Ontmenselijking is eerste stap naar genocide
P
I<jïmp en rek
j>p de Balkan
ii zes kaarten
De 'Ogen van God'
in een vliegende
verkeerstoren
Buitenland
z" oe)
ERDAG 3 APRIL 1999
)bodan, stuur ons wat sla. Er komt veel vlees, veel
es: wij gaan Kroaten slachten!' Dat strijdlied zongen
Servische troepen voor hun leider Slobodan Milose-
toen ze in de herfst van 1991 Vukovar binnentrok-
1. De Kroatische stad was eerst volstrekt aan puin ge
iten. Net zo blijmoedig lijken de Serviërs op dit mo
lt de Kosovo-Albanezen uit te moorden. Zij zijn nu
de beurt, nadat Serviërs, Kroaten en moslims elkaar
erder - en niet voor het eerst - naar het leven ston-
)OORN ANDRE HORLINGS
:n door een massale vlucht,
achterlating van alles, lijkt
dat noodlot te ontkomen,
ië past de tactiek van de
chroeide aarde' toe, zodat
jgkeer van de Albanezen on-
jelijk wordt. Hun huizen
den in brand gestoken, hun
verbrand, hun ar-
vernietigd. Daarna 'be-
n' ze niet meer.
{eschiedenis herhaalt zich,
ds opnieuw. Met name de
itigste eeuw kenmerkte zich
r ongekende voorbeelden
wreedheden, geweld op
schaal en vervolgingen
Vege ras, religie of afkomst,
inverdraagzaamheid of als
sequentie van een politieke
ogie. Alleen ai tussen 1900
57 werden volgens hoog-
mensenrechten Rudolph
mmel rond 170 miljoen
sen het slachtoffer van 'de-
ide': stelselmatige uitroei-
neestal onder de dekman-
in een oorlog,
jekendste voorbeeld is de
caust, de systematische
beiing van de joden door
i-Duitsland. Die bevatte na-
ieg alle elementen die
Isen rijp kunnen maken
het plegen van volkeren-
rd. Eerst wordt een 'tegen-
Ier' gecreëerd, die het 'ei-
/olk' angst moet inboeze-
Meestal gaat het om een
p waartegen al een zekere
f tand bestaat. Het vervolg
en poging tot Endlösung
e Judenfrage. de eindop
lossing voor het 'probleem van
de onwaardige joden'.
De mensheid is al eeuwen be
hept met anti-semitisme, de
verhouding tussen Serviërs en
Albanezen was altijd al onge
makkelijk, veel buren hebben
ruzie, iedereen heeft wel eens
een onbehaaglijk gevoel. In de
propaganda van een fout regi
me wordt zo'n bestaand vijand
beeld daarom eerst versterkt.
De 'anderen' worden gekarak
teriseerd als verkrachters, ban
dieten en terroristen die de
macht willen grijpen.
Een jarenlange, doordringende
propaganda overtuigt de bevol
king er vervolgens van dat het
tot ingrijpen móet komen, wat
anderen er ook van denken.
Uiteindelijk blijken doodgewo
ne mannen, die thuis lief zijn
voor vrouw en kinderen, voor
aan te staan om voor 'de goede
zaak' koelbloedig de trekker
over te halen, aan de gaskraan
te draaien of op de knop te
drukken.
Het drama in Kosovo ontwik
kelde zich volgens hetzelfde pa
troon. In 1974 gaf de Joegosla
vische leider Tito de door 90
procent door Albanezen be
woonde Servische provincie
een autonome status. In 1987
stelde Milosevic, toen leider
van Servië, zich aan het hoofd
van fel-nationalistische Servi
sche miljoenendemonstraties,
die het uiteenspatten van Joe
goslavië in 1991 inluidden. In
1989 gaf hij gehoor aan 'de wil
van het volk' en werd het zelf
bestuur van Kosovo beëindigd.
De 'knekelhuizen' van de Cambodjaanse dictator Pol Pot, een slager uit het recente verleden.
Het parlement werd naar huis
gestuurd, en het etnisch-Alba-
nese overheidsapparaat werd
vervangen door een Servisch.
Daaronder de politie, de hand
havers van het recht.
Onder het motto 'Kosovo is het
hart van Servië' schilderden de
Servische media de afgelopen
tien jaar een steeds misdadiger
beeld van de Albanezen: het
zijn moslims, bij wie de Ser-
visch-orthodoxe heiligdommen
in Kosovo niet veilig zouden
zijn. Vijanden van Servië, die
zich onterecht hadden geves
tigd op de 'heilige grond' van
het Lijsterveld, waar de Serviërs
in 1389 werden verslagen door
de Turken. Die zouden er vijf
eeuwen de baas blijven. Alba
nezen, die uiteindelijk streven
Ser-
naar de vestiging van een
Groot-Albanië op Grieks e
visch grondgebied.
