Hard bestaan in de Bollenstreek
4 3
"TÏ
7
138 ZATERDAG 27 FEBRUARI 1999
Op een kaal matrasje vond de
Hillegomse politie vorige
maand het stoffelijk overschot
van de 42-jarige Pool Andrzej,
naar Nederland gekomen om
er illegaal te werken. Oorzaak
van zijn overlijden: een
dodelijke combinatie van
alcohol en medicijnen. Hij
werd gevonden in een
bollenschuur, niet geschikt
voor bewoning maar toch
verhuurd. In zes schamele
kamertjes leven hier tien Polen
zonder verblijfsvergunning.
Door het overlijdensgeval
kwam de politie hen op het
spoor. Het bestaan van de
Poolse gemeenschap in de
Bollenstreek is algemeen
bekend, maar de groep maakt
zich 'onzichtbaar'. De
omstandigheden op de
angstvallig geheim gehouden
adressen zijn niet vrolijk. De
Polen nemen het voor lief: geld
maakt veel goed.
Geld maakt veel goed voor Poolse illegalen
i de omgebouwde bollenschuur waar vorige maand Andrzej dood werd aangetroffen door de politie. De overloop is een geliefde ontmoetingsplek v
e rijden op goed geluk naar Ne-
J jderland, een enkeling gewapend
met - naar later blijkt - niet be
staande werkadressen die voor een derde
van het maandloon zijn gekocht van handige
ritselaars in Warschau. Eenmaal in Neder
land vinden ze een slaapplaats bij landgeno
ten die hen voorgingen of staan ze soms we
ken met een tentje bij een bollenboer op het
land. zonder wc of douche. Het zijn offers
die Poolse vrouwen en mannen brengen
voor een zwart Nederlands loon dat een keer
of vijf hoger is dan in Polen.
Sinds de val van de Berlijnse muur in 1989
komen ze bij honderden naar de Bollen
streek om in de bollenschuren of met
schoonmaakwerk geld te verdienen. Op
adressen in Hillegom, die de Polen voor de
buitenwacht angstvallig verborgen proberen
te houden, wonen zeker een paar honderd
Poolse mannen en vrouwen in vaak slechte
omstandigheden bijeen. Huisbazen vragen
hen grof geld voor schamele onderkomens.
Veel tijd brengen ze daar echter niet door:
Iedere morgen vroeg vertrekken de arbeiders
op de fiets - auto's met Poolse kentekens zijn
bij de bazen op het erf niet welkom - naar
hun werk. 's Avonds laat keren ze pas weer
terug. Werkgevers maken, ondanks -de drei
ging van boetes die op kunnen lopen tot
25.000 gulden, dankbaar gebruik van de
wens van de Polen om snel veel geld te ver
dienen. Ze laten hen lange weken maken,
vaak zonder vrije zaterdag en zondag.
's Avonds schieten de Polen de super
markt in voor eten en wat goedkope drank,
om zich vervolgens weer in hun 'schuilplaat
sen' terug te trekken. Een enkel groepje komt
wel eens in de kroeg, zeggen Hillegomse bar
keepers, maar contacten leggen ze daar nau
welijks. Meestal drinken ze 'thuis' waar het
goedkoper is, zodat er meer geld overblijft
om mee terug te nemen naar Polen.
'Ondergrondse'
De gemeente Hillegom is zich ervan bewust
dat er veel illegale Poolse arbeiders rondlo
pen in het dorp. „Maar wat kunnen we
doen?", zegt wethouder M. Witteman van
economische zaken. „Het is aan de Vreem
delingenpolitie om hen uit te zetten." Ook
de Poolse pastor S. Trypuc, die diensten ver
zorgt en huisbezoeken aflegt in het dorp,
weet dat er veel landgenoten van hem in Ne
derland zijn die geen verblijfsvergunning
hebben en illegaal werk doen. Hij kan ze
echter moeilijk benaderen, zegt hij. „Mijn
parochie bestaat voornamelijk uit Polen die
met Nederlanders getrouwd zijn of hele ge
zinnen die hier legaal verblijven. De jonge
mannen en vrouwen die hier tijdelijk illegaal
komen werken, vormen een asociale groep
die niet naar de kerk gaat."
Zo leiden de Polen een welhaast onder
gronds en anoniem leven in het bollendorp.
Velen komen slechts seizoensarbeid doen
voor drie maanden met een toeristenvisum -
dat hen overigens niet toestaat te werken -
en keren dan weer terug naar huis. Anderen
vinden min of meer vaste, illegale betrekkin
gen en blijven jaren, met weinig uitzicht op
verbetering van hun leefomstandigheden.
