Cultuur Kunst
voor Van Doesburg'
Milieu-onvriendelijk
Schone
icHIJN
Reuss verricht wonderen in Matthaus Passie
'C Meeuwzonder ^'es van ^oorse^ sc^'fift biografie over tante
chte samenhang 'Nelly streed hard
im<=
■mm™
PASEN '99 ROLF BEN
ZSHOW
BIJ VAN TIL
M0BI PAASSH0W
TUSSEN OOST EN WEST
Op 2e Paasdag bent
U welkom tussen
10.00 en 17.00 uur.
\G 3 APRIL 1999
Het bruidje oogstte de meeste oooh's en aaah's. foto taco van der eb
eenmalig gebruik', zo zou het
wasvoorschrift bij de garderobe
moeten luiden. Of: 'Kleding
vernietigt zichzelf'.
Een van de modellen keek dan
ook wat angstig, toen zij op een
plankier op rolletjes het podi
um werd opgetrokken door
twee jongeheren met opmerke
lijk brilmonturen en van dat
stopcontactenhaar. De vrouw
zat ingesnoerd in een plastic
broekpak waaronder haar ge
condenseerde dameszweet dui
delijk zichtbaar was. Als besla
gen autoruiten onttrok de outfit
delen van glinsterend'vel en
haar zwarte bikinisetje aan het
oog van het publiek. Het liep
ook wat ongemakkelijk, al dat
huishoudfolie. Het trok, piepte
en kraakte aan alle kanten. En
de plakband op haar rug, ter
hoogte van waar een rits en een
knoop zouden moeten zitten,
begon ook al los te laten. Nee,
voorwaar geen pak om naar een
sollicitatiegesprek aan te doen.
Een andere dame kwam heel
wat zelfbewuster het podium
opdeinen. Toen zij dichterbij
kwam, werd duidelijk dat er een
mannenlichaam verscholen zat
achter die enorme puntbeha,
gemaakt uit oude dozen. Voor
haar kruis een kleurig schild dat
de aanwezigheid van iets kost
baars verried en op haar ach
terwerk een staart waar een ge
middelde papegaai jaloers op
zou zijn. Ze knipperde met fon
kelende wimpers maar kon
haar hoofd nauwelijks bewegen
vanwege een metershoog
hoofddeksel. Om haar polsen
een opmerkelijk sieraad van ei-
erdoosjes dat tot op de grond
reikte. Met deze temperaturen
zeker een luchtige outfit -
schouders, buik en armen ble
ven zichtbaar - maar ermee in
een tuinstoel gaan zitten is vol
strekt uitgesloten.
Het bruidje oogstte de meeste
ooooh's en aaaaah's. Ze was
ronduit betoverend met haar
sprookjesachtige hoepelrok met
daarboven een strak bovenlijfje
van dezelfde ruisende, witte
plastic zakjes waarmee we alle
maal wel eens op de Haarlem
merstraat lopen. Het bruids
paar van kunststof op haar
hoofd maakte deze mierzoete
bruidstaart compleet. Ze maak
te kushandjes naar het publiek
dat verlekkerd zat te kijken en
extatisch reageerde toen ze
haar tuiltje bloemen de zaal in
wierp. Maar geen van de aan
wezige vrouwen kwam na af
loop informeren naar deze jurk
voor de mooiste dag van haar
leven. Gramann had haar ook
moeten teleurstellen: de robe
ligt waarschijnlijk allang op de
vuilnisbelt. Erg milieuvriende
lijk is het allemaal niet, wat ze
daar in de Verenigde Staten
maken.
En de winkeliers? Zij zaten erbij
te glunderen. Geen mooiere re
clame dan deze! De onderne-
mers in de binnenstad - die wij
meestal alleen horen als er par
keerplaatsen dreigen te ver
dwijnen -. hebben hun zin.
