Lucht voor NewMetropolis
Lege snelwegen en uitgestorven supermarkten
'Geslaagde misdaad' Hermans bij Kooyker
Cultuur Kunst
Wisselende contacten
ïdrukwekkende theevisite bij asielzoekers
Trage' Marijke Boon gek als vanouds
Jfd doer
m rijsdam. 071-5356444, plv chef
Prijzen voor auteurs Mak,
Van Weelden en Menkveld
leiden
geert Mak, Dirk van Weel
den en Erik Menkveld zijn
onderscheiden door de
Maatschappij der Neder
landse Letterkunde.
Geert Mak heeft de Hen-
nette Roland Holst-prijs ge
degen voor zijn boek 'Hoe
God Verdween uit lorwerd'.
Aan de prijs, die eens in de
drie jaar wordt vergeven, is
een bedrag van 3000 gulden
verbonden.
Dirk van Weelden kreeg
de Frans Kellendonk-prijs
ir zijn gehele
oeuvre. Bij de prijs, die ook
eens in de drie jaar wordt
toegekend, hoort een bedrag
van 10.000 gulden.
Erik Menkveld heeft de Lu
cy B. en C.W. van der Hoogt-
prijs gewonnen, een jaarlijk
se aanmoedigingsprijs die
bestaat uit 5000 gulden en
een bronzen penning. Hij
krijgt de trofee voor zijn bun
del 'De Karpersimulator'.
Genoemde prijzen worden
op zaterdag 29 mei uitgereikt
in het Academiegebouw van
de Universiteit Leiden.
Amsterdam betaalt toch mee aan schuldsanering
De gemeente Amsterdam is toch bereid mee te betalen
aan de schuldsanering van het wetenschapsmuseum
NewMetropolis. Eerder voelde het college van burge
meester en wethouders daar weinig voor, omdat het
museum een particulier initiatief is.
plan heeft aangeboden aan de
gemeente en de twee betrokken
ministeries, OCW en Economi
sche Zaken. B en W zien moge
lijkheden, om NewMetropolis
open te houden.
De bijdrage is noodzakelijk
om nieuwe partijen niet met
een met een miljoenenschuld
op te zadelen. Mogelijk zullen
de ministeries ook meebetalen.
Welk bedrag Amsterdam wil
bijdragen, is nog niet besloten.
De schuld van het weten-
schaps- en techniekmuseum is
inmiddels opgelopen tot 14
miljoen gulden. Het college is
alsnog overstag gegaan, omdat
het museum vorige week een
„veelbelovend" ondernemings-
Voor 31 maart moet duidelijk
zijn wat er met het museum ge
beurt.
Er worden twee plannen uit
gewerkt. Een betreft een parti
culier inititatief, de ander is het
voorstel van de bewindvoerders
van NewMetropolis. Daarin
wordt een niet-commerciële
doorstart bepleit, waarbij enke
le nationale onderzoeksinstitu
ten bijdragen aan de exploita
tie. Zij verklaarden zich bereid
voor een periode van vijf jaar te
participeren. De overige kosten
zouden voor rekening komen
van het educatiefonds van
OCW. Wethouder Krikke (Eco
nomische Zaken) heeft het bu
reau McKinsey bereid gevon
den t>m de samenwerking van
de verschillende partijen belan
geloos vorm te geven.
De twee ministeries en de ge
meente Amsterdam verleenden
het museum begin januari een
overbruggingskrediet van
450.000 gulden. Dat bedrag zou
toereikend zijn om NewMetro
polis tot 1 april open te hou
den. Omdat het aantal bezoe
kers de laatste maanden sterk is
gestegen, kunnen de toegangs
deuren door die financiële
meevaller in elk geval enkele
weken langer openblijven.
Aan het Leidse gemeentebestuur
kan het niet liggen, als u het mij
vraagt, maar het Stedelijk Mu
seum De Lakenhal bestaat in
mei 125 jaar.
