'Het was in die tijd één gore armoe'
Cultuur&Kunst
Schone
Schijn
'Alles van waarde is weerloos'
Grote Matisse-expositie
Personeel NewMetropolis zet acties voort
LTERDAG 9 JANUARI 1999
ünderboekenschrijvers lezen voor
jjgEH! Tien kinderboekenschrijvers houden een voorleesmara-
ion op zondag 17 januari in de Centrale Bibliotheek Leiden,
jjdens de marathon, die van 12.00 tot 16.00 uur duurt, lezen
chtereenvolgens Thijs Goverde, Mirjam Mous, Jac Volbeda,
jerrie Huiberts, Hans Manders, Saskia van der Wiel, Angelo Ver-
^er, Mirjam Oldenhave, Benny Lindelauf en Mathijs Beentjes
Ivintig minuten voor uit eigen werk. Iedereen is welkom en kan
ipelk moment binnenlopen.
Thé Lau op de solotoer
rrgccHT'Thé Lau zingt Thé Lau' heet de show waarmee de
'efa fadzanger/gitarist van de populaire Nederlandse popgroep The
icene het komende kwartaal door het land trekt en waarbij hij
)ei podium slechts deelt met toetsenist Dante Oei. Na tien jaar
ang staand en drinkend in popzalen en op festivals een vaak
uidruchtig publiek te hebben toegezongen - daarbij en passant
die denkbare prijzen (Gouden Harp, BV Popprijs, twee Édisons)
a de wacht slepend - verlangt de zanger naar meer aandacht
roor zijn liedjes. De voorman van The Scene gaat met een nieu
we show de theaters in. Er staan optredens gepland in onder
neer Amsterdam (Kleine Komedie), Utrecht (Vredenburg), Den
laag (Diligentia) en Haarlem (Stadsschouwburg).
|unkie XL krijgt BV popprijs '98
let heet het best bewaarde geheim van de Nederlandse popmu-
jek te zijn. Maar het heeft er alle schijn van dat voor het eerst in
le geschiedenis van de Popprijs de winnaar ervan voortijdig is
litgelekt. Junkie XL krijgt, volgens kringen rond de band, dit
veekeinde tijdens Noorderslag in Groningen de BV Popprijs
998 uitgereikt. Het jury-rapport is uiteraard nog niet openbaar,
v.p Anaar ongetwijfeld krijgt Junkie XL de prijs voor z'n voor Neder-
andse begrippen tamelijk originele combinatie van metal, rap
;n techno. Junkie XL doet vooral in zogeheten big beats, een in
jigeland erg populair genre. De band rond de voormalige Gro-
linger Tom Holkenborg was vorig jaar al dé verrassing tijdens
loorderslag. Vorig jaar kreeg Marco Borsato de prijs.
>29
"(Onderzoek financiën Zuidelijk Toneel
iDHQVENHet ministerie van OCenW gaat een onderzoek in-
chef jan rijsdam. 071 -5356444. plv. chef annet van aarsen 071-5356443
tellen naar het financieel beheer bij het Zuidelijk Toneel in
jndhoven. Dit naar aanleiding van een tekort van 7,5 ton in
997, ongeveer 10% van de begroting voor dat jaar. Volgens een
woordvoerster van het departement was al tot het onderzoek
•c/,( iesloten voordat twee inmiddels geschorste administrateurs van
iet Zuidelijk Toneel met hun aantijgingen naar buiten kwamen,
ien dergelijk onderzoek gebeurt standaard als er grote tekorten
')n biï gesubsidieerde gezelschappen. Het tweetal betichtte het
ezelschap eind vorig jaar in een 'zwartboek' van financieel
wanbeheer. Ook stelden zij dat topmedewerkers, onder wie za-
elijk en artistiek leider Ivo van Hove, ten onrechte elders heb-
len bijverdiend. Bovendien zou er stelselmatig sprake zijn van
udgetoverschrijdingen.
Hof sleept management voor rechter
repa» De populaire Zeeuwse popgroep Blof heeft haar mana-
ement voor de rechter gesleept omdat deze geld van optredens
chterover zou hebben gedrukt. Volgens de artiesten hebben zij
ogzo'n 20.000 gulden aan onder meer achterstallige gage te-
oed van het theater- en artiestenbureau Tijs Hofman Manage-
ïent in Hilvarenbeek. Het bureau wijst de vordering af.
let management zou bedragen die zaaleigenaren betaalden
oor optredens van de groep hebben achtergehouden. Verder
ou het bedrijf hebben gesjoemeld met de boekingsgage voor de
eeuwse groep en met de huur van licht- en geluidsinstallatie.
Het managementbureau heeft zich altijd aan de afspraken ge-
ouden", reageert mr. E. van Mierlo, advocaat van Tijs Hofman
lanagement. „Juist door de promotie die Hofman voor Blof
eeft gedaan en de kostenloze begeleiding, is de groep uit Goes
osuccesvol geweest". Het geding dient op 14 januari in Breda.
Het Leiden van Rinus van der Lubbe in Stedelijk Museum De Lakenhal
Twee foto's van conservenfabriek Tieleman Dros - een
van de directie, in pak en met een dikke sigaar in de
knuisten, en een van de arbeiders - trekken meteen zijn
aandacht.Ja", zegt amateur-historicus Kees Walle. ,,Dat
is het Leiden van Rinus van der Lubbe." Het 'groot-kapi
taal' lijnrecht tegenover de straatarme arbeidersklasse,
beeld van de nieuwste tijdelijke expositie in De Lakenhal.
de opgehaalde partij, wisten de
fabrieken dat er gestolen was.
