Cultuur Kunst
'Coltrane zit voortdurend in m'n hoofd'
Roemeense tenoren op
den duur wat langdradig
Je wordt als het ware weggeschoten,
Essay-wedstrijd over werk
van zuidelijke schrijfsters
Hoog bezoek voor parel
JNDERDAC 18 FEBRUARI 1999 940 13
f jan rijsdam, 071-5356444, plv. chef annet van aarsen 071-5356443
muziek recensie
lidy van der spek
lemeens priesterkoor 'Te Deum lauda-
a o.l.v. Dan Mihai Goia Gehoord
17/2, Stadsgehoorzaal, Leiden.
•t is niet alles goud wat er
inkt op de toga's, en ook niet
es priester wat er zingt op de
token. Het Roemeens pries-
koor 'Te Deum laudamus' is
Bkelijk gelardeerd met leke-
Deders uit de orthodoxe kerk,
Eologiestudenten en zelfs be-
Epszangers.
Dit koor heeft net als veel an
te Oost-Europese landen een
leel ander klankidioom dan
ze westerse mannenkoren,
ten we voor 't gemak de Hol-
'dse mannenbroeders van
nder van Marion als vergelij-
igsmateriaal nemen. Ver
schillende nummers komen op
beide programma's voor. Zo'n
bekende 'kraker' is bijvoorbeeld
Handels 'Dank sei dir, Herr',
evenals Adams 'Noël'. Maar
tussen de verschillende inter
pretaties zit een wereld van ver
schil. Oosteuropese koren
fraseren veel minder. De stro
fen golven en deinen in een
schier eindeloos lange lijn door.
Aanvankelijk is dat verras
send mooi en imponerend,
maar op den duur geeft het iets
vermoeiends en langdradigs.
Bovendien hebben zij een veel
diepere, meer gecultiveerde re
sonance. De diepste tonen van
de bassen zijn als meterslange
zuchtende orgelpijpen en de te
noren zijn van een ongelooflij
ke homogeniteit en zoemen als
bijen in een honingraat.
De hoge stemmen die soms
neigen naar falset zijn welis
waar honingzoet, maar worden
nooit lelijk of krachteloos. De
bassen en baritons zijn daaren
tegen in hun gigantische fortis-
simi lang niet altijd mooi. De
klank wordt zo af en toe veel te
hard en grof. Zo wordt ze tot
schreeuwens toe opgevoerd in
het 'Kyrie eleison' van Paul
Constantinescu (1909-1963).
Meestal zijn de dynamische ex
tremen evenwel in evenwicht.
Zoals in Dragois 'Doamne, bu-
zele mele' waarin een vleugje
van Gounods Ave Maria door
klinkt.
Indrukwekkend mooi en met
een niet al te groot gevoel voor
drama is de 'Medalion liturgie
ortodox', een half uur durende
aaneenrijging van fragmenten
uit de orthodoxe eredienst. So
lerende priesters gaan in een
permanente dialoog met de ge
meente, belichaamd door de
overige zangers. Sowieso wor
den de liederen in de eigen taal
het meest authentiek en door
leefd vertolkt. 'Triptic coral',
drie Roemeense kersüiedjes
zijn hartverwarmend. Een lief
lijk slingerende melodie wervelt
boven een aanhoudend 'colin-
da, colinda, colinda' dat pittig
licht gescandeerd wordt gezon
gen. In een fortissimo eindigt
Paul Constantinescus 'Hristos
se nate' (Christus wordt gebo
ren) met een voor ons allen toe
gankelijk Hallelujah!
