ZATERDAGS
L
A,
B
IJVO
EG
S
E
Leidsch Dagblad
Alle ogen zijn gericht op Bijlmerrampcommissie
ZATERDAG 13 FEBRUARI 1999
De Bijlmerrampcommissie krijgt de
meest uiteenlopende kritiek te
verduren. Sommigen noemen de
parlementariërs meedogenloos,
anderen spreken van theatraal en
vooringenomen. Bewonderaars
betitelen de ondervragers daarentegen
als scherp, begrijpelijk en voor heel
Nederland te volgen. Inquisiteurs of
waarheidsvinders?Het moet geen
publieke executie worden."
mw.
De Bijlmerrampcommissie met in het midden voorzitter Theo Meijer (CDA), en links naast hem Theo van De camera registreert alles wat er tijdens de Bijlmerrampenquête in de Eerste Kamer gebeurt foto cpd phil nijhuis
den Doel (WD) en Marijke Augusteijn-Esser (D66) en rechts Rob Oudkerk (PvdA) en Tara Oedrayraj Singh
Varma (Groen Links). foto cpd phil nijhuis
De strafrechtgeleerde prof. mr.
Th. de Roos heeft te doen met
de getuigen in de Bijlmerram
penquête. „De getuigen Worden behandeld
als verdachten. Ze zitten in het beklaagden
bankje bij een commissie die hen op een re-
chercheur-achtige manier ondervraagt."
Neem nou meneer Gaalman, onderhouds
monteur bij El Al. Voor het oog van de came
ra zat een gebroken man die na veel door
vragen aarzelend bevestigde dat hij onder
druk vliegtuigen heeft goedgekeurd die ei
genlijk niet hadden mogen opstijgen. „Die
man werd vreselijk in de mangel genomen.
De commissie zat hem gewoon te roosteren.
Dat is onnodig voor de waarheidsvinding.
Het moet geen publieke executie worden",
zegt De Roos.
Onzin, meent de Haagse strafpleiter mr. G.
Spong. „Meneer Gaalman was eerst van plan
meineed te plegen. Voor zover ik het heb ge
zien gebeurde er niets onoorbaars in dat ver
hoor. Sterker, Gaalman kreeg zelfs de gele
genheid om midden in het verhoor met een
raadsman te overleggen. Dat hoeft de com
missie helemaal niet toe te staan. In de ver
horen van de rechercheurs Van Vondel en
Langendoen tijdens de IRT-enquète, enkele
jaren geleden, ging het er tien keer harder
aan toe."
Gaalman toonde zielig. Niet vanwege het
verhoor, maar door zijn uitstraling, zegt een
gedragsdeskundige die de verhoren op de
voet volgt. Hij is het roerend met Spong
eens. „De commissie zou hebben geblun
derd als ze niet had doorgevraagd. Persoon
lijk was ik nog verder gegaan."
Nog nooit trok een parlementaire enquête
zoveel belangstelling. De rechtstreekse tele
visie-uitzendingen van de verhoren over de
gebeurtenissen op en na 4 oktober 1992 wor
den door honderdduizenden mensen ge
volgd. De onopgeloste vragen van de Bijl
merramp liggen mensen veel dichter aan het
hart dan die van de.RSV (1982), de bouwsub-
sidies (1986), het mislukte paspoortproject
(1987), de WAO (1993) en de IRT (1995).
Spierballen
Juist de emotionele betrokkenheid bij de
Bijlmerramp benauwt prof. De Roos. Parle
mentaire enquêtes zijn bedoeld om de waar
heid op tafel te krijgen. Dat kan wat hem be
treft het best gebeuren in serene rust, zonder
de nadrukkelijke aanwezigheid van televisie
camera's die politici verleiden tot spierbal-
lenvertoon. „Er zit een spanning op de en
quête die niet goed is. De media spelen daar
bij een aanjagende rol. Camera's zoomen in
op getuigen en de politici in de commissie
willen zich profileren door getuigen klem te
zetten. Het wordt een bühnestrijd tussen de
getuigen en de commissie. Door de span
ning gaat iedereen roepen tot en met pre
mier Kok. In mijn ogen moet de waarheids
vinding veel soberder, veel onderkoelder.
Anders liggen onzorgvuldigheden en effec
ten op de loer. De commissieleden willen te
veel laten zien dat ze geen watjes zijn."
Advocaat Spong is daarentegen juist groot
voorstander van de registratie door televisie
camera's. „Een parlementaire enquête staat
in dienst van het volk. Iedereen moet daar
kennis van kunnen nemen. Televisie is dan
het middel bij uitstek. Daarnaast kunnen ca
mera's de waarheidsvinding vergroten. Ie
mand die liegt, vertoont vaak zenuwtrekjes
die door camera's genadeloos worden gere
gistreerd."
