'Satan is tegenwoordig een speeltje
Kerk Samenleving
Bezwaren van 160 hervormde gemeenten tegen Samen op We
DINSDAG 23 MAART 1999
REDACTIE DICK VAN DER PLAS,'
'Paus in 2000 naar Israël'
Jeruzalem Paus Johannes Paulus II bezoekt in maart 2000 Isra
el. Het bezoek aan Israël en de Palestijnse gebieden werd giste
ren in Jeruzalem aangekondigd na een ontmoeting tussen mi
nister Mosje Katzav van Toerisme (rechts op de foto) en kardi
naal Roger Etchegaray. voorzitter van de Vaticaanse voorberei
dingscommissie van het jaar 2000. Het is een langgekoesterde
wens van de paus het komend jaar, als het 2000-jarig bestaan
van de christenheid wordt gevierd, naar het Heilige Land te
gaan. Volgens de Israëlische televisie zal hij tijdens zijn drie
daags bezoek, dat 24 maart begint, een dag in Bethlehem, Naza
reth en Jeruzalem verblijven. De officiële aankondiging doet het
Vaticaan op het moment dat het dit opportuun acht, zei minis
ter Katzav voor de televisie. Een bezoek was tot voor kort onmo
gelijk vanwege politieke onenigheid over de status van Jeruza
lem en de stagnatie van het vredesproces tussen Israël en de Pa-
lestijnen. foto reuters
Vierde Lijdensvesper in Witte Kerk
noordwukerhouT' In de Noordwijkerhoutse Witte Kerk wordt
morgenavond de vierde en laatste Lijdensvesper gehouden. De
ze avond staan muziek, stilte en meditatie centraal. Dominee J.
Rinzema verzorgt de overweging met als thema: 'Christus te
midden van ons'. Medewerking wordt verleend door de Leidse
Cantorij onder leiding van Hans Brons. Hét programma bestaat
uit werken van Anton Bruckner en Thomas Selle. De vesper be
gint om 19.30 uur en de toegang is vrij.
Justitia et Pax haaks op Vaticaan
oegstgeest De Law Lords, het hoogste Britse rechtscollege,
moeten woensdag uitspreken dat de Chileense oud-dictator Au-
gusto Pinochet geen immuniteit geniet. Dat zou een ondubbel
zinnig signaal zijn voor alle andere staatshoofden en politici dat
zij niet vrijgesteld zijn van vervolging voor misdaden tegen de
menselijkheid. Dat hebben de Europese bisschoppelijke com
missies Justitia et Pax geschreven in een open brief aan de Law
Lords. Als de Lords de diplomatieke onschendbaarheid van
Pinochet afwijst, kan de oud-dictator uitgeleverd worden aan
Spanje, dat hem wil berechten voor misdaden tijdens de mili
taire dictatuur tussen 1973 en 1990. De oproep van de bis
schoppelijke commissies voor gerechtigheid en vrede staat
haaks op het recente pleidooi van het Vaticaan om Pinochet vrij
te laten.
BEROEPINGSWERK
NEDERLANDSE HERVORMDE
KERK
Beroepen: te Maartensdijk-Hol-
landsche Rading: B. Reinders,
kandidaat uit Rijssen; te Klooster
TerApel (Buitengewone Wijkge-
meente 'De Kapel'): mw. H.M.E.
Kauffmann-Schaap te Klaziena-
Aangenomen: naar Katwijk aan
Zee (toez.) (wijkgem. De Noord):
W. van Vlastuin te Opheusden,
die bedankte voor Putten (wijk-
GEREFORMEERDE KERKEN
Beroepen: te Rijnsburg: mw, H.J.
Paas te Garrelsweer, die dit be
roep heeft aangenomen.
GEREF. KERKEN (VRIJGEMAAKT)
Beroepen: te Bergschenhoek:
G.J. Klapwijk te Doetinchem en
Doesburg.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen: te Woerden: J. Groen-
leerte Amsterdam.
