Verboden liefde
Tijheid is
aamheid
ert'Appie' Baantjer
ifj: werken
jgben ik druk bezig. Toen jk 70
nog lezingen, maar daar ben ik
t, Maar schrijven blijf ik tot de
jiijn geest versluiert. Ik ben altijd
«eest die flink in de weer is ge-
i® van calvinistische huize, dus
die de Lieve Heer mij geeft zo-
jte laten gaan, dat vind ik zonde,
idag begint met het uitlaten van
h, imijn krantje rijd ik naar het IJs$
d iind het heerlijk om zo'n ander
en wandelen. Als ik dan thuiskom
moe - lichamelijk, niet geeste-
K iachter mijn scherm. Tegen het
boek trek ik zo'n tien pagina's
tjX-ect dan hoe het afloopt en word
dood ga voor ik dat op kan
i vijven moet ik stoppen, want
dl niet fris meer. 's Avonds is er tijd
Ije of een borreltje. Ik ben al 75,
op mezelf letten. De meeste
mijn leeftijd doen niet veel
ik ben nog bezig. Gisteravond
nu up SBS6 en vorige week zat ik op-
anasplit. En ik doe nog dingen
Appie Baantjer is de hele dag druk bezig. foto gpd roland de bruin
voor liefdadigheidsinstellingen - laatst nog
voor gehandicapten die graag met een boot
je varen.
Word nooit een bekende Nederlander,
want je weet niet waar je blijft, iedereen trekt
aan je. Maar ik houd altijd even een kleine
pauze tussen twee boeken, en die vul ik met
allerlei tics van mij, van die afwijkingen die ik
koester, zoals de treintjes in mijn tuin."
boek in huis halen is fantastisch.
een klant in mijn antiquari
aat ik hem benijdde. De man
iNader tot U, voor mij het mooi-
i geschreven, en liet zich ontval-
iet nog nooit gelezen had. Onge-
li! hij dat ik chargeerde of dat ik
toen ik het zei. Maar ik wist
ifte dat boek inhield, en ook dat
ie ervaring waarin het boek zich
k ist aan je openbaart zich nooit
ilt. Hij zou binnen een half uur,
oc schien die ervaring opdoen. Ui-
jdenswaardig.
il als Proust zegt, het gevoel dat
I geuren die in boeken worden op-
j i van de fysieke wereld overtref-
ig goed boek overstijg je al lezende
'j, teld. Je transcendeert om uitein-
M komen op een plek waar het be-
iVan Casanova's Venetië tot de
5 beid. Ik denk dat de kiem voor
li ie al op jonge leeftijd moet wor-
wil je zo'n afficionado worden
boek als De Kleine Isar van Ber-
ras gefundenes fressen voor de
iieke jongeling die ik was. Nader
een eyeopener van formaat. En
veel meer resulteerde tijdens
Piet van Winden met een aantal van zijn liefdes, foto henk bouwman
mijn studie in een pathologisch lees- en
koopwoede. Een heel gelukkige periode in
mijn leven. Die luxe kan ik me niet meer ver
oorloven. De dagelijkse praktijk verhindert
me gewoon om negenhonderd bladzijden
Voskuil te lezen als.er net zoveel pagina's
Cervantes op me wachten. Dus ik houd me
bij de zwaar ondergewaardeerde toppen van
de wereldliteratuur als alle neuzen richting
Palmen wijzen, en lees de memoires van Ca
sanova."
soning. In Afrika komt het veel voor dat een
totfamilie in een klein rond hutje van leem
stro woont. De onderlinge betrokkenheid
izo groot dat je je pink maar hoeft op lich-
iedereen trekt daar conclusies uit
inds e Tweede Wereldoorlog is de Neder-
bndse samenleving drastisch veranderd. De
wnvikkkelingen sinds de vijftiger jaren vor-
:n een onontwarbare kluwen van oorza-
i en gevolgen. Kort na de oorlog bestond
g steeds een uiterst normatieve, verzuilde
tatschappij. Gelovig of niet: 'Wat God
.eft samengebracht schelde de mens niet'
pld algemeen. Op jezelf wonen was boven-
en asociaal, want er was woningnood. Niet
leen liefde, maar ook gebrek aan daken be-
orderde samenwonen.
