Oerbewoners Ypenburg geven geheimen prij
Euforie Leidsche Rijn slaat om in kater
Europa wacht na vlag e
volkslied nog op mottol
Binnenland
JkJINUtKDAU AKKIL I
Prehistorische graven minutieus onderzocht
amersfoort jeroen de vreede
De vondst van een groot pre
historisch grafveld op Ypen
burg baarde in september vo
rig jaar veel opzien. De mense
lijke resten worden in Amers
foort nauwkeurig geanaly
seerd en geprepareerd. Het is
specialistisch werk dat zelfs
zonder wilde speculaties ver
rassende uitkomsten oplevert.
Archeoloog en fysisch antro
poloog Steffen Baetsen: „Met
dit onderzoek komt een jon
gensdroom uit."
Populair gezegd is het een pre
historische variant op de muis
arm: versleten schouderge
wrichten en afwijkingen in de
eerste twee nekwervels. De eer
ste bewoners van Ypenburg
hadden repetitive strain injury
(RSI), zoals een muisarm in het
Engels heet. Het is voorlopig
één van de vele opmerkelijke
bevindingen van het onderzoek
naar de dertig graven van 5500
jaar oud.
„Dit kan veroorzaakt zijn
door veelvuldig herhaalde han
delingen bij de bewerking van
dierenhuiden tot leer. Daarbij
wordt de huid tussen de tanden
geklemd en met de armen
strakgetrokken. Voorbeelden
daarvan zijn uit de poolgebie
den bekend", zegt Steffen Baet
sen. De archeoloog is door de
gemeente Rijswijk ingehuurd
om het onderzoek te doen naar
de Ypenburgse skeletten.
De vondst van de botresten
van 41 personen veroorzaakte
een ware schok in archeolo
gisch Nederland. Het was de
eerste keer dat er in het kustge
bied van West-Nederland ske
letten in situ (in de orginele si
tuatie) werden gevonden uit de
nieuwe steentijd. De resten zijn
voorlopig gedateerd op 3500
voor Chrisms, een tijdperk
waarin jagers zich geleidelijk op
een vaste woonplaats vestigden
en met landbouw begonnen.
De vondst heeft ook bij Baet
sen grote indruk gemaakt. „Het
is een jongensdroom die uit
komt. Dit levert jarenlang werk
op voor tientallen onderzoe
kers". Hij verricht zijn minuti
euze onderzoekswerk bij de
Rijksdienst voor Oudheidkun
dig Bodemonderzoek (ROB) in
Amersfoort. Daar zijn voldoen
de faciliteiten aanwezig om de
resten nauwkeurig in kaart te
brengen, te onderzoeken en te
conserveren.
Baetsen wordt bij het onder
zoek geassisteerd door een me
disch biologe en een botspecia-
liste. Zij verrichten onderzoek
naar de veranderingen van de
interne botstructuur. Ook kij
ken ze naar mogelijke invloe
den van buitenaf die bijdragen
aan het verval van botten.
De resten - botjes van enkele
millimeters tot vrijwel complete
schedels - liggen uitgestald op
een werkbank, keurig gerang
schikt naar skeletonderdeel. De
overige resten zijn ingepakt in
zakjes en per skelet gegroe
peerd in groene kratten.
Na een uitgebreid onderzoek
worden de botten, schedels en
resten van bekken en schouder
bladen geconserveerd. Hier-
.voor wordt gebruik gemaakt
van verdunde houtlijm of zoge
heten paraloid, dat zorgt voor
een plasticachtig laagje om de
beenderen. De botonderdelen
blijken tijdens de preparatie
breekbaarder dan op de locatie
aanvankelijk werd gedacht. Fra
giele delen worden daarom niet
te schoon gemaakt. Zo laat hij
een dun kleverig zandlaagje aan
de binnenkant van de schedel
ter versteviging zitten. Na een
behandeling met paraloid -
zo n tien keer onderdompelen -
ziet het bot er uit als vermolmd
hout. Donkerbruin met kleine
scheurtjes en gaten.
Baetsen: .Andere onderdelen
vallen bij wijze van spreken on
der je handen uit elkaar als ze
schoon worden gemaakt. In
sommige delen zitten duizen
den kleine scheurtjes die door
het drogen zichtbaar worden".