GEREFORMEERDE GEMEENTEN
Beroepen: te Melissant: A.J.
Gunst te Benthuizen, die be
dankte voor Westzaan; te Sun-
nyside (Verenigde Staten): G.J.
Baan te Lisse.
Bedankt: voor Terneuzen-, A.B.
van der Heiden te Utrecht; voor
's-Gravenzande: M. Karens te
Werkendam.
GEREF. GEMEENTEN IN NED.
Bedankt: voor Elspeet en voor
Leerdam: J. Roos te Opheusden.
LEIDSCHENPAM/WAARDER ANP
De Hervormde Gemeente Waarder
biedt vandaag namens 161 andere ge
meenten en elf evangelisaties haar be
zwaren tegen het Samen op Weg-pro-
ces aan het moderamen van de Neder
landse Hervormde Kerk aan.
Daarin verwoordt zij haar grote ge
wetensnood als de nieuwe kerkorde
van de toekomstige SoW-kerk zou
worden aangenomen. Waarder en
haar medestanders achten het 'moreel
verwerpelijk' Hervormde Gemeenten
te dwingen tot een belijdenisformule
die ze niet kunnen onderschrijven, en
tot een kerkorde waartegen in brede
kring bezwaren leven.
De gemeenten doen een dringend
beroep op de synode de ontwerp-
kerkorde niet te aanvaarden en geen
fusiedwang uit te oefenen. Wij vrezen
anders onherstelbare breuken, schrijft
Waarder in haar appèl. De synode mag
de eenheid en de belijdenis van de Ne
derlandse Hervormde Kerk niet opof
feren aan een proces van eenwording,
'waarop naar onze diepste overtuiging
Gods zegen niet rusten kan'.
Vorig voorjaar nam de synode de
motie De Visser/Van Heijst aan om te
gemoet te komen aan de bezwaren bij
Hervormde Gemeenten. Zij konden
voor het einde van 1998 voorstellen
doen over het waarborgen van de
identiteit van niet-gefuseerde Her
vormde Gemeenten in de toekomstige
verenigde kerk.
Tijdens de synode bevestigde Van
Heijst vorige week op een vraag van
synodevoorzitter B. van Vreeswijk, dat
die motie de mogelijkheid van een fe
deratie uitsluit. Het Comité tot behoud
van de Nederlandse Hervormde Kerk
had in zijn mededelingenblad Om de
Hervormde Kerk het moderamen en
de synode verweten gevangen te zitten
in de 'fusiefuik'.
Het beste voorstel, namelijk federa
tie, zou volgens het comité nog geen
eerlijke kans hebben gehad. Vorig jaar
had Van Vreeswijk er in een reactie op
Het Gekrookte Riet al op w
de Hervormde Kerk definitiefs
ratiegedachte heeft afgewezen,
Het moderamen heeft het
gevraagd de passage in het blaj
moderamen heeft zich ingesp
de motie zo eng mogelijk uit;
gen") te rectificeren. De mot
binnen de gekozen lijn, naiut n[
principiële keuze voor de fusie
Van Vreeswijk. Secretaris H. Sti
dijk van het comité had
brief nog niet ontvangen.
Themadag Remonstrantse Broederschap over 'Het aanzien van het kwaad'
Wordt de duivel door
hedendaagse theologen meestal
weggemoffeld, in de moderne
massacultuur is hij nog
springlevend. Hij is een
duiveltje in een
computerspelletje of speelt de
hoofdrol in een film of
stripboek. „Satan behoort zo
bezien meer tot het drama dan
tot het dogma", concludeert de
Woerdense predikant Tobias H.
van der Hoeven. „Daarmee is
het project van de verlichting
voltooid. Nergens is de
ontluistering van de duivel
groter dan in de massacultuur.
