft volgens artsen on-
ioende tijd om uit te rusten. En
dat hij na twee dagen rust al
:r op andere tijden moet werken
de week ervoor, kan een werk-
mer met dit dienstrooster het ge-
I krijgen dat hij permanent een
ig heeft.
Veel dienstroosters staan haaks
het bioritme van de mens", stelt
iroloog Th.Tacke van het Streek-
enhuis Midden Twente in Hen-
vast. Hij is onder meer verbon-
aan de polikliniek voor slaap-
waakstoomissen. ,,Het bioritme
en interne klok, die onze natuur-
slaap- en waakcyclus regelt,
lichaam produceert onder in-
id van het zonlicht activerende
ionen. Dat houdt in dat je 's
rgens wakker wordt en je energie
oeg hebt om de dag te beginnen,
ivonds gebeurt het tegenoverge-
de. Als het donker wordt, neemt
aanmaak van activerende hor-
nen af. Het lichaam produceert
melatonine, een hormoon
ndoor mensen zich moe gaan
len en willen slapen."
looit een mens dit natuurlijke rit-
door elkaar door 's avonds en 's
hts te werken en overdag in bed
iggen, dan krijgt hij vaak het ge-
van een jetlag. Neuroloog Tac-
Veel werknemers tobben met slaapproblemen door nachtdiensten.
ke: Omdat het donker is geeft het
lichaam te kennen dat het tijd is om
te gaan slapen, maar in plaats daar
van moet het wakker blijven en
gaan werken".
Geen wonder dat meer dan de
helft van de mensen die in ploegen
diensten werkt, aangeeft dat ze
minstens eenmaal per week onder
het werk in slaap valt. Tacke: „Van
politiemensen bijvoorbeeld is be
kend dat ze soms indommelen als
ze 's nachts in hun auto voor een
stoplicht wachten. Ze schrikken
wakker als er achter hen wordt ge
toeterd".
Een ander probleem voor deze
werknemers is het slapen overdag
als ze uit de nachtdienst komen.
Onder invloed van het zonlicht pro
duceert hun lichaam immers active
rende hormonen, terwijl het eigen
lijk moe is van het werk. Daardoor
slapen we overdag minder lang en
minder diep dan 's nachts.
„Als 's ochtends de zon fel
schijnt, raad ik mensen die uit de
FOTO CPD WERNER RAUWERDINK
nachtdienst komen aan een zonne
bril op te zetten als ze naar huis rij
den", aldus de neuroloog. „Een
maal thuis is het beter om geen kof
fie meer te drinken en direct het
bed in te duiken. Je slaapt het best
als de slaapkamer goed donker is en
er zo weinig mogelijk daglicht naar
binnen komt. Want hoe donkerder
het is, hoe meer melatonine het li
chaam produceert. Zo val je eerder
in slaap."
Volgens een Amerikaans onder
zoek kan zeventig procent van de
mensen die in ploegendienst wer
ken echter moeilijk in slaap komen.
Gemiddeld slapen ze door de week
één tot twee uur en in het weekein
de drie tot vier uur minder dan hun
collega's die overdag werken. „Om
tijdens hun dienst wakker te blijven,
drinken ze vaak veel koffie en roken
ze flink. Om thuis toch in te kunnen
dutten, nemen ze vaak alcohol tot
zich. Onder de mensen die in ploe
gen werken, bevinden zich heel wat
alcoholisten. Het is gedrag dat er in
sluipt; wanneer je niet kunt slapen,
neem je een borrel. Maar dat kan
gevaarlijk zijn. Voor je het weet ben
je er aan verslaafd."
Op den duur bouwt een groot
deel van de werknemers met wisse
lende diensten een groot slaapte
kort op. Daardoor zijn ze overver
moeid, niet meer alert en maken ze
op het werk vaker fouten. Ook zijn
ze minder productief en doen hun
werk minder goed. De kans dat ze
bij ongelukken betrokken raken -
thuis of op het werk - is veertig keer
zo groot als bij mensen die alleen
overdag werken.