Vanaf de zestiger jaren werden normen en
trden flink door elkaar geschud. De
tst van de pil moet hierbij zeer vrucht-
r zijn geweest. Ongewenst kinderen krij-
en dus gedwongen samenwonen over-
ini je minder. Gezin onder één dak werd
tder vaak een ongelukje en meer een keus
je kon uitstellen. In vergelijking met de
tiger en zeventiger jaren is nu trouwen en
eerste kind krijgen met een jaar of vijf
itgesteld. Opleidingen zijn langer. Toene-
nend belang wordt gehecht aan de kwaliteit
tan de partner, hand in hand met een gerin
gere neiging het eigen welzijn ten gunste van
et samen blijven aan de kant te zetten. Het
total echtscheidingen verdrievoudigde. Het
«d van het beëindigen van een relatie is
tak vermengd met het gevoel eindelijk vrij
i zijn in eigen huis. Natuurlijk wel in je
ooie eentje.
Toch maar weer een partner? Maar dan
"el op afstand. Er schijnt nog ruimte in Ne
derland: er wordt gebouwd alsof veel men-
nog onder golfplaat wonen. Bouwen
r eenlingen, deels. Veranderde opvattin-
over gezin en samenwonen, in samen-
ig met een sterk toegenomen welvaart ge-
ruimte aan degenen die er voor kiezen
en te wonen.
Gaat het op zichzelf wonen nog verder toe
nemen? Wie weet, een beetje misschien. Sa
menwonen is nu eenmaal gedeeltelijk 'biolo
gisch bepaald': de aard van het beesq'e. Wie
in een hunkerbunker woont zal toch wel re
gelmatig piekeren over een gezelliger alter
natief. Vrijheid, blijheid. Maar volledige vrij
heid is volmaakte eenzaamheid.
Romeo en Julia: liefde is vaak sterker dan welk verbod of gebod dan ook.
foto archief
Geen liefde zo zoet als verboden liefde. De kleeft nog steeds iets dubieus. Homo's mo-
prikkelende spanning en de vlinders in de gen niet in de kerk trouwen en mannen die
buik. terwijl de eigen partner van niets met een oudere vrouw in de echt treden, kun
weet... Maar niet elk verbod is zoet: Romeo je niet serieus nemen. Huwelijken van adel
en Julia moesten hun liefde met de dood be- lijken met niet-adellijken liggen nog steeds
kopen. En wat te denken van een vader die gevoelig (kroonprins Willem-Alexander
zijn uitgehuwelijkte dochter, die
haar hart had verloren aan een
jongen uit een andere cultuur,
op straat neerstak?
Sommige soorten 'liefde' zijn
verboden uit noodzaak, om be
trokkenen in bescherming te ne-
Charles en Camilla,
een verboden liefde
die door de jaren
heen stand heeft ge
houden. foto ap
ILLUSTRATIE INGRID lOUSTRA
HERMAN DIENSKE
bioloog en etholoog
I don't care wat they say: if you
haven't been stalked, you haven't
been loved, zo luidt een grapje
op internet. Maar stalken kan
extreme vormen aannemen.
Stalking (een Engelse jagersterm
voor het besluipen van wild)
wordt inmiddels gedefinieerd als
het opzettelijk, kwaadwillig en
herhaaldelijk volgen en treiteren
van een ander, zodat dit die persoon schade
en emotioneel leed toebrengt.
Deze obsessieve liefde vraagt om een ver
bod, een actief ingrijpen van politie ert justi
tie, vindt Tweede Kamerlid Boris Dittrich
(D66), zelf slachtoffer van stalking. Een wets
wijziging dat dit gedrag als misdrijf defini
eert, moet het in Nederland mogelijk maken
de daders te vervolgen, hen te veroordelen
tot gevangenisstraf van maximaal drie jaar,
waarbij voorlopige hechtenis mogelijk is.
Dittrich hoopt dat zijn wetswijziging op 1 ja
nuari 2000 in werking treedt.
Maar beperkingen zijn er ook voor gelief
den die niemand - met opzet - tot last zijn.
Zo mochten we eeuwenlang niet
trouwen dwars door rangen,
standen en godsdienst heen,
mochten we huidskleuren niet
mixen, niet van de eigen sekse
houden en geen overspel plegen.
Op dat laatste staat in België nog
steeds een geldboete.
Alleen de liefde tot God was
vrij. Die liefde was zelfs voorge
schreven, een heilig moeten. Het
verzaken van die plicht heeft tot
vele vormen van geweld geleid.
Dat liefde vaak sterker is dan
welk gebod/verbod dan ook, De 'verboden' liefde
blijkt uit Shakespeares Romeo en van Willem Alexan-
Julia - nog volop gespeeld en der...
verfilmd en de musical-versie
van dit dramatische liefdesver
haal, West Side Story uit 1961.
