'Ik voel me graag een buitenlander
Veel leuk doen en
een beetje leuk zijn
Pieter van der Aa, een listig
boekverkoper uit de Gouden Eeuw
Cultuur Kunst
Een prijzenregen van
Harpen met humor
Betoverende
dansmuziek
barokorkest
DINSDAG 16 FEBRUARI 1999
941
CHEF JAN RIJSDAM, 071-5356444, PLV CHEF ANNET VAN AARSEN 07p
Eerste kanshebbers voor toneelprijzen
amsterdam/den bosch Actrice Sylvia Poorta is genomineerd
voor de prijs voor de beste vrouwelijke hoofdrol, de Theo d'Or.
Ze is vooralsnog de enige kanshebster, maar er is nog een ronde
waarin toneelspeelsters genomineerd kunnen worden voor de
belangrijkste toneelprijs voor vrouwen. Poorta heeft grote in
druk gemaakt met haar rol van Ljoebov Ranjevskaja in De Ker
sentuin van Tsjechov (De Trust, regie Theu Boermans). Met de
bijrol die Anneke Blok in dit stuk speelt maakt zij een kans op
de Colombina voor de beste vrouwelijke bijdragende rol. Voor
de Louis d'Or voor de beste mannelijke dragende rol zijn Gijs
Scholten van Asschat en Lucas van den Eynde genomineerd.
Scholten van Asschat maakt een kans op de belangrijkste to
neelprijs voor mannen door zijn rol van Hamlet (Het Nationale
Toneel, regie Johan Doesburg). Van den Eynde zou de Louis
d'Or kunnen krijgen voor de rol van Bruno in Cocu Magnifique
(Het Toneelhuis, regie Tom van Dyck.).
Jury Gouden Uil klaagt
Antwerpen Boeken van Hugo Claus, Esther Jansma en Geerten
Meijsing zijn genomineerd voor de jaarlijkse literatuurprijs De
Gouden UU. Ze zijn gekozen uit 253 inzendingen, een record
aantal. Maar de gemiddelde kwaliteit van de productie was
„zeer middelmatigoordeelt de jury. De roman 'Onvoltooid
verleden' van Claus, de dichtbundel 'Hier is de tijd' van Jansma
en het autobiografische werk 'Tussen mes en keel' van Meijsing
staken er bovenuit. Juryvoorzitter'Jos Borr, die gisteren de no
minaties bekendmaakte, klaagde over de gemiddelde kwaliteit
van de totale literaire productie in Nederland en Vlaanderen.
Een opvallend thema in de werken is niet aan te wijzen. Veel
schrijvers voelen kennelijk „de individuele nood om dingen
mee te delen over hun eigen leven". Dat doen ze „zonder epi
sche bevlogenheid", merkt de jury op.
Drie exposities kunstenaar Mark Brusse in Nederland
amsterdam
De serieuze toon, waarmee de
Gouden en Zilveren Harp ooit
werden uitgereikt, is in de loop
der jaren verloren gegaan. De
36e editie vrijdag bij de TROS
op televsie had gisteravond in
Amsterdam weliswaar zijn
stuntelige uiterlijk behouden,
maar werd tegelijkertijd opge
frist door rake humor. Dat was
vooral te danken aan presenta
tor Harm Edens, die behoorlijk
snedig uit de hoek kwam, maar
ook aan iemand als Zilveren
Harp-winnaar Maarten van
Roozendaal. Hij merkte in zijn
dankwoord uiterst subtiel op:
..van de jury kun je zeggen wat
je wilt. maar ze hebben een
goede smaak".
Voor sommige muzikanten
was het drie keer feest. Zo kreeg
Blöf niet alleen een Zilveren
Harp, maar ook op het feestje
na afloop platina voor het
tweede album 'Helder'. De mu
zikanten kregen ook de 'TROS
Publieksprijs'.
muziek recensie
udy van der spek
Amsterdam Baroque Orchestra o.l.v. Ton
Koopman Gehoord 15/2, Stadsgehoor
zaal. Leiden.