Draagbaar of niet, in de stad
zullen ze nog lang over deze
uitbarsting van creativiteit pra
ten.
leiden caroline van overbeeke
ijsdam, 071-5356444, plv chef annet van aarsen 071-5356443
erend sieraad of een
oemstuk komt beter
cht op een neutrale
nd. Iets wat niet te
It, zeg maar. Een goe-
ïte. Niets op tegen,
materiaal is.... een
omp! En dat beschil-
een blauw-grijs paas-
dansende naakte
het een streekje body
hun borsten en een
op hun billen, show-
leel van de collectie
ïidse winkeliers Borg
Sieraden en Fiori Bloe-
___deze explosie van ar-
eesten viel op, woens-
J1 in de Leidse Schouw-
fflhsen konden hun
.Vfiet van af houden,
jprenleed Damesmode
tappers lieten modebe-
LlZ^ien zien hoe zij hun
haar vooral niet
Indragen. Wat dacht u
BBelblauw kapsel of
gjflieken die recht om-
|»n, alsof de vrouw in
w^aar vingers in het
act heeft gestoken?
Jhzelf over straat gaan,
•"■et twee lichtblauwe
jv'Jn een string tussen de
---et sieraad om de hals
ikvanger zou moeten
tin zo'n geval juist erg
og maar te zwijgen van
ncorsage dat verleide-
n de verder onbedekte
jngelt.
nann, bekend van de
anse Muppet Show en
raat, toonde zijn eigen
f|5collectie en oogstte
i applaus. Jammer al-
al zijn design-kleding
lik onmiddellijk in de
ak verdween. 'Voor
muziek
recensie lidy van der spek
Matthaus Passion door Bachkoor Holland o.l.v Daniel
Reuss, m.m.v. Caroline Stam, sopraan, Judith Németh,
alt, Peter Bartels, tenor, Maarten Koningsberger, bas,
Bernard Loonen, tenor, Wolf Mathias Friedrich, bas, An-
nekle Pols, gamba, het Haags Matrozenkoor en het Resi
dentie Orkest. Gehoord 1/4, Pieterskerk, Leiden
Dit is het jaar van herbezinning op Bachs
meesterwerk, de passie naar het evangelie
van Matthaus. Dit drama mag weer emo
ties oproepen, krijgt weer tijd en ruimte om
te ontroeren, te emotioneren en te bezin
ken. Van de zeven Passies die ik dit jaar heb
beluisterd staat de uitvoering van Bachkoor
Holland in de Pieterskerk zonder enige
twijfel aan de top. En dan gaat het vooral
om koor en orkest.
Reuss heeft het koor een weinig uitge
dund en een heel duidelijke scheiding aan
gebracht, waardoor de zangers elkaar met
recht kunnen 'toeroepen'. Het Residentie
Orkest speelt schitterend. Fluiten en hobo's
zijn haarzuiver en blazen met een expressie
die imponeert. De viola da gamba straalt
enorme kracht uit door een beheerste en
gedoseerde felheid. De vioolklank is van
een honingzoete homogeniteit. De contra
bassen en celli zijn prominent gonzend
aanwezig en Reuss bespeelt ze, kneedt met
zijn gebaren de intentie van het verhaal.
Bachkoor Holland is expressiever dan
ooit. Reuss heeft inderdaad ongelooflijk
veel werk gemaakt van articulatie en
woordschildering. In het openingskoor
komt dat al direct tot uiting in het hartbre
kende contrast tussen de klagende doch
ters en Jezus die als een lam ter slachting
wordt geleid. Zo wordt de angst voor op
roer een levend gebeuren in 'Ja nicht auf
das Fest' en het 'Schandlich zugerichtet'
gaat je door merg en been. Een brutale har
de 'beat' brengt Reuss aan in 'Was gehet
uns das an'. Ritmiek en dynamiek staan
hoog in zijn vaandel.
Alle solisten zijn van niveau, maar niet
alle zes overtuigen. Maarten Koningsberger
vertolkt indrukwekkend mooi de Christus
partij met zijn diepe sonore bas die naar al
le windstreken draagt. Peter Bartels, die
weliswaar in zijn moedertaal zingt, moet
toch wat gaan doen aan z'n a en au. In
'laut' en 'alsbald' als voorbeeld scheurt hij
het trommelvlies. Z'n klank is steeds een
tikje overspannen en getourmenteerd. Aan
datzelfde euvel lijdt de bariton Wolf Ma
thias Friedrich. Intens gedreven, met een
glasheldere dictie, blaast Bernard Loonen
de tenoraria 'Geduld' oprecht nieuw leven
in. De alt Judith Németh en de sopraan Ca
roline Stam boeien lang niet altijd, maar
het recitatief 'Erbarm es Gott!' en (net als
vorig jaar) 'Aus Liebe will mein Heiland
sterben' ontroert ten diepste.
