Huisvrouwen begeleiden Palmen
Cultuur Kunst
Kuise kunst is geen kunst
Porgy Franss;
indrukwekkë
in De Dress
Nederlandse Opera komt
met drie wereldpremières
Solokantates Bach niet
voor Guillorit geschreven
Fikse kr
van sena!
Van der 8
V
\>\0tf
T^v
WOENSDAG 10 MAART 1999
M RIJSDAM. 071-5356444, PLV CHEF ANNET VANAAiI
AMSTERDAM ANP
De Nederlandse Opera brengt
in het seizoen 1999-2000 zes
nieuwe producties op de
planken, inclusief drie we
reldpremières. In totaal speelt
De Nederlandse Opera dit sei
zoen twaalf producties. Het
gezelschap omsluit de eeuw
wisseling met twee wereld
premières: Het stuk 'Writing
to Vermeer' dat is voortgeko
men uit de samenwerking
tussen Louis Andriessen en
Peter Greenawav en 'Hier'
van Guus Janssen en Friso
Haverkamp. De derde wereld
première betreft de eerste
scenische uitvoering van een
aantal werken van Claude Vi-
vier. Nieuw is dat voor twee
voorstellingen van de popu
laire opera's 'Tosca' en 'Aida'
duizend kaarten in de losse
verkoop komen. De Neder
landse Opera (DNO) wil hier
mee het publiek bereiken dat
geen abonnement wil, maar
wel eens aan opera wil ruiken.
Daarnaast overweegt DNO
samenwerking met de mu
ziekzender TMF om jongeren
voor opera te interesseren.
Boekenbal geopend met theezeefen ragebol
MUZIEK RECENSIE
UDY VAN DER SPEK
Concert: Derde Bach Plus concert door
Nieuw Sinfonietta Amsterdam, o.l.v. Roy
Goodman (tevens klavecimbel), m.m.v.
Valérie Guillorit, sopraan. Gehoord 8/3,
Stadsgehoorzaal, Leiden.
Dat Valérie Guillorit begena
digd Villa-Lobos vertolkt, staat
als een paal boven water. Maar
dat zij zich min of meer nood
gedwongen (de 'Bach Plus' for
mule vraagt daarom) aan een
van Bachs allermooiste solo
kantates waagt, is op z'n minst
gezegd héél jammer. 'Ich habe
genug' kan en mag niet gezon
gen worden als opwarmer, en
zo klonk het toch een beetje:
onverstaanbaar, emotieloos en
met een verkeerd stemgebruik.
Bovendien schreeuwt deze su
perieure kantate om een intege
re bariton.
Guillorit heeft een fluwelen
geoliede stem, die naar alle
kanten buigt, diep uit haar keel
opborrelt en als water kan brui
sen, stromen en fluisteren. Met
haar flamboyante vibratie hoort
al dit moois thuis in de opera of
in verzen uit verre, exotische
landen. Minder geslaagd zijn
haar uitspraak, articulatie en
verstaanbaarheid. Alle woorden
verglijden en verwateren, zijn
soms zelfs helemaal niet te vol
gen. In de liederen en tekstvo-
calise van Heitor Villa-Lobos is
dit euvel nauwelijks van belang.
Hier gaat het om expressie, uit
straling, tragiek, temperament
en stembereik. En daar ont
breekt het Guillorit in 't geheel
niet aan.
De feilloze samenwerking
van solist en orkest is weer op
zienbarend. De violen worden
gitaren, de celli wenende fado
begeleiders, en het klavecimbel
spettert als slagwerk. Het palet
van dwarsfluit, strijkers, klave
cimbel en menselijke stem is
ongehoord kleurrijk en
bloedwarm. Acht celli hoor je
ook niet dagelijks en dat blijkt
een grote verrassing in 'Bachi-
anas Brasileiros nr 1van Villa -
-Lobos. Deze Braziliaan, die te
gelijkertijd alles en niks te ma
ken heeft met Bach, voelt zich
hoe dan ook diep verwant met
hem. Lobos uit dat in op Bach
geinspireerde en parallel lopen
de composities. Breeduit en
prachtig zijn de dramatische
melodieën afgewisseld door
schrille harmonieën, de rijke
kleurschakering van het cello
octet, waarin de eerste cellist
het grootste maar ook het
meest spectaculaire werk doet.
