Danneels wil geen paus worden
TT
ZATERDAG 9 JANUARi
Seks, geld en machtsmisbruik hebben België aan
de rand van de afgrond gebracht, zegt kardinaal
Danneels. De eerste kardinaal ooit die voor het
gerecht werd gesleept wegens een pedofiliezaak.
Het heeft zijn imago niet'geschonden, getuige de
geruchten over zijn kansen op het pausschap.
,Als in België de etter is uitgebroken, kan het
misschien ook de plaats zijn waar men de
therapie leert toepassen. Het laboratorium om
het kwaad uit te roeien.
et eenvoudige houten kruis aan
H de muur is te verwachten in de
werkkamer van kardinaal God
fried Danneels. Zo ook de moderne zwaar-
metalen iconen op manshoge sokkels. Maar
een krijttekening van jazzpianist Oscar -
King of Swing' - Peterson? Gutsend van het
zweet achter zijn klavier? ..Het is mijn grote
geheim", glimlacht Danneels, de tekening
even beroerend. „Iedere avond luister ik een
uurtje naar muziek, liefst oude-stijl jazz,
dixieland en New Orleans. Dat is goed voor
het humeur. Het doet me even vergeten en
ontspannen."
Eén rustpuntje in de dag is beslist geen
overbodige luxe in het leven van de 65-jarige
Belgische kardinaal. Als een modem mana
ger raast hij week in week uit door zijn agen
da, afspraken nakomend die vaak al een jaar
eerder voor hem zijn vastgelegd. De tijd voor
reflectie wordt steeds schaarser. „Ik lees bijna
altijd teksten waar stress op zit, wat morgen
geklaard moet zijn. Alleen in de zomer ben ik
een paar weken vrij, plus die dooie tijd tussen
Kerstmis en Nieuwjaar. En op zondagmiddag
natuurlijk; ik hoef niet uit te slapen wegens
een wild uitgaansleven."
Vorig jaar was de druk op Danneels nog
iets hoger dan normaal. Hem viel de twijfel
achtige eer ten deel als eerste kardinaal ooit
voor het gerecht gesleept te worden. In een
pedofiliezaak nota bene. Als de werkgever
van een Brusselse priester die zich aan ver
schillende jongetjes had vergrepen, werd
Danneels mede verantwoordelijk en aanspra
kelijk gesteld. Hoewel de beroepszaak nog
loopt, is Danneels voorlopig vrijgesproken.
„De kardinaal kan ook niet verantwoordelijk
zijn voor alle misdaden van zijn priesters. Als
je die lijn volgt, is de minister van onderwijs
verantwoordelijk voor hetgeen iedere leraar
uitspookt en de ziekenhuisdirecteur voor zijn
verplegers. Dat is absurd."
Hoewel juridisch onschuldig heeft hij zich
de affaire zwaar aangetrokken. „Niet als een
konijn dat gevangen is in het schijnsel van de
koplampen. Maar het heeft me tot nadenken
gezet. Over de feiten zelf, hoe je seksueel
misbruik - met religieus gezag ingekleurd -
kunt voorkómen. Maar ook over de hele me
dia-heisa eromheen. Ik ben uit vrije wil naar
de rechtszaal gekomen, want ik had niets te
verstoppen. Het was een oefening in nederig
heid, daar had ik geen problemen mee. Wel
met de pers. Je bent direct al veroordeeld
Imago Belgische kardinaal niet geschonden door rechtszaak
Kardinaal Godfried Danneels: „Als tweederde van de collega's zegt: U bent de man, dan kan ik niet zeggen dat ik geen goesting heb, dat volstaat
niet in de Sixtijnse kapel." foto cpd harmen de jong
door het koude oog van de camera. Het was
Daniël in de leeuwenkuil: dertig micro's, tien
camera's, ge zijt de verliezende partij. Het is
alsof iedereen roept: U schuldige, sta op!"
- De verontwaardiging bij het publiek betrof
vooral de korzelige manier waarop de kerk
haar verontschuldigingen aanbood.
„Ik heb mijn excuses gemaakt, in het open
baar. Maar vraag mij niet mee te doen aan
die hausse van mea culpa's die nogal wat
mensen op dit ogenblik laten horen. Dèt stuit
me tegen de borst. Het kost me moeite om te
geloven dat zoiets altijd van oprecht berouw
vergezeld gaat. Als iemand te vaak publiek de
biecht uitspreekt, is dat niet meer geloof
waardig. Als ik een fout bega, wil ik dat dui
delijk bekennen. Maar niet om zo de gunst
van volk te winnen. Een babbelzieke, onstuit
bare waterval van zelfbeschuldiging is de
meest subtiele vorm van hoogmoed die je
kunt hebben. Het is de moderne hoogmoed,
die je steeds meer in talkshows op tv tegen
komt."
