Bestrijd de kwaal met de kwaal
Een onderkende ijzersterke ziekte
Professioneel
Homeopathie geen zelfzorg
r
Als je de kram goed leest en
naar het commentaar om je
heen luistert, lijkt het alsof ie
dereen verstand heeft van voet
ballen en psychiatrie. Instellin
gen voor geestelijke gezond
heidszorg (GGZ) en betaald
voetbalorganisaties (BVO) heb
ben veel gemeen ook al zijn hun
doelen verschillend. Het zijn al
lebei professionele organisaties,
grote ondernemingen die mid
den in de maarschappij staan
en bij de mensen veel los ma
ken; of het nou om het spelcon-
cept. de naam en het logo of de
prijs van het aandeel gaar.
Er zijn nog meer overeenkom
sten: het resultaat ofiuel de ma
nier waarop de zorg wordt ge
boden of het spellletje wordt ge
speeld, staat voorop. Voor alle
bei geldt dat het kapitaal op het
veld staat, zoals dat heet, de
loonkosten maken immers het
grootste deel van de begroting
uit. Realiseert u zich dat her
budget van een middelgrote
GGZ-instelling als De Geest
gronden gelijk is aan dat van
Ajax. de rijkste club van Neder
land, en dat bij De Geestgron
den 1.500 mensen werken en bij
Ajax ongeveer 100.
Goede communicatie tussen de
organisatie en het publiek, tus
sen de medewerkers onderling
en met de leiding is onmisbaar.
Elk woord van de trainer of di
recteur wordt uitgemeten. Een
trainer die het contact met zijn
spelers is kwijtgeraakt en niet
meer met hen communiceert, of
de harde kern van de supporters
beledigt, wordt de laan uitge
stuurd, de directeur ook.
De kwaliteit van het schouwspel
of van het zorgaanbod is afhan
kelijk van de beschikbaarheid
en kwaliteit van het spelersma
teriaal, in de GGZ medewerkers
geheten. Bij Ajax wil her mo
menteel niet vlotten omdat, zo
klaagde Jan Wouters, in heel
Europa geen linksback, links
half of centrumverdediger te
koop is. In de GGZ wordt het
steeds moeilijker om verpleeg
kundigen en psychiaters aan te
trekken, en ook daarover wordt
geklaagd. Afdelingen moeten bij
gebrek aan personeel soms wor
den gesloten en dat is vergelijk
baar met het niet door laten
gaan van een wedstrijd vanwege
een gebrek aan spelers. De
KNAfB staat zo'n afgelasting
trouwens slechts bij hoge uit
zondering toe. Minister Borst
maakt zich in het algemeen over
een afdeling meer of minder
open niet zo druk.
Er zijn nog meer verschillen: in
de voetballerij komt het meer
dan in de GGZ, met uitzonde
ring van de acute psychiatrie, op
piekprestaties aan en zijn de re
sultaten afhankelijk van de
vorm van de dag. Een klein mis
verstand tussen de keeper en
zijn laatste man of een stap te
laar kunnen al een nederlaag
opleveren. Uit eigen ervaring
weet ik dat er in een ziekenhuis,
met uitzondering van de inten
sive care. het een en ander mis
kan gaan zonder dat het direct
tot narigheid hoeft te leiden.
Een ander belangrijk verschil is
dat de resultaten in de voetbal
lerij direct zichtbaar en dus
meetbaar zijn. De meeste psy
chiatrische behandelingen vin
den in de beslotenheid van de
spreekkamer plaats, zijn daar
door onbekend en leveren bo
vendien meestal niet direct re
sultaat op, waardoor zijn on
peilbaar en onmeetbaar lijken.
De eenvoud van de uitslag van
een voetbalwedstrijd wordt in
de GGZ node gemist.
Het belangrijkste verschil is dar
je in de voetballerij slecht kunt
spelen, maar toch kunt winnen.
Dat zit er voor de GGZ niet in.