Eén fuga uit Bachs weerga
loos mooie 'Das musikalisches
Opfer (Ricercare a 6)is ook ar
moede. Versnipper dit oer-of-
fer niet om een overigens origi
nele en bijzonder mooie link te
kunnen leggen tussen twee
componisten, perioden, landen
en volksaarden. Dat was met
andere composities van Bach
veel beter gelukt. Het enige
werk dat krachtig en overtui
gend tegen Villa-Lobos aan
staat is C.Ph.E. Bachs Symfonie
nr 3 in C. Zijn gedurfde en ge
voelsrijke muziek vol dynami
sche contrasten, glashelder en
stralend gespeeld door Sinfo
nietta, heeft een emotionele
band met Villa-Lobos' Suite
voor Strijkers. Met name het
derde deel 'Inquiète' toont in
deze uitvoering de originaliteit
en allure van beide grootheden,
orkest en componist.
Het 22-koppige Huisvrou
wenorkest Gelre begeleid
de gisteravond met ouder
wetse schortjes omge
knoopt de aankomst van
de gasten op het Boeken
bal. Zodat ook Connie Pal
men en haar Hans van
Mierlo werden verwel
komd door degelijke grijze
hoofden die met rode
koontjes op theezeef en ra
gebol de sterren van de he
mel speelden. Net als de
andere eregasten Remco
Campert en Jan Mulder
namen ze de dichte drom
fotografen en cameralie-
den bij de ingang als heuse
filmsterren eerst professio
neel op de koop toe.
AMSTERDAM FRANCOISE LEDEBOER
De opening van het jaarlijkse
Boekenbal in de Amsterdamse
Stadsschouwburg was als altijd
een gebeurtenis die grote pu
blieke belangstelling trok. De
nieuwsgierigen buiten op straat
moesten genoegen nemen met
een glimpje van Palmens fraaie
korenblauwe robe en Van Mier-
lo's gebruinde gelaat, maar wie
een kaartje had bemachtigd
kreeg tot in de kleine uurtjes
gelegenheid ook zo'n zestig an
dere auteurs van nabij te aan
schouwen. Volgens Boekenbal-
coördinator Paulien Loerts
werd de organiserende Stich
ting CNPB dit jaar tevoren zelfs
platgebeld door teleurgestelde
mensen die dolgraag alsnog
een kaartje wilden.
Wie en wat hebben ze ge
mist? Naast liedjes uit het fami
lie-album van Adèle Bloemen-
daal, muziek van de Coda
Showband, lekkere disco en an
der vertier, een uitputtingsslag.
De gangen en zalen van de
Stadsschouwburg zijn vooral
tijdens de eerste uren van het
bal zo tjokvol dat het veel ener
gie kost door de massa van 600
genodigden met partners heen
te wurmen. Van Mierlo en zijn
vriend Harry Mulisch waren
dan ook blij toen ze een lege
rood pluchen bank ontwaarden
waarop ze even rustig konden
bijpraten.
Gert Jan Dröge deed intussen
de ronde voor 'Glamourland'
en moet net als de andere ca
meraploegen in een oogwenk
Connie Palmen en haar nieuwe partner Hans van Mierlo tijdens het Boekenbal in de Amsterdamse Stadsschouwburg.
beeldmateriaal genoeg hebben
gehad. Onder de drommen ver
tegenwoordigers van het boe
kenvak bevonden zich 'serieu
ze' auteurs als Bemlef, Anna
Enquist, Cees Fasseur, A.F.Th.
van der Heijden, Nicolaas Mat
sier, Nico ter Linden, Margriet
de Moor, Nelleke Noordervliet,
Helga Ruebsamen, Rosita
Steenbeek en Joost Zwagerman.