Reden voor het
zoals dat heet in politiek jargon.
Dat wil zeggenvia sponsoring
verkregen. Bezoekers dragen bij
Hyperrealistische schilderijen van Spren Hagen in Galerie Lcerken
eeiajP
técensie silvan schoonhoven
sstie Figuratieve kunst van Soren Ha-
sculpturen in brons van Jacob Hor
sieraden van Lisette Bouman. Te
t/m 23/5, do en vr 14.00-17.00
n feestdagen 13.00-17.00
Galene en beeldentuin Laerken, Bent
2, Hazerswoude-dorp.
lijkt wel of de Zwarte Dood
tft huisgehouden in Amerika
|k,st»j ar gelukkig is het mooi weer.
c< nber zijn de schilderijen van
b ien Hagen dus niet te noe-
De 42-jarige Deense kun-
aiaar, die exposeert in galerie
aken, gebruikte foto's die hij
akte in de VS als uitgangs-
ntvoor zijn hyperrealistische
hilderijen, waarop geen le-
dduiw Ie ziel te bekennen valt. Su-
markten, snelwegen, par-
erplaatsen, reclameborden;
sard Hopper kijkt over zijn
wuder mee. Hagen schrapt
volgens alles wat leeft en laat
i zijn glasheldere maar
tdstille wereld op het doek
'h,lrclli,,l J they could, they'd ask you
uait until you're ready',
een reclamebord met
■rop een rij pasgeboren ba-
'break the cycle of teen
yiancy'- Natuurlijk is er nie-
n deze vermaning
ïis te nemen. De enige ge-
an zijn een paar roestende
«ierenwagons, met graffiti
1, die staan te wachten op
evpoor. Het zonnetje schijnt.
r^n, een autodidact, cre-
[sjidrukwekkende stedelijke
Miappen waarin de bewo-
iontbreken. De totale afwe-
iemand om de weg
ate vragen levert een drome-
beklemmend beeld op
je dat aantreft op de doe-
van De Chirico met zijn
afstel ij!en pleinen. Maar zoals De
at 's steden onmiskenbaar
Éerraan zijn, zo is er geen
Jel dat Hagen zich in de VS
rindt. Altijd is er in de stilte
r een reclamebord dat
aanwezige voorbijgan-
sivijst op de dichtstbijzijnde
aburgertent, en glazen wol-
irabbers dragen de namen
multinationals. Maar hij
en voorkeur voor
met de'
kensie sabine van den berg
ig: 'Ping Pong' door bewoners
stiekverefl
Torentje.
Oorpsstuk
Indrukwekkende stedelijke landschappen van de Deen Soren Hagen
naar urine ruikende hoeken en
bekladde gevels, waarlangs me
talen leidingen hangen te roes
ten.
De Deense kunstenaar, die
wel het grootste talent uit de
zogenaamde Nieuw-realistische
school genoemd wordt, nam
zijn camera ook mee naar Zuid-
Amerika en dat levert totaal an
der werk op. Zo verschillend
dat je denkt met een andere
kunstenaar van doen te heb
ben. Hier schildert hij altaren
met sentimentele Jezussen in
pijnlijke kleuren die kruisen
torsen op hun houten schou
ders.
In de galerie zijn ook de geo
metrische sieraden van Lisette
Bouman en de abstracte bron
zen van Jacob Hordijk te zien.
De laatste maakt geoxideerde
en groen uitgeslagen
waar op een enkele plaats in
eens een heldergouden glans
naar de oppervlakte breekt. De
ruwe bolster is hier blijkbaar
opengespleten als een ei of een
bloem uit een knop om het
kostbare binnenste bloot te leg
gen.
Vooral door het fascinerende
werk van Soren Hagen is in
Laerken een prachtige expositie
neergezet, die zich het beste
laat bekijken op een zonnige
dag, na een eenzame fietstocht
door het lege landschap rond
de galerie.