Ook het privéleven loopt niet be
paald op rolletjes door de wisselen
de diensten. Als ze af en toe een
weekeinde vrij hebben, hebben ze
vaak zo'n vermoeidheid opgebouwd
dat ze in een staat van uitputting
zijn, of op instorten staan. Het zal
dan niet meevallen de nodige
nachtrust te krijgen en ook nog eens
open te staan voor het gezinsleven
en andere sociale contacten. Het is
moeilijk om de vrije tijd af te stem
men op de kinderen, die dan mis
schien juist in bed liggen of naar
school zijn. Ook blijken deze werk
nemers moeite te hebben om een
bevredigend huwelijks- en seksle
ven met hun partner te hebben. Al
verdienen ze dertig tot veertig pro
cent meer dan collega's die overdag
werken, dan is hun werklust nog al
tijd lager en willen ze graag met die
collega's ruilen.
Bedrijven en instellingen kunnen
de slaperigheid van mensen in ploe
gendiensten verminderen en hun
productiviteit en 'werkbevrediging'
vergroten door het ploegenstelscl
aan te passen. Tacke: „Het is be-
Enkele tips om beter te kun
nen slapen na het werken in
ploegen:
- Doe twee uur voor de dienst
begint een slaapje om het
slaaptekort beter op te vangen.
- Probeert u zich op vrije dagen
voor u de avonddienst ingaat
alvast op het nieuwe slaap-
waakritme in te stellen. Blijf 's
avonds wat langer op en sta 's
ochtends wat later op.
Eet tijdens een bepaalde
dienst steeds op dezelfde tijden
om de interne klok van uw li
chaam een zekere regelmaat te
geven.
- Drink het laatste half uur van
de dienst geen koffie of andere
cafeïne-houdende dranken.
- Draag een zonnebril als u na
de nachtdienst naar huis gaat.
- Drink na het werk geen alco
hol als u overdag moet slapen.
- Probeer lawaai en andere sto
rende factoren zo veel mogelijk
uit de slaapkamer te weren.
- Zorg dat de slaapkamer koel
en pikkedonker is.
- Houd de hele week regelmati
ge slaaptijden aan. Sta altijd op
dezelfde tijd op en eet op regel
matige tijden.
Als de klachten omtrent het
slapen aanhouden, is het raad
zaam een arts te bezoeken.
BRON: Slaapkracht. door James
B. Maas. Uitgeverij Het Spec
trum BV.
langrijk om met de klok mee te rou
leren. Eerst dagdienst, dan avond
dienst en ten slotte een nachtdienst.
In de industrie is het vaak gebruike
lijk om drie weken achter elkaar
nachtdienst te draaien, maar dat is
te lang. Het beste is als deze dienst
hooguit drie nachten beslaat. Want
na drie nachten werken, krijgen de
meesten last van jetlag-verschijnse-
len. En dat moet je dus voorkomen.
Daarna is het belangrijk om een dag
of twee, drie vrij te hebben zodat je
weer goed tot rust kunt komen".
Ook is het volgens de Hengelose
neuroloog van belang dat er in de
werkruimte een goede verlichting is,
gelijkwaardig aan daglicht. „Verder
is het aan te raden om tijdens een
nachtdienst pauzes in te lassen. Bij
voorbeeld een kort tukje halverwege
de nacht. Als je even een half uurtje
slaapt, dan voel je je weer fit en kun
je weer uren vooruit."
orman van de
eehouders, Jan
Vogelaar.