Van de 'lichtere' genres waren
onder meer Yvonne Kroonen-
berg en Youp van 't Hek pre
sent, van de debutanten Clark
Accord, Elle Eggels en Moses
Isegawa.
Manon Uphoff, Yvonne
Kroonenberg en Lulu Wang
hadden opvallend hun best ge
daan op hun jurken, maar ook
Tweede-Kamervoorzitter Jeltje
van Nieuwenhoven verdiende
over haar jurk een pluim. On
der de aanwezigen van buiten
de boekenbranche waren ver
der staatssecretaris van cultuur
Rick van der Ploeg, burgemees
ter Patijn, beeldend kunstenaar
Jeroen Herrneman en couturier
Frans Molenaar.
Omdat Herman Koch van
Jiskefet door ziekte was geveld,
werd het openingsprogramma
verzorgd door Joop Visser. Na
zijn eerste optreden op het
Boekenbal in 1994 bleek dat
opnieuw een schot in de roos.
Visser had in een paar dagen
tijd een programma met vlijm
scherpe, melancholieke en hu
moristische liedjes over het
boekenweekthema 'Familieal
bum' uit de grond gestampt. Na
'Zwanger op de Veluwe' en zijn
tekst over Jan Okee en Miep Te-
vree die met hun gezinnetje
voor zoete koek de stroom 're-
clamebraaksel' op de televisie
slikken, was het tijd voor een
meezinger. Het Boekenbalpu-
bliek staat bekend als zeer kies
keurig, maar zong zowaar ge
animeerd het refrein mee van
het lied over een zekere Mary
die in een balpen was gevallen
en daarom ten hemel voer.
Als auteur van het Boeken
weekgeschenk mocht Connie
Palmen klokslag middernacht
de 64ste Boekenweek openen
onder begeleiding van danse
ressen, vuurwerk, blazers en
een confèttiregen. Het traditie
getrouwe sloopwerk van de ver
siering van de studenten van de
Hogeschool Nijmegen/Arnhem
was toen al in volle gang. En
was de voorraad van de 'literai
re zaadbank' met treffende cita
ten van bekende auteurs ('Alles
zoop en naaide, heel Europa
was één groot matras'/Remco
Campert) inmiddels op. De
Boekenweek duurt tot en met
20 maart.
DEN HAAG ANP j]
Staatssecretaris Vi
van cultuur voelt i
nig voor in het ki 1!
stenplan de salari >i
orkestmusici te v d
heeft hij gisteren g li
de behandeling va P
begroting door dJi
mer. Het CDA h
vraagd.
Van der Ploeg
een eventuele aan
de salarissen van l
acteurs moet veis
vindt hij dat de a
hun budgetten m i'
vergroten zodat i
meer loon kunner I'
Verder wees hij op
cundaire arbeidt
en sociale voorzii
de Nederlandse K
Volgens hem kot t
buitenlandse mus ij
derland dan andei
Van der Ploeg m
dat het door de i)
stichting te behei
voor kunstaankop N
regering 100 mï 0
heeft gestort, dei
gaat samenwerk I<
Stichting Natio; e
Kunstbezit. Dit la; s
liere fonds kreeg i li
miljoen gulden va )i
landsche Bank ei -
meteen tachtig m
aan de Victory
van Mondriaan.
