N ZATERDAGS JK BIJVOEGSEL
i)e hormonenleer van Prof. Gooren
Jsch Dagblad ZATERDAG 9 JANUAR11999
'Het grote geheim van transseksualiteit kennen we niet'
ervq
ergens in de wereld
weten ze meer over
msseksualiteit dan
in het academisch
mhuis van de Vrije
2 26 Universiteit in
Amsterdam. Onder
ling van prof. dr. L.
)oren zijn ongeveer
rjeduizend mannen
irouwen veranderd
,enj van geslacht. Zijn
e"patiënten worden
■sinks jonger. Het liefst
:erlq
keek hij in kleine
\erhoofdjes op zoek
vmfhet Grote Geheim
1 h'n transseksualiteit.
\„Hetzijn tragische
vens die ik mensen
graag zou willen
besparen.
De een krijgt een blinde
darm, de ander trans-
seksualiteit. Je kunt er
rifets^an doen. Maar als transseksueel krijg
je het uitermate moeilijk. Je hebt een enorme
achterstand. Waar andere mensen niet over
nadenken, is voor jou een levensgroot pro
bleem. Je man- of vrouwzijn is niet vanzelf
sprekend. Erger, je lichaam staat in schril
contrast met je gevoel. Dat misvormt men
sen."
Kalend en een snor. Typische kenmerken
van een man. Prof. dr. L. Gooren, hoogleraar
in de transseksuologie, heeft zich ook nooit
anders gevoeld. ,,Nee, geen moment. Trans
seksualiteit is heel zeldzaam. Het gaat om
zo n honderdvijftig gevallen per jaar. Ouders
hebben veel meer kans dat hun kinderen een
verkeersongeval krijgen dan een conflict met
hun geslacht. Voor de meeste mensen is
transseksualiteit een volkomen wezens
vreemd idee. Ze kunnen zich er helemaal
niets bij voorstellen. Ik weet ook niet hoe
transseksuelen zich voelen. Het lijkt me een
ramp als ik het zelf zou zijn. Na tweeduizend
behandelingen weet ik hoe indringend de
problematiek van transseksuelen is. Als ik de
kwaliteit van hun leven een cijfer moet ge
ven, kom ik uit op een drie. Na de operatie
ligt dat een paar punten hoger. Maar hun le
ven blijft problematisch."
Meisjes die hun borsten plat binden, jon
gens die jurken dragen. Ze zijn er altijd ge
weest. Vroeger gingen zulke meiden varen als
matroos of vechten in beroepslegers. De jon
gens leefden niet zelden een ldoosterleven
tussen vrouwen. Vaak pleegden ze zelf
moord. Nu trekken vrouwen een pak aan als
ze dat willen en kiezen een mannenberoep.
Voor mannen blijft een jurk taboe. „Ze ont
kennen hun transseksualiteit en gaan alles
doen wat mannen doen. Ze kiezen voor een
mannelijke beroep als militair of bouwvak
ker, trouwen, en hebben vaak een weinig
seksuele, maar meer kameraadschappelijke
verhouding met hun vrouw. Hun probleem
blijft onontkoombaar. Je kunt transseksuali
teit niet uit de weg gaan, wat voor leven je
ook kiest. We hebben hier een aantal geeste
lijken gehad die lange tijd de kerk hebben ge
diend en nu voor zichzelf kiezen. Maar ook
een man van 78 jaar die nog graag wilde voe
len hoe het is om jezelf te zijn. Heel zijn leven
is hij op de vlucht geweest voor zichzelf. Drie
keer is hij getrouwd geweest. We hebben
hem met hormonen behandeld en zijn penis
verwijderd. Meestal maken we ook een vagi
na, maar dat had risico's op zijn leeftijd en
het hoefde ook niet voor hem. Hij wilde voor
al geen man meer zijn. De operatie kostte
twaalfhonderd gulden. De man voelde zich
een stuk gelukkiger. Hij is 87 jaar geworden."