„Het is net een ondergrondse beweging. En
daarbinnen is het leven en overleven", zegt
Kees, een van de weinige Hillegommers die
veel met Polen omgaat.
Een van de Poolse blijvers was Andrzej. Hij
woonde zeker al vijf jaar in Nederland toen
de politie hem op 25 januari dood aantrof op
de zolder van een bollenschuur aan de Leid-
sestraat in Hillegom. Het pand, eigendom
van Hugo Zeestraten, bleek tot verrassing
van de agenten onderdak te bieden aan tien
Polen en een Engelsman. Weggestopt in zes
kamertjes met enkel een dakraampje van
nog geen vierkante meter als venster naar de
wereld.
Het overlijden van de Pool heeft de elf be
woners van de bollenschuur danig in de pro
blemen gebracht. Terwijl hij daar niet eens
woonde. Andrzej was slechts een ongenode
gast die regelmatig een slaapplekje vond op
de overloop van de zolder. Het was nooit
moeilijk voor hem om binnen te komen, de
schuifdeur op de begane grond was meestal
open. Toen de politie na de melding pools
hoogte kwam nemen, werd meteen gecon
stateerd dat de tien Polen illegaal in het land
Bovendien kregen de bewoners enkele da
gen later een brief van de gemeente: het
pand had een agrarische bestemming en was
niet geschikt voor bewoning. De gemeente
onderneemt nu stappen tegen Zeestraten.
De politie zet de Polen binnenkort het land
uit omdat hun papieren niet in orde zijn.
Lakoniek
Bogdan, met zijn veertig jaar zo'n beetje de
pater familias van het groepje Polen, haalt
lachend zijn schouders op. Samen met een
aantal huisgenoten zit hij in zijn kamertje op
de zolder van de bollenschuur. Het vooruit
zicht dat hij straks bij Arnhem over de grens
gezet wordt, brengt hem niet van zijn stuk.
Dan rijdt hij toch tien kilometer Duitsland in
om vervolgens weer terug te gaan naar Ne
derland? Desnoods zonder het stempeltje
dat hem drie maanden 'legaal' maakt. Zo
gaat dat, zegt hij.
Biertjes worden doorgegeven. Jaeger-pils.
„Een tientje per krat", grinnikt Bogdan. Het
clubje bewoners heeft zich zo goed en kwaad
als het kan gemakkelijk gemaakt op het
bankje, bierkratjes en de twijfelaar. Op de
rand van het bed hangt Piotrek van vijf. Hij
duwt en trekt aan de joystick en staart ge
spannen naar het scherm van zijn Nintendo-
spelcomputer. De rest kijkt met een schuin
oog naar de televisie ernaast. De Amerikaan
se serie Nikita met Poolse voice-over. „De
satellietschotel staat op het dak", wijst Bog
dan naar boven.
Het kleine jongetje laat zich niet afleiden
en behaalt met gemak het hoogste 'level' in
zijn spel. Hij woont samen met zijn moeder
Béata in een van kamers aan de overkant van
de gang. Maar daar sneeuwt de televisie zo.
„Bovendien is het een Poolse gewoonte om
elkaar op te zoeken", zegt Béata. De Poolse
werkt sinds kort in de Bollenstreek. Het is
een uitkomst, vertelt ze in aarzelend Neder
lands. Met schoonmaken verdient ze hier 15
gulden per uur, zeker vier keer zoveel als in
Polen. „Als Piotrek volgend jaar naar school
moet, blijf ik gewoon hier werken. Anders is
er niet genoeg geld. Hij gaat dan naar zijn
opa en oma." Bedrukt voegt ze er aan toe:
„Ik zal hem wel missen."
Bogdan kijkt tijdens het rollen van een
shaggie op en vraagt: „Zal ik een video van
thuis laten zien?" Er volgt wat geschuifel in
de kleine kamer. Spoedig verschijnen op de
televisie beelden uit Polen. Trots wijst Bog
dan op zijn twee dochters van vijftien en ze
ventien. Ze zitten met hun vriendjes op de
bank, MTV te kijken op een enorme televi
sietoestel met heuphoge geluidsboxen er
naast. „Dat kostte drieduizend gulden", zegt
Bogdan trots. „Een maand werken hier in De
Zilk." De andere Polen lachen en knikken.
Dat kun je allemaal kopen als je in de bollen
gaat werken.
Bogdan is al weer een paar jaai* in Neder
land en wil - straks, na zijn verplichte ritje
over de Duitse grens en terug - nog wel 'een
tijdje' blijven. „In Polen verdien ik driehon
derd gulden per maand. Voor een gezin van
vier mensen. Maar alles is daar net zo duur
als hier. Eten, huur, alles. Misschien nog wel
duurder." Daarom verkiest hij het om hier te
werken voor drieduizend gulden per maand.