De bewindsnti
verder een verhogi
meentelijk resta L
ten aan en meld|
kunstfondsen oï
'dichter naar zich
halen. Meer duidi
zijn beleid is in
ten in zijn uitgan
Het CDA en
schuwden de bev
teren dat hij leefti
tie bevordert. Lui
heeft zich gestoon
waarop in brede
gesproken over
van het theatei
kwestie die ook
Ploeg op de ag
,,De staatssecreta
vergrijzing een set [j
dens. Dit verdraa
met het thema I
minatie." Maas- L
(PvdA) zei in h y
speech: ,,Onbedo
suggestie gewekt
cultuur leven
niet tot wijsheid e:
leiden, maar slee
heid en gebomeet
-h«
id I
lui J
D.
dl
'c gt
aar heb je weer
M weer zo'n liggend
M naakt met staande
schemerlamp', hoor je de sceptici
onder de kunstminnaars zeggen. Niet
geheel onterecht. Er is bijna geen di
van meer te ontdekken waarop niet
een vrouw in Eva-kostuum voor een
kunstenaar heeft geposeerd. Maar
voor wie goed kijkt, valt er aan dit
succesnummer in de schilderkunst
soms heel wat interessants te ont
dekken. Bijvoorbeeld bij 'De naakte
Maja' (1800) van Francisco de Goya.
Met haar bovenlijf ligt ze op een paar
mollige kussens, terwijl ze haar tere
oksels lui aan het plafond laat zien.
Haar onderlijf, met de benen kuis bij
elkaar, rust op het bed. Op haar ge
zicht tekent zich een blosje af: alsof
ze zich toch een beetje schaamt. De
'Maja' van Goya. Een schilderij waar
op voor het eerst in de kunstgeschie
denis een vrouw met schaamhaar is
Op het in beeld brengen van die na
tuurlijke beharing heeft in de West-
europese schilderkunst eeuwenlang
een groot taboe gerust. Vaak werd
het geslacht zelfs helemaal weggela
ten en was er alleen maar een klein
heuveltje zichtbaar, niet groter dan
een flinke' muggenbult. We hebben
dat te danken aan de Grieken, die, zo
wil de kunstgeschiedenis, in het
vrouwelijk geslacht een afgrond za
gen waarin je terugkeerde naar de
nacht voor je geboorte. Daarin bin
nendringen betekende sterven. In dit
verband is het aardig om te weten
dat George Bataille de geslachtsge
meenschap heeft betiteld als le petit
De naakte maja' (1800) van Francisco de Goya.
mort.
Met het niet tonen van het schaam
haar probeerden de schilders de eeu
wige jeugd te suggereren. De vrouw
op hun schilderijen is een beeld, een
ondoordringbaar wezen. Een godin
op wie alle lust afketst. De schrijver
Jean Marie Le Clezio zag in de naak
ten van deze schilders symbolen.
,,De begeerte heeft deze vrouwenli
chamen in een zinnelijke, maar af-
Alle kunst is erotisch. Een uitdagend statementvan Bauhaus-architect Adolf Loos
(1870-1933). In de horizontale lijn zag Loos een liggende vrouw, in de verticale een
man die de liefde met haar bedreef. Die Freudiaans gekleurde visie gaat wellicht iets te
ver. Maar dat veel belangrijke kunst een erotische lading heeft, is een onwankelbaar
gegeven. In de serie 'Het blote oog' zwerven wij van de fraai gewelfde schouder naar
de tere knieholte, laten wij een strelend oog gaan langs een aantal erotische
kunstuitingen en gaan wij nader in op de achterliggende thematiek. Aflevering 3: het
eerste schaamhaar van Francisco de Goya.
Een schilder die voor een doorbraak
op dit gebied heeft gezorgd, is Gusta-
ve Courbet met zijn wereldberoemde
schilderij 'De oorsprong der wereld'
(1866). Als een van de eerste kunste
naars heeft hij een vrouwelijk ge
slachtsdeel uitvergroot op doek ge
zet. We zien behalve het geslacht, dat
bekroest is met weelderig schaam
haar, de rechterborst van de vrouw,
de buik en de dijen. Onbekend is of
dit het lichaam is van een prinses of
een lichtekooi, die als model wel een
paar stuivers wilde bijverdienen.
