Belangrijkste
conclusies van
Bijlmerenquête
Bijlmerenquête
Borst als zondebok voor falen van hele kabinet
Lessen
voor de
toekomst
Enkele reacties op 'Een Beladen Vlucht'
Voorzitter Meijer: Kok ontliep verantwoordelijkheid
DERDAG 22 APRIL 1999
gevallen titels
OPINIE
*ijAAG'Een Beladen Vlucht' is de titel van het rapport van
nquêtecommissie geworden. Aan deze vondst ging een
idje brainstormen ging vooraf. Dat leverde veertien bruik-
suggesties op. Onder de afvallers waren titels als 'De
dvlucht', 'AXG' (de code van de vlucht) en 'LY 1862' (het
imer van de vlucht). „Een Beladen Vlucht dekt eigenlijk al-
meent voorzitter Meijer van de parlementaire enquête-
jnissie Vliegramp Bijlmer. „De lading, de vlucht en de emo-
mplotten en theorieën
b tAAGBij het onderzoek naar de Bijlmerramp en de afwik-
ig daarvan heeft de commissie heeft in totaal 89 theorieën
ventariseerd. Ze werden bij de commissieleden onder de
lacht gebracht via de post, via e-mail en in gesprekken,
orie nummer 89 luidde dat het lozen van kerosine tot extre-
1 groei van de tulpen in de omgeving van Diemen heeft ge-
rt
di
jlmerpocket in oplage van 10.000
e' haag De paperbackversie van het eindrapport van de en-
lecommissie Vliegramp Bijlmermeer verschijnt in een opla-
an 10.000. Morgen ligt het boek, dat ongeveer vierhonderd
-ilzijden, telt voor 49,50 gulden in de boekwinkels. Vandaag,
f !e officiële presentatie van het eindrapport, zet Sdu Uitge-
lc het rapport op internet (www.sdu.nl). Het officiële eind-
2 iort op A4-formaat, zoals dat wordt aangeboden aan de
le ede Kamer, is zeer omvangrijk. Behalve de tekst zoals die te
.j nis in de pocket, zitten daarbij ook bijlagen (650 bladzij-
en een verslag van de verhoren (duizend bladzijden). Dit
;et kost een kleine 550 gulden.
'a
Ivocaat overweegt claim bij Staat
IERDAM Advocaat Van der Goen, die zich de afgelopen pe-
eals 'Bijlmeradvocaat' heeft opgeworpen, wil namens zijn
iti iten tegen de Staat der Nederlanden een schadeclaim indie-
De conclusies van de parlementaire enquêtecommissie
de vliegramp in de Bijlmermeer benadrukken de aanspra-
kheid van de overheid voor de gezondheidsklachten van
2 oners en hulpverleners, zegt hij. Van der Goen verwijst naar
passage in het eindrapport waarin de commissie stelt dat
igheid en onderschatting bij lokale en landelijke overheden
I ie gezondheidsklachten in aantal en aard uiteindelijk heeft
bo n toenemen'. Hij meent dat 'die zinsnede een claim veel
dl ;er maakt'.
den haag koos van wees
De eerste klap is een daalder waard,
moet het lid van de enquêtecommissie
vliegramp-Bijlmer hebben gedacht dat
gisteren naar kranten lekte dat de
commissie vooral minister Borst ver
antwoordelijk stelt voor de fouten in
de afwikkeling van de ramp. Niet pre
mier Kok, niet de ministers Jorritsma
of Netelenbos, maar mevrouw Borst
zou het meest te verwijten zijn.
De 'zeer nauw betrokken bron',
waarin ingewijden het PvdA-Kamerlid
Rob Oudkerk menen te herkennen,
heeft daarmee de toon gezet. Oudkerk
vindt Borst al jaren een veel te zwakke
minister van volksgezondheid. Tegelij
kertijd neemt hij zijn partijgenoten
Kok en Netelenbos en het WD-kop-
stuk Jorritsma in bescherming. Zij
hebben ook fouten gemaakt, maar bij
Borst ging het 'om mensenlevens', en
dat telt zwaarder.
Of het klopt wat Oudkerk zegt, is
niet meer van belang. Dat vandaag zal
blijken dat Jorritsma de Kamer 'onjuist
en onvolledig heeft geïnformeerd',
evenmin. Borst is beschadigd, en kan
als pispaal dienen voor iedereen die
vindt dat deze enquête niet zonder po
litieke gevolgen mag blijven. In' zo'n
klimaat kan Borst weinig anders dan
haar biezen pakken. De roep om poli
tieke slachtoffers is daarmee al voor
een deel vervuld en de kans dat ook
anderen dan Borst het veld moeten
ruimen weer een stukje kleiner.