concertgebouw
Concertgebouwplein 2-6. Telefoon 671 83 45
het muziektheater
Amstel 3. Telefoon 625 54 55. Agendalljn 551 81 0
Uitgaan begint bij de Uitlijn! Bel 0900-0191 zscf
Winnen cabaretfestival kan opstapje zijn naar prof-carrière
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
frinstbehang te koop
hden Het was nog moeilijk kiezen: filmsterren op megafor-
oaat of een levensgrote Monet of Van Gogh. Voor een spot-
a irijsje konden studenten gisteren in het centraal faciliteiten ge-
t «uw, beter bekend als het LAK, een alternatief kunstbehang
jtzoeken voor hun grauwe studiehol. De (kunst)poster uitver-
oop werd daar gisteren gehouden door een Engels bedrijf uit
eicester, Pyramid. Het bedrijf is bezig met een rondgang langs
k |e Nederlandse studentensteden om zijn overschot van repro-
i lucties tegen gereduceerde prijzen te slijten. Na Groningen,
eeuwarden en Eindhoven is deze week Leiden aan de beurt.
e "yramid verkoopt vandaag en morgen nog in het LAK.
)ana krijgt act op Songfestival
imere De Israëlische winnares van het Eurovisie Songfestival
an vorig jaar Dana International, krijgt bij de editie van dit jaar
ip 29 mei in Jeruzalem een eigen act van ongeveer zeven minu-
en. Ze zal optreden tussen de liedjes van de kandidaten en de
luntentelling. Dana is in haar eigen land omstreden, omdat ze
an een man in een vrouw veranderde. Er is lang over haar bij-
03 Irage aan het songfestival in haar vaderland van gedachten ge-
Ei risseld, maar nu is de beslissing dan toch gevallen. Dana vertel
en Ie het nieuws gisteren in Almere aan medewerkers van Ivo Nie-
tj ie Producties. Niehe interviewde de zangeres voor zijn TV
how van vanavond.
Jazzmusicus Jaki Byard dood
iw york De pianist en saxofonist Jaki Byard, die met de gro
en van de jazzmuziek speelde, is dood. Hij werd op 11 februari
n net een kogel in zijn hoofd in zijn woning in de Newyorkse wijk
c jueens aangetroffen. Dat is gisteren uit politiebron vernomen,
it )e recherche onderzoekt of Byard. die 76 jaar was, het slachtof-
•rwerd van een moordenaar of de hand aan zichzelf sloeg.
[yard. afkomstig uit Boston, speelde onder meer met Charles
iingus en Rahasaan Roland Kirk. Daarnaast gaf hij tientallen
iren les aan het gerenommeerde New England conservatorium
li Boston en de eveneens prestigieuze Manhattan School of
lusic in New York.Ook in het buitenland gaf hij masterclasses,
inder andere op het conservatorium in Rotterdam.
Studenten Kamerkoor in Leiden
tidenHet Nederlands Studenten Kamerkoor geeft zaterdag
nder leiding van dirigent Huub Kerstens een concert in de
in Leiden. Het koor, dat elk jaar opnieuw wordt samenge
teld na landelijke audities van jonge amateurzangers, brengt
»k dit jaar speciaal voor het NSK gecomponeerd werken ten
ehore. Op het programma staat de opdrachtcompositie van
ierard Beljon 'En wat dan' op een gedicht van Jotie 't Hooften.
erder zijn er werken te horen van Bussotti, Alfred Schnittke,
ivo Part, Silent Noon' van Huub Kerstens en 'Scene from the
lamayana' van Sinta Wullur. Bij de laatste twee stukken bege-
ddt het ensemble Insomnio uit Amsterdam het NSK. Het con
cert begint om 15.30 uur.