Dat hij lange dagen moet maken en zijn
vrouw en dochters slechts een paar keer per
jaar kan zien, dat neemt hij dan maar voor
lief. „Het is toch goed hier?" Hij haalt de
met gevoel voor dramatiek. Hij weet wel dat
de Pool gespaard had om in Polen een huisje
te kunnen bouwen. En voor een BMW, waar
zijn zoon nu waarschijnlijk in rondrijdt.
Kees weet dat het steeds slechter ging met
Andrzej nadat hij anderhalve maand geleden
terugkeerde van een bezoek aan Kielci, de
zuid-Poolse stad waar zijn vrouw en twee
zoons wonen. Hij stond in zijn omgeving al
bekend als een man die wel een slok lustte,
maar na zijn laatste bezoek aan Polen zette
hij het pas echt op een drinken. Hij werd re
gelmatig gezien in de supermarkt waar hij
flessen goedkope bessenjenever kocht.
Drank, waar hij al depressiever en agressie
ver van werd. Kees: „Andrzej was een we-
reldvent. Als hij nuchter was tenminste. Had
hij gedronken, dan werd hij onhandelbaar
en agressief. Ik heb hem een tijdje onderdak
geboden maar na verloop van tijd heb ik
hem op straat moeten zetten. Het ging ge-
Christina, de Poolse vrouw van Kees, hoort
het verhaal van haar man aan. Ook zij was
ooit een van Kees' logees. Voor de grote on-
wenteling werkte ze als vroedvrouw in een
Pools ziekenhuis. Samen met haar man, een
arts, leefde ze op een boerderijtje. Na de val
van de Berlijnse muur ging alles echter mis.
Haar man raakte zijn baan in een kliniek
kwijt en van de opbrengsten van het boerde
rijtje konden de twee niet leven. Christina's
man pleegde zelfmoord. De Poolse raakte
ook nog haar baan kwijt. Ze besloot te ver
trekken. Weg uit het land van de armoede.
Na een lange tocht belandde Christina uit
eindelijk in een Hillegoms café waar Kees
zich over haar ontfermde. „Na drie dagen
sloot ze me in haar armen en we zijn nu al
weer zes jaar getrouwd", zegt hij niet zonder
trots. Christina lacht en klopt Kees op de
schouder. „Goede man", zegt ze.
Triest
Christina leeft door haar huwelijk nu legaal
in Nederland, iets dat veel van haar landge
noten hier -tot de zo felbegeerde toetreding
van Polen tot de EU - niet zal lukken. Zij blij
ven lid van de 'ondergrondse' en accepteren
schouderophalend hun zelfgekozen lot.
Slechte kamers en lange werkdagen nemen
ze voor lief, in ruil voor dat zo felbegeerde
goed: geld.
Dit doel hield Andrzej zeker vijf jaar in Hil
legom. Half januari belandde hij na een
vechtpartij en een val, met hoofdwonden in
het ziekenhuis. Twee dagen later werd hij
met een doosje pijnstillers naar 'huis' ge
stuurd. Hij pakte meteen zijn oude patroon
van drinken weer op. Totdat de combinatie
van pillen en alcohol hem fataal werd. An
drzej stierf op een kaal matrasje op de over
loop van de bollenschuur van Zeestraten.
Zonder woorden en zonder bloemen werd
hij op 29 januari in de Hillegomse aarde ge
legd. Zijn Poolse vrouw en kinderen hadden
het geld niet om naar Nederland te komen of
een steen te laten plaatsen, laat staan om het
lichaam naar Polen te halen. Andrzej kreeg
een plaatsje in een verre hoek van de alge
mene begraafplaats. Daar ligt nu nog een
aluminium plaat om het gat af te dichten.
Om economische redenen, legt de beheerder
uit. Pas als er nog een kist is bijgezet, wordt
het door de gemeente betaalde graf afgedekt
met aarde.
De namen van Kees en de Polen, met uitzondering
van Andrzej, zijn om redenen van privacy gefin
geerd.
LIEKE DE KWANT
MARTIJN VAN WESTEROP
schouders op en vist nog een pijpje uit het
krat.
Jan van Haaster kent de motieven van de
Polen maar al te goed. Hij heeft zijn bollen-
bedrijf in De Zilk onlangs van de hand ge
daan en wil daarom wel verklappen dat hij
indertijd soms twintig illegale Poolse arbei
ders in dienst had. En er lopen er nog heel
wat op zijn erf rond: Van Haaster verhuurt
kamers aan 'een stuk of wat' Polen. „Voor
maximaal drie maanden hoor. Zolang mo
gen ze in Nederland blijven. Ik controleer de
stempels in hun paspoort, anders krijg ik ge
lazer." Of de Poolse huurders tegen de regels
in werken, weet Van Haaster niet. En hij
vraagt er ook niet naar.
