Spreeuw net mens
Alleen maar nattigheid
In Natura
i!
:rf
WOENSDAG 17 MAART 1999
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA
Over het algemeen zijn spreeuwen er
\Toeg bij. Op mooie nawinterse dagen
zoeken ze de plekjes op waar ze het
liefst nestelen en beginnen daar met
z'n allen een boel tumult te maken.
Herrieschoppen en samenscholen, dat
kenmerkt spreeuwen. Zo kennen wij ze.
Een spreeuw is voor ons iemand die sa
men met geweldige hoeveelheden
soortgenoten de kersen uit de bomen
rooft, de voedertafeltjes leeg eet, op het
dak zit te schreeuwen of een regen van
poep doet neerdalen uit de boomkrui
nen boven terrasjes, parken en recrea
tiegebieden. Spreeuwen zijn de vogels
die in zwermen van duizenden exem
plaren naar hun slaapplaatsen vliegen,
als donkere wolken voor de avondzon.
Soms vormen ze inderdaad ware pla
gen.
Spreeuwen doen alles graag samen.
Ook voedsel zoeken. Op weilanden en
grasvelden, waar ze regenwormen en
insectenlarven vangen, bewegen ze
zich 'en masse' in dezelfde richting, ter
wijl ze de bodem systematisch onder
zoeken door met hun snavels in de
grond te pikken. Dit gezamenlijke ge
drag heeft tot gevolg dat spreeuwen
weinig territoriumdrang hebben en ook
in eikaars nabijheid nestelen. Ze zijn
holenbroeders en zoeken het liefst
plekjes onder dakpannen of daklijsten,
alsmede nestkasten, gaten in muren of
bomen, en oude spechtennesten.
Zodra een mannetje een geschikte
plaats heeft gevonden, bouwt hij er een
provisorisch nest. Veel stelt dit niet
voor; het is slechts een slordig hoopje
gras en strootjes. Vervolgens neemt hij
vlak bij dit 'nest' plaats en zet het op
een zingen om een wijfje te lokken. Zin
gen betekent: piepen, kraken, knarsen,
ratelen, kwebbelen, kwetteren, klokken
en rebbelen. Het is een grote verschei
denheid aan geluiden, een ware pot
pourri, die echter beslist niet onwellui
dend klinkt. Deze zang speelt een be
langrijke rol bij de partnerkeuze. Wie
het best en het meest ingewikkeld
zingt, heeft als eerste een vrouwtje. Er
zijn mannetjes die meer dan zeventig
verschillende deuntjes ten beste kun
nen geven, waaronder een groot aantal
imitaties van andere vogels. Gemiddeld
bevat het spreeuwenrepertoire vijftien
imitaties, die uiteenlopen van de na
bootsing van knarsende tuinhekjes of
rinkelende telefoons tot de zang van de
wielewaal of de roep van de bosuil.
Deze muzikale uitvoeringen gaan altijd
gepaard aan grote
opwinding, zowel
mentaal als fysiek.
Spreeuwen zitten
bij het zingen geen
fractie van een se
conde stil. Ze
springen en dan
sen, buigen en
knikken en klap
peren onophou
delijk met de vleu
gels. Het is al met
al een hele verto
ning. Geen andere
vogel maakt zo'n
misbaar.
Weet zo'n opge
wonden zanger
een vrouwtje te
imponeren en
krijgt hij dat in de
smiezen, dan wipt
hij snel z'n nest
holte binnen, vaak
met een bloemetje of een grasje in de
snavel. In zijn glanzende pak onder
scheidt hij zich dan nauwelijks van de
schuchtere vrijer die in zijn zondagse
kostuum voor de deur van zijn meisje
aan zijn boeketje bloemen staat te
frummelen. Net als dat meisje vindt het
spreeuwenvrouwtje het wel een verte
derend tafereeltje. Maar - alweer net als
dat meisje - ze is een vrouw en dus be
hept met een nuchtere en praktische
realiteitszin. Ze inspecteert grondig de
nestgelegenheid en onderwerpt dikwijls
eerst ook de huisvesting van andere
mannen aan een onderzoek voordat ze
een besluit neemt. Dat ze zich niet het
hoofd op hol laat brengen bewijst ze
ook door, nadat ze haar keuze heeft be
paald, het door de man in elkaar ge
flanste nestje het huis uit te gooien. Dit
lot ondergaat eveneens veel van het in
het verloop van de nestbouw door de
man aangedragen materiaal: vrouwlief
werpt het gewoon buiten de deur.