Drie skeletten worden door
een gespecialiseerd bedrijf uit
Delft geprepareerd voor ten
toonstellingen in musea. Daar
toe zijn drie graven 'in het ge
heel gelicht'. Archeologen
schuiven daarbij voorzichtig
een grote plaat onder het skelet,
die vervolgens compleet met
omliggende grond en zand
wordt meegenomen. Toekom
stige museumbezoekers kun
nen de skeletten daardoor in de
orginele ligging bewonderen.
De houding en ligging van de
lijken heeft voor de nodige ver
rassingen gezorgd. Zo stuitte
Baetsen al tijdens het veldwerk
op onregelmatigheden in de
graven waar diverse skeletten
bijeen lagen. Botten lagen op
plaatsen lagen waar dat fysiek
onmogelijk was. Zo lag een
schedel 180 graden gedraaid
ten opzichte van de ruggen
graat, lagen botten van het on
derbeen in een vreemde positie
en bevonden zich losse nek
wervels tussen de ribben. Dat
Een van de gevonden skeletten op het onlangs ontdekte grafveld bij Ypenburg.
kan alleen veroorzaakt zijn door
menselijk ingrijpen na de ei
genlijke begrafenis, zo zegt
Baetsen.
Het meest sprekende voor
beeld is een dubbelgraf van een
volwassene en een kindje.
Daarin ligt het linker dijbeen
van de volwassen man ónder
de borstkas. Zelfs bij de lenige
jagers van weleer is dat onmo
gelijk zolang het lichaam nog
niet is vervallen tot losse bot
ten.
Vermoedelijk is het kinder
lijkje later bijgezet. Daarbij is
het oudere lijk even opzij ge
schoven om meer ruimte te
maken. „Wellicht hield men bij
het terugschuiven het dijbeen
over en is het daarom maar on
der het torso gestopt".
De archeoloog waagt zich
niet aan uitspraken over moge
lijke rituele^ bij een begrafenis
of over een godsdienstige ach
tergrond voor de foetushou
ding, waarin de overgrote
meerderheid van alle skeletten
is aangetroffen. „Het is een
doelbewuste bijzetting geweest,
zoveel is wel duidelijk. Maar dat
zegt nog niets over familiever
banden tussen de skeletten die
bij elkaar liggen. Er kan ook
sprake zijn geweest van een
herbegrafenis, of een vergissing
bij het uitkiezen van een be-
graafplek voor het kinderlijkje".
Baetsen is niet voor niets zo
voorzichtig. De vondst in Ypen
burg spreekt bij het publiek zo
tot de verbeelding dat al snel na
de eerste opgravingen de wild-
foto gpd jacques zorgman
ste theorieën de ronde deden.
„Met de huidige stand van de
techniek is niet vast te stellen of
de gevonden overledenen fami
lie van elkaar waren", zegt
Baetsen. Hij doelt op recent
ontwikkelde DNA-technieken,
door vele onderzoekers al be
stempeld tot magisch identifi
catiemiddel. DNA, dat is opge
slagen in 23 paar chromoso
men in de menselijl >ev
bevat het grootste d |en
erfelijke eigenschapp
mens.
Deze genetische cc
ter zeer kwetsbaar
zendsnel uiteen ond
lucht en water,
conserveerde lijketis
mummies of veenlijl »t-
wetenschappers nog dse
een poging wagen, J"
het de lijken zijn venfc P'
kale beenderen, is er ke
perdure methode vi
eer meer te behalen.
Baetsen hoopt d sen
schappelijke ontwik! nd
het DNA-onderzoek
jaar of tien die moge!
geven. „We bewaren
daarom zorgvuldig,
andere onderzoekers
we technieken en in
mee aan de slag kurui t ar
Zonder het modi ei
tech onderzoek, valt
nog voldoende te on g.
aan de kratten vol
bot. In Groningen
menteel een zogehljtie
analyse uitvoerd, wi tii
ouderdom van de
kan worden bepaald
tot 250 jaar nauwkc
naast blijft als var
speur- en denkwerk
voor het ontrafelen
heimen van de pre! j'
mens.