Een slechte behandeling zal
geen goed resultaat opleveren en
de winstverwachting van de
GGZ, de uitkomst van de be
handeling. is anders. Een de
pressie bijvoorbeeld geneest niet
na één bezoek aan de psychia
ter. Ook het motto van Johan
Cruijjf, je moet schieten anders
kun je niet scorengaat voor de
gezondheidszorg niet altijd op.
'Primum est non nocere'. is her
motto in de geneeskunde, het
eerste beginsel is geen schade te
berokkenen. Dus er ongericht op
los schieten heeft geen zin en
kan zelfs gevaarlijk zijn. Baat
het niet, het schaadt soms wel.
Wat kan de GGZ leren van een
vergelijking met de voetballerij?
Hard werken, veel oefenen, het
spelconcept verbeteren en goed
presteren, lijkt mij. Want goed
presteren, dat wil zeggen win
nen, geeft vertrouwen, zei Rinus
Michels en van vertrouwen in
de GGZ wordt iedereen beter.
WOUTER VAN EWUK
PSYCHIATER
mireille beentjes*
Echinaforce, Nisyleen. Spirof-
lor/SRL worden in de drogiste
rij verkocht als homeopathi
sche zelfzorggeneesmiddelen.
Maar volgens de homeopathi
sche leer zijn het eigenlijk
plantaardige middelen. De re
guliere geneeskunde baseert
zich ook op plantaardige begin
selen, dus waarom kunnen
plantaardige middelen niet als
regulier geneesmiddel worden
geregistreerd? Ad van het Hof
van Biohorma in Elburg (pro
ducent van onder andere dok
ter Vogel-producten) geeft een
voorbeeld. „Asperine bijvoor
beeld is gebaseerd op een zuur,
dat is onttrokken aan wilgen-
bast. Dat zuur heeft een pijn
stillende werking. In asperine
komt deze stof. die chemisch is
nagemaakt, geïsoleerd voor. De
werking kan heel precies wor
den aangetoond. Dat is het ver
schil met onze plantaardige
middelen. In Echinaforce bij
voorbeeld, het meest verkochte
middel, zit het plantenextract
van de Echinatia. Daarin zitten
vier tot vijf verschillende werk
zame stoffen. De individuele
werking daarvan is analytisch
moeilijk vast te stellen. En daar
om komt het niet voor reguliere
registratie in aanmerking."
Echt homepathische genees
middelen zijn per definitie on
geschikt voor zelfmedicatie,
meent Van het Hof. ,,Een ho-
meopaat houdt een uitgebreid
consult met een patiënt en
schrijft dan een middel voor dat
specifiek op de klachten is toe
gespitst. Homeopathische mid
delen voor algemeen gebruik
Homeopathische middelen onderzocht op werkzaamheid
Flesjes uit de apotheek van Samuel Hahnemann, de grondlegger van de homeopathie.
nathalie struker
bestaan niet." Omdat de plant
aardige middelen van Biohor
ma wettelijk tot de homeopa
thische middelen worden gere
kend, zullen ze ook vallen on
der het onderzoek dat minister
van volksgezondheid Borst on
langs gelastte naar homeopa
thische geneesmiddelen. Bio
horma is daar niet bang voor.
Van het Hof: „Integendeel, wij
hebben zelf om dat onderzoek
gevraagd. Homeopathie ver
koopt. Jaarlijks groeit de markt
gemiddeld met 5 tot 10 procent.
Hierdoor is wildgroei ontstaan
in homeopathische middelen.
Er zijn fabrikanten die het niet
zo nauw nemen met de zuiver
heid en veiligheid van hun pro
ducten. Wij willen dat dat
wordt aangepakt."
De eigen producten zullen de
toets der kritiek ruimschoots
doorstaan, zo verwacht Biohor
ma. „Onze producten bestaan
al tientallen jaren. In die tijd is
zeer veel wetenschappelijk on
derzoek gedaan. Voor de wer
king van Echinaforce bijvoor
beeld bestaan keiharde bewij
zen." Het publiek is kennelijk
ook overtuigd, want maar liefst
een op de vijf gezinnen gebruikt
het bij griep en verkoudheid.