De voormalige bollenboer is een keer of
veertig in Polen geweest. Na wat hij daar zag,
begrijpt hij de arbeiders die hierheen komen
goed. „Met die paar honderd gulden die ze
daar verdienen, kunnen ze net de huur beta
len en dan houd je niets dan droog brood
over." Ook dat de Polen met hun in Neder
land verdiende geld luxe artikelen als televi
sies en BMW's aanschaffen, komt hem niet
onbekend voor. „De eerste keer dat ze terug
gaan naar huis, laten ze zien dat Nederland
een rijk land is. Maar dan vertellen ze er na
tuurlijk niet bij dat ze hier van 's morgens vijf
tot 's avonds acht gewerkt hebben, zeven da
gen per week."
Verklaring
Jan van Haaster wil, nu hij zelf geen bedrijf
meer heeft, met plezier uitleggen waarom
Nederlandse werkgevers de Polen in dienst
nemen. Ondanks de dreiging van hoge boe
tes. „Ik zal je vertellen, ik heb eens het ar
beidsbureau gebeld omdat ik tien man nodig
had. Er kwamen er drie. De eerste wilde me
een briefje laten tekenen waarop stond dat
hij niet geschikt was voor dit werk. De twee
de zei dat hij vanwege het mooie weer naar
het strand wilde en dat hij over een paar da
gen wel terug zou komen. De derde heeft me
voor zeshonderd gulden opgelicht." En de
Britten en Spanjaarden dan, die wel in Ne
derland mogen werken? „Die zijn helemaal
niet gemotiveerd. De Polen werken veel har
der. En het is natuurlijk wel goedkoop ook.
Ik betaalde twaalf gulden per uur, dat is ook
een voordeel." Bedrijfsleider J. van den Berg
van tuin- en bollenbedrijf Bakker in De Zilk
zegt ter vergelijking dat zijn legale werkne
mers hem zo'n 28 gulden per uur kosten.
Van Haaster vindt het moeilijk om een
schatting te maken van het aantal illegale
Polen in Hillegom. „Zeker drie- tot vierhon
derd in de hele streek", gist hij. F. Vergeer
van het politiekorps Hollands Midden beves
tigd dit getal niet. „Ik kan er echt geen zin
ning woord over zeggen." Wel stelt hij vast
dat het aantal uitzettingen in de afgelopen
twee jaar is afgenomen. Tijdens controles in
de Bollenstreek werden in het eerste half jaar
van 1997 387 illegale Polen gevonden en uit
gezet. Een jaar later waren dit er 187. Maar
om nu te concluderen dat het aantal illega
len in de Bollenstreek is afgenomen? Nee,
dat durft Vergeer niet.
Onderdak
In Hillegom lopen zeker honderd en mis
schien wel drie keer zoveel Polen rond, zegt
Kees, iemand die het volgens zijn kroegma-
ten 'weten kan'. Als vrachtwagenchaffeur
kwam hij vroeger vaak in Polen en zijn liefde
voor het land nam hij mee naar huis. Hij
staat bekend als de man die het opneemt
voor de illegale werknemers en een aantal
van hen bovendien onderdak geeft, voor nog
geen twee tientjes per week. In de voorkamer
van zijn kleine huis liggen de matrassen op
gestapeld. Iets wat de Vreemdelingenpolitie,
die al een paar keer op bezoek is geweest,
ook is opgevallen. Polen troffen ze echter
niet aan, vertelt Kees. Die waren aan het
werk. „Dus ik zei gewoon dat er familie van
mijn Poolse vrouw op bezoek was. Die heeft
een grote familie hoor. Laat ze het tegendeel
maar eens bewijzen. En als de politie vraagt
waar die familieleden dan zijn, zeg ik: een
dagje op stap. Naar de pier in Scheveningen
ofco."
De overleden Andrzej was voor Kees een
goede bekende. Hij woonde een tijdje bij
hem in huis. Wat Andrzej hier al die jaren
voor werk deed en wie zijn werkgever was,
dat wil Kees niet kwijt. „Daar kan ik niet aan
beginnen. Ik ben geen verrader", zegt hij
Het graf van Andrzej in Hillegom. Om 'economische redenen' afgedekt met een aluminium
plaat en niet met aarde. foto united photos de boer ron pichel
gdan, de pater familias van de Poolse groep in de bollenschuur. Hij zal na zijn uitzetting zeker
gkeren naar de Bollenstreek. 'Zo gaat dat', zegt hij. foto united photos de boer ron pichel