Courbet heeft de gewone vrouw in de
schilderkunst geïntroduceerd. Dus
niet het strakke maatje 36 met geen
grammetje vet teveel, maar de wouw
die heeft geleefd en aan wie dat te
zien is. ,,Als u wilt dat ik godinnen
voor u schilder", zei hij, ,,laat me er
dan een paar zien." Courbet heeft
met 'De oorsprong der wereld' een
parallel willen trekken met de natuur,
met de oerkracht. Als je de vormen
op 'La Grotte de la Loue' bekijkt, een
ander doek van Courbet, is de gelij
kenis opvallend.
Nog steeds wekt het doek de wrevel
van sommige mensen. Mais non
Zo'n geslachtsdeel, open en bloot,
dat kan toch niet! Diegenen die er
ook nog nog iets vies in zien, moeten
maar eens luisteren naar Pablo Pi
casso, die heeft gezegd: 'Kunst is
nooit kuis, al die onschuldige idioten
zou men uit haar buurt moeten hou
den. Mensen die er niet genoeg op
voorbereid zijn, zou men niet mogen
toelaten. Ja, kunst is gevaarlijk. Als ze
kuis is, is ze geen kunst."
LEIDEN CEES VAN HOORE
standelijke pose laten verstarren. Ze
zijn voor altijd onbereikbaar gewor
den, evenals de antieke nimfen die
de onbevredigde hartstocht van de
goden in sterren hebben veranderd."
Christiaan Vogelaar, conservator van
Stedelijk Museum De Lakenhal in
Leiden, schrijft de kuise benadering
bij de weergave van het vrouwelijk
naakt toe aan de klassieke Griekse
beeldhouwkunst, waaraan de schil-
FOTO DEL PRADO MUSEUM
ders in die tijd een voorbeeld namen.
„Volgens de academie was het af
beelden van een vrouwelijk ge
slachtsdeel niet betamelijk. Net zoals
er ook geen rimpels of pukkeltjes
werden weergegeven. Kunst moest
harmonisch zijn in die tijd en vooral
ook verhullen. Op doeken van Egon
Schiele kun je bijna bij de vrouw naar
binnen kijken, maar dat was toen uit
den boze."
RECENSIE CAROLINE VAN OVERBEEKE
Voorstelling: De Dresser, met Hans Dage-
let, Porgy Franssen, Yvonne van de Hurk.
Gezien: 9/3, Leidse Schouwburg
„Ja meneer, ik ben het: Norman
met de gevoelige ogen." Deze
Norman is de kleedman-
/schminker - 'dresser' - van een
groot maar verlopen theater
acteur, Bonzo. Maar die hoort
zijn toegewijde hulpje niet, hij
is alleen met zichzelf bezig. De
oude hoofdrolvertolker in vele
Shakespeare-drama's heeft dit
maal de hoofdrol in zijn eigen
dramatische ondergang die
zich in de coulissen voltrekt.
Het valt niet mee de beroem
de Britse film uit 1983 met Al-
bert Finney (acteur) en Tom
Courtenay (dresser) te vergeten,
maar in de prachtige nieuwe
theatervertaling en regie van
Tom Jansen lukt dat toch. De
acteurs balanceren op een
mooi evenwicht van tragiek en
humor en de indringende
boodschap van het stuk komt
goed over: je leven opofferen
voor een ander leidt nergens
toe.
Vele jaren is Norman, de
dresser, in dienst van zijn 'me
neer'. Zijn toewijding gaat ver.
Al ziet hij ook zijn baas' tekort
komingen, toch houdt hij van
hem. De dresser sleept Bonzo
door wat later blijkt zijn laatste
King Lear-vertolking te zijn,
maar Norman blijft met lege
handen achter.
„Ik wil niet dat ze me zien
vanavond", jammert Bonzo
voordat hij op moet. „Ik kan
niets meer geven, ik heb niks
meer om te geven. Ik kan niet
meer de kleren dragen die niet
van mij zijn. Van binnen zit ik
vol steen. Die zijn te zwaai- om
te tillen. Mijn leven wagen voor
een premie're, mijn rug ontblo
ten voor de striemen van de cri
tici... ik doe het niet meer."
„Welk stuk spelen we van-
li