Ook Truffauts La femme d'a coté
(1981) verhaalt van een onmoge
lijke liefde. Maar in alle gevallen
lopen deze liefdesaffaires slecht
af. Bij Romeo en Julia, Tony en
Maria omdat hun families rivali
seren, bij de Franse gelieven
(prachtig gespeeld door Gérard
Depardieu en Fanny Ardant)
omdat ze getrouwd zijn en hun
liefde daarom onmogelijk is.
Sterven lijkt de enige uitweg om
elkaar trouw te blijven. Ardant
schiet Depardieu dood tijdens
een heftige vrijpartij en jaagt ver
volgens zichzelf een kogel door de kop. Ze
worden naast elkaar begraven en op de graf
steen staat, toepasselijk: 'Ni avec loi, ni sons
toi' (Niet met jou, niet zonder jou). De be
trokkenen kunnen er zelf niet meer van ge
nieten, van deze geheime, broeierige en ver
boden liefde, maar mooi was het.
Liefde is anno 1999, op de valreep van het
derde millennium, nog steeds aan regels -
hoe onzichtbaar soms - gebonden. De ideale
partner is min of meer voorgeschreven. De
man kiest over het algemeen nog steeds een
vrouw die iets jonger en iets kleiner is, en het
liefst uit de eigen, sociale groep. De vrouw
kiest een grotere man die iets ouder is en
meer verdient. Kleine afwijkingen van de re
gels worden oogluikend toegestaan. Sancties
zijn er niet echt, hoewel sociale uitsluiting
nog steeds een probaat middel kan zijn.
Aan een relatie tussen mensen die in leef
tijd meer dan tien jaar van elkaar verschillen,
voor Emily Bre-
mers.
foto gpd edwin
smulders
moest zijn burgervriendin Emily
op de 60-ste verjaardag van zijn
moeder via de achterdeur naar
binnen loodsen) en een donkere
bruidegom met een hoogblonde
bruid zijn nog zó ongewoon in
een dorp, dat ze volop de aan
dacht trekken.
Wie heeft baat bij deze, vaak
met onzichtbare inkt geschreven
regels? De moraalridders: de
kerk, de staat, de machtigen der
aarde. De liefdesvoorschriften
worden nodig geacht om
machtsverhoudingen te besten
digen en orde en rust te handha
ven. Bovendien moet zo het
voortbestaan van de menselijke
soort worden gegarandeerd.
Sommige mensen hebben vanwege ge
boorte en afstamming extra pech: kroon
prinsen en -prinsessen bijvoorbeeld. In de
wet staat dat zij een aantal dingen niet mo
gen. Trouwen met iemand met de 'verkeer
de' godsdienst bijvoorbeeld. Of trouwen met
een eerder getrouwde man/vrouw. De ver
boden in de wind slaan, kan enorme gevol
gen hebben.
Zo gaf Edward de achtste de Britse troon
op door in 1937 met zijn geliefde Wallis
Simpson te trouwen. Hij deed haar een aan
zoek nadat ze al jaren een (min of meer ge
heime) relatie hadden. Dat gebeurde nogal
indirect. Edward vroeg zijn Ame
rikaanse minnares een staatsdi-
ner bij te wonen en legde uit dat
hij wilde dat ze erbij was omdat
„vroeg of laat, de toekomstige
minister-president moet kennis
maken met mijn toekomstige
echtgenote." Wallis - nog steeds
getrouwd met haar tweede echt
genoot - antwoordde dat ze on
mogelijk konden trouwen, maar
Edward zei: „Ik regel dat liefste,
je zult het zien." Hij deed dat in
derdaad en leverde voor dit hu
welijk uit liefde zijn kroon in.
Zijn broer Albert werd koning en
Edward leefde vervolgens nog
lang en gelukkig in Frankrijk met
zijn Amerikaanse vrouw.
Dit Britse liefdesverhaal kent
een eigentijdse versie met een
minder gelukkige afloop. Kroon
prins Charles trouwde met de
veel jongere Diana, maar hield
van Camilla Parker Bowles, een
vrouw van zijn eigen leeftijd, die
op haar beurt getrouwd was. De
populaire Diana, innimiddels
gescheiden, verongelukte in
1997 met haar steenrijke playboy
Dodi, en begin dit jaar durfde
Charles zich voor het eerst in het
openbaar te vertonen met zijn
Camilla. Deze verboden liefde
had door de jaren heenstand
gehouden. En Charles weet zich inmiddels
verzekerd van twee troonopvolgers. Hoewel
de Anglicaanse bisschop onlangs zei geen
bezwaar te hebben tegen een nieuw huwelijk
- de prins is immers weduwnaar - is het nog
maar zeer de vraag of het daar ooit van
komt.