- Ook de kerk heeft de laatste tijd nogal wat
mea culpa's uitgesproken.
„Niet te frequent gelukkig. De kerk moet ook
niet overdrijven. De Inquisitie is natuurlijk
een heel vervelende zaak geweest De Kruis
vaarten ook, maar het ligt historisch veel ge
nuanceerder dan velen denken. Ik ga abso
luut niet akkoord met de avonturen die de
kruisvaarders in Jeruzalem hebben uitge
haald. Maar was er destijds niets gebeurd,
dan zou het Christendom hier nu niet meer
bestaan."
- Terug naar verdediging van de waarden in
eigen land. België zindert nog steeds na van de
Dutroux-affaire.
„De zaak-Dutroux heeft een driedubbele
schok teweeggebracht. De eerste schok was
die van de ongekende perversie. Maar zoals
de ene trein op het station een andere kan
verbergen, bleek er achter de perversie een
kinderpomonetwerk over heel Europa schuil
te gaan. Het was dus ook een financiële zaak.
Vervolgens kwam de derde trein tevoor
schijn: het disfunctioneren van politie en jus
titie. Seks, geld en machtsmisbruik dus. De
samenloop van die drie dingen heeft tot de
explosie geleid die wij kennen. Dutroux werd
het symbool van alle kwaad. De hele wereld
keek op bepaald moment mee over onze
schouder. Welnu: als in België de etter is uit
gebroken, kan het misschien ook de plaats
zijn waar men de therapie leert toepassen.
Het laboratorium om het kwaad uit te roeien.
Ik zie hetgeen gebeurd is als een zuive
ringsritueel. Gericht op een menselijker
maatschappij, op de sanering van onze pu
blieke instellingen. Ook in de kerk is zo n uit
zuivering noodzakelijk. Niet omdat wij bij de
Dutroux-affaire betrokken zijn, maar om na
te denken over de spirituele crisis die hier
achter zit.
Mijn mensbeeld is overigens niet veran
derd. Ik wist allang dat de erfzonde bestond,
al voor de zaak-Dutroux. De hele affaire heeft
mij bevestigd dat de mens fundamenteel
goed is, maar erg gekwetst kan zijn. En hij is
gekwetst, dat is wel gebleken."
- Die wond ligt nog steeds wijd open.
„Dat is toch niet vreemd? De basisconsensus
over de ethische grondwaarden in onze Wes
terse beschaving is totaal uiteengespat. Heus
niet alleen in België. Zaken die evident zou
den moeten zijn, dat men niet doodt, niet be
driegt, geen corruptie pleegt, die zijn niet
meer evident. Iedereen maakt een beetje zijn
eigen Tien Geboden, al naar gelang het hem
uitkomt. Op die manier blijft een samenle
ving niet bestaan. Ik beschouw de Tien Ge
boden niet enkel als God die sprak tot Mozes,
maar ook als de mensheid die tot zichzelf
spreekt."
- Welke rol kan de kerk spelen om de mens
weer te laten 'luisteren
„Door een duidelijk 'njet' uit te spreken, via
de prediking! Er wordt heel weinig meer ge
preekt over de geboden, over de plichten van
de mens. Wel veel over de rechten. Niemand
zegt graag 'nee' in onze maatschappij: ouders
niet, politici niet, maar ook de kerk durft het
nauwelijks, uit angst beschuldigd te worden
van zedenmeesterij. We zijn graag tolerant,
ruimdenkend en voor de vrijheid. Maar als
iedereen zich alle vrijheden permitteert, is
niemand meer vrij. Ieder mens heeft een ge
weten dat de lust van het moment kan tegen
spreken. De kerk heeft plicht die stem van
het geweten vrij te maken.
- Is het ethische dieptepunt al bereikt?
„Veel dieper kan niet meer. Steeds meer
mensen ervaren dat ze tussen de scherven
staan. Kijk naar de Witte Mars toen driehon
derdduizend Belgen de straat opgingen. Dat
was een emotioneel protest, het duurde niet
lang maar gaf wel de wil aan tot heropstan
ding uit de scherven. Een soort moreel reveil.
Het probleem is dat het bij emotie blijft. De
volgende stappen, namelijk reflectie en actie,
worden niet gezet. We leven steeds meer in
een 'emocratie' in plaats van een democratie.
