De witte
dood
ZATERDAG
BIJVOEGSEL
I
Deze winter
is alles anders
Leidsch Dagblad
ZATERDAG 27 FEBRUARI 1999
Tientallen doden, een
veelvoud aan gewonden,
tienduizenden inwoners en
vakan tiegangers
ingesneeuwd, massale
evacuaties. Het
sneeuwparadijs in het hart
van Europa blijkt plotseling
geen amusementspark waar
voor de prijs van een skipas
eindeloos kan worden
gedold. De natuur slaat toe.
Domme pech? Voorbode
van een
klimaatsverandering? Of
wordt nu de tol betaald voor
de jarenlange ongebreidelde
uitbreiding van
skigebieden?
De hoogbejaarde Fritz Kessler
(77) uit het Oostenrijkse Klös-
terle spreidt zijn handen in de
lucht en slaat zijn ogen op naar de grijze ber
gen. „Als de sneeuw eenmaal gaat rollen, is
het net vloeibaar beton in massa's van soms
een kilometer breed. Niet te stoppen. Daar is
niets tegen opgewassen."
Reusachtige poederwolken die met snel
heden van twee-, driehonderd kilometer per
uur de berg afstuiven. Bijna geruisloos nade
rend. Op het moment dat het gerommel van
onweer hoorbaar is, is de lawine al zo dicht
bij dat er niet meer aan te ontkomen valt.
Bomen knappen als luciferhoutjes, huizen
storten in en mensen worden reddeloos
meegesleurd en bedolven. De witte dood is
angstaanjagend. Onmiddellijke hulp is van
levensbelang. Binnen een uur zijn twee van
de drie slachtoffers gestikt in een volstrekt
machteloze situatie. Bewegen lukt niet, roe
pen is zinloos want niet hoorbaar. Slachtof
fers kunnen enkel hopen dat ze op tijd door
speurhonden of reddingswerkers worden ge
vonden.
Wetenschappers hebben in een lawine-
gebied een huis gebouwd en dat volledig uit
gerust met camera's. De beelden van de ver
nietigende kracht van de lawine worden op
de Oostenrijkse televisie bij herhaling uitge
zonden. Het is een overrompelende registra
tie die kijkers letterlijk naar adem doet hap
pen.
Kessler is eens ter nauwer nood ontsnapt
aan een lawine. Als eigenaar van een taxibe
drijf reed hij vele jaren koningin Juliana en
prins Bernhard met de prinsesjes van hun
onderkomen naar de skigebieden. Altijd zon
der problemen. Maar met een andere gast,
de prins van Beieren, kwam hij jaren geleden
in een lawine terecht. „We reden met een
bus en twee auto's vol toeristen richting
Lech. Plotseling hoorde ik een zoevend ge
luid. Zowel voor als achter mijn auto lag van
uit het niets een metersdikke laag sneeuw op
de weg. Toen ik eroverheen kon klimmen
zag ik de ramp: de lawine had de bus aan de
bovenkant geraakt en als een speelbal het
dal ingeworpen. Tientallen doden en zwaar
gewonden."
Avonturiers
Lawines waarbij doden vallen, worden door
gaans veroorzaakt door skiërs of snowboar
ders. Alle waarschuwingen negerend, verla
ten steeds meer waaghalzen de pistes voor
de sensatie van maagdelijke sneeuw. Niet ge
prepareerde sneeuw kan echter gevaarlijk
zijn. In ongunstige situaties is het gewicht
van een enkele skiër voldoende om een lawi
ne te veroorzaken.
Maar deze winter is alles anders. Het zijn
geen avonturiers die de vernietigende muren
van sneeuw in Zwitserland en Oostenrijk
hebben laten rollen. Lawine-waarnemer
Grabher van het Lawine-instituut in het Oos
tenrijkse Bregenz: „Het zijn spontane lawi
nes, ontstaan in extreme omstandigheden.
In zeven dagen tijd is boven de 1400 meter
drie meter sneeuw gevallen. Plaatselijk zelfs
vier meter. Door de relatief hoge temperatu
ren heeft de sneeuw zich niet kunnen hech
ten. Extra probleem is de sterke noordweste
lijke wind die op de vier, vijf meter hoge
sneeuwwallen beukt. Dat geeft enorme
spanning. En nu wordt het plotseling veel
warmer, waardoor de toplaag van het
sneeuwdek gaat smelten en grote delen kun
nen gaan schuiven. Deze natte lawines doen
in kracht niet onder voor die van losse
sneeuw."