'opsterren helpen arme landen
onden Bijna vijftien jaar na het liefdadigheidsconcert Live Aid
foor Afrika hebben talrijke popsterren een nieuw initiatief aan-
[ekondigd. De Jubilee 2000 Coalition wil met allerlei campag-
les politici ervan gaan overtuigen dat het westen de schulden
"an de armste landen voor eind 2000 moet kwijtschelden. De
ictie werd gisteravond in Londen gelanceerd door U2-zanger-
lono bij de uitreiking van de belangrijkste Britse popprijzen,
ïrote winnaar van de jaarlijkse Brit Awards werd de ex-Take
Ihat ster Robbie Williams. De 25-jarige muzikant sleepte drie
irijzen in de wacht: als beste mannelijke soloartiest, voor de
leste video (Millenium) en voor de beste single (Angels).
ruud buurman
Ze maken zich waarschijnlijk nu al ze
nuwachtig, de vijf halve finalisten die
vanavond moeten opdraven voor de
21ste editie van het Leids Cabaret Fes
tival. Het meedoen aan de finale op
zaterdag en het liefst het winnen er
van, kan een opstap zijn naar een
mooie professionele carrière. Maar ga
ranties zijn er niet.
Winnen is bijna noodzakelijk om
niet opnieuw in de anonimiteit te be
landen. Wie echt het predikaat 'caba
retier' opgeplakt wil laijgen, doet het
niet voor een aantal keren leuk optre
den voor een volle zaal, die moet ver
der kijken. Hoewel.... De winnares uit
1997, Hetty Feteris, die nu met haar
eerste avondvullende programma
'Klein Blond Leed' door Nederland
toert, beschouwde deelname in Leiden
eigenlijk meer als een soort openbare
auditie. „Als het mee zit en je komt
steeds een rondje verder, speel je toch
mooi drie keer voor een volle zaal",
was haar uitgangspunt.
Hester Macrander, finalist in 1990:
..Ik hou helemaal niet van wedstrijden.
Ik zat in die tijd in de toneelwereld en
deed wel eens iets cabaretesk voor
vrienden en kennissen. Leuk, maar ik
kwam nergens echt aan de bak. Dus
schreef ik me in, kwam in de finale en
na afloop stonden er twee impresario's
me op te wachten. Ineens had ik er
kenning." Winnaar dat jaar werd An-
dré Manuel uit Diepenheim: „Je wordt
als het ware weggeschoten, gelan
ceerd. Ik wist niet echt wat me over
kwam, want ik had een half uurtje
liedjes en wat teksten, die ik had ge
schreven voor een feestelijke avond
van een kennis in het dorp."
Manuel, Macrander en Feteris, maar
zeker ook Kees Torn. Sanne Wallis de
Vries, De Bloeiende Maagden en Vin
cent Bijlo zijn prima voorbeelden van
cabaretiers die met succes deelnamen
in Leiden en de sprong naar de Neder
landse theaters maakten. Het Utrecht
se duo Bolder en Plante klaagt ook niet
sinds het vorig jaar met een komische
fysieke act tweede werd. De twee vol
gen de weg der geleidelijkheid en dat
is, zo valt ook te beluisteren bij andere
finalisten en winnaars van de afgelo
pen jaren, de beste weg.
Audrey Bolder en Victorine Plante
voelden zich het afgelopen jaar als
'Tjeempie in Luilekkerland'. „Terwijl
we niet echt veel spelen. Drie boekin
gen per maand, daar houdt het mee
op en vaak in Cabarestafette-verband,
met twee andere acts. Maar die finale
was wel het beste wat ons ooit is over
komen. Het afgelopen jaar was een in
vesteringsjaar, waarin we ons pro
gramma Wanna Be hebben aange
scherpt en verbeterd. In oktober gaan
we ermee avondvullend."
Audrey Bolder: „Als je tweede wordt
(achter Najib Amhali) moet je keuzes
maken voor de toekomst. Daar ben je
helemaal niet aan toe, je zit zó in een
roes vanwege de belangstelling van
pers en publiek, dat je niet verder kijkt
dan de volgende dag en schrikt van de
confrontatie met de harde zakelijke
werkelijkheid." Victorine Plante: „Wij
wilden samen zoveel mogelijk spelen,
maar zo werkt het niet. Een impresario
gaat je vertellen hoe je de komende vijf
jaren het beste kunt indelen. Dan heb
je het al over drie programma's. Dat
we zóver vooruit moesten kijken was
voor ons wel een koude douche.