Het is Fingerspitzenwerk bij 't
Amsterdam Baroque Orchestra:
de klankkleur is immer transpa
rant en delicaat, zelfs bij de
grootste uitbarstingen; de dy
namiek uit zich in ritmische ac
centen. De hoorns kunnen vol
uit stralen, maar ook versluie
ren. De hobo's zijn warm en
donzig, de fluiten pastoraal van
klank. En de violen schieten
daar schichtig doorheen met
felle uithalen of in lijnen zo teer
als spinrag.
In de Suite uit 'Dardanus' van
Rameau en in de Symfonie nr
29 in A van Mozart worden de
ze contrasten geraffineerd uit
gebuit. De klankkleur als ex
pressiemiddel, daarvan is ook
Rameau (1683-1764) doordron
gen. Bijzondere kwaliteiten
hebben de dansen in Rameaus
opera's. Hij durft meer dan Lul-
ly, is vrijer in de behandeling
van strakke ritmische kaders.
Bij het Amsterdams Barokor
kest dragen alle muzikale ele
menten, de melodie, het ritme,
de harmonie, maar ook het or
kestrale koloriet ertoe bij om de
dansmuziek een welhaast be
toverende indruk te geven. De
delicate kleurmengelingen van
de diverse instrumenten zijn
bewonderenswaardig en gees
tig. Zo maakt de contrabassist
van zijn gereedschap een knis
perend slagwerk met behulp
van een papier tussen de sna
ren en de his.
In januari 1774 schrijft Mo
zart de Symfonie in A. Een su
perieure compositie die niets
meer te maken heeft met gele-
genheidsmuziek zoals in Mo-
zarts jeugdsymfonieën, maar
werkelijk doorleefde muziek
wordt. Ton Koopmans uitvoe
ringspraktijk is hier buitenge
woon verfijnd. Het Allegro mo
derato begint op doorschijnen
de vleugels, in een pianissimo
dat de oren doet spitsen en dat
vraagt om uitwerking. Het An
dante is vrij langzaam gekozen
en neigt soms naar het langdra
dige. Met pittige schokjes wor
den we in driekwartsmaat door
het Menuetto gedreven en in
het Allegro con spirito bloeien
alle instrumenten open, wor
den we vergast op grote dyna
mische effecten.
Wat straks prachtige televisie
oplevert, zijn de woorden van
zanger Pascal. Hij voelde zich
duidelijk niet op zijn gemak en
riep spontaan: „Oh, de onder
scheiding is een stuk kleiner
dan ik dacht... En je kunt er ook
niet op spelen". The Postmen
bedankte God voor een Zilve
ren Harp en Marco Borsato-
componist John Ewbank dacht
aan zijn moeder. „Dat zij ooit
een orgeltje voor mij kocht,
daar ben ik haar tot op de dag
van vandaag dankbaar voor".
Misschien moeten er vraagte
kens worden gezet bij het be
lang van al die Gouden en Zil
veren Harpen. Uiteindelijk leve
ren de prijzen dit jaar geen ver
rassende winnaars op. Willem
Nijholt en producer Roy Belt
man, beide Gouden Harp-win-
naars - hebben niet alleen een
enorme staat van dienst, ze
hebben ook hun vakmanschap
bewezen. André Rieu vond het
niet de moeite zijn (derde) Ex
portprijs persoonlijk in ont
vangst te nemen (hij zit in Pa
rijs).
Hij woont in Parijs, heeft
een Japanse vrouw,
spreekt afwisselend Engels
en Frans. Dus 'nee' Mark
Brusse lacht een Neder
lander voelt hij zich niet
meer. Gek genoeg spreekt
de kunstenaar zijn geboor
tetaal nog zonder enig ac
cent. Aan een tafel in zijn
'oude, oude' stamcafé De
Keizer, nabij het Amster
damse Concertgebouw,
zoekt hij alleen wat langer
naar zijn woorden. Vertaalt
een Frans woord in het
Nederlands. 'Inévitable'...
'onvermijdelijk'. Hij lo
geert bij vrienden in Am
sterdam, om de openingen
van zijn drie exposities bij
te wonen. De komende
maanden is zijn werk te
zien in De Beyerd in Bre
da, Galerie Ramakers in
Den Haag en Galerie Es
pace in Amsterdam.
amsterdam gpd
Veertig jaar geleden vertrok hij
naar de Franse hoofdstad, na
zijn academietijd in Arnhem.