Baetsen: „Bij een sl
dat er enkele nekwi
braken. Die zijn tem y u
tussen de ribben. D, ie^
klein raadseltje,
knaagdier brengt
schade toe, boomw
plaatsen geen volled
en doelbewust handcf
bijzetting ligt ook
hand. Tussen de rib he
gevonden wervels zat vvil
Dat kan niet als de
tijdens de begraving
so zijn neergelegd"
Bijna triomfantelijllen
de werktekening en
pal tegenover een tel ld.
een ander skelet,
de skelet hebben wlsinj
de vorm van twee gi
rond de nek of schou
troffen. Die zaten pre
plek, waar bij het ani
nekwervels ontbraki
sen zwijgt glimlact rb
brute grafrover, 5500
den op Ypenburg,
haast een halve neki dt
en de wervels teru|
het geschonden gra 99-
zou het haast denken
Ujn
Il(
ecl
ee
len
npl
nni
los
et
ké
Paradijs van de toekomst dreigt probleemwijk te worden
utrecht hans-paul andriessen
Kwaliteit moest het worden in
de woonwijk Leidsche Rijn.
Utrecht mocht voor het eerst
sinds vele jaren weer huizen
bouwen en dat moest iets bij
zonders worden. De plannen
zagen er veelbelovend uit. Ie
dereen was enthousiast. Nu de
eerste dertig huizen amper
zijn opgeleverd, slaat de stem
ming om. Er wordt gemop
perd: de percelen zijn te klein
zijn, het is saai, de voorzienin
gen zijn slecht. Daarnaast
dreigt de wijk veel duurder te
worden dan voorzien. Utrecht
zit inmiddels met een gat van
27 miljoen gulden.
Elke keer houdt Jan van Galen
zijn hart vast als hij de bocht
voor zijn huis aan de Zuid-
Oostraklaan neemt. De weg is
niet meer dan een modderpad.
Eén stuurfoutje en hij rijdt on
herroepelijk de greppel in. Pio
nieren in Leidsche Rijn, de
grootste bouwput van Neder
land, kent zijn risico's.
„Het gebeurt om de haverkap
dat een wagen in de greppel
ligt. Het is belachelijk dat de ge
meente de weg niet heeft be
straat voordat de eerste bewo
ners kwamen", zegt Van Galen,
die eind vorig jaar de sleutel
kreeg van zijn woning.
Modderwegen, ontbrekende
straatnaambordjes, gebrek aan
parkeerplaatsen, Van Galen en
zijn buren kregen het behoor
lijk voor de kiezen. „En dat ter
wijl de gemeente ons bij de ver
koop van de huizen verzekerd
had dat we niet in een bouwput
terecht zouden komen", zegt
hij. De grootste tegenvaller
vindt hij het zogeheten 'hoog
waardige' openbaar vervoer.
Dat is niets meer dan de gewo
ne lijnbus van Vleuten-De
Meem naar Utrecht. En dat zou
geen ramp zijn, ware het niet
dat de bushalte op zo'n twintig
minuten wandelen van de
nieuwbouw ligt.
Van Galen: „We hebben on
der meer voor een huis in Leid-
Woningen worden met honderden tegelijk uit de grond gestampt in 'Leidsche Rijn' bij Utrecht. Lang niet ie
dereen is gelukkig met de wijze waarop de nieuwe wijk gestalte krijgt foto anp
sche Rijn gekozen, omdat we
geen auto wilden." Hij besloot
na enige weken aanmodderen
in de nieuwbouw alsnog een
auto aan te schaffen. En wat
voor Van Galen geldt, geldt
voor een fiks aantal van zijn bu
ren. Links en rechts kijkt men
uit naar een autootje.
En dat is precies wat de ste
denbouwers niet wilden. Leid
sche Rijn moest een openbaar-
vervoer-stad worden met wei
nig wegen, weinig parkeerplaat
sen. Maar tussen droom en
daad ligt de harde realiteit. De
snelbus rijdt niet eerder dan in
2003, het eerste station gaat
niet voor 2005 open en de fiets
brug over het Amsterdam-Rijn
kanaal naar Utrecht laat nog ja
ren op zich wachten. De ge
meente overweegt voor de eer
ste bewoners een pendelbusje
te laten rijden van de nieuw
bouw naar de bushalte.