Arme kerel, zult u zeggen, maar u schat
de zaak verkeerd in. De spreeuwenman
laat beslist niet na om al in de eerste fa
se van het huwelijk andere vrouwen het
hof te maken. Het liefst heeft hij veel
echtgenotes. Vaak versiert hij de buur
vrouw en wanneer het leggen van de ei
eren is begonnen, verliest hij al hele
maal de interesse in zijn eigen partner.
Hij brengt dan zijn tijd grotendeels
door met het inrichten van andere
nestruimten en met het flierefluitend
inpalmen van andere wijfjes. Dikwijls
slaagt hij erin een tweede of zelfs een
derde huwelijk aan te gaan.
De tweede of derde vrouwtjes zijn bijna
altijd jong en onervaren. Ze vallen klak
keloos voor de zingende en baltsende
charmeur en hebben geen weet van de
gevolgen. Dat ze al vlug in de steek
worden gelaten zal duidelijk zijn. De
mannetjes verliezen op zeker moment
hun wilde haren, komen tot inkeer en
keren terug naar hun eerste vrouwtje
om haar te helpen bij het grootbrengen
van de kinderen. Het tweede vrouwtje
staat er dan helemaal alleen voor en het
behoeft geen betoog dat er van haar ge
zinnetje weinig terecht komt. Het eerste
vrouwtje vergeeft haar man zijn zonden
en betoont hem zelfs groot respect.
Ook de kinderen zijn blij met hun 'on
kreukbare' vader. Waar heb ik het ei
genlijk over? Over vogels of over men
sen?
THEO SCHILDKAMP
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. Doop waar men binnen heilig van wordt (8); 5. Jagers in een
ouderwetse drukkerij (8); 6. Men hoopt op het gevoel (4); 8.
Die jongen heeft de naam flink te zijn (4); 10. De hoop van een
wachtmeester (5); 12. Een reusachtig boek (5).
VERTICAAL:
1. Geen uittocht is zo populair (6); 2. Goederen voor de beteke
nis (6); 3. Magazijn waar je ook op kan (5); 4. Stropen niet op
dit dier (5); 7. Karei gaat in beroep (5); 9. Lekkers komt reeds
uit Angola (4>; 11. Ransel het paard af! (3).
Oplossing van dinsdag:
rand-
amen-
prei-
riek-
teer-
ante-
kier-
neet-
riem-
sate-
donar-
manie-
spier-
kuier-
rente-
laten-
kriek-
tenue-
irraner-
aster-
Dralon
Inname
Esprit
Pikeur
Tergen
Etalon
Pikker
Uiteen
Nimmer
Terras
Gevraagd woord: DIEPTEPUNT.
HEINZ
Het record regenval van de afgelopen maanden geeft de landbouwers nieuwe zorgen. Het land is te nat om te
bewerken. Een sfeerbeeld van een akker in de buurt van het Gelderse Gorssel. foto gpd/ron nagtzaam
Regen breekt alle records
ANDRE HORLINGS
Sinds 21 augustus 1998 is het niet
meer goed gekomen met het weer.
„In een groot deel van Europa is de
zomer de komende dagen zoek",
kondigde het weerbericht toen aan.
„Voorlopig worden we ingepalmd
door een vrij actieve depressie boven
Scandinavië. Het herfstachtige sce
nario reikt tot over de Alpen.'
Het weer van september 1998 tot fe
bruari 1999 is in de kronieken van
het Belgische meteorologische insti
tuut KMI samengevat als een perio
de van 'extreem overvloedige regen
val'. De neerslagtotalen waren 'uit
zonderlijk' in september en januari
en 'zeer abnormaal' in oktober. Na
hoosbuien in de nacht van 13 op 14
augustus regende het in België vrij
wel onophoudelijk van 21 augustus
tot 10 september.
De Nederlandse weerstatistieken
constateren in deze periode minder
bijzonderheden. Het accent lag hier
op 13 en 14 september, toen op de
Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilan
den ruim 100 mm neerslag werd af
getapt. En op 28 oktober viel in een
strook van de westkust via de
Noordoostpolder tot Drente 70 tot
90 mm.