Top vijf van meest verkochte
homeopathische zelfzorgge
neesmiddelen bij de drogist:
1. Echinaforce van Vogel, tegen
griep en verkoudheid
2. Spiroflor/SRL van VSM, tegen
spierpijn
3. Alchemilla-complex van Vo
gel, tegen gewrichtsklachten
4. Nisyleen van VSM, tegen
griep
5. Famosan van Vogel, tegen
overgangsklachten
Minister Borst wil voor 2001
ruim tienduizend homeopati-
sche geneesmiddelen laten on
derzoeken en registreren op
werking en schadelijkheid.
Middelen die niet werken moe
ten uiteindelijk worden verbo
den. In de reguliere geneeskun
de stuit homeopathie nog vaak
op grote weerstanden. Menin
gen lopen uiteen van 'baat het
niet dan schaadt het niet' tot
'onwetenschappelijke flauwe
kul'. Wat is homeopathie eigen
lijk?
Het principe van homeopathie
is eigenlijk heel simpel: bestrijd
het gelijke met het gelijke en
stimuleer zoveel mogelijk het
zelfgenezende vermogen van
het lichaam. Een voorbeeld. Ie
mand die verkouden is, heeft
tranende ogen en een lopende
neus. Symptomen die een ui
ook kunnen veroorzaken. Vol
gens de homeopatische leer is
die ui, in verdunde vorm, dus
een prima geneesmiddel. Om
dat de ui dezelfde symptomen
opwekt, zal een verdund uien-
preparaat het afweersysteem
van het lichaam op de juiste
manier stimuleren. En iemand
die last heeft van misselijkheid
zal volgens de homeopathie ge
baat zijn met een middel dat
braakneigingen opwekt.
Grondlegger van de homeopa
thie is de Duitse arts Samuel
Hahnemann, die leefde aan het
eind van de achttiende eeuw.
Hahnemann had heel wat kri
tiek op de toen gangbare ge
neeskunde. Die bestond vooral
uit aderlatingen, braakmidde
len en darmspoelingen. Als ge
neesmiddelen waren onder
meer krokodillenmest, men
struatiebloed. ingewandstenen
van dieren en kruidenmengsels
populair.
Hahnemann baseerde zijn the
orie op experimenten, die hij
vooral op zichzelf uitvoerde. Zo
bleek hij na het innemen van
kina, dat toen al werd toegepast
als medicijn tegen malaria, hef
tige koortsen te krijgen. Vervol
gens bedacht hij de theorie dat
je een ziekte moet bestrijden
met een middel dat bij gezonde
mensen juist die ziekte opwekt.
Later bleek dat Hahnemann
overgevoelig was voor kina en
daarom een heftige reactie
kreeg op het middel. Bij herha
ling van de proef door anderen
bleek dat niemand koortsen
kreeg. Toch was de basis voor
de homeopatische leer toen al
gelegd.
Homeopathie wordt vaak ver
ward met plantengeneeskunde
(fytotherapie). Toch zijn er fun
damentele verschillen tussen
beide soorten geneeskunde. De
fytotherapie is uitsluitend geba
seerd op het gebruik van krui
den- en plantenextracten, ter
wijl in de homeopathie ook
dierlijke, menselijke en farma
ceutische stoffen worden ge
bruikt.
Nog belangrijker is dat homeo
pathie op de gelijkheidswet
(symptomen met symptomen
bestrijden) steunt, terwijl krui
denmiddelen vaak juist tegen
gesteld werken. Een typisch ho
meopathisch middel tegen sla
peloosheid is bijvoorbeeld 'cof-
fea', een caffeïnepreparaat. In
de kruidengeneeskunde wor
den slechte slapers behandeld
met valeriaan, dat juist ont
spannend en slaapbevorderend
werkt.