In het befaamde Sneeuw- en Lawine-insti
tuut in het Zwitserse Davos wordt de
sneeuwvlok al bijna zeventig jaar in al zijn
vormen en dynamiek bestudeerd. Sinds de
'lawine-winter' van 1951/1952, waarbij 98
mensen de dood vonden, gaat de aandacht
vooral uit naar betere bescherming en een
effectiever waarschuwingssysteem. Sneeuw-
netten en grote betonnen en stalen con
structies moeten wegen en huizen in lawine
gevaarlijke gebieden beschermen. In het la
boratorium van het instituut, 2.662 meter
hoog op de top van de Weissfluhjoch, wor
den sneeuwkristallen nagemaakt. Op de
driedimensionale reconstructies laat men
vervolgens computerprogramma's los die de
lawineprognoses moeten verbeteren. Als
waarschuwingssysteem is een netwerk van
meetstations opgezet. Om het uur worden
gegevens als sneeuwhoogte, temperatuur,
windrichting en windsnelheid opgeslagen en
doorgegeven ter beoordeling van lawine-ex
perts.
Speciale airbag
Maar ondanks alle investeringen en experti
se vallen er lawines naar beneden op plek
ken waar niemand ze had verwacht. „Er is
een oude boerenspreuk die zegt dat je nooit
kunt weten wanneer en op welke plaats een
lawine naar beneden komt. Zo is het nu een
maal", zegt burgemeester Hubert Sprenger
van het Oostenrijkse dorpje St. Anton, dat in
1988 werd getroffen door een 'onbeschrijfe
lijke' ramp en deze dagen gespannen af
wacht of de sneeuw opnieuw ongeluk zal
brengen. Zeven doden en vele gewonden
waren er destijds in St. Anton te betreuren.
„Er kwamen tonnen sneeuw naar beneden.
Dat moet je met eigen ogen gezien hebben,
anders geloof je het niet," zegt Walter Stolz
van de lawinecommissie, die zijn moeder bij
de ramp verloor. „Niemand had toen voor
zien dat juist van die kant de sneeuwmassa
een deel van het dorp begroef', aldus Stolz.
„Er zijn inmiddels zes miljard Oostenrijkse
schilling (960 miljoen gulden, red.) geïnves
teerd, maar toch zullen we het moeten ne
men zoals het is, als het fout gaat." De eerste
bewoners in St. Anton zijn inmiddels geëva
cueerd.
Ook de dodelijke lawine in Galtür die over
een breedte van 800 meter losbarstte, was
niet te voorzien. Geoloog Dr. Karl Kleeymayr:
„In 1919 kwam vanaf die berg voor het laatst
een lawine en die was bovendien veel klei
ner. Verhinderen kan men het nooit, maar
we zullen door moeten gaan met de vernieu
wingen en verbeteringen van de beveili
ging"
Lawines zijn niet te voorkomen, slachtof
fers evenmin. Wel pleit Kleeymayr voor een
verbetering van de prognoses door een bete
re coördinatie van de verschillende 'lawine
commissies'.
Moeilijker is het om (jonge) skiërs en
snowboarders ervan te doordringen dat ze
op de pistes moeten blijven. De waaghalzen
hebben doorgaans geen enkele notie van ge
vaar. Ze dragen geen reflectoren of lawine
piepers die een eventuele zoekactie verge
makkelijken. Daarbij weten ze niet wat te
doen als vrienden onder de sneeuw bedol
ven raken. De meeste snowboarders gaan
hulp halen, terwijl in de wedloop tegen de
tijd het zoeken het allerbelangrijkste is.
Het Lawine-instituut in Davos heeft een
airbag ontwikkeld die als een rugzakje wordt
omgebonden. In aanraking met een lawine
blaast het kussen zich vanzelf op. Slachtof
fers hebben hierdoor meer ruimte en dus
langer zuurstof in afwachting van redding.
Gezien de prijs van 2400 gulden is de levens
verlengende airbag slechts voor weinigen
Invloed
Slimme waarschuwingssystemen, airbags, de
gevarenzones die bij nieuwbouw het lawine
risico aangeven in de kleuren groen (veilig),
geel (niet zonder risico) en rood (gevaarlijk)
Ze kunnen hooguit de schade van lawines
beperken. Voorkomen niet. Lawines zijn de
natuur eigen.
Maar wie ingrijpt in de natuur kan ook het
verloop van lawines beïnvloeden. Weten
schappers zetten grote vraagtekens bij de
boskap ten faveure van skigebieden. Voor el
ke boom wordt weliswaar een andere ge
plant (het aantal hectare bos in West-Oos
tenrijk is de laatste twintig jaar zelfs toegeno
men), maar om wat voor bossen gaat het
dan? Productiebossen of zogenoemde ban-
walder, die specifiek bedoeld zijn om dorpen
te beschermen tegen lawines. Vooral de
hoogte waarop de bomen staan is van be
lang. Juist hoog op de hellingen kan een la
wine nog worden gebroken. Lager, als de
sneeuwmassa eenmaal snelheid heeft ge
maakt, is er geen houden meer aan.
En hoe gezond zijn de bossen nog?