Operatie
Als mensen na jaren van innerlijke strijd bij
de genderkliniek aankloppen, hebben ze niet
zelden een aantal zelfmoordpogingen achter
de rug. In de kliniek vinden ze voor het eerst
begrip voor hun dilemma. Na diepgravende
gesprekken wordt tweederde van de aanmel
dingen in behandeling genomen.
Gooren: „Je moet niet alleen transseksueel
zijn. Je moet ook een redelijke overgang kun
nen maken naar het andere geslacht. Als je
1.95 meter bent met schoenmaat 47 moet je
geen heel charmante vrouw willen zijn. Ze
zijn er wel hoor, talentvolle transseksuelen
die nu werken als KLM-stewardess."
Vrouwen krijgen hormonen toegediend
waardoor hun menstruatie stopt, de stem
zakt en baardgroei ontstaat. Bij mannen
groeien onder invloed van hormonen borsten
en verandert de vetverdeling over het li
chaam. Deze fase duurt anderhalf jaar en
geldt als de 'weet-je-het-zeker-test' voor de
grote operatie. Slechts twee, drie procent
haakt in deze fase alsnog af. Bij de operatie
voor mannen wordt de penis weggewerkt en
omgevormd tot een vagina. De borsten wor
den vaak vergroot en buitensporig brede ka
ken en kinnen aangepast (gemiddelde kos
ten: 7000 gulden). De 'nieuwe vrouw' kan ge
slachtsverkeer hebben en ook een orgasme
krijgen.
De operatie voor vrouwen is veel com
plexer (15.000 gulden). „Het vervaardigen
van een penis is veel moeilijker dan het cre-
eren van een vagina. Van de door hormonen
gegroeide clitoris maken we een penis van
zeven, acht centimeter. Deze kan niet verstij
ven. Maar dat wordt in de toekomst beter. Er
worden nu al operaties gedaan met pomp-
mechanismen die ook gebruikt worden bij
impotente mannen." De 'nieuwe mannen'
gaan niet echt gebukt onder hun impotentie.
Ze vinden het belangrijker dat ze staande
kunnen plassen dan kunnen penetreren.
De vrouw-naar-man transseksuelen zijn
over het algemeen veel tevredener dan de
man-naar-vrouw transseksuelen, die na de
operatie weliswaar aangeven gelukkiger te
zijn, maar nog steeds kampen met psychi
sche problemen, vluchten in drank of drugs
of zelfmoordpogingen doen. „Velen hadden
verwacht dat ze een perfecter vrouwelijk li
chaam zouden krijgen dan ze hebben. Een li
chaam met een poezelige huid en geen beha
ring. Op straat vallen ze op, worden ze uitge
jouwd. De maatschappij stelt veel hogere ei
sen aan het uiterlijk van vrouwen dan aan dat
van mannen. Als man kun je er uitgezakt en
onverzorgd bij lopen en niemand die wat
zegt." Daarnaast hebben veel 'nieuwe vrou
wen' hun baan en partner verloren. Het vin
den van een man valt niet mee. De helft van
de 'nieuwe vrouwen' voelt zich eenzaam. De
'nieuwe mannen' vergaat het een stuk beter.
Zij hebben vaker werk en een vrouw en voe
len zich daardoor ook minder eenzaam.
„Vrouwen zijn veel toleranter tegenover
transseksuelen. Zij durven een relatie aan te
gaan met een man die vroeger vrouw was. Er
zijn ook vrouwen die bij hun man blijven als
hij zich laat opereren tot een vrouw. Ze zijn
destijds getrouwd uit kameraadschap en the
is niet overgegaan. Waarom vrouwen daarin
veel toleranter zijn dan mannen weet ik ook
niet. Ik denk dat vrouwen verstandiger zijn.
Ze staan niet meteen met een oordeel klaar.
Hebben een heel stabiliserend effect op aller
lei structuren. Mannen zijn angstigere we
zens, bang om af te gaan. Ik weet het niet.
Vrouwen zijn aanmerkelijk begrijpender, wij
zer."
ming die tegen wetenschappelijk onderzoek
is, zoals onder homoseksuelen. Sommige ho
moseksuelen menen dat wanneer de oorzaak
van homoseksualiteit gevonden is, ze aan de
pil moet om te genezen. Hysterisch gebabbel
van mensen die weg willen van de biologie.