Moderne
Kunst' met ruim
300 werken van
beeldende kunst
en kunstnijver
heid uit de pe
riode 1890-
1940. De ten
toonstelling
geeft niet alleen
een beeld van de
vernieuwings
drift die in die
periode rond
waart maar wil
ook aantonen
dat het kunstklimaat in Leiden
exemplarisch is voor het kunst
klimaat in heel Nederland. Theo
van Doesburg, die in Leiden de
kunstenaarsgroep De Stijl op
richt, wordt al snel wereldbe
roemd.
Ik heb altijd het gevoel dat het
gemeentebestuur van deze stad
zo weinig trots is op het stedelijk
museum en onze culturele voor
vaderen. Als het wel zo is weten
ze dat in elk geval goed te ver
bergen. Ook voor de toeristen
die deze stad aandoen. Laat de
naam Rembrandt vallen en ie
dereen roept in koor 'Amster
dam'. De Stijl wordt nooit en te
nimmer met Leiden in verband
gebracht. Leiden Museumstad is
een tanend begrip.
De belangstelling voor het
nieuwe Naturalis is weliswaar
overstelpend, maar de stad pro
fiteert daar maar weinig van.
Het gemeentebestuur slaagt er
niet in het culturele imago van
Leiden landelijk stevig op de
kaart te zetten om bijvoorbeeld
de vele duizenden treinpassa-
giers die dagelijks passeren de
stad in te krijgen. Wel oefent de
politiek steeds meer druk uit op
de culturele instellingen om
meer bezoekers te trekken en de
eigen inkomsten te vergroten.
Dat geldt niet alleen voor De La
kenhal, maar ook voor de
schouwburg of de Stadsgehoor
zaal. Deze instellingen hebben
met De Lakenhal gemeen dat ze
ook nauwelijks geld hebben om
wat er op de Leidse podia ge
beurt onder de aandacht te
brengen. Ondertussen rijdt er
wel drie keer per uur een bus
door de Breestraat waarop in
koeienletters Joop van den En-
des nieuwe productie Chicago'
(alleen te zien in Utrecht) wordt
aangeprezen.
Stedelijk Museum De Laken
hal heeft voor het tentoonstel
lingsprogramma jaarlijks
65.000 gulden op de begroting
staan. Een schijntje. Het budget
voor de nieuwe tentoonstelling
bedraagt bijna een half miljoen
gulden. Meer dan de helft heeft
directeur Bolten 'zelf verdiend',
JAN RIJSDAM
dat muse
umdirecteur Bolten het weer
goed voor elkaar heeft. Dankzij
de plaatselijke overheid en
dankzij het aanzoeken van
partners in de vrije markt. Dat
zijn de 'wisselende contacten'
die volgens staatsecretaris Van
der Ploeg de kunst een betere
toekomst beloven.
Maar een toekomst voor De
Lakenhal, met meer bezoekers
en meer eigen inkomsten, vergt
in de eerste plaats een investe
ring van de gemeentelijke over
heid omdat die eisen recht
streeks verband houden met het
budget voor personeel, publici
teit en marketing. Welbe
schouwd is het veeleer de Leidse
politiek dan de museumdirectie
die in gebreke blijft als het erom
gaat een groter publiek aan te
boren, waarvan ook de stad als
geheel (winkels, horeca, andere
culturele en sociale voorzienin
gen) profiteert.
Wie in Parijs met de metro bij
het station Louvre komt krijgt
het gevoel regelrecht het muse
um in te rijden. In het fraaie
metrostation, dat veel weg heeft
van een museumzaal, staan re
plica's van beroemde beelden
die de passant het museum in
zuigen. De enige manier waarop
treinreizigers die het smoezelige
Leidse station passeren worden
gewezen op het feit dat deze stad
vijf rijksmusea en een stedelijk
museum van formaat (samen
zo groot als het Louvre) rijk is, is
een vitrine op een van de per
rons. Kunstenares E. Janssen
vervaardigde een poppenhuis
volgepropt met rommeltjes. Als
zo'n vitrine vroeger bij ons in de
straat was gezet zou m'n tante
Toos gezegd hebben: 'De buurt
gaat hard achteruit de laatste
tijd.