Dutroux ontsnapt, twee uur lang, precies de
lengte van een film, en twee ministers treden
af. Was hun reactie in proportie? Ik denk dat
ze moesten vertrekken voor publieke opinie.
Het geeft aan hoezeer ons land geregeerd
wordt door emoties."
- Waar komt al die emotie vandaan?
„Uit een heel diep gevoelde bedreiging. Op
het moment dat de Dutroux-affaire losbarst
te, voelde iedere ouder zich onveilig. In ons
land is men daar extra gevoelig voor, want de
overheid geniet weinig vertrouwen als be
schermer. Dat heeft te maken met de Belgi
sche volksziel. Tot 1830 hebben vreemde
mogendheden hier de dienst uitgemaakt.
Welnu, wat doet een knecht onder een
vreemde meester: die tracht te overleven.
Dus wordt hij rakker, deugniet, kwajongen.
In ieder geval leidt het niet tot een bijzonder
hoge dunk voor alles wat politiek en bestuur
- Dat klinkt een beetje hypocriet: enerzijds
met een wit hemdje op straat schreeuwen om
een sterkere overheid, anderzijds eendrachtig
de wet omzeilen.
„Dat is het mysterie van de Belg. Dat kan ik
zelf ook niet uitleggen."
- Schizofrenie is misschien een betere typering
dan hypocrisie: instellingen worden gewan
trouwd. personen geprezen. Dat geldt voor
premier Jean-Luc Deheane, maar zeker ook
voor uzelf: Danneels geniet groot aanzien, de
Belgische kerk wordt verguisd.
„Ik vind dat bizar. Het is alsof men bij een
concert de pianist de hemel in prijst, maar
zegt dat de Schubert die hij speelt, niet kan
componeren. Ik speel een partituur die niet
de mijne is. Misschien speel ik ze op een ma
nier die wat makkelijker ligt bij de mensen,
maar het is toch Schubert dat ik speel. Ik wil
ook niet hebben dat mensen denken dat ik
mijn eigen compositie speel. De noten staan
al op papier, al tweeduizend jaar."
- U heeft zo'n fijn 'toucher' dat men u al tot
toekomstig paus heeft gebombardeerd.
„Ach, dat wordt al jaren gezegd. Maar u weet:
wie 'genoemd' wordt, wordt nooit 'gekozen'.
Daarenboven heb ik weinig goesting. Men
sen die verlangen om paus te worden, zijn of
wel zo jong dat ze iets zeggen dat ze niet we
ten, of ze zijn zo oud en seniel dat ze niet
meer weten wat ze zeggen. Ik zit tussen die
twee leeftijdscategoriën in."
- Zou het de kerk niet goed doen, een nieuwe
frisse paus?
(Lachend): „Dat betekent dat de huidige
moet verdwijnen! We zijn toch geen Rasp-
oetins, we gaan hem toch niet neersteken?
Nee, serieus, laat de man de leeftijd leven die
hij heeft. Overigens, toen hij in '85 kwam zei
men: het is een goed zanger maar zijn lied
deugt niet. Welaan, nu is hij oud en zakt zijn
populariteit, dat is altijd zo op het einde van
een pontificaat. Ik herinner mij dat Paulus VI,
in mijn ogen een groot paus, tegen het eind
van zijn leven zelfs binnen de kerk bekriti
seerd werd. Dan gaat hij dood en zodra de
Zwitserse Garde zijn kist over het Sint Pie
tersplein richting crypte draagt, beginnen al
die honderdduizenden mensen hem toe te
juichen.
Zo zal het ook met de huidige paus gaan.
Op de dag dat hij sterft, is het een groot paus
geweest."
- Kunt u het pausschap weigeren?
„Men kan alleen 'nee' zeggen als er objectie
ve redenen zijn, een hartkwaal of zo. Dat doe
je dan het best tevoren, dat laat je via de tam
tam rondroffelen. Maar ik heb geen hart
kwaal. Kijk, als tweederde van de collega's
zegt: u bent de man, dan kan ik niet zeggen
dat ik geen goesting heb. Dat volstaat niet in
de Sixtijnse Kapel.
Goede pausen zijn paradoxale figuren. Het
zijn mensen die water en vuur in zich moe
ten verenigen. Het vaderschap is namelijk
dubbel: het is de wet durven stellen en tezelf
dertijd teder en vergevingsgezind zijn. Koele
kikkers dus met warm bloed, die zijn heel
zeldzaam. Eigenlijk is er maar één die het
pausschap echt goed zou vervullen, en dat is
God zelf. De rest kan er enkel naar streven."
MARC PEEPERKORN
PAUL KOOPMAN