Wie de enquête volgde, kon daaruit
al de conclusie trekken dat Borst het
zwaarder te verduren zou krijgen dan
anderen. Met name het verhoor van
het PvdA-Kamerlid Van Gijzel was
veelzeggend. Minister Jorritsma, die
tot dan toe het meest werd bekriti
seerd. had weliswaar de Kamer 'on
juist en onvolledig geïnformeerd', zij
had beter haar best gedaan dan ande
ren, aldus Van Gijzel. Daarmee werd
duidelijk dat die anderen, lees: Borst,
een groter deel van de schuld dienden
te dragen. Van Gijzel ging daarmee al
vrij ver als getuige.
Inmiddels is duidelijk dat ook ande
re bewindslieden een flinke veeg uit de
pan krijgen in het eindrapport. Zo
bleek al uit het verhoor dat premier,
Kok veel te weinig verantwoordelijk
heid nam in de afwikkeling van de
ramp. Klachten uit de samenleving
gingen langs hem heen, van coördina
tie van de werkzaamheden door hem
was geen sprake. Zijn excuus dat hij
maar een klein departement bestiert,
maakt geen sterke indruk.
Het maakt het lek over de rol van
Borst des te opvallender. Waar de po
sitie van de minister-president van dit
land op het spel staat, is de neiging tot
een afleidingsmanoeuvre natuurlijk
groot. Borst lijkt vooral te dienen als
zondebok voor een gedeelde schuld
van de gehele overheid. Het zou mooi
zijn als die gedeelde schuld ook ge
deeld beleden werd.
den haag gpd
j n den Doel plaatst voetnoot
oi iaag De parlementaire enquêtecommissie vliegramp Bijl-
ii meer is op één onderdeel na unaniem in haar bevindingen.
P imissielid Van den Doel (WD) heeft een voetnoot laten
ld isen bij de passage waarin de commissie kritiek uit op het
sc rnkerde' overheidsoptreden bij de afhandeling de ramp.
ens de commissie is 'eens te meer gebleken dat 'de' over-
niet bestaat'. Er was sprake van een 'rampbestrijdingsko-
een 'justitiekoker' en een 'gezondheidskokër'. Deze kokers
men vrijwel nooit bij elkaar, aldus de meerderheid van de
ijn imissie. Van den Doel meent echter dat de vragen over de
vi Derramp 'zich veelal ad hoe aandienden en zeer verschil-
ti Ivan aard waren'. Een integrale aanpak was daardoor vol-
ihem niet mogelijk.
'n Halve eeuw
naar de knoppen
En daar zijn we trots op'
Duizenden krokussen, tulpen en narcis
sen vieren dat we vijftig jaar zijn gewor
den Viert u met ons mee?
Open dagelijks t/m 19 mei
Van 8 00 tot 19 30 Kassas tot 18 00
Keukenhof
DE VLUCHT
Volgens de enquêtecommissie
was de jumbo op het moment
van opstijgen in goede techni
sche conditie. Het soms ge
brekkige onderhoud door El Al
had géén invloed op deze
vlucht. De commissie wijst ver
halen af als zou de 747 een an
dere route hebben gevolgd dan
uit de radarbeelden blijkt.
HET ONDERZOEK
De commissie noemt het on
derzoek door de Raad voor de
Luchtvaart onvolledig en op
pervlakkig. Door de betrokken
heid van Boeing en El Al bij het
onderzoek is onvoldoende
sprake geweest van onpartijdig
heid.
ONDER DE PET
De commissie noemt het 'on
aanvaardbaar' dat de luchtver
keersleiders op de avond van de
ramp besloten informatie dat
de El Al-jumbo gevaarlijke, gif
tige en explosieve stoffen bevat
te 'onder de pet te houden'.
GEZONDHEID
Er is 'een directe relatie' tussen
de gezondheidsklachten en de
ramp. Het trage functioneren
van de overheid heeft er voor
gezorgd dat het aantal gezond
heidsklachten van bewoners in
de Bijlmermeer en van hulpver
leners alleen maar is toegeno
men. Er zijn 13 en mogelijk
zelfs 29 gevallen van de zeldza
me auto-immunziekte en het
zogenoemde post traumatische
stress syndroom (PTSS).