Terwijl hij toch ooit de grote
tegenspeler was van het
Koninkrijk van God."
door ON NO VAN 'T KLOOSTER
De hervormde predikant Van der Hoe
ven opende in Utrecht een door de Re
monstrantse Broederschap georgani
seerde themadag over 'Het aanzien
van het kwaad'. Van der Hoeven werd
'demonoloog' - een expert in de duivel
- omdat hij eind vorig jaar in Leiden
promoveerde op een lijvig proefschrift
van 400 pagina's met de titel 'Het Ima
go van Satan'.
De titel demonoloog was voor de
tweede spreker van de themadag, do
minee F. Knoppers, niet weggelegd. Zo
constateerde hij althans zelf omdat hij
- uit interesse - slechts enkele boekjes
over de duivel had gelezen. Knoppers
ziet de duivel als een zaaier van twijfel.
,,Hij liegt nooit, maar suggereert. Men
sen zijn degenen die hem een voe
dingsbodem geven voor zijn sugges
ties. Met de twijfel die de duivel zaait
komen mensen in een isolement. En
het kenmerk van dat isolement is dat
de geïsoleerde zelf niet merkt dat hij of
zij alleen staat."
Zo worden mensen verleid, in verzoe
king geleid en beproefd. Knoppers
noemt het verhaal van Eva die in Ge
nesis, aangezet door de slang, van de
boom der kennis eet. „De twijfel slaat
pas goed toe als je denkt datje nu pas
echt de werkelijkheid met heldere
ogen ziet." Dan heeft de duivel, vol
gens Knoppers, zijn werk gedaan. Hij
benoemt de duivel wel, maar legt de
schuld van het kwade bij, of meer nog
'in', de mens.
Dominee Knoppers studeerde net als
de eerste spreker, Van der Hoeven, in
Leiden. Het leek wel een Leids onder
onsje in Utrecht, want ook de organi
satoren van de themadag, de Remon
strantse Broederschap, hebben hier
hun wortels liggen. Hun historische
voorman Arminius (1560-1609) was
tenslotte in Leiden één van de eerste
hoogleraren in de theologie. Tobias
Het klassieke beeld
van de duivel, zoals
dat aan het begin
van deze eeuw bij
voorbeeld nog in
kinderboeken kon
worden aangetrof
fen.
tekening
archief
werkt weer voor de hervormde ge
meente in Woerden dat ongeveer tus
sen Utrecht en Leiden in ligt en pal
naast Oudewater, de geboorteplaats
van Arminius. Vorige week fietste de
Woerdense predikant nog met vrouw
en kinderen langs het geboortehuis
van deze stichter van de broeder
schap. Het viel hem op dat het huis
vlakbij de beroemde Heksenwaag van
Oudewater ligt: het instrument waar
mee in de Middeleeuwen vermeende
heksen 'gewogen' werden.
Heksen zijn, zoals bekend, trawanten
van de duivel, en daarmee is de cirkel
bijna rond. Want de duivel zit volgens
Van der Hoeven sinds de renaissance
'in de kerker van de verlichting'. 'De
rede dreef het kwaad uit en Leiden is
bij uitstek de plaats waar de verlichting
en de theologie een verbond met el
kaar aangingen.' Ondanks al het Leid
se had de themadag plaats in Utrecht.
Want daar ligt nu eenmaal het huidige
kantoor van de remonstranten, aan de
statige Nieuwe Gracht.
Van der Hoeven schreef het allemaal
toe aan 'toeval' en prompt kreeg hij de
vraag uit het publiek of het toeval wel
bestond: want was het inzake het be
staan van de duivel juist niet van cru
ciaal belang om je af te vragen of God
almachtig was, en Hem daarmee niet
alleen voor het zogenaamde toeval,
maar ook voor zowel goed als kwaad
verantwoordelijk te stellen? Daarmee
was Van der Hoeven weer terug bij Ar
minius, die volgens zijn omschrijving
'koos voor de vrijheid van de mens', in
tegenstelling tot de eerste eredoctor
theologie in, alweer, Leiden, Francis-
cus Gomerus (1563-1641), verdediger
van de predestinatieleer. In deze leer
staat Gods besluit centraal om sommi
ge mensen al voor de geboorte het ge
loof en het eeuwige leven te schenken
en anderen tot hel en verdoemenis te
veroordelen, oftewel het domein van
de duivel.