Een kort studieverblijf; dat was
het idee. Hij ging er nooit meer
weg. Vanuit Parijs maakte hij
wel nog vele andere korte en
lange reizen naar Amerika,
Duitsland, Italië, Japan, Korea
en Equador. „Pure nieuwsgie
righeid. Ik moet alles gezien
hebben. Hoe kan ik stil blijven
zitten, terwijl er elders zoveel te
ontdekken valt? Daarbij, ik voel
me graag een buitenlander. Ik
hecht aan dat gevoel van ver
vreemding. Het maakt me aler
ter. Ik bekijk alles met nieuwe
ogen. Ontdek dingen, die de in
woners niet meer opvallen.
Overal ter wereid heeft hij
zijn sporen achtergelaten. Zijn
werk vind je in Kopenhagen,
Washington, Freiburg, Seoul,
Tokio en Quito. Zijn laatste gro
te solotentoonstelling in zijn ei
gen vaderland dateert echter al
van enkele decennia geleden.
In 1968 exposeerde hij in het
Stedelijk .Museum in Amster-
Mark Brusse: „Hoe kan ik stil blijven zitten, terwijl er elders zoveel te ontdekken valt?"
dam. Geen toeval, want in de
jaren zestig bevond Brusse zich
in de frontlinie van een aantal
geruchtmakende kunststromin
gen. Geheel in overeenstem
ming met de geest van de Ame
rikaanse Popart maakte hij as
semblages van voorwerpen, die
hij op straat vond. Een paar jaar
later experimenteerde hij met
strenge geometrische vormen,
net zoals andere 'minimalisti
sche' beeldhouwers als Carl An
dre en Donald Judd. Beïnvloed
door de internationale Fluxus-
beweging tenslotte, ensceneer
de hij begin jaren zeventig per
formances in de straten van
Berlijn.
In Duitsland werkte de Ne
derlandse kunstenaar samen
met componist, kunstenaar en
allroundperformer John Cage.
Brusse schiep een levensgrote
zandloper, te bezichtigen tij
dens één van Cage's optredens
in een Berlijnse galerie. Steeds
als de componist speelde,
stroomde er een beetje zand
uit. „Aan het einde van de per
formance, stond de hoeveel
heid zand in precieze relatie
met de hoeveelheid muziek."
Vele memorabele rendez
vous volgden met de man, die
de verpersoonlijking werd van
het idee dat kunst het leven
was, en andersom. „We zaten
eens samen in een café in New
York. Aan een tafeltje dichtbij
zat een man alleen, een armoe
dig type, een zwerver mis
schien. Keer op keer doopte de
man zijn vinger in zijn glas wa
ter en deed alsof hij teksten
schreef op zijn papieren servet.
Ah, zei Cage, misschien staan
we nu wel oog in oog met het
grootste genie van deze eeuw."
Brusse glimt. „Maar, vervolgde
Cage, niemand zal het ooit we
ten."
Gezien zijn liaison met Cage,
gezien zijn uitgebreide netwerk,
is het des te opvallender dat
Brusse's naam in geen van de
grote kunsthistorische naslag
werken terug te vinden is. „Mis
schien komt 't wel, omdat ik me
continue verplaatste. Misschien
ben ik nooit ergens lang genoeg
blijven hangen, om een perma
nente indruk te
In zijn schilderingen en
beeldhouwwerken van de laat
ste jaren staat de expressie cen
traal. Hij werkt met sprekende
materialen, zoals het brons
waarin hij diepe vingerafdruk
ken achterlaat. Hij hanteert
herkenbare thema's. Dieren als
schildpadden, kikkers en apen
keren steeds terug. De kleuren
rood, zwart van zijn gouaches
doen oosters aan, vooral omdat
hij het vezelige moerbeiboom-
papier uit Azië als ondergrond
gebruikt. Ook zo'n object als de
'stoneshelter' uit 1988, brengt
het Verre Oosten in herinne
ring.
„Het rare is, dat ik dit soort
werk al lang maakte, voordat ik
ooit in Korea was geweest.Xek
was het, dat ik daar aantro
ik zelf al bedacht had. Inifc
ningen stonden keien op
hogingen. Precies zoals
objecten. In Korea kwamj
achter dat er aan zulke
mystieke krachten worden
gekend."