Er zijn meer voorbeelden. Vrij
wel vergeten is het feit dat Tur
kije tussen 1915 en 1923 één
twee miljoen Armeniërs ver
moordde, in de naweeën van
het Ottomaanse Rijk. Turkije
ontkent de genocide ook nu
nog in alle toonaarden. Na de
stichting van de communisti
sche Sovjetunie in 1917 door
Lenin stortte de economie in,
en ontstond als gevolg van 'her
vormingen', burgeroorlogen en
boerenopstanden een ongeken
de hongersnood. En onder op
volger Stalin vielen tussen 1922
en 1953 tientallen miljoenen
doden, als slachtoffer van zui
veringen, oorlogen en collecti-
FOTO AP RICHARD VOGEL
vering. Na het einde van de
oorlog in Indochina in 1975 za
gen de journalisten die in de
Cambodjaanse hoofdstad Phn
om Penh hun koffers pakten
nog net dat de bevolking werd
weggevoerd. Waarheen was
niet duidelijk, en er was nie
mand die het zich afvroeg. De
waarheid bleek vier jaar later:
twee tot drie miljoen Cambod-
janen hadden het regime van
Pol Pot niet overleefd.
In de jaren '70 en '80 groeide de
aanhang van linkse revolutio
nairen in Midden- en Zuid-
Amerika. De Verenigde Staten
vreesden uitbreiding van de
Cubaanse revolutie van Fidel
Castro over het continent, en
gaven uitgebreide steun aan
rechtse dictatoren in onder
meer Chili, Argentinië en El Sal
vador: er vielen tienduizenden
doden in de zogenoemde 'vuile
oorlogen' tegen politieke tegen
standers. In Indonesië heeft de
burgeroorlog in de geannexeer
de Portugese oud-kolonie Oost-
Timor sinds 1975 200.000 men
senlevens geëist, eenderde van
de bevolking.
Op 6 april 1996 werd het vlieg
tuig van president Habyarima-
na van Burundi door guerrilla
strijders uit de lucht geschoten.
Voor de Hutu's in buurland
Rwanda was dat aanleiding om
een weldoordacht plan in wer
king te stellen, dat uitsluitend
tot doel had de stam van de
Tutsi's uit te roeien. In juli had-
den ze 85 procent van de Tut
si's om het leven gebracht:
800.000 mensen. De bevolking
van Rwanda, 7,5 miljoen zielen,
was met elf procent vermin
derd.
En dan gaat het nog niet eens
over het optreden van de fascis
tische Kroatische Ustasja's te
gen de anti-Duitse Serviërs en
over de 300.000 vluchtelingen
in Myanmar. De Chinese over
heersing van Tibet bleef buiten
beschouwing, net als de op
stand in het Zuid-Afrikaanse
Soweto tegen het apartheidsre
gime en de gewapende vrede in
Noord-Ierland. Ongetwijfeld
kan de lijst nog verder worden
aangevuld. De Duitse wijsgeer
Albert Schweitzer (1875-1965),
in 1952 winnaar van de Nobel
prijs voor de Vrede, werd eens
gevraagd wat hij van de wester-
se beschaving vond. Zijn ant
woord: „Dat zou geen slecht
idee zijn."
PATRICK VAN DEN HURK
irtels van het huidige conflict om
no gaan terug tot de vroege Middel-
in, toen de Balkan het toneel van ko-
le en gaande veroveraars was. De Ser-
claimen vol overtuiging het erfrecht
e Kosovaarse grond. Het staat echter
ïistotelijk vast dat hun Slavische voor-
ïrs niet uit de Balkan afkomstig waren,
uit Midden-Azië. Zij trokken het ge-
ias in de zesde en zevende eeuw bin-
'oor die tijd was er geen Servië. Even-
itaat echter vast dat de Albanezen -
zij zelf zeggen - afstammen van de Il
ls, het volk dat al vele eeuwen vóór de
:rs op het grondgebied van het latere
'Slavië woonde.
de twaalfde eeuw ontstond er uit een
1 verzameling staatjes een Servisch ko-
iaHjk, dat twee eeuwen later onder ko-
Dusan - die zichzelf later tot
u!r liet kronen - aan een zegetocht op de
Oelijke Balkan begon. Na zijn dood in
viel het grote Servische rijk echter snel
in, iets waar de oprukkende Ottoma-
'n(Turken) gebruik van maakten.