Binnen tien jaar zullen volgens Spong ook
rechtszaken rechtstreeks worden uitgezon
den. „De ultieme openbaarheid zal de kwali
teit van het strafproces ten goede komen. Al
le partijen zullen minder trucs toepassen.
Slecht voorbereide advocaten vallen genade
loos door de mand en officieren en rechters
zullen zich niet meer onbeschoft gedragen
tegen de verdachten.
Verhoortechnieken
De commissieleden hebben zich goed voor
bereid op hun publieke optreden. Zoals bij
elke parlementaire enquête worden ze bijge
staan door een uitgebreid team van deskun
digen. Maar het is voor het eerst dat de com
missieleden door een politiefunctionaris zijn
geschoold in verhoortechnieken. De politici
die in de Kamer oeverloos kunnen zwetsen,
blijken nu ineens heel bondig te kunnen for
muleren. Waar het er in de Kamer om gaat
'om aan het woord te zijn', is het bij een ver
hoor zaak anderen het woord te geven. Ver
der is de commissieleden afgeleerd sugges
tieve vragen te stellen ('Is het niet zo, me
vrouw de minister, dat u van de lading wist?
maar zoveel mogelijk open vragen te ge
bruiken (wist u van de lading?). Een politie-
psycholoog volgde enkele voorgesprekken
en nam de eerste week van verhoren met de
commissie door.
De commissie-Van Traa die onderzoek
deed naar opsporingsmethoden van de poli
tie, moest het doen met een dagdeel media
training. Verder niets. Het toenmalige com
missielid. A. Rouvoet vindt een spoedcursus
verhoortechnieken zo gek nog niet. „Kamer
leden zijn goed getraind in het voeren van
een debat, maar niet echt in het puntig vra
gen stellen. Ik vind coaching op dat vlak pri
ma, vooral ook omdat het heel verschillende
verhoren zijn. Een slachtoffer moet je toch
op een andere manier benaderen dan een
verantwoordelijk politicus."
Niettemin kijkt Rouvoet met tevredenheid
terug op de werkwijze van de IRT-commis-
sie. „De verhoren werden gelijkelijk ver
deeld, maar iedereen mocht inbreken. Door
tussenkomst van een collega had je soms het
gevoel dat het verhoor bij je wegviel, maar
zo'n interruptie was nooit bedoeld om pun
ten weg te kapen of iemand de loef af te ste
ken. De commissie ging in grote harmonie te
werk en leunde daarbij op Van Traa. Maar
ten wilde altijd alles weten en lezen. Hij was
een a-typische voorzitter. Hij heeft geen ze
ven karakters tot een eenheid gesmeed, want
hij was altijd met het onderzoek bezig. Hij
was enorm gretig. Hij brak vaak in een ver
hoor in, maar dat kwam altijd door zijn grote
betrokkenheid."
Scoren
De commissie-Van Traa was geen op elkaar
ingespeeld team. Op het moment dat Van
Traa minister Sorgdrager verhoorde en de
spanning opliep, kwam plots commissielid
Koekkoek tussendoor met een vraag. Alle op
gebouwde spanning werd verbroken en
Sorgdrager kon even achterover leunen en
zich hervatten. Dit bewuste fragment is aan
de huidige Bijlmerrampcommissie getoond
om te laten zien hoe het niét moet.
Nu bereiden steeds twee leden van de
commissie een verhoor voor. Om de team
geest te versterken wisselen de duo's van sa
menstelling. Dit moet ook voorkomen dat
mensen individueel willen scoren, want sco
ren doet de commissie pas aan het eind van
de rit als de feiten boven water zijn gehaald.
In de tussentijd moet de commissie onge
stoord haar werk kunnen doen en niet voort
durend worden becommentarieerd, meent
Eerste-Kamerlid en oud-voorzitter van de
RSV-enquêtecommissie Van Dijk Verder
geen commentaar dus uit zijn mond.
Ook Rouvoet wil pas een oordeel geven als
de commissie haar werk heeft afgerond.
„Wat ik zie, vind ik intrigerend, maar ik ont
houd me van een oordeel omdat je dat pas
aan het eind van de rit kunt geven. Je weet
niet wat voor strategie de commissie voert.
Sommige vragen worden met opzet niet ge
steld omdat ze later aan de orde komen. De
kijker weet dat niet en ergert zich daaraan.
Wij kregen ook telefoontjes en brieven van
mensen die zeiden: 'Waarom vroeg je niet
door? Je kunt toch aan z'n kop zien dat-ie
niet deugt?' Maar het niet-doorvragen is
soms onderdeel van de tactiek. Zo moesten
wij essentiële vragen aan een infiltrant laten
liggen omdat anders een nog lopend onder
zoek kapot zou gaan. Later hebben we hem
alsnog het vuur na aan de schenen gelegd."