Van mij geen kwaad woord
over de kunstenares. Maar haar
werk vraagt veel aandacht van
de beschouwer. Het hoort thuis
in het Centrum Beeldende Kunst
of in De Lakenhal, maar niet in
het station waar het met dui
zenden haastige treinreizigers
z'n doel totaal voorbij schiet.
ls,r3Jt2' ihten. Daarmee begint de
stelling in het LAK. De toe-
icked wevers zitten op en om de
«fslniimte tussen de acteurs.
;n thee. Verder gebeurt
iets. Ja, twee buitenlandse
io ietjes spelen tafeltennis. Het
blijft aan. Je waant je in
sportzaaltje of buurthuis,
i paar minuten bekruipt
naargeestige gevoel dat
misschien wel is. Maar
gemakkelijk maakt deze
p zich er niet vanaf. In
Concel Pong' gebeurt weinig,
genoeg. Een vrouw be-
zich van haar zwart ge-
archiwfd als zij een lied zingt in
onverstaanbare taal. Twee
vertellen het publiek
aj bijna acht jaar in Neder
land vertoeven en van opvang
naar opvang zwierven. Een
zwarte man vertelt hoe hij tot
bloedens toe werd geslagen
omdat hij zich verzette tegen
een bewind.
Tussen de stukjes door vallen
beklemmende stilten. Dan gilt
er iemand en duiken alle spe
lers vanuit hun stoelen op de
grond, alsof ze dekking zoeken.
Na afloop krijgt iedereen een
velletje in de hand gedrukt
waarop de makers een per
soonlijk bericht overbrengen.
Ze komen uit Macedonië en Af
ghanistan, Roemenië, Irak. Ze
zijn psycholoog of arts of kind.
Wendela Treep is anderhalf jaar
mentor in Crailo en vangt in
een zin de uitzichtloosheid sa
men; „It's my job, it's their li
fe." In verschillende talen, ook
in het Engels en Nederlands,
schetst de groep een schrijnend
beeld van een onthaal dat hele
maal niet zo gastvrij blijkt en
hen in onzekerheid dompelt:
„Hoe lang moet een leven stil
staan? Twee jaar, drie jaar?"
Het is fascinerend te zien hoe
tijdens de tweede theeronde
bezoekers en bewoners in ge
sprek raken. Een Nederlandse
vrouw grijpt zich bij de keel als
zij een acteur vertelt dat het
wachten haar zo verstikkend
lijkt.
Het stuk, in het kader van de
antiracismeweek, is sterk om
dat het je laat ervaren hoe af
hankelijk een asielzoeker is.
Hoe zwaar de gekmakende on
zekerheid drukt. Maar je merkt
ook hoe blij ze zijn te leven en
over een vreemdsoortige vrij
heid te beschikken. Deze men
sen spelen niet, ze zijn. Ze sle
pen je niet mee, maar laten je
wel beseffen hoe ontheemd zij
zich voelen. Wie het theater na
deze indrukwekkende theevisi
te verlaat, is opgelucht dat hij
naar huis kan.
ïSt
lings t
■idti
mg ont
ïimeldi
en pefb*
frans chanson voor wie geen Frans in zijn
heeft gehad: 'Les Poires Frites' oftewel
^en peren'. Dat is Marijke Boon-humor bij
die weinig ruimte laat voor een midden-
Ie vindt het of erg leuk, of helemaal niets
lade pauze willen inderdaad een paar thea-
ïoekers hun jas hebben om naar huis te
[Een klein beetje gelijk hebben ze wel, om-
*t eerste deel van het programma af en toe
J "dijk inzakt. Het tempo ligt uiterst laag, en
"lijkt haar krachten nog wat te sparen voor
*eede deel. Maar ook daar komt ze niet op-
itvï dender voor de dag. Alleen de aanpak, de
'^entaren, de zelfspot blijken als vanouds nu
wel aan te slaan. Uiteindelijk mogen we
'meezingen, en de tekst van het meezinglied
5 en zeker met een knipoog naar haar eigen
programma op te vatten. 'Je bedoelde het goed
maar je deed het verkeerd/ De verpakking was
prachtig, mooi om te ziende inhoud kan beter,
misschien'.