*efekken noordwaarts (linksboven), en
nloegen de mythische Servische prins
r in 1389 bij de slag om Kosovo Polje,
ijsterveld. Die plaats, gelegen in de
jge provincie Kosovo, is voor de Ser-
.nog altijd van zeer grote historische
renis, en wordt ondanks de nederlaag
viin als de 'moederschoot' van de Servi-
natie. Het maakt daarbij niet uit dat
na de verovering door de Turken bij-
jf eeuwen van de kaart verdween,
^n de tweede helft van de negentiende
(rechtsboven) wist het zich weer los
w<tken uit het inmiddels verzwakte Otto-
r%e rijk. Kosovo bleef ook toen echter
|r Turkse heerschappij, evenals flinke
1 van het huidige Servië. Kort voor de
Balkanoorlog van 1912 was de nieu-
ïrvische staat echter al gegroeid tot de
van Kosovo (midden links). Een-jaar
Ikort voordat de tweede Balkanoorlog
had Servië uit de verdeelde boedel
je verslagen Turken Kosovo en het
;e Macedonië weten te halen (midden
KOZAKKEN
Middellandse KRETA
Bosnië-Hercegovina
n 190Ö door
Oostenrijk,
ha brak de Eerste Wereldoorlog uit,
geheel toevallig ook nadat een Servi-
kiationalist de Oostenrijkse aartsher-
jrans Ferdinand in Sarajevo had ver-
jgd. De dader was lid van De Zwarte
I, een nationalistische organisatie die
feen Groot-Servië streefde. Na de Eer-
jgereldoorlog was er van een onafhan-
1 Servië opnieuw geen sprake meer:
§ng met Kroatië, Slovenië, Bosnië-Her-
Vina, Montenegro, Macedonië en de
Jnalige Hongaarse provincie Vojvodina
ivvat later Joegoslavië zou gaan heten
jonder).
ederatie bleef in stand tot 1991, maar
fervolgens in een hoog tempo uiteen,
ïreenvolgens verklaarden Slovenië,
|ië, Bosnië-Hercegovina en Macedonië
bnafhankelijk, al dan niet gevolgd door
re of langere oorlogen. Het akkoord
)ayton bepaalde in 1996 de grenzen
laatste kaart (rechtsonder). Daarop
511e jonge Balkanstaten te zien, evenals
iit dat Bosnië is gesplitst in een mos-
Jroatisch en een Servisch deel, de Re-
ka Srpska.
lenen O&oedapeet
OOSTENR1JK-HONGARIJE
^^^vIg rieken*-.
rLAND
Middellandse
1920: de Balkan, na de Eerste Wereldoorlog.
Joegoslavië ontstaat.
WenenOJ
OOSTENRIJK/ &oed
1913: de Balkan, kort voor het uitbreken
de tweede Balkanoorlog.
O
Wenen O Boedapest
MONTE*
NEó*Or,
Adriatieche xt
ALBAN
Middellandse
Informatie Awacs onmisbaar voor NAVO-piloten
De informatie van de radarschermen
aan boord van een Awacs-toestel is van
levensbelang voor de gevechtsvliegtui
gen van de NAVO. Een dreigende onder
linge botsing, een opstijgende MiG in
Servië; de op grote hoogte opererende
'vliegende radar' van de NAVO ziet alles
en waarschuwt onmiddellijk. Een ver
slag van een oorlogsnacht aan boord van
een Boeing 707 barstensvol techniek, die
opereert vanaf de Duitse basis Geilen
kirchen.
AMENDOLA HANS LEBER
'Quid 71, Magic 78?' Even is het stil op de
radio. '78 Copy!' Het tanktoestel meldt
zich boven de Adriatische Zee. De Awacs
probeert achter de tanker te komen om
zich bij te laten tanken. Johan, kapitein
van de Belgische luchtmacht, blijft met
zo'n tien collega's druk doende de NAVO-
operaties boven Servië te controleren.
Stipjes op z'n radar zijn 'pakketten' vlieg
tuigen van de NAVO. Voor Johan is het
hard werken, in een vliegende sigaar zon
der ramen. Oorlog in het echt.
Airborn Warning And Control System,
Awacs, een hele mond vol. Achter deze ti
tel gaat een met high-tech volgestouwde
Boeing 707 schuil. Een vliegende ver
keerstoren, zij het met minder pacifisti
sche oogmerken. De Awacs praat ge
vechtsvliegtuigen 'op doel', haalt hen weg
als er gevaar dreigt en begeleidt hen veilig
naar huis. Voor piloten is het een onmis
bare ruggesteun. Is de Awacs uit de lucht,
dan worden alle NAVO-gevechtsacties af
geblazen.