Een Koreaanse
schreef er met verbazing
Dat een westerse kunsti
werk maakte, dat zo info
aandeed! Brusse vindt 't
meer dan logisch. „Als een
stenaar zijn intuïtie volg
hij vanzelf uit vormen e
bolen, die altijd en overal
kenbaar zijn. Universaliteit
streef ik naar. Dat mijn we
dereen aanspreekt, war
dan ook, waar dan ook."[
om gebruikt hij tijdloze se
len. Een schildpad bi)
beeld, als teken voor het ei
ge leven.
Als buitenstaander in vn
de landen, heeft B
voorliefde voor de 'vergeta
ledaagse dingen. Dingen i
de inwoners geen oog i
voor hebben. De symbols
een vis in een Koreaansn
stalletje, brengt een bj
vertelling in gedachte. Hia
vreemdeling in Neda
raakte hij plotseling
reerd door de klomp. Zijnl
genoten mogen niets méè
dan één groot cliché,
herontdekte het toeristen
venir.
„Wat een absurd objea
een sensuele vormen. Hei:
me opeens denken aan dei
den van Brancusi."
Nederlandse kunstenaar k
hoofd zou halen, deed Bi
Hij maakte er een prooi
kunstwerk van, in de 1
luchthaven Schiphol.
Overzichtstentoonstelü
Mark Brusse in De Be
Breda, nog t/m 28 maait
posities ook in Galerie Ri
kers, Den Haag, t/m 14 n
en in Galerie Espace, Am
dam, van 20 feb t/m 41
Het boek 'Mark Brusse.
zicht' (met bijdragen van li
Kousbroek en Pierre ResD
is verkrijgbaar op dezei
ties, en in de betere boeti
del. Prijs 49,90.
it
leiden caroline van overbeeke
Als 9-jarig jongetje ging hij in de leer bij
Daniel van Gaesbeeck, drukker en boekver
koper aan de Nieuwsteeg in Leiden. Op 74-
jarige leeftijd overleed hij, steenrijk. Pieter
van der Aa is een van Leidens meest illuste
re uitgevers uit de Gouden Eeuw. Het ver
haal van zijn handel en wandel is door P.G.
Hoftijzer opgetekend in het boek: Pieter
van der Aa (1659-1733), Leids drukker en
boekverkoper.
Van der Aa was een van de meest veelzij
dige maar ook omstreden boekverkopers
van zijn tijd. Hij had veel klanten maar ook
vijanden, vooral onder collega's. Van der
Aa was uitgever van een enorme fonds met
wetenschappelijke werken en uitgaven van
klassieken, maar hij gaf ook populair-we-
tenschappelijke boeken uit, atlassen, reis-
en landbeschrijvingen, prentwerken en ge
legenheidsdrukwerk. In zijn boekwinkel
verkocht hij bovendien allerlei binnen- en
buitenlandse boeken. Bovendien hield hij
regelmatig boekenveilingen. Zijn faam reik
te zelfs tot voorbij de landsgrenzen: door
de Doge van Venetië werd hij geridderd
vanwege zijn verdiensten als uitgever.
Pieter van der Aa werd in 1677 op 18-jari-
ge leeftijd tot het Leidse gilde van drukkers
en boekverkopers toegelaten als vrijmees
ter boekverkoper'. Op zijn 26ste trouwde
hij met de welgestelde Elisabeth Pechlin,
hetgeen hem in staat stelde zijn boekhan
del uit te bouwen. Zijn vrouw overleed in
1692 in het kraambed - ook hun ter wereld
gekomen tweeling overleefde de moeizame
geboorte niet - en vijf jaar later trouwde hij
met koopmansdochter Anna Margrieta
Croesen bij wie hij een dochter kreeg.
De boekverkoper had inmiddels een
pand aan de Pieterskerkchoorsteeg in bezit
(nummer 15). Later verhuisde hij naar Ra
penburg 32 en vervolgens naar nummer 71,
het kapitale pand vlak naast het Academie
gebouw. Dit was het vroegere woonhuis-
/drukkerij van de inmiddels overleden uni-
versiteitsdrukker Abraham Elzevier, de laat
ste uit het gelijknamige beroemde geslacht
van drukkers en boekverkopers.