Een ander essentieel verschil zit
hem in de verdunning. Homeo
pathische middelen bevatten
door hun extreme verdunning
weinig of geen moleculen van
de werkzame stof meer. Krui
denmengsels bevatten wel de
gelijk actieve (plantaardige)
stoffen.
Homeopaten gaan ervan uit dat
een middel beter geneest naar
mate de verdunning groter is,
en de dosis van het werkzame
middel kleiner. Een te hoge do
sis maakt volgens homeopaten
de symptomen alleen maar er
ger. Een sterk verdund middel
zou juist het lichaam prikkelen
tot een reactie tegen de ziekte.
Bij verdunning wordt van de
actieve stof 1 milliliter verdund
met 9 of 99 milliliter gedistil
leerd water of alcohol. Deze op
lossing Wordt krachtig en lang
durig geschud. Vervolgens
wordt een deel ervan opnieuw
volgens dezelfde verhouding
verdund en geschud. Dit proces
herhaalt zich tot de gewenste
concentratie is bereikt. Verdun
ningen van één op tien worden
aangeduid met D of het Ro
meinse cijfer X. (X= 1 op 10, 3X
FOTO GPD MAURICE NELWAN
is 1 op 1000). Het Romeinse cij
fer C wijst op een verhouding
van 1 op 100. (3C is dan 1 op
1.000.000).
De meeste homeopathische
verbindingen liggen tussen de
6X en 30X. Ook producten van
30C (een getal met 60 nullen
achter de komma) komen gere
geld voor.
Zulke extreme verdunningen
betekenen feitelijk dat er geen
molecuul van de werkzame stof
meer aanwezig is. Maar volgens
homeopaten wordt door het
krachtig schudden de (voorma
lige) aanwezigheid van de mo
lecuul in het 'geheugen' van het
water of de alcohol geprent. De
molecuul is weliswaar weg,
maar laat een 'afdruk' of 'herin
nering' in de vloeistof achter.
Sceptici halen graag het voor
beeld van het homeopathische
geneesmiddel 'Oscillococci-
num' aan. Dat is een 200C op
lossing die wordt voorgeschre
ven bij verkoudheid en grie-
pachtige verschijnselen. Het ac
tieve ingrediënt van dit middel
wordt bereid uit de lever en het
hart van een eend. Een bedrei
ging voor de eendenpopulatie
is het middel niet. Vorig jaar
werd in het Amerikaanse tijd
schrift 'U.S. News and World
Report' berekend dat slecht één
eend nodig is om een middel te
produceren dat jaarlijks een
verkoopcijfer van 20 miljoen
dollar haait. Het tijdschrift riep
die ene eend dan ook uit tot 'de
eend van 20 miljoen'.
peter van der hoest
Hemochromatose, ook wel bekend als
ijzerstapeling, is een erfelijke ziekte. Som
mige wetenschappers spreken al van 'de
ziekte van de 21e eeuw'. Volgens recente
schattingen lijdt een op de tweehonderd
Nederlanders eraan. Als de ziekte niet
vroegtijdig wordt onderkend kan hij dode
lijk zijn.
Dat het lichaam te véél ijzer kan opslaan,
daar kijken veel artsen makkelijk overheen.
Prof. dr. J.J.M. Marx, internist, geldt in ons
land en daarbuiten als een autoriteit op het
gebied van deze ziekte. Bovendien is het
Academisch Ziekenhuis Utrecht het be
langrijkste centrum in Nederland voor de
behandeling van ijzerstapeling. Een behan
deling die (in geval van primaire hemo
chromatose) nogal ouderwets overkomt:
aderlating. Een halve liter per week en af
hankelijk van de ernst van de ziekte twee
jaar achter elkaar.
Volgens prof. Marx geldt voor artsen in de
hele wereld hetzelfde: hemochromatose is
niet het eerste waaraan artsen denken, als
een patiënt zich meldt met klachten over
pijn in de gewrichten, vermoeidheid, brui
ne verkleuring van de huid, gewichtsver
lies, pijn in de leverstreek, suikerziekte, li-
bidoverlies, impotentie en hartkloppingen.