Ongeveer drie kwartier nadat de Awacs
avonds het luchtruim kiest, trekken de
eerste gevechtscoördinatoren naar hun
radarbeelden om te kijken wat zich alle
maal afspeelt in het 'theater', zoals dat
wordt genoemd: de lucht boven Servië en
Kosovo dus. Meekijken mogen journalis
ten niet. Dat valt onder de vertrouwelijke
informatie. Maar de MiG-29 die vorige
week uit de lucht werd gehaald door een
Nederlandse F16-piloot, was het eerst
door een Awacs opgemerkt.
Op zo'n tien kilometer hoogte turen
NAVO-ogen voortdurend naar de verlich
te radarschermen, waarop de Servische
vliegvelden staan aangegeven. Wat daar
opstijgt betekent narigheid voor de pilo
ten van het bondgenootschap. De Awacs
is in staat 'vriend' van 'vijand' in de lucht
te onderscheiden, wat voor een piloot al
gauw het verschil tussen leven en dood
kan betekenen.
De Awacs heeft opvallend veel ruimte aan
boord. Op een aantal plaatsen zoemen
hele netwerken van computers. Op het
dak draait de radar continu, per tien se
conden een hele ronde. De radars zien
deze nacht twee aanvalsgolven, met wat
kleine nastootjes tegen de ochtend. Belg
Johan spreekt van een rustige nacht. „Dit
werk is zwaar omdat je je lang moet con
centreren. Maar vannacht viel het mee."
Majoor Ger van Wagtelenberg uit Twente
windt er geen doekjes om. „De Awacs'
zijn bij Allied Force de ogen en oren van
de NAVO. In alle operaties spelen we
trouwens een belangrijke rol. Als we van t
Geilenkirchen vertrekken, hebben we alle
geheime informatie over de operaties al
aan boord. Vanavond zijn wij reserve. Er
hangen elders al twee Awacs' in de lucht, j.
Maar onze mensen zijn volcontinu aan
het werk, om het elk moment van een an
der toestel te kunnen overnemen. Ze
moeten daarom steeds het beeld van de
operaties in zich opnemen."
Het is volgens Van Wagtelenberg niet te
verwachten dat een Awacs wordt neerge
schoten, ook al vliegt het radarstation
maar op zo'n 250 tot 280 kilometer af
stand van Servië. Hij heeft de laatste tijd
amper een MiG zien opstijgen en begrijpt
dat ook wel. „Ze zijn direct aan de beurt.
Ik moet eerlijk zeggen dat de MiG-piloot t
die wél opstijgt voor mij een held is."
Het enige wat de Awacs '78' deze nacht j
hoeft te doen, is het verzamelen van de
vliegtuigen voor zij gezamenlijk aan een
actie beginnen. En het 'oplijnen' van de j
kisten voor een tankbeurt in de lucht. Als j
de Boeing 707 uiteindelijk zelf ook bijge- I
tankt moet worden, blijkt het wonder van 1
techniek toch nog steeds afhankelijk van j
de stuurkunsten van piloot Mike. Deze
Amerikaan moet alles op alles zetten om
zijn toestel ongeveer 15 meter onder en
achter het tanktoestel te houden. Op 10
kilometer hoogte zwaait de boom-opera
tor van het tanktoestel een soort pijp in
een gat in het dak achter de cockpit van
de 707.
De 17 Awacs' van de Duitse vliegbasis
Geilenkirchen, vlak bij de grens van Lim-
burg, vormen de enige echte multinatio
nale NAVO-dienst. Al het andere werk
wordt per land aangeleverd. Frankrijk en
Engeland hebben hun eigen (kleine) ra-
darvloot. Midden jaren zeventig werd tot
de aanschaf van de vliegende radarstati-
ons besloten, toen de dreiging van het
Oostblok steeds duidelijker werd. Er
moest meer zicht komen op wat er uit die
richting naar West-Europa kwam.
De Awacs' vliegen hun missies in de Bal
kan al sinds 1992, toen de oorlog in Bos
nië begon. Ze regelden er tot vorige week
vooral het luchtverkeer, de combinatie
van burger- en NAVO-vluchten. Inmid
dels is er een week oorlog voorbij. Johan
bespeurt 'iets meer adrenaline' bij zich
zelf, maar ook dat lijkt al weer af te nemen J
nu hij meer vluchten in 'oorlogstijd' mee
maakte.
Maar aan boord van deze 'spelbepalende
middenvelder' in de strijd gelden ook on
mogelijkheden. Heeft Johan het over de
Awacs als God's Eyes, ook hij moet toege
ven dat de toestellen geen troepenbewe-
gingen kunnen volgen en geen Servische j
tanks in Kosovo kunnen aanwijzen. „Wij j
zien alleen wat er in de lucht gebeurt." Jo
han vreest het moment dat een kist die
door hem wordt 'gecontroleerd' van het i
scherm verdwijnt. „Het is me nog nooit
gebeurd, maar het lijkt me vreselijk."