LADING PAPIEREN
De overheid is te laks geweest
s indag 25 april tot 13.30 uur
;ens werkzaamheden aan het spoor is er zondag 25 april tot 13.30 uur geen treinverkeer
«fgelijk van, naar. of via Den Haag HS. Van Den Haag CS richting Zoetermeer Stadslijn en
!e hting Hofpleinlijn, en in omgekeerde richting, rijden er geen treinen. NS zet bussen in van
J! n Haag CS naar Delft, Zoetermeer Centrum West en Pijnacker en in omgekeerde richting.
Intercity's Amsterdam-Rotterdam rijden via een andere route en rijden naar Den Haag CS.
ernationale treinen rijden via een andere route en stoppen niet te Schiphol en Den Haag HS.
udt u rekening met extra overstappen en een extra reistijd van minimaal 30 minuten.
1st u van of naar Den Haag HS?
n 'ordt geadviseerd uw reis te Den Haag CS te beginnen of te eindigen,
d
I ist u tussen Den Haag CS en Rotterdam CS?
lordt geadviseerd gebruik te maken van omgeleide Intercity's, die twee keer per uur rijden,
ssen Den Haag CS en Delft rijden vier keer per uur snel- en stopbussen: tussen Delft en
tterdam rijden twee keer per uur stop- en sneltreinen.
pi ist u van Den Haag CS naar Zuid-Nederland of in omgekeerde richting?
tigers naar Eindhoven en verder wordt geadviseerd via Utrecht te reizen. Reizigers naar
Ida en Tilburg wordt geadviseerd met een Intercity naar Rotterdam te reizen en daar
rte stappen.
a 1st u van Den Haag CS naar de Zoetermeer Stadslijn of Rotterdam Hofplein of in
igekeerde richting?
zet vier keer per uur stop- en snelbussen in tussen Den Haag CS en Zoetermeer Centrum
en twee keer per uur tussen Den Haag CS en Pijnacker.
op:
X i zondag tussen 13.30 en 17.30 uur rijden nog niet alle treinen volgens het spoorboekje,
r informatie?
op Teletekstpagina 754, bel OV Reisinformatie 0900-9292 (75ct/min), raadpleeg Internet
tp://www.ns.nl) of haal de folder bij een NS-loket.
bij het zoeken naar de vracht
papieren. En El Al had meer
medewerking moeten verlenen.
De Rijksluchtvaartdienst en de
Economische Controledienst
hebben het belang van duide
lijkheid over de lading onvol
doende onderkend. Minister
Jorritsma heeft de Kamer on
juist ingelicht over verschillen
in de vrachtdocumenten.
RAMPBESTRIJDING
De rampbestrijding door
brandweer, politie en GG en
GD is snel op gang gekomen en
heeft goed gefunctioneerd. De
brandweer heeft verzuimd de
hulpverleners adequate be
schermende kleding te geven.
Er zijn 43 dodelijke slachtoffers
gevallen. Er zijn geen vermis
ten.
VERARMD URANIUM
Het is mogelijk dat 150 kilo ver
armd uranium uit het vliegtuig
door de brand is geoxideerd en
verspreid. De Rijksluchtvaart
dienst en ambtenaren van het
ministerie van VROM waren
enkele dagen na de ramp op de
hoogte van het uranium. Het
ministerie is 'nalatig' geweest.
COCKPIT VOICE RECORDER
De verdwenen cockpit voice re
corder is nooit teruggevonden.
De ramponderzoekers hebben
ten onrechte nooit aangifte van
de verdwijning bij de justitie
gedaan. Maar justitie heeft ook
op eigen houtje te weinig ge
daan om de CVR te vinden.
WITTE PAKKEN
De enquêtecommissie gelooft
niet dat er geheimzinnige
'mannen in witte pakken' zijn
geweest. Vrijwel alle meldingen
over mensen in witte kleding
zijn herleid tot hulpverleners,
technici of ongediertebestrij-
ders. Ook zijn nooit Israëlische
of Nederlandse geheim agenten
op de rampplek geweest.
den haag-gpd
Omslag van het rapport van de parlementaire enquête naar de vliegramp in de Bijlmer: Een Beladen
Vlucht. foto anp
amsterdam anp
Academisch Medisch Centrum
(AMC)
Het AMC is 'razend benieuwd'
hoe de parlementaire enquête
commissie tot de conclusie is
gekomen dat er een verband
bestaat tussen de vliegramp en
gezondheidsklachten van be
trokkenen. „Wij hebben daar
uitgebreid onderzoek naar ge
daan, maar afgezien van hon
derd gevallen van posttrauma
tische stressstoornis hebben wij
geen relatie kunnen vaststel
len", zegt een woordvoerder.