„Toch is het een ziekte die bij niet-tijdige
ontdekking dodelijk kan zijn. Eén op de
tweehonderd mensen heeft deze ziekte,
vaak zonder dat men daar erg in heeft."
Primaire of idiopatische hemochromatose
komt voort uit een erfelijke stoornis. Het li
chaam neemt dan levenslang meer ijzer op
uit de voeding dan het nodig heeft. Primai
re hemochromatose is in de westerse we
reld de meest voorkomende overervende
ziekte. Iemand moet de erfelijke eigen
schap van beide ouders hebben gekregen
om daadwerkelijk ijzerstapeling te ontwik
kelen.
Secundaire hemochromatose daarentegen
kan veroorzaakt worden door verschillende
ziektes. Thalassemie bijvoorbeeld, in ons
land niet zo bekend, treft wereldwijd mil
joenen mensen. Bij deze ziekte gaan rode
bloedcellen gemakkelijk kapot, waardoor
bloedarmoede ontstaat. Als bloedcellen
sneller dan normaal 120 dagen) te gron
de gaan, dan gaat het beenmerg meer cel
len aanmaken. Daarvoor is ijzer nodig. Dat
kan niet snel genoeg worden vrijgemaakt
uit de wel aanwezige en reeds toegenomen
voorraad. De darmcellen krijgen dus signa
len die duiden op ijzergebrek en gaan meer
ijzer uit het voedsel opnemen. Als regelma
tige bloedtransfusies nodig zijn, verergert
dit de ijzerstapeling aanzienlijk.
IJzerstapeling kan sluipend verlopen, voor
al bij primaire hemochromatose. Als de
klachten beginnen, zijn meestal de organen
al aanzienlijk beschadigd en kunnen uit
eenlopende ziekten ontstaan als levercirro-
se, hartfalen, gewrichtsklachten en lever
kanker. In een vroeg stadium zijn alle com
plicaties te voorkomen en heeft de patiënt
een normale levensverwachting. Bij pri
maire hemochromatose wordt wekelijks
een half liter bloed bij de patiënt afgetapt.
Bij de meeste patiënten verdwijnen de
klachten daardoor volledig.
Patiënten met secondaire hemochromato
se hebben geen baat bij aderlating. Zij wor
den behandeld met een ijzerchelator. Dat
is een stof die goed aan ijzer blijft plakken.
Het lichaam scheidt het pakketje van ijzer
en chelator uit via de nieren en de galwe-
gen.
Slechts één chelator heeft weinig bijwerkin
gen: Desferal. De rest doet meer kwaad dan
goed. Helaas is zo'n chelator niet in pil- of
poedervorm verkrijgbaar. Er zijn injecties
in spieren, aders of de huid voor nodig. Een
effectieve en moderne toediening geschiedt
met een elektrisch pompje dat onder de
oksel of aan een riem in een holstertje
wordt meegedragen. Desferal loopt via een
slangetje en een onderhuidse naald het li
chaam (onder de buikhuid) in. Dit infuus
(meestal 2000 mg in 20 ml gedestilleerd
water) loopt acht uur per dag en vijf dagen
per week.
Voor meer informatie: http:
//huizen.dds.nl/hemochro/
Onderzoek psychotherapie
ZorgOnderzoek Nederland
(ZON) laat grootschalig on
derzoek doen naar de kosten
en effecten van verschillende
vormen van psychotherapie.