FOTO cPD
Hoogste baas Delta Lloyd Hans-Eric Jansen heeft wereld als werkterrein
DEN HAAG MIKE BELINFANTE
IAG PEET VOGELS
iederlandse melkveehou-
is in alle rust en stilte uit-
eid tot een voorbeeld voor
'tale landbouw. Een be-
tak die redelijk ver-
>nd blijft van rumoer, geen
uproblemen heeft, een
iet met een gezond imago
en de boeren ook nog
oed inkomen verschaft,
het aan de voorman van
lelkveehouders Jan Cees
aar ligt, blijft dat zo. In
discussienota voor de
eehouders van LTO-Ne-
de werkgeversvereni-
van agrarisch Nederland,
voorzitter van de vak
melkveehouderij een
lijke visie voor de toe-
aangegeven. Milieu-
lelijk en extensief produ-
en de koeien zo veel mo-
zichtbaar in de wei. Voge-
AVaar ik voor pleit is dat
dig inspelen op de maat-
pelijke voorwaarden. Dat
ent dat we niet naar ver-
Jitensivering van de melk-
luderij moeten."
schrikbeeld is de Ameri-
melkveehouderij. Daar
megabedrijven met dui-
n koeien die altijd op stal
De grond rondom de
wordt gebruikt voor de
an voer voor de koeien en
Kt van de koeien dient als
htof. Bovendien is in de
igde Staten het melkgift-
gende hormoon BST toe-
in. Deze fabrieksmatige
van produceren zorgt
ten lage kostprijs en hoge
ngsten, maar ook tot de
datie van de koe tot een
pure melkleverancier.
„Die weg moeten we niet op
in noord-west Europa", vindt
Vogelaar. „Dat accepteert de
maatschappij niet". Vogelaar
pleit juist voor extensivering,
dus minder koeien per hectare.
Extensivering is ook noodzake
lijk om in de toekomst aan de
strenge milieu-eisen te kunnen
voldoen. De hoeveelheden
mest die de boeren op het land
mogen uitrijden, wordt tot 2008
steeds verder verminderd. De
melkveehouders moeten dus
meer land per koe hebben of
minder koeien gaan melken.
Ondanks de schaarser wor
dende ruimte in Nederland,
naast landbouwgrond is er toe
nemende vraag naar grond
voor huizen, industrieterreinen,
wegen en ook natuur, ziet Vo
gelaar nog genoeg mogelijkhe
den voor de melkveehouderij.
„De roep om meer natuur bij
voorbeeld kan heel goed sa
mengaan met de melkveehou
derij. Natuur is meer dan bos
sen en struiken. Weilanden ho
ren daar ook bij. Juist de wei
landen en de koeien bepalen
het beeld van het landschap."
Vogelaar is momenteel met
de toekomstvisie door het land
aan het trekken. Over een
maand zijn alle afdelingen be
zocht en kan er worden ge
stemd over de toekomstplan
nen. De betrokkenheid van de
melkveehouders is erg groot, zo
constateert Vogelaar verheugd.
„De melkveehouderij is een
goedgeorganiseerde sector en
de melkveehouders zijn erg be
trokken bij de bedrijfstak.
De hechte samenwerking kan
als voorbeeld voor veel andere
sectoren dienen. De grote zui-
velcoöperaties, waarvan de
boeren eigenaar zijn, zijn inter
nationaal opererende bedrijven
met een sterk management.
„De melkprijs is in Nederland
acht tot elf cent per liter hoger
dan in de ons omringende lan
den. Dat danken de melkvee
houders aan de zuivelindustrie,
die de melk verwerkt tot pro
ducten met een hoge toege
voegde waarde", aldus Voge
laar.
Vogelaar is het volstrekt niet
eens met de critici dat de co-
operatie een ondernemings
vorm is uit het verleden die niet
meer voldoet. De invloed van
de leden op de coöperatie zou
een slagvaardig beleid in de
weg staan. Bovendien zijn de
boeren te veel uit op een hoge
melkprijs voor zichzelf. Daar
door zou de coöperatie niet vol
doende geld overhouden om te
investeren in nieuwe producten
en markten.