André Manuel, die dit seizoen met
zijn confronterende programma
'Braaf een deel van zijn publiek aan
het schrikken maakt: „Niemand heeft
me na het winnen in 1990 gouden ber
gen beloofd. Ik heb niet al te lang stil
gestaan bij het succes toen. Je moet
immers elke avond weer de mooiste
voorstelling van de week spelen. Het is
mijn vak geworden, waar ik mezelf in
kwijt kan." Manuel keert aanstaande
zaterdag terug in de Leidse Schouw
burg, waar hij tijdens de finale met zijn
band 'Krang' het gastoptreden ver
zorgt.
Hetty Feteris: „Nadat ik in '97 had
gewonnen, schrok ik me wild dat er in
eens 120 voorstellingen stonden ge
boekt. Het gaat zó snel tegenwoordig,
daar was ik niet op voorbereid. De ver
antwoordelijkheid vind ik nog steeds
eng. Waarom komen mensen naar me
kijken? Dat is toch fascinerend? Ik ben
geen type dat zich zo druk maakt over
haar toekomst. Maar soms bekruipt
me het gevoel dat ik niet weet of ik het
wel kan allemaal."
Jan Oldenhof brengt legendarische saxofonist weer tot leven
Door de telefoon zegt Jan
Oldenhof (65): ,,Ik ben
John Coltrane." Op die uit
spraak komt de voormalige
politieman tijdens het
vraaggesprek in zijn wo-
ning in Zoetermeer niet
meer terug. Maar de in
druk dat er op de hele we
reld verder niemand is, die
zich zo vergaand identifi
ceert met de legendarische
saxofonist is na die ont
moeting geenszins afge-
zwakt. Zo beschouwd
komt Coltrane (1926-1967)
op zaterdag 6 maart écht
j een beetje naar Leiden toe.
Op uitnodiging van Hot
j House, dat z'n 30ste ver-
jaardag viert, presenteert
Oldenhof op die dag in De
J Waag, zijn geheel aan de
'Jezus van de jazz' gewijde
Jazz Sound Show.
zoetermeer/leiden
wim koevoet
Oldenhof, die ook nog een
loopbaan als radiomaker heeft,
interviewde 13 jaar geleden de
weduwe Alice Coltrane. Bij die
j gelegenheid vroeg zij hem de
muziek van haar man uit te
dragen. Oldenhof deed dat al
via de radio en vier jaar geleden
j bedacht hij een nieuw medium
waarmee hij zijn boodschap
kon verspreiden, de Jazz Sound
J Show.
Dit jaarlijkse Coltrane-evene-
I ment met dia's, Oldenhof-poë-
zie en muziek met de volume-
I knop wagenwijd open, is als
een mekka voor de fans. In het
afgeladen Voorburgse Theater
de Tobbe ging vorig jaar zelfs
een aantal volgelingen erbij lig
gen, zo overweldigd waren zij
Coltrane-apostel Jan Oldenhof: „Ik bén John Coltrane."
door dit 'weerzien' met hun
idool. Oldenhof vergelijkt der
gelijke taferelen met de totale
gelukzaligheid die bezoekers
van EO-manifestaties in beslag
neemt. Oldenhof verbaast zich
niet over zulke intensie emo
ties. Ze vormen in zijn optiek
een herkenbare reactie op Col-
trane's muziek: „Ben je er een
maal door bevangen, dan ver
dwijnt ze nooit meer uit je le
ven. Zelf hoef ik z'n platen ei
genlijk niet eens meer af te spe
len, Coltrane zit voordurend in
m'n hoofd, ik hoor hem altijd."