„De vraag is: waar zitten de
beste dokters, in Den Haag of
bij het AMC?" Het academisch
ziekenhuis heeft eerder gecon
cludeerd dat de voortdurende
aandacht over de vliegramp
voor veel ongerustheid en pa
niek bij betrokkenen heeft ge
zorgd, waardoor allerlei licha
melijke (stress)klachten konden
optreden. Maar een duidelijke
medische relatie tussen de
crash en ziekten is er volgens
het ziekenhuis echter niet.
GG&GD
Het was verstandiger geweest
direct na de Bijlmerramp een
centraal meldpunt voor medi
sche klachten te openen, zegt
voormalig GG&GD-directeur H.
Rengelink. Maar dat is wijsheid
achteraf, geeft hij toe. Renge-
ljnk liet de GG&GD anderhalf
jaar na de ramp een inventari
serend onderzoek onder huis
artsen uitvoeren naar gezond
heidsklachten en een eventuele
samenhang met uranium. Hij
blijft er bij dat de bevindingen
geen aanleiding gaven tot ver
der onderzoek. „We hebben in
de soort klachten geen patroon
kunnen ontdekken en konden
geen samenhang vinden met
het soort uranium waar we
toen over spraken."
Bijlmerbewoners
Bewonersorganisaties in de
Bijlmermeer zeggen in een eer
ste reactie op de conclusies van
de enquêtecommissie blij te
zijn eindelijk erkenning te krij
gen voor hun jarenlange klach
ten. „Het is wel triest dat het zo
lang heeft moeten duren", zegt
L. Wesseling van de Werkgroep
Vliegverkeer Bijlmermeer. De
vraag of er koppen moeten rol
len, vindt Wesseling niet zo be
langrijk. Interessanter is hoe de
overheid in de toekomst wil
voorkomen dat een dergelijke
ramp zich nog eens voordoet.
A. Bos van 't Klankbord, die
door de enquêtecommissie is
gehoord, noemt de erkenning
een klein stapje in de goede
richting. Hij is blij dat de com
missie de gezondheidsklachten
eindelijk relateert aan de ramp,
en hoopt dat de overheid de
conclusie niet alleen met spoed
overneemt, maar nu ook daad
werkelijk wat gaat doen aan de
medische problemen.
halve 'waarheidsvinding',
ook tot taak 'lessen voor de
toekomst' te trekken, zoals
voorzitter Meijer bij elk ver
hoor zei. Hier volgen enke
le belangrijke lessen die de
commissie in haar eindrap
port geeft.
er is een draaiboek nodig
voor grote luchtvaartonge
vallen: hoe te handelen en
hoe te onderzoeken. Ne
derland is te klein om zelf
standig onderzoek naar
zo'n grote ramp te kunnen
uitvoeren. Er zou een Euro
pese Raad voor Transport
ongevallen moeten komen.
Ook zouden internationale
afspraken gemaakt moeten
worden over de informatie
voorziening over het ver
voer van gevaarlijke stofFen
door de lucht.
een ramp eindigt niet als
de ramp is bestreden. Co
ördinatie en evaluatie na
afloop is nodig. De minis
ter-president moet direct
na een grote ramp een co-
ordinerend bewindsper
soon aanwijzen. Ook de
Tweede Kamer moet bij dit
soort onderwerpen haar
optreden beter coördine
ren.
in rampenplannen van lo
kale en regionale overhe
den moet meer plaats wor
den ingeruimd voor be
leidsscenario's, waarin pre
cies staat welke gevolgen
diverse rampsituaties heb
ben voor bestuurders en
hulpverleners. Er moet
meer toezicht komen op
het oefenen van rampen
plannen. Alle informatie
betreffende rampen moet
tot tien jaar na de ramp be
waard blijven.
de voorlichting na een
grote ramp moet open eer
lijk en tijdig' zijn. Het ach
terwege laten daarvan is
een teken van „een gebrek
aan maatschappelijk inle
vingsvermogen".
bij het begrip 'gevaarlijke
lading' moet niet alleen ge
keken worden naar de ge
varen voor de vluchtuitvoe-
ring, maar ook voor de vei
ligheid op de grond en de
volksgezondheid. Vracht
documenten moeten veel
nauwkeuriger de inhoud
van de lading weergeven.