Het gaat om therapieën die
worden gegeven bij depressie
en/of angst, de stoornissen
waarvoor Nederlanders het
meest ambulante hulp inroe
pen. In het vier jaar durende
onderzoek vergelijken de on
derzoekers cognitieve ge
dragstherapie en de steeds
populairder wordende kort
durende gesprekstherapie met
de gebruikelijke behandelin
gen van het Riagg. De Riagg-
behandeling bestaat uit aller-
CTS-patiënten gezocht
lei psychotherapeutic
technieken die specifi
afgestemd op de b
van de patiënt. Het g(
van medicijnen word
handelvorm niet oni
maar wel geregistreerd
de invloed van genee Een
len duidelijk wordt. B :erke
het onderzoek is nieu den. -
handelrichtlijnen op-
om mogelijk te kome
doelmatiger psychoil
tische zorgverlening §den
derzoek kost ruim lj téïidï
gulden en wordt uitg- de Kc
door diverse universe nen
een aantal Riagg's. werd
;eld,
Me
Zllé
Een kleine chirurgische in
greep of het dragen van een
spalk: dat zijn de twee behan
delmethoden bij een beknelde
zenuw in de pols (het Carpale
Tunnelsyndroom, CTS). De
Vrije Universiteit in Amster
dam gaat onderzoeken welke
van de twee behandelingen
het beste is. Neurologen van
verschillende ziekenhuizen in
Noord-Holland zoeken onge
veer 200 deelnemers voor dit
onderzoek. Door middel van
loting wordt bepaald welke
behandeling de mensen krij-
Hartprik met eiwit
gen: de spalk of de po
sche operatie. Uit eei
derzoek is gebleken d naai
veer tien procent vari naar.
derlandse vrouwen
lijdt. Bij mannen lij^
beduidend lager: 1 p#®
Door de beknelde ze
nen CTS-patiënten t>;
beeld last hebben var Gil
pijnlijke, tintelendeo
voelloze hand. Meeti
tie over het VU-onde rer£r
Annette Gerritsen, td
444 8088.
Er gloort hoop voor hartpati
ënten die medisch zijn opge
geven. Injectie van eiwitten in
het hart stimuleert de groei
van nieuwe bloedvaten, die
daarmee de druk op de borst
verlichten. Een proef van de
Harvard universiteit in Bos
ton, Massachusettes geeft aan
dat deze nieuwe behandeling
werkt. In 1996 begonnen de
onderzoekers met 73 patiën
ten, die meerdere bypassope-
raties achter de rug hadden en
verschillende malen waren ge
dotterd. Allen waren in feite
opgegeven. Zeven van hen
kregen het eiwit bFGF geïm
planteerd in hun hart. De ove
rigen kregen de groeifactor in
het hart geïnjecteerd. Alle
mensen met implant gingen
lichamelijk wonderbaarlijk
vooruit en konden zelfs weer
aan het werk. Van de patiën-
LV
ten die een hartpriki
had tachtig procent:
last van angina (pijn
borst), vermoeidheid
ademigheid. „We we; Pr0&
waarom het bij eene iteuI
niet aanslaat. MaartJnW
schap achter de thi
goed", aldus onderze
chael Simons. Volgen
zijn cardiologen netz
wonden en enthousi;
de nieuwe techniek,
tijds bij de eerste byp
ratie in 1967. „Als dii
werkt is het een ware
in de behandeling va
tiënten." Experiment
een ander eiwit, VEGi
pen minder succesvol
licht omdat het eiwit
wordt afgebroken en
niet lang genoeg kan 11 de
Daarom wordt ook ge drai
naar gentherapie.
Mèeroken
en be
ifkor
De Stichting Volksgezondheid
en Roken voert momenteel
een tv-campagne om te voor
komen dat kinderen thuis in
de tabaksrook zitten. De com
mercial is gemaakt door de il
lustrator Jan Kruis en Iaat opa
zien, die bij de jongste telg
van het gezin Jan. Jans en de
kinderen op kraambezoek
gaat. Bij de commercial hoort
een folder die op de informa
tielijn 0900-9390 kan worden
besteld. De tv-spot roept ie
dereen die bij gezinnen met
kinderen komt op het roken
zoveel mogelijk te laten. Vol
gens de stichting weten de
meeste ouders wel dat het be
langrijk is om kinderen uit de
tabaksrook te houden. Ouders
hebben er echter moeite mee
om familie en vrienden te vra
gen geen sigaret op te steken.