„Als je eenmaal zijn taal be
grijpt, blijf je lezen. Er is geen
bladzijde of hoofdstuk waar
mee zijn verhaal eindigt. Daar
door kan ik ook geen antwoord
geven op de vraag welke perio
de muzikaal het meest interes
sant is. Uit zijn gigantische oeu
vre komt een heel sterke visie
naar voren, die mij als geheel
aanspreekt. Niet dat hij zelf ooit
iets heeft beweerd. Coltrane
heeft gewoon gespeeld."
Een van Coltrane's bood
schappen die bij Oldenhof luid
en duidelijk is overgekomen, is
de aanklacht tegen 'het tegen
houden van de jeugd' en 'het
protest tegen de huidige gang
zaken'. „Zo heeft hij een treur
mars geschreven over een
schokkend incident in de sixties
in Alabama, waarbij jonge
FOTO HIELCO KUIPERS
meisjes zijn doodgeschoten."
Dat de rebel Coltrane een
oud-politieman zo aanspreekt,
lijkt vreemder dan het is, vindt
Oldenhof. „De politie wordt
dikwijls als verlengstuk van de
overheid beschouwd. Toen ik
bij de politie begon, dacht ik
voor Sherlock Holmes te kun
nen gaan spelen maar ik ben
voor 70 procent van mijn loop
baan als hulpverlener actief ge
weest. Ik heb mensen kapot
zien gaan aan drugs en drank.
Alle maatschappelijke misstan
den heb ik van nabij meege
maakt."
De politieman in hem komt
bij Oldenhof boven als hij over
Coltrane's roemruchte con
sumptie van stimulantia
spreekt. Drugs maken meer ka
pot dan je lief is, vindt hij. Bij
de grootste Coltrane-kenner
van het land rust een taboe op
het eventuele verband tussen
het scheppend vermogen van
de saxofonist en zijn drugsge
bruik. Over Coltrane's roem
ruchte consumptie van stimu
lantia zegt Oldenhof: „Coltrane
was niet zozeer een junkie. De
pest was dat de platenmaat
schappijen heel vaak in die rot
zooi uitbetaalden. Juist na 1957,
het jaar waarin hij helemaal
clean werd, bereikte hij de sta
tus van 'saint'. Zijn geloof werd
onwankelbaar. Muziek was zijn
religie. Hij leefde alleen nog
maar voor muziek."
Coltrane. vertelt Oldenhof,
nam zich voor 'alles te kunnen'
en dus maakte hij zich alles ei
gen wat blazers als Stan Getz,
Coleman Hawkins en Dexter
Gordon tot groothedën had ge
maakt. „Hij streefde naar het
universele. Alle stijlen die ge
bruikelijk waren, beheerste hij
en met die bagage begon hij
aan de verwezenlijking van zijn
visie. Jazz, zo besefte Coltrane
als geen ander, is niet alleen
muziek van Afrikaanse negers,
van slaven. Jazz komt ook uit
India, kan op klezmer stoelen
of een tot een oosters sprookje
omgebouwde musical zijn. Jazz
was in Coltrane's visie al we
reldmuziek toen die term nog
moest worden uitgevonden. En
zozeer was muziek zijn missie
dat hij de dokter, die leverkan
ker bij hem vaststelde en hem
een jaar rust voorschreef, ge
woon liet lullen. Hij heeft zich
zelf opgeofferd."
Wat is de overeenkomst tussen
zulke uiteenlopende auteurs als
Keri Hulme (Australië), Waris
Dirie (Somalië), Jung Chang
(China), Isabel Allende (Chili)
en Arundhati Roy (India)? Ze
zijn allemaal van het vrouwelijk
geslacht en ze zijn geboren in
verre landen. De literatuur van
vrouwelijke auteurs uit arme,
warme regio's staat de laatste
jaren in toenemende mate in de
belangstelling. Om die belang
stelling nog wat aan te wakke
ren zijn tien boekhandels,
waaronder Kooyker Ginsberg in
Leiden, een lezerswedstrijd be
gonnen onder de noemer
'Schrijfsters van het zuidelijk
halfrond'. Dit op initiatief van
het NCDO, het Nederlands
Centrum voor Duurzaamheid
en Ontwikkeling.