Echt goed zingen kan ze niet, haar pianospel
op de eigen elektronische vleugel haalt evenmin
het standaardniveau van een amateurpianist.
Meestentijds begeleidt ze zichzelf op een accor
deon, hetgeen iets voller klinkt en dus beter aan
te horen valt dan haar pianogepingel. Sterk zijn
haar gekdoenerij en haar gave voor het schrijven
van prachtige zeepbelteksten. Als toegift krijgen
we zo'n staaltje taalbouwsel nog te horen. De ti
tel luidt: 'Verlangen brandt' met zo'n typische,
inmiddels overbekende slottekst over een bran
dend huis: 'De hele boel staat in de fik/En de
grootste vlam ben ik.' Op de vertrouwde manier
doet ze dus weer gek en is ze misschien ook wel
een beetje gek. Althans, ze doet alsof, want ze
weet donders goed hoe ze overkomt en hoe ze
haar publiek moet bespelen. De ware fans had
den dan ook geen behoefte de zaal voortijdig te
verlaten.
Of het voorval ook in de dikke
biografie van Hans van Straten
wordt beschreven, weten alleen
de lezers van dat vuistdikke
boek dat sinds een week in de
boekhandel ligt. Willem Frede-
rik Hermans vertelde zijn
jeugdzonde in 1988 in elk geval
aan zijn gehoor in de Leidse
Pieterskerk. Hermans stal in
1944 een boek uit een Amster
damse boekhandel. Uit wroe
ging zette hij daar later een van
zijn eigen boeken, een in eigen
beheer uitgegeven dichtbun
deltje, voor in de plaats.
Hermans biechtte dit bijna elf
jaar geleden in Leiden op in een
toespraak ter gelegenheid van
de opening van de nieuwe
boekwinkel van Kooyker aan de
Breestraat. Die toespraak in
spreektaal, inclusief foutjes uit
getypt op zijn geliefde schrijf
machine 'De Wandelaar', is op
gedoken uit de archieven en ligt
nu in een afgesloten vitrine van
de Leidse boekhandel. Het gla
zen kastje is ingericht met bij
zondere uitgaven en foto's van
Hermans, ter gelegenheid van
de - door de literaire kritiek ver
guisde maar goedverkochte-
biografie die Van Straten over
hem schreef. Van Stratens boek
kwam tot stand zonder mede
werking van de erven van Her-
Hermans, het is achteraf
moeilijk voor te stellen dat de
eigenzinnige schrijver dat écht
deed, knipte destijds een lint
door dat toegang gaf tot het
nieuwe Kooyker-pand. Daaraan
voorafgaand zei hij: „Een boek
handel is een instituut dat U de
gelegenheid geeft boeken te ko
pen. Het wordt in onze tijd he
laas meer en meer gebruikt om
daar boeken te stelen. Nu vraagt
De uitgetypte toespraak van Hermans in een vitrine van boekhandel Kooyker.
U zich misschien af wie is deze
meneer om daarover de staf te
breken. Zou hij zelf nooit in zijn
leven een boek gestolen hebben?
Ik moet tot mijn schande beken
nen dat ik dat één keer gedaan
heb. Het was in een van de laat
ste oorlogsjaren, in 1944, en
toen heb ik die euveldaad ver
richt in een schitterende boek
winkel die nu helaas niet meer
bestaat. Dat was Schroder
Dupont op de Keizersgracht in
Amsterdam.