„Het succes van de zuivelbe
drijven laat zien dat de coöpe
ratie een mooie ondernemings
vorm is met voldoende dyna
miek." De financiering is wel
een punt van aandacht voor
Vogelaar. „Ik vraag me wel af of
de boeren in de toekomst vol
doende geld kunnen genereren
voor de verdere groei. De op
bouw van merken en produc
ten kost erg veel geld, ik denk
niet dat dat alleen bij de boeren
te halen is. Een beursgang zie ik
echter niet gebeuren. Dat wil
een coöperatiebestuur niet vol
gens mij. Dan zijn de boeren al
le invloed kwijt."
De gevallen van BSE onder
melkkoeien de laatste twee jaar
hebben Vogelaar niet veront
rust. „Dat zat er in. Ik verwacht
de komende jaren nog wel een
paar BSE-koeien in Nederland.
Dat blijven echter incidenten,
structureel is er niets mis. Met
de voerfabrikanten zijn goede
afspraken gemaakt om te voor
komen dat er nog iets mis kan
gaan met het veevoer. Het sys
teem in Nederland maakt het
ook niet waarschijnlijk dat er
BSE-koeien door de mazen zijn
geglipt. Een boer met een BSE-
koe krijgt een adequate vergoe
ding voor de ruiming van zijn
veestapel. Daardoor komt de
boer nooit in de verleiding om
zijn beest stiekem te verkopen
ofte laten slachten."
De enige bedreiging voor de
melkveehouderij lijkt uit Brus
sel te komen. De Europese
Commissie wil af van de hoge
landbouwuitgaven, nu ruim 90
miljard gulden per jaar. Dat wil
men doen door de prijzen voor
de landbouwproducten te ver
lagen en de boeren te compen
seren met directe inkomens
steun. Voor de zuivelproducten
is een prijsverlaging met vijftien
procent voorgesteld. Ter com
pensatie zouden de boeren dan
een premie van 220 gulden pen
koe krijgen en nog 100 gulden
steun per koe van de nationale
overheid.
Voor de Nederlandse melk
veehouder. die veel melk uit
zijn koeien haalt, zouden de
voorstellen een fikse aderlating
betekenen. De premie per koe
weegt niet op tegen de prijsda
ling van de melk. Vogelaar sluit
echter niet uit dat de voorstel
len van de Commissie nog kun
nen meevallen.
De man van vijftig miljard let op ieder dub
beltje. En dat siert de hoogste baas van ver
zekeraar Delta Lloyd. „Ik heb als bestuurs
voorzitter een enorme verantwoordelijk
heid." En dan lachend: „Het is niet mijn ei
gen geld, weet je".
Mr. Hans-Eric Jansen is geen man die in
zijn ivoren toren heerst en verdeelt. Hij zit
het liefst in het veld, al blijkt dat in de prak
tijk een moeilijke zaak. Dat komt ervan als
je de wereld als werkterrein hebt.
„Mijn molen draait 24 uur per dag door.
Als ik niet kan bouwen aan nieuwe uitda
gingen, ga ik me zitten vervelen. Thuis re
laxen? Ja, dan ren ik met de grasmaaier
over het gazon. Mensen worden weieens
gek van me. Deze weken moet ik veel spee
chen. De teksten schrijf ik in mijn slaap",
aldus Jansen.
Hans-Eric Jansen werd 61 jaar geleden in
Eindhoven geboren als telg van een onder
nemende familie. „De vader van mijn moe
der had speelgoedfabrieken in Duitsland.
Mijn vader was ook ondernemend, al was
hij meer wetenschapper".
Vlak voordat de oorlog uitbrak, verhuis
den de Jansens naar Singapore, waar zijn
vader een bierbrouwerij moest leiden. Na
de inval van Japanners in 1942 moest het
gezin spoorslags Singapore achterlaten.
„We zijn toen, 24 uur voordat de Jappen de
stad binnenvielen, naar Batavia gevlucht.
En toen ook daar de Zero's overscheerden,
konden mijn moeder, zusje en ik ternau
wernood naar Australië ontsnappen. Mijn
vader werd opgepakt. Hij heeft de ver
schrikkingen in de kampen moeten door
staan."