Diep op deze kwestie wilde Van der
Hoeven echter niet ingaan, omdat hij
niet de pretentie wilde hebben het be
staan van God en duivel te kunnen
aantonen. Wat betreft de duivel is dat
ook verdraaid lastig, want, zegt hij:
„De duivel brengt ons in de duisternis.
Hij is onherkenbaar, past niet in ons
systeem, maar is er ondanks dat wel.
Dat is het mysterie. Waarom zouden
we wel geloven in een goede macht,
engelen, God, het Koninkrijk, en niet
in het kwade?"
's Middags kreeg het publiek twee
filmfragmenten te zien als voorbeeld
van de manier waarop in de massame
dia het demonische in beeld wordt ge
bracht. In het eerste fragment ui
film 'Silence of the lambs' belich
de psychopaat Hannibal the Ca
het duivelse in de mens. Hier ga-
nog om een menselijke, psychisi
aandoening, erkende freelancei
ge en specialiste massacommuiii
Marjeet Verbeek. In het volgend;
beeld dat zij liet zien - een stukj?
de TV-serie Twin Peaks - ligt de
euze symboliek er dik op en kiij
kwaad meer een eigen en bovea
selijke kwaliteit. Een moordenai
wordt hierin geportretteerd
ten door een kwade macht, diej
voor zijn dood door die machtnme
wordt vrijgelaten. Goed en kwaa &'ei
staan hierin als twee strij dendei &et
ten tegenover elkaar. Ver
In het Oude Testament overheei Hei
vertelde Van der Hoeven 's moi] sne
nog, het beeld van God als heen Het
over zowel het goede als kwadei ^ei1
wereld. Het oudtestamentische
haal van Job laat Satan al promi
naar voren komen. En als Jezust
woestijn intrekt vecht Hij meta!
zoekingen die de duivel hem aai
In het manicheïsme, een vroege
terse' zijtak van de christelijke e?
Iraanse godsdienst, kreeg 'de bo
een centrale plaats in de dualisö
theologie, waarin de heerser van
rijk van het licht (de Vader) staal
genover die van het rijk van
nis (de duivel of Ahriman). Den
cheïsten hielden in het Oosten i
tot in de veertiende eeuw. Het F
meinse Westen verdreef hen alt
de zesde eeuw na Christus,
de duivel zijn hoogtijdagen bi
de Middeleeuwen: „Er was to
ke van een soort gekte", schel
der Hoeven. Daarna, als reat
op, kwam voor de duivel die alt
genoemde 'kerker van de verlic
Van der Hoeven: „Jonge mens
nu zien de duivel daarom als
nis van het christendom. In dt
soenlijke theologie wordt hij
meer genoemd. Neemt niet
vooral in zwaar gereformeerde!
tholieke kringen nogal wat gel
zijn bedreigd met Satan en del
het pastoraat kom ik nog mei
gen die de duivel de schuld ge
het kwaad dat hen overkomt,
iemand bijvoorbeeld kanker
Satan als boosdoener aanwijst,]
niet mee in discussie. De mens)
ook foute dingen doen, maar!
kwaad is meer. Een 'meer' dat,
dan ons en waar wij altijd strijc
leveren. De duivel, het kwaad, i
boze, is op archetypisch nive<
gegeven dat van het dualisme I
Daarom wordt het erfgoed vani
vel nog steeds gebruikt."
In zijn proefschrift schrijft Vani
Hoeven: „Er is waarschijnlijk
in de religie en de cultuur met;
slecht en duister imago als Sat*
zeker niemand die daar zo wem fen a
van heeft als hij. Soms geldt wol Aeije
genoeg voor een imago, hoe sle
hoe beter."