Uit wetenschappelijk onder
zoek is bekend dat het inade-
lijk en hinderlijk kan
ge kinderen die meei
hebben vaker last var
wegaandoeningen en larv
denoorontstekingen,
een groter risico op v
dood. In bijna de heil
Nederlandse gezinne
den jonge kinderen li
steld aan tabaksrook,
EHBO-apparaatje
Ons land telt naar schatting
ruim twee miljoen mensen,
die ooit hebbèn geleerd hoe
ze drenkelingen of mensen
met hartklachten moeten re
animeren. Maar omdat ze in
de praktijk nooit inactie hoe
ven te komen, gaat die kennis
vaak verloren. „En zelfs als ze
die kennis nog wel bezitten, is
het maar de vraag of ze die in
een panieksituatie kunnen
toepassen", zegt drs. Harry
Palsma, arts en voorzitter van
de stichting Medizon in Gro
ningen. Palsma heeft een ap
paraatje ontwikkeld, waarmee
de hulpverlener door middel
van het beantwoorden van
vragen met ja-nee-knoppen
precies weet wat hij in een be
paalde situatie moet doen. Is
hartmassage voorgeschreven,
dan geeft het apparaat door
middel van piepjes
frequentie aan. Als e:
ademd moet worden
het apparaat daarnaa p'
tijdsduur aan. Om zij
daadwerkelijk toegep
krijgen, is Palsma de
pen twee jaar gaan p
onder andere EHBO- aor
het Oranje Kruis, hei
Kruis, hulpverlening
en de Nederlandse H
ting. „Ze vinden het N
maal prachtig, maar
er niets voor om
productie te steken,
ben het al op video '1^
boekjes', is vaak den lenl
Palsma verwacht mee
samenwerking met h lan'
brikant Seiko, die alt 00;
gezegd een horloge r. at
functie op de markt: os
gen.
:cht
rag
P u z z
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar
een woord dat bestaat uit de letters van
het gevraagde woord in dezelfde volgorde
min 1 letter. (B.v. Omschrijving 'dieren
verblijf'. Antwoord zou zijn 'stal', maar
ingevuld moet worden 'sta' of 'tal'. Welke
van die twee het moet worden, moet blij
ken uit de kruisende woorden.)
HORIZONTAAL:
1. Traag; 5. tropische boom; 7.
kolenwagen; 8. ondeskundige; 9.
Sluitmiddel; 11. hoofdstad van Albanië;
14. klap-, 16. landtong; 17. advies; 18.
etagewoning; 19. graanafval; 20.
vreemde titel; 22. hanger in een klok;
25. niet gespannen; 27. azijn; 29.
streek; 30. dashond; 31.
verpakkingsmiddel.
MAANDAG 12 APRIL 1999
VERTICAAL:
2. Vleesgerecht; 3. gil; 4. strijdmacht;
schooljaar; 8. koud en vochtig; 9.
heidemeertje; 10. huisdier; 12. als; 13
zonder gezelschap; 15. insnijding; 16.
kleverig; 19. bedrieglijk; 21. kleinste
vinger; 22. glansverf; 23. specerij; 24.
vloerbedekking; 26. plaats; 28. strand
bij Venetië.
Oplossing van zaterdag:Horizontaal: 1.
Klif; 4. oude; 7. na; 8. arm; 10. op; 13.
erfgename; 16.0b; 18. être; 19. kali;
20. ja; 22. pi; 23. teamgeest; 25. eg;
27.por; 29. ha; 30. sago; 31. alom.
Verticaal: 1. Knie; 2. la; 3. fa; 4. om; 5
do; 6. eppe; 8. riek; 11afbraak; 12.
nagapen; 14. rotje; 15. melis; 21. agio;
23. tres; 24. tram; 26. ga; 27. Po; 28.
ra; 29. ho.
HEINZ
HEREN
)b(v\
DAMES
<=S>
e
IM