De Leidenaar was een listig zakenman en
nam het niet altijd even nauw met de waar
heid: hij drukte reeds bestaande boeken
over, bood boeken aan tegen een 'speciale
intekenprijs' die echter hoger lag dan de
gewone prijs bij zijn concurrent, en preten
deerde een boek voor het eerst te hebben
vertaald terwijl dat geenszins het geval was.
Maar hij was in die tijd zeker niet de enige
drukker/boekverkoper die zich hieraan
schuldig maakte.
Het ging Van der Aa voor de wind vanwe
ge zijn zakeninstinct maar ook vanwege
zijn vele contacten met invloedrijke perso
nen: hoogleraren, bestuurders, ambtena
ren, aristocraten en zelfs vorstelijke perso
nen. Door die contacten sleepte hij op
drachten en benoemingen binnen. In 1715
bereikte Van der Aa het hoogtepunt in zijn
loopbaan toen hij zowel stads- als universi-
teitsdrukker werd. In die tijd was hij een
van de eersten die zich op het terrein begaf
van de populair-wetenschappelijke boeken
met veel illustraties.
Gedurende de laatste jaren van zijn leven
stortte Pieter van der Aa zich op het uit
bouwen van zijn gigantische bibliotheek -
zo'n 18.000 boeken - en zijn kunstverzame
ling. Informatie over zijn privéleven is
schaars. Vlak voor en na zijn dood werd
zijn verzameling boeken en schilderijen op
twee grote veilingen verkocht. Onder zijn
bezittingen waren onder meer brieven van
Erasmus en Luther en geschilderde portret
ten van Leidse hoogleraren en beroemde
personen.
Waar alle boeken vervolgens zijn terecht
gekomen is niet bekend. Kopers waren af
komstig uit binnen- en buitenland. De por
trettengalerij vormde, naar men aan
neemt, de basis voor de beroemde portret-
tenverzameling in de senaatskamer van de
Leidse universiteit die vanaf 1735 gestalte
kreeg.
Van der Aa stierf in 1733 en werd in Am
sterdam begraven waar zijn dochter woon
de. Zijn weduwe kon gaan rentenieren met
het bezit van haar echtgenoot. Zij was in
die tijd een van de rijkste vrouwen van Lei
den.
Pieter van der Aa (1659-1733), Leids
drukker en boekverkoper, is verschenen in
de Zeven Provinciën Reeks en in de boek
handel te koop.
cabaret recensie
pablo cabenda
Eerste voorronde Leids Cabaret Festival,
gezien: 15-2, Leidse Schouwburg. Van
avond en donderdagavond eveneens
voorrondes. Finale: zaterdag
„Ohoooo, vergeten."
„Ja, helemaal vergeten."
De act van de zusjes Van
den Boom in de eerste voor
ronde van het Leids Cabaret
festival is al bijna op zijn ein
de en nu herinneren ze zich
plotsklaps waar het in cabaret
om draait: 'ac-tu-a-li-teit'.
Maar geen nood, in de kleed
kamer ligt nog een krant zo
dat Les Bonnes, zoals de zus
ters op het toneel heten, de
term 'op de actualiteit inspe
len' opeens een hele pregnan
te lading mee kunnen geven.
Zus 1 kiest een onderwerp uit
de krant en leest met voorge
schreven theatrale onnozel
heid het weerbericht.
Zus 2: „Dat is niet genoeg.
Nu moet je ook reageren.
En dan pas volgt de leukste
grap die Les Bonnes in hun
act hebben verwerkt. Zus 1
krimpt langzaam ineen trekt
haar armen dicht tegen zich
aan en huivert: „Brrrr."
Simpel en doeltreffend. En
een verademing.
De eenentwintigste editie
van Leiden cabarettraditie is
al over de helft en we moes
ten ons blindstaren op slechts
een paar lichtpuntjes. Er was
engagement maar wel van
licht tenenkrommende allure.
Er was harde confrontatie die
zichzelf een ietsepietsje over
schreeuwde en er was opge
waardeerde flauwekulle lullig
heid.