Volgens MamLx Viëtor, secretaris en pro
jectleider van het Nederlands Alpenplatform,
waarbij zowel toeristische als milieuorgani
saties zijn aangesloten, is de vitaliteit van de
bossen in de Alpen de afgelopen jaren afge
nomen door toedoen van het toerisme.
Langs belangrijke verkeersaders als de
Gothardtunnel en de Brennerpas zijn de
bossen er slecht aan toe. Afgelopen weekein
de is het dorpje Bristen nabij de Gothardtun
nel deels geëvacueerd, omdat het bos geen
bescherming meer biedt tegen lawines.
Veranderend klimaat
De meeste Oostenrijkers en Zwitsers wuiven
het toerisme als boosdoener weg. Er is ge
woon uitzonderlijk veel sneeuw gevallen.
Puur toeval. Of niet?
Voor de stichting Natuur en Milieu past de
extreme neerslag precies in het beeld van
een veranderend klimaat. Beleidsmedewerk
ster Marleen Bootsma: „Een klimaatsveran
dering geeft meer extremen in temperatuur,
neerslag en storm. De afgelopen jaren heb
ben we het ene na het andere record gehad.
Gemiddeld hoge temperaturen, overvloedige
regen, veel stonn en nu dit weer. De extre
men stapelen zich dusdanig op dat toeval
steeds onwaarschijnlijker lijkt. We zijn aan
het spelen met de aarde. De aarde warmt op,
het klimaatsysteem raakt in de war. Het is de
hoogste tijd dat we het klimaatprobleem se
Evacuatie van Nederlandse scholieren, met vakantie in Oostenrijk, foto wfa-pieter van itterson
rieus nemen. De opwarming kan niet wor
den teruggedraaid. Als we nu pas op de
plaats maken duurt het nog zo'n honderd
jaar voordat de situatie zich stabiliseert."
Het KNMI erkent dat extremen passen in
het beeld van een veranderend klimaat,
maar vindt het nog te vroeg om een verband
te leggen. „Het is niet uitgesloten, maar er is
gewoonweg te weinig wetenschappelijk be
wijs voor," aldus een woordvoerder.
Feit is dat de extreme weersgesteldheden
steeds meer levens eisen omdat de mens op
plekken huist, waar vroeger niemand woon
de. Geen mens die zijn huis vroeger bouwde
in de uiterwaarde van de Maas. Nu wel. En
waar vroeger muren van sneeuw naar bene
den denderden in het niets, staan nu soms
vakantiechalets of skiërs.
De Alpen trekken jaarlijks twintig miljoen
toeristen, van wie twee miljoen uit Neder
land. Om al die mensen te kunnen huisves
ten, is ook gebouwd in minder veilige gebie
den. Vooral Italië en Frankrijk gaan volgens
het Nederlands Alpenplatform soepel met
veiligheidsvoorschriften om. „Vanuit het
toerisme is er een enorme druk. Niet altijd
wordt voldoende rekening gehouden met de
veiligheidsvoorschriften", zegt Viëtor.
En soms lijkt het alsof de veiligheid welbe
wust ondergeschikt wordt gemaakt aan de
enorme commerciële belangen van het toe
risme. De dag na de lawineramp in Galtür
verklaarde een meteoroloog van de Oosten
rijkse televisie dat een collega en hij al dagen
tevoren hadden gewaarschuwd voor de
enorme sneeuwmassa's die zich op de ber
gen boven het dorp hadden verzameld. De
autoriteiten hadden strenge voorzorgsmaat
regelen moeten nemen. De bezorgdheid van
de meteorologen werd niet op prijs gesteld.
Hun waarschuwingen zouden alleen maar
paniek veroorzaken onder de toeristen.
Tien dagen geleden ging de vveg die de
luxe skioorden Lecht en Zurs met de buiten
wereld verbindt, voor een aantal uren open
om de vakantie-elite uit hun tijdelijke isole
ment te verlossen. De lawine-commissie had
grote bedenkingen, maar zwichtte voor de
druk van huizenbezitters en hoteliers. Toen
de weg plotseling door een nieuwe lawine
werd getroffen en drie automobilisten ter
nauwernood aan de dood ontsnapten, ging
de slagboom direct omlaag. De weg is tot de
dag van vandaag weer dicht.
Viëtor: „De Alpen zijn een consumptiebe
stemming geworden. Iedereen moet overal
kunnen komen en alles kunnen doen. We
moeten accepteren dat de Alpen een natuur
gebied zijn en dat niet alles functioneert vol
gens de menselijke maat. In onze over-geor-
ganiseerde samenleving
denkt de westerse stedeling alles te kunnen
regelen. Ik hoop dat deze mensen nu met de
neus op de feiten zijn gedrukt."
MONIQUE DE KNEGT
PETER DE KNEGT