De oorlogsjaren in Australië waren voor
de jonge heer Jansen geen straf. „Ik miste
mijn vader, maar de dagen op de farm wa
ren de gelukkigste van mijn jeugd. De fami
lie Jansen werd in 1946 herenigd en vertrok
naar Rotterdam. Hans-Eric kon moeilijk
aarden. „Ik vond het allemaal te beklem
mend". Hij vocht zich evenwel door het
gymnasium. Jansen bloeide later op toen
hij zijn dienstplicht als reserve-officier bij
de marine kon vervullen.
En zijn studieperiode in Leiden waar hij
rechten studeerde beschrijft Jansen als 'de
tijd van zijn leven'. „Als je toen een beetje
oplette, kon je in 2,5 jaar afstuderen. Maar
je moest wel de zes jaar volmaken". De
avontuurlijke student wist daar wel raad
mee. „Ik ben president van het NBBS ge
worden, dé studentenreisorganisatie van
die tijd. Op mijn 24ste gaf X leiding aan
1.000 man personeel. We konden als orga
nisatie over boten, auto's en vliegtuigen
beschikken En vanzelfsprekend moest ik.
snotneus die ik was, ook al die landen be
zoeken".
Die ervaringen kwamen Jansen later
goed van pas. „Als je destijds Leiden had
gedaan, dan koos je daarna voor een solide
functie bij de ABN. Shell of Unilever. Als ie
dereen naar rechts gaat, heb ik meestal de
neiging naar links te gaan. Zodoende kwam
Hans-Eric Jansen: „Mijn molen draait 24 uur per dag".
mttpi ntr.Mf.
ik, als jurist, bij een groep scheepswerven
terecht. Al mijn collega's waren ingenieurs.
Er werkte, bleek later, nog één andere jurist
bij het bedrijf: de president".
Jansen begon onder meer als directie-se
cretaris. „En ik wilde maar naar buiten. Het
veld in. Ik zat me kapot te vervelen. Toen ik
een keer een brief naar een bedrijf in Ant
werpen mocht brengen, heb ik meteen
mijn slag geslagen toen ik hoorde dat men
daar een baggermolen zocht. Heren, zei ik,
ik wil me er niet mee bemoeien, maar ik
kan leveren wat jullie zoeken. Zo verkocht
ik als broekie een machine van een paar
miljoen."
Het was het begin van een prachtige car
rière. „Ik heb voor alle bedrijven waarvoor
ik heb gewerkt (voor Pakhoed, SBM-off-
shore en zelfs voor de grote Amerikaanse
Citibank) de hele wereld overgereisd. Ik
was een half jaar getrouwd toen ik een gro
te deal in Egypte moest voorbereiden. Ik
zou een klusje van twee dagen worden, zei
men. Het was een wonder dat mijn vrouw
er nog was toen ik twee maanden later
thuiskwam."
Hans-Eric Jansen kijkt met voldoening
terug op zijn loopbaan. „Als ik het over
mocht doen, zou ik voor een eigen bedrijf
kiezen. Het is mooi als je kan zeggen dat je
voor vijftig miljard gulden zaken kan doen,
maar het zou me, geloof ik, meer voldoe
ning schenken als ik over vijf miljoen gul
den van mijn eigen bedrijf zou kunnen be
schikken". Die kans krijgt hij in de heifst
van zijn carrière. „Ik blijf tot april 2001 bij
Delta Lloyd. Dan is de nieuwe strategie vol
tooid."
Dat betekent niet dat Jansen in Wasse
naar stil gaat genieten. „Dat zou mijn dood
worden. Ik zit vol plannen. Ik ben jarenlang
directeur corporate-finance van de Citi
bank geweest. Die activiteit wil ik weer op
nemen. Bedrijven koppelen. Overnames
regelen. Mooi werk, maar dan voor me
zelf."