Daniel Reuss heeft zich niet meteen ge
profileerd, maar in deze eerste Matthaus
Passie onder zijn hand heeft hij wonderen
verricht.
THEATER
j -5lE wunand ZEILSTRA
j van Anton Tsjechov door het
erlands Toneel Regie Koos
Pleuni Touw, Peer Mascini,
a Gezien: 2/4, schouwburg
Leiden
ge-
LiJ regisseur een enkel
♦f jment. Maar ook laat
aar flarden jazzmuziek
en zelfde soort sfeer
jgTjurlijk door zeer con-
J-fie muziek worden on-
jritt. Wat de regisseur ge-
Jeft, kan dus zonder
r je loopt wel het risi-
jet geheel weinig sa-
lijkt te vertonen. En
zin is dat het grote
[aar deze enscenering
ijechovs beroemde
tan lijdt.
[ascini maakt van zijn
vooral een excentrie-
en toe wordt daarom
gelachen, want zijn
yide stem associëren
njn beroemde reclame-
Joor melkprodukten.
m bot begraven - vindt
Het gaat niet aan een
zijn commerciële
ïls aan te wrijven. Daar
Isjechov alles om de
]'L ertekening draait, is dit
Tjgedachten uitermate
fÜjjj. Zo ook geldt dat
a' Vlaamse accent van
int
p
1z
r fllsi
actrice Veerle van Overloop. Op
zichzelf is daar niets op tegen.
Temidden van de Noord-Ne
derlandse klanken valt deze be
slist niet slecht spelende actrice
niettemin letterlijk uit de toon.
Het past niet.
Tegen een enigszins abstract
decor valt weinig in te brengen.
Het Nederlands toneel heeft
ons in de afgelopen jaren daar
mee genoegzaam vertrouwd
gemaakt. Bij deze enscenering
is voor een kaal hekachtig ge
heel gekozen. Als het de bedoe
ling is om een sfeer van kilte te
creëren, dan is dat de juiste
keuze geweest. Een stuk met
toch al zo'n onbestemd karak
ter is er echter niet bepaald
mee gediend.
Stuk voor stuk zijn dit details
die afbreuk doen aan deze
'Meeuw'. Het toneelwerk van
Tsjechov wordt beheerst door
een zekere mate van lamlendig
heid. Zijn personages geven
zich met graagte over aan hun
problemen en zwelgen in hun
gefrustreerde liefdes-, levens-
en carrière-idealen. Dat vereist
uiterst subtiel ensemblespel, en
dat heeft regisseur Koos Terp
stra niet overtuigend voor el
kaar gekregen. Het geheel moet
een aaneenschakeling van bot
sende karakters tonen. De
spanning daartussen wordt te
mat en te divers qua speelstijl
uitgewerkt.
Toen Wies van Moorsel in 1967 tot algemeen erfgenaam
werd benoemd van de nalatenschap van kunstenaar
Theo van Doesburg, konden zij en haar man nog niet
bevroeden hoeveel juridische haarkloverij daarna zou
volgen. Op het moment dat Van Doesburgs derde vrouw
Nelly van Moorsel - Wies' tante - in 1975 overleed, was
de kunst in het atelier bij Parijs enkele miljoenen gul
dens waard. ,,Een nagel aan onze doodskist."
leiden caroline van overbeeke wie op de tentoonstelling 'De
Dageraad van de moderne
kunst' een groot aantal werken
Na veel geharrewar om een re
geling te treffen met de staat
der Nederlanden, kwam de col
lectie in 1981 naar ons land. De
staat werd eigenaar van Van
Doesburgs nalatenschap en gaf
de kunstwerken in langdurige
bruikleen aan musea. De fami
lie hoefde geen 60 procent suc
cessierechten te betalen en, be
langrijker, ze hoefde ook geen
werken te verkopen om die
schuld te voldoen. ,,Een hele
opluchting. De kunst bleef zo
beschikbaar voor de samenle
ving. Dat was ook wat Nelly ge
wild had."
Wies van Moorsel (63) ver
haalt over haar verwantschap
met Theo van Doesburg van
BgPp" Werken
:t'- in het hart van de
financiële wereld
W Onze business consultants hebben
diepgaande kennis van bedrijfsprocessen
van banken, verzekeraars, sociale zeker
heids-organisaties en/of pensioenfondsen.