Foto uit de archieven
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na plaatsing een ingevulde cheque
(geen overschrijvingskaart) ter waarde van vijf gulden (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) op te stu
ren naar het Leidsch Dagblad, t a v. Leidsch Dagblad Archieven, Postbus 54, 2300 AB Leiden of door contante
betaling aan de balie van het Leidsch Dagblad aan de Rooseveltstraat 82. U ontvang de foto binnen drie weken.
ANNO 1899
ANNO 1974
Donderdag 23 Maart
LEIDEN - Aan het verslag van den toestand van Han
del en Nijverheid in de gemeente Leiden over 1898 is
nog het volgende ontleend.
De Directie der Koninklijke Nederlandsche Grof
smederij meldt, dat ook in het afgeloopen jaar veel
belangrijke orders werden ontvangen. Als het vorig
jaar zijn ruim 4000 tons materiaal verwerkt en ook de
vooruitzichten voor dit jaar zijn niet ongustig. De uit
breiding der fabriek nadert haar voltooiing, terwijl
met den bouw der tweede fabriek, onder Leiderdorp,
met kracht is aangevangen. Aan arbeidsloon is uitbe
taald ruim 204,000. Het aantal arbeiders bedroeg
gemiddeld 440.
Nog steeds wordt geklaagd over het gemis aan een
ruimeren waterweg naar de groote wateren of zee,
waardoor veel schade wordt veroorzaakt.
Ook Gebrs. Boot, scheepsbouwmeesters, zijn tevre
den en kunnen op gunstige resultaten wijzen. Gedu
rende het geheele jaar werd met ongeveer honderd
werklieden gearbeid en werden 20 stuks stalen of
ijzeren schepen en booten gebouwd, zijnde 6 motor
booten van 12 tot 32 paardekrachten, een stalen pas
sagiersboot, 6 stuks klipperschepen met een geza
menlijk draagvermogen van 750 lasten en 4 stuks
sleepkanen, gezamenlijk draagvermogen 867 lasten,
een hevelaak van 50 lasten, een kraakschip van 60
lasten, te zarnèn 1627 lasten van 2000 kilo.
NOORDWIJK-AAN-ZEE - Gisteren werd vanwege de
maatschappij 'Noordwijk' (tot exploitatie van duin-
gronden) wederom terrein uitgemeten voor het plaat
sen van eenige woningen aan de Schoolstraat, waar
door deze straat weldra nagenoeg volgebouwd zal
zijn. Ook zal aan diezelfde straat een nette schuur
worden opgericht, waarin de reddingboot een plaats
zal vinden.
Zaterdag 23 maart
SASSENHEIM-Drukkerij J.
W. de Gruyter in Sassenheim,
lid van de Combigraph Groep is
dermate verliesgevend, dat eni
ge tijd geleden reorganisatie
noodzakelik bleek. In overleg
met de ondernemingsraad en
de vakbonden zijn de plannen
hiertoe tijdig meegedeeld aan
het Centraal Bureau voor de
Grafische bedrijven. Reeds
toen stond vast, dat aan slui
ting niet te ontkomen viel, al
dus de directie van Combi
graph. Volgens de heer A. Mey
er van de Katholieke Grafische
Bond gaat het om 60 tot 80
werknemers. Voor hen allen zal
waarschijnlijk een ontslagver
gunning moeten worden aange
vraagd, zo vreest de heer Mey
ers.
LEIDEN - De rage van het
streaken (Amerikaans voor
"naakthollen") heeft nu ook in
Leiden zijn intrede gedaan.
Gistermiddag werd door een
drietal jongelui een snelle rit in
Adams kostuum gemaakt vanaf
de Stille Rijn. Zij liepen via de
Vrouwensteeg, Haarlemmer
straat, Vrouwenkerkkoorsteeg,
Mare en Clarensteeg naar de
Janvossensteeg. De streaktocht
LEIDEN - De lente is begonnen en dat is voor de peuters van 'Het Peuterhoekje' in de zaal van de Rijnland
flat in Leiden, reden om er een feest van te maken. Tussen bloemen en slingers, verkleed als bloem, vlinder,
kabouter en elfje, werd het een echte voorjaars-happening. foto archief leidsch dagblad
werd uitgevoerd in verband met
de diës van het studentenhuis
Palmzicht in de Janvossen
steeg. In Amsterdam renden
gistermiddag drie middelbare
scholieren naakt over de Dam.