Mensen zijn altijd nieuwsgierig over hun we
zen. De rest is onkunde en modisch gedoe."
Kinderen
Gooren denkt niet meer in tegenstellingen
van biologisch en sociaal. „Het gaat volgens
mij om een samenspel van factoren. Vraag is,
sinds wanneer de hersenen van transseksue
len anders zijn georganiseerd, bij geboorte of
opvoeding? Het is geen genetica. Dan zouden
we clustering in families moeten vinden en
transseksuele tweelingen. Dat is niet zo. Er
bestaan eeneiige tweelingen die voor de helft
transseksueel zijn. Transseksualiteit is dus
niet genetisch bepaald en evenmin cultureel.
Het komt voor in alle landen en culturen en
is van alle tijden. Het treft mensen met een
IQ van tachtig en van honderdvijftig. Mensen
die een liefdevolle opvoeding hebben gehad
en mensen die zijn verwaarloosd. Ik denk dat
het een samenspel is van biologische en soci
ale factoren. Misschien is het zo dat kinderen
op jonge leeftijd signalen van ouders over
hun jongen- of meisje-zijn verkeerd interpre
teren. In Utrecht wordt onderzoek verricht
naar kinderen van drie, vier en vijf jaar. Kin
deren die niet passen in de groep. Jongens
die met poppen spelen en meisjes die voet
ballen en absoluut geen meisjes
kleren aan willen. Zulke
kinderen worden
Diepe impact
Behalve transseksuelen ziet Gooren in zijn
praktijk als internist en endocrinoloog ook
andere mensen met zogenoemde seksuele
differentiatieproblemen. Mannen met
borsten, vrouwen met teveel haar op de ver
keerde plekken, impotente mannen, pedofie
len. Alles wat met hormonen te maken heeft,
heeft de belangstelling van Gooren. „Prach
tig dat een chemische stof zo'n diepe im
pact heeft op het bestaan."
Het mannelijk hormoon testosteron
speelt ook een rol bij geweld en zedenmis
drijven. „Met mannen gaat veel meer mis.
Perversiteiten en bizarre seks vind je ook
meer bij mannen dan bij vrouwen. Het
proces van man worden is biologisch
en psychisch moeilijker. Hormo
nen spelen een rol, maar ver
klaren niet waarom iemand
pedofiel of lustmoorde
naar wordt. We weten
wel dat wanneer we bij
iemand op het testos
teron ingrijpen, de situ
atie beheersbaar blijft.
We kunnen dingen hel
pen in de hand te hou
den. Ik krijg hier men
sen die vrijwillig om che
mische castratie vragen.
Pedofielen die niet van
kleine jongetjes of meisjes
kunnen afblijven. Zo'n spuit
onderdrukt de zin in seks, draait
het vuur onder de pan aanmerke
lijk lager. Daarmee neem je mensen
wel hun lustgevoelens af. Dat vin
den ze vervelend. Natuurlijk moet je
kinderen beschermen, maar die
mensen kunnen er niets aan doen
dat ze prikkels voelen bij kleine meis
jes of jongetjes, die andere mensen
voelen bij jonge vrouwen van negen
tien. Het leven is soms net een Griekse
tragedie."
Er zijn ook ongeveer drie keer zoveel
mannen als vrouwen die transseksueel
zijn. „Er zijn veel meer ontwikkelings
stoornissen in het proces van man wor
den. Als je naar kinderen kijkt die ge
slachtsloos worden geboren, dan blijken die
bij nader onderzoek ook vaker als jongen
bedoeld te zijn dan als meisje. Bij mannelijke
transseksuelen moet ergens in de hersenen
geen link gelegd zijn. Ze hebben een zelf
beeld dat in een vrouwenhoofd thuishoort.