En combineren dat met gedegen IT-ervaring.
Gewapend met die expertise ondersteunen
zij opdrachtgevers bij het versterken van hun
core business. De inspirerende omgeving van
CMG Finance en de intensieve kennisuitwis
seling staan garant voor verdere ontwikke
ling. Belangstelling7 Stuur je c.v. naar CMG
Finance, Postbus 102, 3440 AC Woerden,
k Telefoon 0348 - 454 000. Of bel Roy A
Broekens: 071 -57 64 771 (privé). Am
E mail: roy.broekens@cmg.nl
Internet: www.cmg.nl
te zien zijn. 'Does' was met
haar tante Nelly getrouwd. Ze
heeft haar tante goed gekend
en weet veel van 'de microcos-
mos van Van Doesburg en zijn
vrouwen'.
De kunsthistorica schrijft aan
Nelly's biografie die volgend
voorjaar moet verschijnen. „Zij
was een heel bijzondere tante,
haast een moeder. Deze tame
lijk mondaine vrouw was voor
mij in de jaren '60 de opening
naar de grote wereld. Nelly was
zeker geen makkelijke mens.
Wij konden goed met haar
overweg, maar ze kon erg lastig
zijn. En Theo was een Drift
kop."
Hoe stijfkoppig Nelly kon
zijn, ondervonden Wies van
Moorsel en haar echtgenoot,
Jean Leering (destijds directeur
van het Van Abbemuseum) in
1974. „Nelly had kanker en we
wilden regelen dat de nalaten
schap van Theo aan de staat
zou worden geschonken. Op
die manier zou de kunst be
houden blijven voor de samen
leving. Nelly stemde daar mee
in. Maar toen een hoge ambte
naar met de brief van de minis
ter van cultuur bij haar kwam,
weigerde ze te tekenen. Mijn
man was razend. We zagen die
erfenis als een zwaard van
Damocles boven ons hoofd
hangen. Jean is toen een paar
uur gaan wandelen om af te
koelen."
Nelly weigerde omdat ze
emotioneel geen afstand kon
doen van de schilderijen, de te
keningen, gedichten en het om
vangrijke Stijl-archief van haar
overleden echtgenoot, zo ver
moedt haar nicht. „Ze was een
beetje achterdochtig en kon
moeilijk besluiten nemen." Van
Moorsel en haar echtgenoot
zijn jaren bezig geweest om de
omvangrijke erfenis alsnog aan
de staat te schenken. Pas in
1981, zes jaar na de dood van
Nelly, konden de werken vanuit
een depót in Parijs naar Neder
land worden gebracht.
Wies van Moorsel is goed op
de hoogte van de details van de
verbintenis tussen Van Does
burg en Nelly. „Hij was nog ge
trouwd met Lena Milius, toen
hij Nelly leerde kennen. Dat
was in 1920 bij de opening van
een tentoonstelling in de Haag-
sche Kunstkring. Nelly, pianiste
en zeer geïnteresseerd in kunst,
had via haar broer Cees ge
hoord van De Stijl en was
nieuwsgierig geworden. Cees
nam haar mee naar de ope
ning."
„Nelly beschreef hoe dat
ging: „Het zaaltje was stampvol
en ik moest blijven staan. Ik
troostte me maar met de ge
dachte dat zo mijn mooie vio
lette zomerjurk met grote
strooien hoed en bijpassende
handschoenen mooier uit zou
den komen. Maar al heel gauw
dacht ik niet meer aan mijn
jurk. Ik had alleen nog maar
oog voor de man die daar zon
der ophouden stond te praten
met een stapel papieren in de
hand zonder erin te kijken, on
dertussen hevig gebarend en op
en neer lopend. En vooral had
ik alleen nog maar oor voor zijn
buitengewoon warme en inne
mende stem. Ik denk dat men
dat coup de foudre noemt. Ik
rustte dan ook niet voordat ik
aan hem werd voorgesteld. Hij
bekeek me van top tot teen,
glimlachte innemend en na en
kele woorden met mijn broer te
hebben gewisseld, sprak hij al
leen nog maar met mij
De twee voelden zich tot el
kaar aangetrokken en Lena met
wie Van Doesburg in Leiden
woonde, „een vrouw met een
groot hart", maakte geen amok.