LUIK - Een caféhouder in de
omgeving van Luik heeft giste
ren bekend een klant, die hem
regel matig geld had afgeperst,
te hebben vermoord en het lijk
in kleine stukjes te hebben ge
hakt.
Volgens de 48-jarige Ray
mond Cortis had het slachtof
fer, de 27-jarige Celstin Mie
vies, hem herhaaldelijk geld af
gezet met het dreigement dat
hij anders de klanten zou lastig
vallen. De caféhouder hakte
het lijk in zo kleine stukken dat
hij deze via het vulgat kon la
ten verdwijnen in de olietank
van de centrale verwarming.
LEIDSCH DAGBLAD
(Opgericht 1 maart 1860)
KANTOOR
Rooseveltstraat 82 071-5356 356
Postadres: Postbus 54,
2300 AB Leiden
ABONNEESERVICE
Abonnementen 071-5128 030
Geen krant ontvangen?
Bel voor nabezorging:
Ma. t/m/ vr. 18.00-19.30 uur en
Zaterdag 10.00-12.00 uur 071-5128 030
DIRECTIE
B.M. Essenberg,
W.M.J. Bouterse (adjunct)
J. Kiel (adjunct)
HOOFDREDACTIE
J.G. Majoor,
T. van Brussel (adjunct)
L.F. Klein Schiphorst (adjunct)
REDACTIE
F. Blok, chef eindredactie algemeen
T. Brouwer de Koning, chef redactie Rijn- en
Veenstreek
D.C. van der Plas, chef eindredactie regio
J. Rijsdam, chef redactie nieuwsdienst/kunst
W. Spierdijk, chef sportredactie
E. Straatsma, chef redactie Regio Leiden
R.I.M. van der Veer, chef redactie
Duin- en Bollenstreek
W.F Wegman, chef redactie Leiden
TELEFAX
Advertenties: 071 - 532 3 508
Familieberichten: 023— 53173i: ItVT(
023- 5320 216
Redactie: 071- 5321 921
Hoofdredactie: 071- 5315921
ADVERTENTIES
Maandag t/m vrijdag vj
071- 5356 230
RUBRIEKSADVERTENTIE ,fs d
Maandag t/m vrijdag van 8.30tot'
071- 5143 545
ABONNEMENTEN
bij vooruitbetaling:
per maand (acceptgiro)
per kwartaal (acceptgiro)
per half jaar (acceptgiro)
per jaar (acceptgiro)
Abonnees die ons een machtiging «d Ie'
het automatisch afschrijven v;
abonnements- geld, ontvangen 1,-1
9 VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (bi1! itiekt
worden verzonden geldt een toeslag^!
aan portokosten per verschijndag.
LEIDSCH DAGBLAD OP CASSFTTi ®te:
Voor mensen die moeilijk lezen,sis
hebben of blind zijn (of ei
leeshandicap hebben), is een san» ^jj^j
van het regionale nieuws uit hetLe
Dagblad op geluidscassette bescH
informatie 0486-486486 'mn:
(Centrum voor Gesproken Lectuur,'
K
N H U I
ONGEVALLENDIENST
Rijnland Ziekenhuis, vestiging St. Elisabeth: 24 u. per dag.
Diaconessenhuis: maandag t/m vrijdag 08.00-17.00 u. (uitgezondera
feestdagen).
Leids Universitair Medisch Centrum: 24 u. per dag.
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Rijnoord: geen ongevallendic
INLICHTINGEN BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
Diaconessenhuis: tel. 071-5178178.
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Elisabeth: tel. 071-5454545.
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Rijnoord: tel. 0172-463131.
Leids Universitair Medisch Centrum: tel. 071-5269111
idee
foto's
pp en
Imc
tocht
ton te
>Si o