In internationaal verband
moet een betere regeling
voor de vrachtdocumenta-
tie worden afgesproken.
bij rampen als deze moet
altijd een epidemiologisch
onderzoek volgen naar mo
gelijke gezondheidsklach-
den haag dineke v
hansdebruun
Diensten die langs elkaar heenwerken, ambtenaren
die cruciale informatie achterhouden, ministers die
geen greep op hun departement hebben en laks rea
geren. Het eindrapport van de parlementaire enquê
tecommissie Vliegramp Bijlmermeer levert het beeld
op van een falende overheid. „Iedereen doet binnen
zijn werkterrein wat-ie moet Öoen, en daar houdt het
mee op", stelt commissievoorzitter Theo Meijer
(CDA) bitter vast.
„Een betrouwbare overheid moet ten dienste staan
van de samenleving. Maar ik heb soms de indruk dat
men denkt dat de samenleving ten dienste staat van
de overheid. Dat is heel erg voor onze democratie,
voor ons staatsbestel." Als voorbeeld geeft Meijer de
manier waarop door de overheid de afgelopen jaren
is omgesprongen met de gezondheidsklachten van
hulpverleners en Bijlmerbewoners.
Die klachten zijn volgens de enquêtecommissie nooit
serieus genomen en dat mag de politiek, premier Kok
en minister van volksgezondheid Borst voorop, zich
aanrekenen. „Er is een directe relatie tussen de klach
ten en de ramp", stelt Meijer onomwonden. „Als die
ramp er niet was geweest, dan waren die klachten er
ook niet geweest. Je kunt niet blijven volhouden dat
Of mensen nu ziek zijn door de ramp, of dat alleen
maar denken, doet er volgens Meijer niet toe. „De
mensen in de Bijlmer willen onderzocht worden.
Bloed geprikt, onderzoekje, brief aan de huisarts voor
de verdere behandeling. Ze willen serieus worden ge
nomen." Minister van volksgezondheid Borst heeft
dat volgens de commissie op een verwijtbare manier
nagelaten.
„De trage reactie en de onderschatting van de klach
ten door de landelijke en lokale overheid, heeft de
klachten doen toenemen", stelt hij. Als de overheid
meteen open, eerlijk en volledig was geweest waren
veel problemen voorkomen. Dat die overheid haar
lesje lijkt te hebben geleerd, blijkt uit het optreden na
de legionella-besmetting in Bovenkarspel. „Daar is de
zaak meteen opengegooid. En er waren dan ook op
vallend weinig negatieve reacties."
De enquêtecommissie is in haar eindoordeel niet
zachtzinnig over de verantwoordelijke politici. Meijer
meent dat de diverse ministers in hun verhoren on
der ede zich vooral op hun formele verantwoordelijk
heden hebben beroepen, en hun maatschappelijke
verantwoordelijkheden hebben genegeerd. „Ik zeg:
mensen kom gewoon met alles naar buiten. Je bent
toch niet doof voor de signalen uit de samenleving?"
Alleen voor Jorritsma (voorheen minister van verkeer)
maakt hij een uitzondering. „Zij is de enige die daarin
zó naar de Kamer had mogen sturen.
De commissie verwijt vooral premier Kok dat hij zich
nooit actief bemoeid heeft met de coördinatie van de
afwikkeling van de ramp. „En de minister-president
zegt dan: ja, maar ik heb een klein departement en te
weinig ambtenaren. Kom nou toch!", smaalt hij. „De
mensen mogen verwachten dat de minister-president
alle betrokken ministers in het Torentje bijeenroept
voor een bespreking. Deze minister-president, en
overigens ook zijn voorganger (Lubbers - red.) had
den het begrip 'verantwoordelijke overheid' toch zo
hoog in het vaandel staan?"
Tijdens zijn verhoor zei Kok dat ministers noch Ka
merleden hem ooit hebben benaderd met het ver
zoek de touwtjes in handen te nemen. Maar volgens
Meijer heeft Kok niet de héle waarheid verteld. „Ik
heb meteen daarna de fractieleiders van de vijf grote
partijen opgebeld. Die hadden een heel ander ver
haal. In het rapport hebben we Koks uitlatingen en
de reactie van de fractieleiders naast elkaar gezet."
Meijers oordeel over de minister-president is hard:
„Je mag van de hoogstverantwoordelijke in het land
verwachten dat hij in een verhoor onder ede volledi
ge opening van zaken geeft." Meijer vindt dat in de
toekomst de minister-president zelf de coördinatie
bij zo'n ramp op zich moet nemen of daar één ver
antwoordelijke minister voor moet aanwijzen. Die