De alarmbellen gingen rinkelen toen
zich via de grote rivieren 'hoogwa-
tergolven' richting Nederland
spoedden: ook al als gevolg van
overvloedige regenval in de Alpen en
het stroomgebied elders. Maar die
vlakten af en overstromingsdreigin
gen zoals in 1993/'94 en 1995 bleven
uiteindelijk uit. Wel ging 1998 de ge
schiedenis in als 'het natste jaar van
de 20e eeuw'. Het landelijk gemid
delde neerslagcijfer kwam uit op
1111,5 mm tegen 792,1 mm nor
maal. In Schellingwoude bij Amster
dam viel de meeste regen: 1373,6
mm, een absoluut record.
Alsof dat niet genoeg was werd de
zachte winter tussen december 1998
en februari 1999 opnieuw een re-
cordnatte periode. Het KNMI in De
Bilt kreeg 244 mm regen in de meter
tegen 193 mm normaal. Herfst en
winter samen waren er met 696 mm
nog nooit zo nat. In de periode
maart 1998 t/m februari 1999 werd
maar liefst 1308 mm neerslag ver
werkt: aanzienlijk meer dan in de
zelfde periode in 1965/'66 (1183),
1994/'95 (1104 mm) en 1966/'67
(1100 mm).
Daar kwam in februari ook nog eens
een enorme sneeuwval bij in het Al
pengebied. In negen dagen viel aan
de noordelijke hellingen één tot drie
meter sneeuw. In verschillende
plaatsen was dat een eeuwrecord.
Volgens het KNMI lag de sneeuw op
de Santis (2500 m) in Zwitserland
maar liefst zeven meter hoog. waar
mee het februarirecord van 1970
(660 cm) werd overtroffen. In maart
dat jaar groeide de hoeveelheid ove
rigens nog verder aan tot 740 cm,
terwijl er op 2 april 1944 830 cm
werd gemeten.
De gigantische hoeveelheden
sneeuw veroorzaakten er ernstige
overlast. Talloze dorpen raakten in
gesneeuwd. tot en met Lech, waar
koningin Beatrix vakantie hield. Er
was niet veel voor nodig om de
enorme sneeuwmassa's in beweging
te brengen. Lawines eisten tientallen
slachtoffers.
Intussen nadert de lente. Het water
van de grote rivieren staat in Neder
land aanzienlijk hoger dan normaal
en nog steeds ligt er heel veel
sneeuw in het Alpengebied. Maar de
zon wordt steeds krachtiger en on
vermijdelijk komt het moment dat
een groot deel van de sneeuw gaat
smelten en overstromingsgolven
smeltwater zich via de Rijn naar Ne
derland spoeden. Moet opnieuw re
kening worden gehouden met over
stromingsgevaar?
Wat dat betreft ontstaat al gauw be
zorgdheid sinds de wateroverlast
van 1993/'94 en 1995, toen de Maas
in Limburg overstromingen veroor
zaakte en meer stroomopwaarts (in
1995) de bevolking uit voorzorg
werd geëvacueerd. Volgens Harry
Geurts van het KNMI was er toen
echter sprake van een uitzonderlijke
samenloop van omstandigheden.
„De hoge waterstanden rond de
jaarwisseling van 1993/'94 en janua
ri 1995 werden voorafgegaan door
ruim een maand gestage en soms in
tensieve regen. De Maas reageerde
daar snel en heftig op. In 1995 kwam
door de dooi veel smeltwater vrij van
de massa's sneeuw die begin januari
waren gevallen. De ondergrond was
nog bevroren, zodat het water met
grote snelheid werd afgevoerd.
Druppel die de emmer deed overlo
pen was het feit dat vervolgens in
Wallonië in tien dagen 300 mm
neerslag viel. Driemaal zo veel als
normaal."
Geurts meent dat er nu geen aanlei
ding voor ongerustheid is. „Wanneer
het in de Alpen koud blijft, zal veel
sneeuw geleidelijk verdampen. Al
leen wanneer de dooi gepaard gaat
met een enorme regenval in het
stroomgebied zijn problemen te ver
wachten."