In Leidsche Rijn werd voor
kwaliteit gekozen om met name
de middengroepen en de hoge
re inkomenscategorieën te trek
ken. Deze groepen, veelal twee
verdieners, hadden in de jaren
jaren zeventig en tachtig de
stad massaal de rug toegekeerd
om zich te vestigen in de
nieuwbouw van Maarssen,
Houten en Nieuwegein. Door
de leegloop uit Utrecht dreigde
het economische draagvlak on
der een groot aantal voorzie
ningen - winkelhart, culturele
instellingen en maatschapplijke
hulp - weg te vallen.
Leidsche Rijn moest de mag
neet worden. Utrecht deed een
gouden greep door een zeer be
kende stedenbouwkundige,
Riek Bakker, in te schakelen
voor het Masterplan. Spectacu
lair werd het: prachtige buur
ten, een gigantisch centraal
park, verlokkende recreatie-
plassen, fantastisch openbaar
vervoer en als klap op de vuur
pijl de verlegging van de Rijks
weg^, die gedeeltelijk zou
worden overkapt zodat een
naadloze overgang met Utrecht
ontstond.
Hiermee zette de visionaire
Bakker Leidsche Rijn op de
kaart van Nederland als dé ide
ale woon-werkplek. Ze voerde
een uitgekiende reclamecam
pagne, waarin de steekwoorden
waren: duurzaamheid, kwali
teit, identiteit. En dat alles
hoogwaardig. Op de eerste ver
koopdemonstratie in de Jaar
beurs in 1997 kwamen duizen
den mensen af. Voor elk huis
stonden twintig gegadigden te
trappelen.
Het smetteloze beeld was van
korte duur. Eind vorig jaar kwa
men de eerste roestplekjes. Al
lereerst bleken de percelen veel
kleiner dan verwacht. Vervol
gens rees in de Tweede Kamer
en in stedenbouwkundige krin
gen felle kritiek op de saaiheid
van de wijk, die uit eindeloze
rijen rijtjeswoningen zou be
staan.
Het imago liep de meeste
deuken op in Utrecht zelf. Uit
een tussenrapportage van be
gin dit jaar bleek dat het project
al met een tekort kampt van 27
miljoen gulden en dat de hui
zenbouw zo'n zes maanden
achterligt op het schema. Het
tekort werd voor een belangrijk
deel toegeschreven aan ver
keerd grondonderzoek: de bo
dem bleek drassiger dan was
aangenomen, waardoor voor
zeven miljoen gulden aan
zandophoging nodig was. Vol
gens de gemeente zijn dat ge
bruikelijke aanvangsproblemen
en kan het tekort snel worden
ingelopen.
Universitair docent B. Dries-
sen van de faculteit ruimtelijke
wetenschappen volgt de ont
wikkelingen in Leidsche Rijn
van een zekere afstand. Voor
paniek is het te vroeg, zegt hij.
„Dan moet duidelijk zijn dat
iets structureel mis is, maar
daar heb ik geen aanwijzigen
voor."
De roep om versobering be
tekent volgens Driessen wel de
doodsklap voor het eens zo
ijzersterke imago van Leidsche
Rijn. „Het imago is vaak nog
meer waard dan de woning zelf,
daar moet je zeer voorzichtig
mee omgaan. Mensen zeggen
niet wat voor een huis ze heb
ben gekocht, maar waar het
staat. Als men nu zegt: Leidsche
Rijn, dan luidt het antwoord:
kon je niets beters krijgen? Voor
degenen die er al een huis heb
ben gekocht, is het ook ellen
dig. Die denken, help, ik kom in
een versoberde wijk te wonen".
Versoberen is zo'n beetje het
domste wat Utrecht kan doen,
vindt Driessen. „Dan krijgt een
korte-termijn-tegenvaller gevol
gen voor een stadsdeel dat vijf
tig tot zestig jaar mee moet.
Met minder groen en speel
plaatsen, de huizen dichter op
elkaar en goedkopere woningen
bouw je de probleemwijken van
de toekomst."