Van de onzin van strikte liefdesverboden
zijn veel mensen - op een enkele hardnekki
ge uitzondering na - inmiddels doordrongen.
Maar als er in het volgende millennium een
wezentje op aarde landt die er vreemd uitziet
en een andere taal spreekt, zullen we snel in
onze oude fouten vervallen. De Marsmanne
tjes en -vrouwtjes die het met aardlingen
doen, zullen de Romeo's en Julia's van het
foto mario nap
La Belle Otero (1868-1965), een van de
laatste courtisanes uit Frankrijk over haar
minnaar Aristide Briand: 'Hij was lelijk, dik
en slecht gekleed. Soms zaten er nog resten
van zijn omelette op zijn vest en waren zijn
nagels zwart, maar hij fascineerde me zoals
geen man mij nog heeft gefascineerd. Hij
was al vijftig jaar toen hij 's morgens, voor
het zonnegloren, nog acht keer met me
naar bed ging'.
Carl Gustav Jung (1875-1961): 'De garan
tie voor een goed huwelijk is de toestem
ming om ontrouw te mogen zijn'.
Mata Hari (1876-1917), van wie wordt ge
zegd dat ze nooit geheel naakt danste om
dat McLeod, haar minnaar, door zijn lief
desbeten haar tepels ernstig had bescha
digd: 'Ik heb nooit goed kunnen dansen.
De mensen kwamen naar me kijken omdat
ik de eerste was die mezelf naakt aan het
publiek durfde te vertonen'.
Jacob Israël de Haan, schrijver en dichter
(1881-1924): 'Vrouwen zijn altijd veel trou
wer dan mannen, daarom zijn ze ook veel
vroeger oud'.
J.C. Bloem, dichter (1887-1966): 'Er zou
een interessant essay zijn te schrijven over:
mode en liefde. Ik bedoel met mode na
tuurlijk niet kleding, hoewel deze er mis
schien ook enigszins de uitdrukking van is.
Ik bedoel: de gestalteverwisselingen der
liefde in de loop der tijden. Om niet langer
dan anderhalve eeuw terug te gaan: het te
ringachtige smachten der romantische
meisjes, de komische kuisheid der Victori
aanse ega's, de overmatige ernst der eerste
geëmancipeerden, de losgeslagenheid van
de moderne vrouw. Men merkt dat ik alleen
maar over vrouwen spreek: de man is zich
zelf veel meer gelijk gebleven'.
T. S. Eliot, dichter (1888-1965): 'Als gelijke
affectie niet kan bestaan, ik zeg het boud:
laat mij dan degeen zijn die 't meest van je
houdt'.
Mae West (1892): 'Liefde overwint alles,
behalve armoede en kiespijn'
volgende millennium zijn.
CAROLINE VAN OVERBEEKE
Duitse Emmi aan Adolf Hitler (1889-1945):
'Lieve Führer Adolf Hitler! Een vrouw uit
Saksen wil graag een kind van je hebben.
Dat is mijn grote wens, waarvan ik de ver
wezenlijking met mijn ganse hart nastreef.
Ik leg hem je vol vertrouwen voor ter ken
nisname en wens je voor de verwezenlijking
ervan een stil en rustig uur. O, lieve, harts
tochtelijke man, goedhartig wolfje. Schrijf
me toch eens, ik kus de vier letters van je
voornaam en doe daarbij mijn jak open, zo
dat je kunt voelen hoe ik je bemin. Meer
kun je niet van me verlangen. Heil, Adolfje!'
Gerard Reve, schrijver (1923): 'Liefde. Geen
Liefde. Ouder worden. En dan de dood'.
Marcello Mastroiani, acteur (1924-1998):
'Liefde is een tijdelijke blindheid voor de be
koorlijkheden van andere vrouwen'.
Marilyn Monroe, actrice (1926-1962), over
haar eerste man, Arthur Miller: 'Hij zat daar
maar en hield mijn grote teen vast en we
keken in eikaars ogen'.
Jan Cremer, schrijver (1940): 'De vrouw is
slechts een tijdverdrijf, gebruik daarvoor het
onderlijf'.
Jan Kuitenbrouwer, publicist en journalist
(1949): 'De jaren zeventig waren de jaren
Van het nonchalante neuken. De laatste ja
ren komt daar verandering in. Seks om de
seks is uit. Met die nieuwe kuisheid komt
ook de dubbele moraal een beetje terug.
Een vrouw die zomaar met een man naar
bed gaat, loopt weer het risico door man
nen een 'afgelikte boterham' dan wel 'afge
haald bed' te worden genoemd'.