We zijn in grote onwetendheid over de oor
zaak hiervan. Het grote geheim van trans
seksualiteit kennen we niet. Vroeger dachten
mensen dat het een puur psychische stoornis
was. En die opvatting bestaat nog steeds on
der psychiaters, terwijl hersenonderzoek
door dr. Swaab heeft aangetoond dat de her
senen van man-vrouw transseksuelen vrou
welijk zijn georganiseerd. Voor veel trans
seksuelen was dit een bevrijding, in die zin
van: zie je wel, ik kan er niets aan doen. Er
bestaat onder transseksuelen geen stro-
pest op school, hebben geen leven. In
Utrecht leren ze hun gedrag niet af, maar le
ren ze te overleven. We doen het onderzoek
ook om kennis op te bouwen over trans
seksualiteit. Veel transseksuelen zeggen altijd
dat ze al heel vroeg wisten dat ze anders wa
ren. Maar dat is een reconstructie achteraf en
wetenschappelijk niet sterk. Het geheugen
van mensen is heel selectief en de fantasie
rijk. Ik zou heel graag willen weten waarom
mensen transseksueel worden. Het is een
wrange gedachte, maar toch: stel als zo'n
kind komt te overlijden en de ouders staan
hersenonderzoek toe... Het lukt technisch
nog niet om de hersenen van levende men
sen te onderzoeken. Het materiaal is te klein
om door een scan of ander apparaat te bekij
ken. Het kan alleen onder de microscoop."
Gooren wil niet alleen weten om het we
ten. „Ik zou transseksualiteit willen voorko
men. Dat klinkt niet waardig tegenover trans
seksuelen. Alsof ze er niet zouden mogen
zijn. Zo bedoel ik het niet. Het is immers ook
de menselijke geest om van ellende toch iets
moois te maken. Kijk maar naar de mensen
die de concentratiekampen hebben over
leefd. Maar de levens van transseksuelen zijn
zó tragisch dat ik mensen de verscheurende
dilemma's zou willen besparen."
Door transseksuelen steeds jonger te be
handelen, kan mensen volgens Gooren veel
verdriet worden bespaard. „Als je al kaal
bent, zoals ik, wordt het moeilijk om nog een
haardos te
krijgen. De winst zit voorlopig in een vroege
herkenning en behandeling. In de puberteit
kun je bij meisjes de menstruatie en borst-
groei laten stoppen. Bij jongens kun je de
baardgroei afremmen en voorkomen dat de
stem breekt. We hebben mensen behandeld
die op die manier met een nieuw geslacht
naar de universiteit zijn doorgestoomd. Zij
besteden nu nog maar nauwelijks aandacht
aan hun transseksualiteit. Dat hebben ze af
gewerkt. Het heeft niet zo'n impact op de rest
van hun leven."
Ondanks de nog geringe kennis over trans
seksualiteit vindt Gooren het niet eng om
jonge mensen te behandelen. „Onder de
tweeduizend mensen die we tot nu toe heb
ben behandeld, zijn slechts zeven spijtoptan
ten. Je ziet mensen redelijk gelukkig worden.
Wat dat betreft heb ik weinig twijfel. We zijn
er ook van overtuigd dat als je op 12-, 13-jari-
ge leeftijd nog altijd het gevoel hebt dat je in
het verkeerde lichaam zit, het niet meer over
gaat. We hebben het hier niet over meisjes
die wel eens zeggen dat ze een jongetje zou
den willen zijn of andersom. Het gaat om
kinderen die persistent beweren anders te
zijn. Zo'n meisje begint te gillen als je haar
vertelt dat ze borsten krijgt en gaat menstru
eren."
De toekomst zal leren of de vrouwen en
mannen ook de kwalen en ziekten krijgen die
bij hun nieuwe geslacht horen: borstkanker,
prostaatkanker, botonkalking. „Het is nog te
vroeg om daarover iets te zeggen. Maar
transseksuelen zijn de best bewaakte groep
mensen van Nederland: ze blijven hun le
ven lang onder controle van het VU-
ziekenhuis."
MONIQUE DE KNEGT
Prof. dr. L. Gooren: „Na tweeduizend behandelingen weet ik hoe indringend de problematiek van transseksuelen is. Als ik de kwaliteit van hun leven een cijfer moet geven, kom ik uit op een drie. Na de operatie ligt dat een paar punten hoger. Maar hun leven blijft pro
blematisch." FOTO GPD PHIL NIJHUIS