Scholieren uit vijftien landen bedenken slagzin
brussel bart verkade
Vijftig jaar nadat het fundament is gelegd,
krijgt Europa een 'wapenspreuk'. Op ini
tiatief van ruim dertig dagbladen mogen
scholieren komend najaar bedenken wat
het officiële motto zal worden van de Eu
ropese Unie.
Een vlag was er al, een volkslied - hoewel
bij weinigen bekend - ook (het laatste stuk
van de negende symphonie van Beethoven:
alle Menschen werden Briider). Zelfs een
Europese munt wordt snel onderdeel van
ons leven. Toch mist Europa nog een be
langrijk element: een zin die onder woor
den brengt waarom het zo belangrijk is dat
de vijftien Europese landen een hechte
Unie vormen. Nederland
heeft Je Maintiendrai (ik zal
handhaven), Frankrijk Liber-
té, Egalité et Fraternité (vrij
heid, gelijkheid, broeder
schap), maar Europa heeft
geen 'wapenspreuk' die in
één oogopslag duidelijk
maakt waar het voor staat.
Op 9 mei 2000, precies
vijftig jaar nadat de Franse
politicus Robert Schuman
een plechtige toespraak
hield bij de oprichting van
zijn geesteskind, de Europe
se Gemeenschap, krijgt de huidige Unie
haar pay ojf, zoals reclamemakers het graag
zeggen. Op die dag wordt bekend welke
schoolklas de beste inzending heeft gedaan
voor de wedstrijd A motto for Europe. In
Nederland wordt deze onder de naam Een
zin voor Europa georganiseerd door het
Rotterdams Dagblad.
Het startschot voor de wedstrijd werd
eerder al gegeven in het gebouw van het
Europees Parlement in Brussel. Het idee
voor de Europese competitie tussen scho
lieren komt van een verslaggever van het
Franse dagblad Ouest-France in Rennes.
Hij zocht een manier om jongeren meer te
betrekken bij 'de Europese gedachte'. „Het
probleem van Europa is dat alles van boven
lijkt te worden opgelegd", zegt hoofdredac
teur Daniël Floch van Ouest-France. „Deze
wedstrijd is een manier om te zorgen dat er
g<
'Wapenspreuk'
moet band
in Europa
onderstrepen
ilof
meer van de basis komt." Francois
Hutin, de algemeen directeur van de
se krant, geeft toe dat het wat moei
kosten jongeren enthousiast te krijgen
Europa, „Als je kijkt naar de turbulen
de wereld, is het misschien niet de;st
tijd om een ideaalbeeld te vertalen ii jer
motto. Er is een groot conflict gaani
Europa. Maar dat zou juist ook een g y
stimulans kunnen zijn om met elkaar
trouwen uit te spreken in de band ti
de vijftien landen. Wij willen dat onze
geren een toekomst hebben in de lai
waar ze zijn geworteld, maar ook in
*0<
De vorm van de wedstrijd zal jonger
ieder geval wel aanspreken: veel draai
internet. Op een speciale website (v
motto-europe.org) is
matie te vinden over de
strijd, over de initiatiefnei
en over de dagbladen diS
alle landen de organisatie ™>t
zorgen. Vanaf 1 septei
kunnen scholen zich, 00
internet, inschrijven vot >el1
wedstrijd. De bedoeling
de deelnemende onderw
stellingen in het laatste l
taal van 1999 lesuren 'iiil
den aan de geschieden)
bestuur van Eu iag
Daarna moeten de slagzu e C
worden bedacht: maxinaal twaalf woo: in
de eigen taal en het Engels, vergf dei
van argumentatie.
De jury wordt gevormd door kopstu
uit de vijftien deelnemende landen.
Nederland is dat ex-premier Ruud Lub eid
Andere juryleden zijn Jacques Delorsf dei
malig voorzitter van de Europese Con vlu<
sie), Mario Soares (ex-premier en -( ran
dent van Portugal) en Felipe Gonzales
premier Spanje). De Finnen hebben
nationale pianovirtuoos Lenni Kalle 1 lïlü
le (20) weten te strikken.
Het Europees Parlement en de Eufl
Commissie hebben toegezegd het wie
Het motto moet wel formeel wordei
krachtigd door de Europese regerinj
ders op een Eurotop in Portugal.