De aanwezigen moeten
ademloos geluisterd hebben.
De schrijver vervolgde: „Ik heb
toen, ik weet niet meer precies
waarom, een boek zonder beta
ling in mijn zak gestoken. Het
was, dat weet ik nog heel goed,
Josef von Eichertdorff - Aus dem
leben eines Taugenichts (Uit het
leven van een nietsnut-red.). En
misschien omdat dat boekje zo
heette vond ik dat je voor een
dergelijk boek niets betalen kon.
Het was trouwens geen duur
boek hoor. het was zo'n Reklam
boekje op oorlogspapier ge
drukt, en het zal destijds mis
schien vijf- en dertig cent heb
ben gekost. Niettemin, nadat ik
de geslaagde misdaad had ge
pleegd had ik er later toch gewe
tenswroeging over.
Hermans bedacht een plan
voor een Wïedergutmachung.
Een door hemzelf gemaakt
dichtbundeltje (oplage: 30
stuks), fraai gedrukt, „twee op
simili japonf??) papier en acht
en twintig op Oudhollands van
Gelder", zette hij terug op de
FOTO TACO VAN DER EB
plank van de Amsterdamse
boekhandel, op de plek waar
eerst het boek van Von Eichen-
dorff had gestaan. „Daarmee
was de schuld dus geboei.
Hij vervolgde: „Ik hoop on
dertussen voor ze dat ze het niet
zijn kwijtgeraakt want uit be
scheidenheid mag ik U niet noe
men wat op het ogenblik de
prijs is die voor dat bundeltje
gevraagd wordt in het antiqua
riaat!"
Het verhaal had nog een
staartje. In 1964 gaf Hermans
weer een boek in eigen beheer
uit: Mandarijnen op zwavel
zuur. „Tot mijn verbazing be
stelde Schroder Dupont van
dat boek, het was een betrekke
lijk duur boekj 24,50 kostte het,
f 24,95 zelfs, bestelde Schroder
Dupont daarvan vijf exem
plaren. Twee maanden later be
stelden ze er nog veertig! Of dat
samenhing met het feit dat ze
op een dag dat gedichtenbun
deltje van mij op hun plank
hebben gevonden weet ik niet,
ik heb het ze nooit durven vra
gen. Het was een zeer groot aan
tal. Het was meer dan de Bijen
korf of Vroom en Dreesman. En
ze zijn ze ook allemaal kwijt ge
raakt. Daarentegen had je
toen ook Kooyker, die bestond
toen al... Het was denk ik toen
maar een heel klein winkeltje
want Kooyker heeft er maar één
besteld! En heeft er ook nooit
meer dan één verkocht."
Hermans bedacht een pas
sende straf voor Kooyker. Hij
overhandigde een exemplaar
van Mandarijen op zwavelzuur
aan de toenmalige directeur
met het verzoek het ergens in
de winkel neer te leggen.
en wie wil mag het gratis mee-
i. Niet stelen, want eigen-
dit geen stelen, want ik
r vergunning toe het mee
te nemen. Maar ik hoop toch
dat degene die het meeneemt
ook het stemmetje van binnen
laat spreken en dan bijvoor
beeld een bedragje zal storten op
rekening van Artsen zonder
grenzen, dat U afgedrukt ziet op
uw uitnodiging
Mandarijnen op zwavelzuur,
met voorin een opdracht van
de schrijver, ligt inderdaad niet
in het vitrinekastje. Toch ver
moedt Mieneke Hage van
Kooyker dat het niet 'echt' ge
stolen is, maar dat de oud-di
recteur of een andere mede
werker het in bezit heeft. „Ik
heb de archieven niet doorge
spit, maar het kan zijn dat het
nog ergens ligt." Wil de huidige
eigenaar die Hermans' boek
met diens goedkeuring stal zich
bekend maken?
lijk ii
geef e