„Vanwege die verhouding werd
Nelly wel het zwarte schaap van
de keurige katholieke zaken-fa
milie waar ze uit kwam. Van
Doesburg was immers ge
trouwd en 16 jaar ouder. Nelly
werd door haar vader de deur
uitgezet. Ze ging op kamers in
Leiden en in 1921 trok ze met
Wies van Moorsel: „Nelly was zeker geen makkelijke mens. Wij konden goed met haar overweg, maar ze
kon erg lastig zijn. En Theo was een driftkop." foto hielco kuipers
'Does' naar Weimar om zich
daar te vestigen bij het
Bauhaus. Lena kwam ook op
bezoek. Van Doesburg wilde
een ménage a trois beginnen,
maar daar kwam het niet van.
Een poging tot hereniging van
Lena en Theo in Leiden later
dat jaar, mislukte ook. Ze
scheidden, maar de drie zijn
wel altijd bevriend gebleven.
Zoiets was erg bijzonder in die
tijd."
Nelly bracht tien gelukkige ja
ren door met haar geliefde in
het buitenland. Ze hadden zich
pas in Meudon, een dorp bij
Parijs gevestigd waar ook ande
re kunstenaarsvrienden woon
den, toen Theo vrij plotseling
overleed in 1931, op 47-jarige
leeftijd. „Hij was zwaar astma
tisch en stierf aan een hartaan
val. Op Nelly's schouders rustte
vervolgens de zware taak de
strijd aan te gaan om erkenning
van Van Doesburgs werk." En
daar slaagde ze in. Haar eerste
grote triomf was in 1936 toen er
in het Leidsch Prentenkabinet
in de Kloksteeg een tentoon
stelling aan hem was gewijd, en
vervolgens in het Stedelijk Mu
seum in Amsterdam en het Van
Abbemuseum in Eindhoven.
„Van Doesburg kreeg een hoop
aandacht en ze was daar bui
tengewoon gelukkig mee."
„Haar tweede mijlpaal was de
serie tentoonstellingen in Ame
rika, zowel aan de Oost- als de
Westkust, in de jaren 1947-
1949. Daarmee kwam de inter
nationale erkenning. Nelly was
bevriend geraakt met kunst
handelaar en -verzamelaar Peg
gy Guggenheim die tijdens de
oorlog in New York een gallerie
had geopend. Zij nodigde na de
oorlog Nelly uit om bij haar een
overzichtstentoonstelling te
houden en legde ook contacten
met andere musea in Amerika
waar de tentoonstelling vervol
gens naar toeging. Een derde
overwinning volgde in 1968
toen Van Doesburg een grote
overzichtstentoonstelling in het
Van Abbemuseum in Eindho
ven kreeg. Die expositie ging
daarna naar het Haags Ge
meentemuseum en reisde ten
slotte naar Basel."
Wies van Moorsel noemt als
vierde mijlpaal de tentoonstell-
ling volgend voorjaar in het
Centraal Museum in Utrecht
waar werk uit Van Doesburgs
vroegste periode tot en met
1922 te zien zal zijn. Tegelijker
tijd wordt in het Kröller Müller-
museum Van Doesburgs kunst
getoond van 1923-1931. „Drie
kunsthistorici werken aan een
oeuvrecatalogus." In dezelfde
periode moet Van Moorsels
biografie over Nelly verschijnen
bij uitgeverij Sun. Van Does
burg en zijn vrouw verdienen
die aandacht, vindt Van Moor
sel. „De wereld veranderen, dat
was de belangrijkste drijfveer
voor deze mensen."
Bij Van Til kunt u de komen-
!=-~ iss: van tjiijfiHgitgifi
DESIGNCENTRUM
Wij nodigen u graag
uit voor deze feeste
lijke manifestatie
Een avontuurlijk uitstapje
maakt u op tweede Paasdag
naar Mobi. Hel contrast tussen
modern Europees en traditio
neel koloniaal design leidt
lot verrassende interieur-
combinaties. Voor onze
voorjoarscolledie importeerden
wij weer rechtstreeks nieuwe
modellen uit hel Verre Oosten.
Evenals onze speciale
Paasaanbiedingen stellen we
de weken genieten van
een grote Rolf Benz mani
festatie. Als eerste in Neder
land presenteert Van Til de
complete zitmeubelcollectie.