Lezers wordt gevraagd een
gepassioneerd essay te schrij
ven over het werk van een van
de 'zuidelijke' schrijfsters. 'Zui
delijke' tussen aanhalingste
kens, want een blik op de we
reldbol leert dat nogal wat au
teurs die door de organisatoren
genoemd worden, niet op het
zuidelijk maar op het noordelijk
halfrond thuishoren: China, So
malië en de Cariben, bijvoor
beeld.
Kooyker Ginsberg organiseert
op 19 mei - net als boekhandels
in vijf andere universiteitsste
den - een forumavond rond de
bekendmaking van de regionale
winnaar. Hij of zij maakt kans
op de hoofdprijs: een reis naar
het land van de bewonderde
schrijfster en. als het even mo
gelijk is. een ontmoeting met
haar. Inzending is mogelijk tot
15 maart.
Sex Pistols herschrijven geschiedenis
londen anpWENN verklaarde Temple dat
de groep ziek was van deze ge
vestigde versie van hun verhaal,
zoals verteld door hun eerste
manager Malcolm McLaren. De
nieuwe film toont ook 'onthul
lende' praatjes met wijlen Sid
Vicious, de gitarist die in New
York aan een overdosis be
zweek, en Nancv Spungen. De
punkband kondigde in 1996
met veel bravoure een come
back aan. Twintig jaar eerder
schoten de Sex Pistols binnen
enkele maanden naar de top
van de toen opkomende punk-
scene, en naar de top van de
hitparade.
De overgebleven leden van de
legendarische Britse punkband
The Sex Pistols hebben op
dracht gegeven voor een nieu
we film over de groep. De do
cumentaire bevat nog nooit
vertoond filmmateriaal en
nieuwe interviews.
Punkrockers Johnny Rotten,
Steve Jones en Paul Cook kre
gen Julien Temple te pakken
om de regie te voeren. Temple
draaide ook al de eerste film
over de band, The Great Rock
'n Roll Swindle.
Tegen het Britse persbureau
leiden Het was niet geheel onverwacht gisteren,
het bezoek van staatssecretaris Rick van der Ploeg
(cultuur) met zijn zoon Boris, maar museum Natu-
ralis in Leiden was er wel mee in zijn nopjes. Van
der Ploeg, die op de fofo uitleg krijgt van museum
directeur W. van der Weiden (rechts), mocht ook
een kijkje nemen bij de grootste parel ter wereld
die nog steeds in de 'schatkamer' van Naturalis
ligt. Hij was daartoe uitgenodigd door het muse
um. Naturalis, nog steeds op zoek naar 1 miljoen
gulden om het wonderlijke natuurverschijnsel uit
Italië te kopen, verwacht niet dat Van der Ploeg dat
bedrag tevoorschijn tovert, maar „zo wordt wel
een relatie opgebouwd."
Het nog jonge museum aan de Darwinweg heeft
zelf per jaar slechts 65.000 gulden te besteden
voor nieuwe aankopen. „Elk museum heeft een
klein aankoopbudget", verzucht F. de Leeuw van
Naturalis. De parel met een gewicht van bijna 120
gram en een hoogte van ruim zeven centimeter zou
ongeveer een miljoen gulden moeten kosten. Na
turalis onderhandelt nog over dat bedrag met de
huidige zes eigenaren, maar het geld is er sowieso
niet. Van der Ploeg was enthousiast over wat hij in
Naturalis te zien kreeg, weet De Leeuw. „Maar hij
kan niet onmiddellijk een pot geld opentrekken. Zo
gaat dat niet bij het Rijk."
Van der Ploeg moest zich een weg banen door
de museumbezoekers: vanwege de krokusvakantie
is het topdrukte. Na Naturalis bezocht hij ook Mu
seum Boerhaave met zijn zoon.
FOTO HENK BOUWMAN