Strategie
De commissieleden hebben veel meer ken
nis dan de kijkers. De kennis is opgedaan uit
dossiers, maar ook uit voorgesprekken met
bijna alle getuigen. Op basis van die voor
kennis wordt een strategie uitgestippeld. De
Bijlmerrampcommissie behandelt elke week
een thema (lading, berging, hulpverlening)
en begint elke verhoorronde met 'gewone
getuigen' om te eindigen met hooggeplaatste
verantwoordelijken. Eventuele nieuwe feiten
kunnen de verantwoordelijken dan nog on
der de neus worden gewreven.
Het gevaar van een al te rigide strategie is
dat de commissie geen oog meer heeft voor
informatie die niet in haar beeld past. Toen
de alom arrogant bevonden RLD-topman
Wolleswinkel een toelichting wilde geven op
het begrip 'gevaarlijke lading' werd hij bot
afgekapt.
De commissie krijgt tijdens de publieke
getuigenverhoren zelden iets nieuws te ho
ren. Bijna alles is al bekend uit voorgesprek
ken, maar moet in het openbaar en onder
ede worden bevestigd. Soms zijn getuigen in
het verhoor minder openhartig dan in het
voorgesprek. De commissieleden mogen in
zo'n geval niet verwijzen naar het voorge
sprek, dat puur vertrouwelijk was, maar
moeten het hebben van hun verhoortech-
niek.
Desalniettemin komt het weinig voor dat
de commissie tijdens de openbare verhoren
wordt verrast dooï nieuws. Meest frappante
voorbeeld daarvan is het verhoor van voor
malig minister Hirsch-Ballin in de IRT-en-
quête. Er was geen voorgesprek met hem ge
weest. Een handgeschreven 'bombrief van
Sorgdrager kwam toen als een donderslag bij
heldere hemel. De verbazing van de com
missie daarover was niet gespeeld. Maar dat
is uitzonderlijk. Doorgaans is de verbijstering
of verontwaardiging op de gezichten van de
commissieleden óf niet te lezen óf op herha-
ling.
Theater
'Theatraal' noemt prof. dr. U. Rosenthal (cri-
sisdeskundige en 'mentor' van de IRT-en-
quêtecommissie) de presentatie van de Bijl
merrampcommissie. Het laten vallen van
stiltes, de formulering van de vragen, de in
tonatie, het vragen om morele oordelen....
Alsof de commissieleden een cursus theater
school hebben gevolgd.
Dezelfde beelden echter waar Rosenthal
zich aan ergert, vormen cursusmateriaal aan
de Media-academie in Hilversum. Judith
Bosch, bekend van de NCRV, geeft er les in
interview- en presentatietechnieken en vindt
de commissie absoluut niet theatraal optre
den. „Dankzij de korte zinnen, het gewone
taalgebruik, de toon waarop dingen worden
gezegd en de lichaamstaal zijn de verhoren
veel begrijpelijker en toegankelijker dan die
van vorige commissies. Er is duidelijk reke
ning gehouden met een groot publiek. Ik
vind dat met de voortdurende aanwezigheid
van televisiecamera's heel belangrijk."
Oud-WD Kamerlid en ondervoorzitter van
de RSV-enquêtecommissie Th. Joekes be
stempelt de kritiek als typisch Nederlands
gezeur. „Natuurlijk is het theater. Alles is
theater. Maar dat doet geen afbreuk aan de
waarheidsvinding." Hij volgt de verhoren op
de voet en vindt ze 'scherp en goed'.
Komende weken zal blijken of de commis
sie even streng is voor haar (oud-)ministers.
In de IRT-enquête werden volgens critici de
hoge bomen met zachte hand behandeld.
Spong: „Naarmate hoofdofficieren, procu
reurs-generaal en ministers als getuigen ver
schenen, werd de commissie opmerkelijk
mild. Waar Langendoen en Van Vondel van
meineed werden beticht, werden anderen
bevangen door plotselinge dementie. Ik vind
dat misplaatste selectiviteit."
In alle rumoer rond de enquête broedt de
kip door. Voorzitter Meijer stoïcijns: .Alles
wat om ons heen gebeurt, gaat langs ons
heen. We houden ons alleen bezig met waar
heidsvinding."
MONIQUE DE KNEGT
dalman, onderhoudsmonteur bij El Al, tijdens zijn verhoor vorige week. Voor het oog van de camera zat een gebroken man die na veel doorvragen aarzelend bevestigde dat hij onder druk vliegtuigen heeft goedgekeurd die eigenlijk niet hadden mogen opstijgen,
mangel genomen. De commissie zat hem gewoon te roosteren. Dat is onnodig voor de waarheidsvinding. Het moet geen publieke executie worden", zegt strafrechtgeleerde prof. mr. Th. de Roos.
„Die man werd vreselijk in
foto's cpd phil nijhuis