Volgens hydroloog Bart Parmet van
het Rijksinstituut voor Integraal
Zoetwaterbeheer (RIZA) staat het
water in de grote rivieren opliet
ogenblik inderdaad vrij hoog, maar
is dat niet zorgwekkend. „De water
stand van de Rijn bij Lobith bedraagt
op dit moment 13 meter, tegen 10,50
meter normaal: de uiterwaarden zijn
volgestroomd. Dat is niet uitzonder
lijk. De waterafvoer bedraagt er
5.000 kubieke meter per seconde te
gen 2.300 kuub normaal. Maar de
capaciteit van de rivier is 15.000
kuub, zodat er nog veel capaciteit
over is. Bovendien zijn de weers
vooruitzichten op korte termijn heel
gunstig."
Parmet constateert dat calamiteiten
alleen zijn te verwachten, wanneer
de dooi gepaard gaat met een enor
me regenval in het stroomgebied
van 160.000 vierkante kilometer.
„Als het er relatief koud blijft, smelt
de sneeuw maar geleidelijk. En zet
de warmte door, dan fungeren Zwit
serse meren zoals de Bodensee
vooralsnog als buffer, waarin enor
me hoeveelheden water kunnen
worden opgevangen."
<jan/ aiaf/sac&a/
.22?/V
stt£:rll£rrj£ als w/j
t/vc//s s-'aoofr/
hsat \sraaz
H'£&-
TOM POES
Heer Bommel en de Killers
„Dit", sprak de professor op het
bord wijzend, „is de Sickbockformu-
le, die een verklaring geeft van het
zero-verschijnsel inmijn retorten."
„Dat is leuk", zei Tom Poes. „En
waar zijn die retorten?" „Een ogen
blikje", hernam de geleerde. „Zero is
niets, zoals ge reeds weet. Volstrekt
niets! En dit niets is door beweging
gedeelde tijd! Volgt ge me? Neen. Uw
wezenloze blik verraadt uw onbe
grip. Ik zal het dus anders stellen.
Mijn zero is niets anders dan bewe
gingloze tijd. Prachtig, nietwaar? Ah!
Het is een treffend idee om in het
bezit te zijn van tientallen liters tijd!"
„Ja, erg treffend", zei Tom Poes on
geduldig. „Waar zijn die liters tijd?"
„Tientallen liters", herhaalde de an
der op peinzende toon. „Daar zou ik
een drank uit kunnen bereiden, die
onsterfelijk maakt. Welk een gedach
te! Wat een mogelijkheden! Geld en
macht, opgetast in gindse kolf! Nu
heb ik een proefpersoon nodig,
waarop ik de uitwerking van ge
noemde drank proberen kan. En dat
zijt gij, baasje!" „Ik?" zei Tom Poes.
Hij had niet goed geluisterd, omdat
hij zijn gedachten bij zijn eigen plan
nen had, en nu keek hij verrast op.
„Ik als proefpersoon?" herhaalde hij.
„Mij goed, hoor. Maar waar is die
kolf?" „Hier", zei de geleerde. Hij
liep snel naar een andere hoek van
zijn laboratorium en wees naar een
groot glas, dat met ijskristallen be
dekt was en waarin een zwarte vloei
stof rondwolkte. „Inactieve tijd",
prevelde hij dromerig. „Welk een be
zit!" Maar nu leefde Tom Poes plot
seling op. „Het is uw bezit niet", riep
hij uit. „Dit is tijd die van anderen is
afgenomen!"
Schimmel en uienvlieg 1
De grootste vijand van de ui-
enteler is de uienvlieg (Delia
antiqua). Normaal wordt
hiertegen gespoten, maar de
insecten raken resistent. Aan
de Cornell Universiteit in It
haca, New York is een veelbe
lovende methode ontwikkeld
die werkt met schimmels. Als
een akker met uien is besmet
met uienvlieg is twintig tot
dertig procent verloren. In
het voorjaar worden eieren
rondom de stengel op de
grond afgezet. De uitgeko
men larven kruipen via de
stengel in de bol. Jonge plan
ten sterven af en aangetaste
volgroeide uien gaan rotten.
Entomoloog Charles Ecken-
rode heeft in het lab en op
het veld proeven gedaan met
de schimmel Beauveria bas-
siana. De schade liep terug
van dertig procent in een on
behandeld perceel tot slechts
vijf procent na besproeiing
met de schimmel. „De
schimmel, die onschadelijk is
voor de mens, maakt korte
metten met de vlieg, waar
door er minder larven op de
jonge planten terecht ko
men", zegt de onderzoeker.