Het stemt niet allemaal
even hoopvol, zeker niet ver
geleken met de oogst van het
vorige jaar. Maar dit is dan
ook pas de eerste voorronde
en zoals presentatrice Margót
Ros al zei, voor de meeste ca-
bretiers ook de eerste keer dat
ze op een écht podium spelen
voor een volle zaal.
En aan die zaal ligt het niet.
Er heerst een bijna tastbare
goede zin onder de bezoe
kers, vertaald in aanmoedi
gende lachjes die als voor
zichtige ballonnetjes omhoog
worden gelaten. Maar die lo
pen net zo snel ook weer leeg
in hun zachte doodsvlucht.
Arjen Gerritsen vertelt in
zijn bizarre monoloog als ro
botachtig typetje over het
voordeel van het klonen en
het nadeel van het 'menselijk
afval'. Halverwege zijn betoog
gaat het mechanische mon
ster over in het hard Duits
waarna Gerritsen aan een
denkbeeldig schroefje in zijn
nek draait en in ongevaarlijk
Nederlands zijn verhaal ver
volgt. Overbodig te vermelden
dat de kloon uiteindelijk in
een hoop geratel en gespuug
doldraait. Boodschap luid en
duidelijk doorgekregen.
De Spekmennen uit Zoeter-
meer gooien het met hun
Spek en Bonen over een an
der boeg. Harde verhalende
realo-humor gelardeerd met
house, piano, en een Haagse
a-sozjiaal met een gouden
giraf in zijn broek die blowtjes
gezond rookt. Overtuigend
zolang opperspek Patrick
Spekman zich niet overgeeft
aan plechtstatige oraties
waarin hij verbeten afrekent
met zijn omgeving.
Les Bonnes zoeken het in
'Plien en Bianca absurdism
Maar de sketches zijn noga
beetje te vluchtig, te slon
en te voor de hand liggei
Gekke bekken trekken achi
een onwetend familielid
niet per definitie grappig
Nee dan Rozendaal en\'
Alten. Twee studentikoze I
pes die, toegegeven heel m
tweestemmig kunnen zinge
maar een constante niet ai
tende stroom onsamenhi
gende obscure ongein a
ren. „Wij zijn aliens die e
paars spoor achterlaten
Jongens die de modieu
waarde kennen van het acht
loos shockeren en wool
speelser zijn dan Seth Gaai
ma op zijn verjaardag. F
gaat met souplesse, timii
dictie en snelheid, dat w
Het gereedschap is blijkbs
in opperbeste staat, maari
materiaal laat heel wat
wensen over.
Alleen het duo Remyraï
tijn weet overtuigend de bï
rière tussen leuk doen en lei
zijn te slechten. Een Gregffi
aans gezongen eerbetoon s
Barbie, de problemenrubii
in het meisjesblad Fanq i
een mooie parodie op eend
terst populair nederlaB
zangduo deden de hoop w
een beetje opleven. Ac
zingt doorleefd 'Ik ben t
zoek naar mezelf en de Fti
nik antwoordt in p
tweede stem 'maar ik vil
me'. Samen met de haastkf
terlijke ontboezemingen 1
een presentatrice die h*
cupsize verdedigde was d
het hoogtepunt van de avt*
Iedereen lachte. En dat z«
der een spoor van dwangi®
tigheid.
Verkoper valse schilderijen veroordeeld tot zes jaar
De man die verantwoordelijk is voor de grootste
hedendaagse kunstzwendel van Groot-Brittan-
nië, John Drewe, is gisteren veroordeeld tot zes
jaar cel. Hij had zo'n tweehonderd vervalste
schilderijen verkocht. Drewe (50) begon in 1986
met zijn vervalsingspraktijk. Hij huurde de
schilder John Myatt om schilderijen te kopiëren
van hedendaagse kunstenaars als Ben Nick
son, Alberto Giacometti, Graham Sutherland
Nicholas De Stael. Om de werken zo'n 30 tot
jaar oud te laten lijken, werd stof uit de stofS
gerzak gebruikt en grond uit de tuin.
Geschat wordt dat Drewe ongeveer 1 n#
pond heeft verdiend aan de schilderijen ffl
3,1 miljoen gulden). Sommige vervalsing
werden verkocht door de veilinghuizen 0®
tie's en Sotheby's.