Het belangrijkste is om te
Als een akker met uien is|
smet met uienvlieg gaatt G
tig tot dertig procent verlo K
foto.i P.
ON
zorgen dat aan he iJ [N
de teelt zo weinig mosj Ai
larven xiji 6 M
voor de meeste schara
jonge, kwetsbare plantes
larven komen eind mei,
juni uit de eitjes. „Maan
weten nog niet het besi
stip en de juiste doserii
te spuiten", aldus Ecka
Schimmel en uienvlieg 2
"ui
di:
Het middel is al op de Amerikaanse markt onder de naa il®
cotrol ES. In Nederland is het nog niet verkrijgbaar. Wag
se onderzoekers hebben trouwens sinds kort een andere
van de vernietigende uienvlieg bedacht. Het Institia
Plantenziektenkundig Onderzoek ontwikkelde 'de steriel
mannetjes' techniek. Hierbij worden door een commfl
kweker uienvliegen gekweekt. De poppen w< S®
uitkomen bestraald. Hierdoor zijn de mannetjes die uitfe iïu
volkomen onvruchtbaar. Die steriele mannetjes v t irden
overdosis losgelaten in het uienveld, waardoor het aantal
koraeüngen wordt gereduceerd. In Nederland wordt dei Va
van het uienareaal chemisch bespoten en de andere hit Pfl
deze nieuwe biologische methode behandeld jje
gei
Aaltjes om de tuin geleid E"
Aaltjes of nematoden zijn wa
re lastpakken in de land
bouw. Spuiten met nematici-
den is slecht voor het milieu
en daarom wordt gezocht
naar biologische vormen van
bestrijding. In Amerika wor
den veelbelovende resultaten
behaald met schimmels en
sexlokstoffen. Sommige
schimmels scheiden stoffen
uit die zorgen dat wortel-
knobbelaaltjes tachtig pro
cent minder eieren leggen
dan de controlegroep. Een
andere manier om minder
nakomelingen te krijgen, is
het misleiden van de manne
lijke cyste-aaltjes, die niet al
leen sojabonen aanvallen,
Via seksgeur in de val
maar ook aardbeien en
meeste groenten. Vroui
aaltjes scheiden feromo
of sexlokstoffen uit. Dei
vluchtige verbindingen
zen de mannetjes in de
ting van de vrouwtjes d
len paren. De commurj
kan echter worden vers
door de mannelijke cys
sturen met een kunstm
feromoon. Het feromtj
ook worden gebruikt a
voorkomen dat jonge fl
toden plantenwortels vi
Ook deze nieuwe vorm
aaltjesbestrijding komtl wm<
nenkort op de markt.
Kt
In de val laten lopen met een
lekker geurtje. In Afrika wor
den tseetseevliegen, veroor
zakers van de slaapziekte,
naar met insecticiden door
drenkte doeken gelokt met
een runderparfum. Met
soortgelijke vallen hoopt men
in Zuid-Amerika zandvliegjes
te bestrijden die de ernstige
tropische ziekte leishmani
asis veroorzaakt. Engelse on
derzoekers zijn erin geslaagd
de geurstof (seksferomoon) te
identificeren, waarmee man
nelijke zandvliegjes vrouwe
lijke soortgenoten naar zich
toe lokken. Japanse onder
zoekers hebben dit fero
moon, zo meldt New Scien
tist van deze week, vervolgens
in het laboratorium nage
maakt. Leishmaniasis wordt
veroorzaakt door ééncellige
parasieten, die door de beet
van een zand vliegje op de
mens wordt overgebracht. In
aal
die
de mens vermen ig\ul<fliel
rich ei 'r
deze parasieten zich
nen via zweren de huid
stig verminken en inw
organen aantasten. |ai
sterr en in Zuid-Ameri r0'
achtduizend mensend
volg van de ziekte, ter*
eens honderdduizende
stig worden verzwakte
minkt. Behandeling n«
dicijnen is mogelijk, ri
kostbaar. Bestrijding^ ^.P
zandvliegjes kan lot op
niet anders dan mei iroL
den. De mus! ietenndj
preventie van malarial
nog te wijdmazig omd
zandvliegjes die niet
dan drie milimeter ir
kunnen weren. Hopel
den seksgeurvallen tot
meer effectieve en mil*
vriendelijker bestrijdin
deze ziekte verspreidt!
zandvliegjes.
w
"de
lef
io i