Maar de thuiswerkers vonden
daar natuurlijk wat op. Die
stopten gewoon zand in de zak
ken om aan het juiste gewicht
te komen."
Conservator Ingrid Moerman
van de Lakenhal dook voor de
tentoonstelling 'Het Leiden van
Van der Lubbe' diep het ge
meentearchief in, op zoek naar
Leidse platen uit de periode
1920-1935. Natuurlijk, er is veel
materiaal. Maar ze wilde niet de
foto's laten zien, die iedereen al
kent. Ze had de mazzel dat fo
to's uit het archief van gemeen
tewerken net waren onderge
bracht in de prentenverzame-
ling van het gemeentearchief.
„We troffen veel onbekende ou
de foto's aan", zegt ze. Beelden
van arbeiders van gemeente
leiden annet van aarsen
„Wat Van der Lubbe gedaan
heeft, hoe hij in elkaar stak,
heeft alles te maken met hoe
het er in Leiden voorstond. Lei
den was één grote, gore armoe,
een verschrikkelijke misère",
stelt Walle. „Bij Tieleman
Dros moesten de bonen afge
haald worden. Dat was thuis
werk. De mensen haalden een
partij bonen bij de conservenfa-
brieken op en gingen thuis op
hun stoepje aan de slag. En om
dat ze niets te eten hadden, sta
len ze direct een maaltje voor
zichzelf."
„De conservenfabrieken eis
ten daarom dat met de afge
haalde bonen ook het afval te
ruggebracht werd. Bonen en af
val werden gewogen en als het
gewicht lager was dan dat van
pga
3 ho
ider
:t Vredesmonument op de
dse Garenmarkt wankelt on-
rde hoon van burger en be
ier. 'Weg ermee!', zeggen
meesten, 'dan zijn we
od neen af van dat vandalisme,
om >uwens, het is toch een mon-
•vj rlijkding!'
Igesundes Volksempfinden
eft beslist. Het geconcreti-
frde denkbeeld van een indi-
lu, een denkbeeld dat eerst
or het gemeentebestuur van
iden is omarmd, moet zwich-
i voor de dommekrachten,
ar zit een vies luchtje aan. Of,
ils Wolkers het zei in deze
- 0nt: 'Leiden zwicht voor het
orem.'
1 ithouder Alexander Pechtold
trdt doodmoe van het gelazer
idom dat vermaledijde ge-
arte op de Garenmarkt. Bo-
ïdien zit er cadmium in de
arb izen panelen. Misschien nog
sidi en vingerhoedje vol, maar
,tra! ;h- Zeven jaar lang zijn de pa-
litii 'en vemieuwd en nu pas ko-
•n ze daar achter. Die Pecht-
dmium. Als je zoiets hoort,
1 het wel alsof we jarenlang
eg' de buurt van een tweede
je jernobyl hebben vertoefd.
nkklare onzin natuurlijk. De
isei gelanceerde me-
deling over het cadmium is
"chts een stok om de hond te
an.
maar het is toch ook een le
iding. Het lijkt in niets op
bed 'Vredesmonument.' Nog
orn ?n en de mensen die vinden
Ihun zoontje van vier het-
fde kan als wat Mondriaan
Appel konden, trekken mor-
i met een grote boerenkar
het Stedelijk Museum De
?nhal om daar alle moderne
b W van de wanden te grissen.
naar de Beestenmarkt, waar
*n groot vreugdevuur van
rdt gestookt.
over het beeld denken
je wilt, maar Leiden heeft
lint itijds wel ingestemd met het
iié toerp. Ik vraag me af hoe het
a zijn gegaan als op de Ga-
imarkt een beeld van Anne
uk had gestaan. Als onverla-
Het Vredesmonument op de Garenmarkt: 'Blijf met je rotpoten van ons rotmonument'.
foto mark lamers
ten elke nacht het dagboekje
van dit meisje aan gruzelemen
ten hadden geslagen. Ik weet
zeker dat er dan permanente
bewaking op de Garenmarkt
was geweest en rabbijn Soeten-
dorp persoonlijk was gaan pos
ten.
Het Vredesmonument is een
metafoor voor de vrede, die erg
kwetsbaar is. Of zoals Lucebert
het uitdrukte: Alles van waarde
is weerloos. Het beeld staat niet
alleen symbool voor de vrede
maar ook voor de mensen die
daarvoor hun leven hebben ge
geven en die dat nog steeds
doen. Dat is kennelijk voor
Alexander Pechtold niet van be
lang. In Amsterdam zeiden ze
tijdens de Tweede Wereldoor
log: 'Bijf met je rotpoten af van
onze rotjoden'. Hier zouden wij
anno 1998 moeten zeggen: 'Blijf
met je rotpoten af van ons rot
monument!'
Het beeld moet blijven staan,
en telkens als het wordt aange
vallen moet het weer als een ge
wonde worden verzorgd, zoals
architect Fons Verheijen in deze
krant zei. En het moet van glas
blijven. Dan is alleen het wach
ten nog op de eerste slagaderlij
ke bloeding van het
broed dat het monument steeds
weer kapot maakt.
En dan nog wat: heeft u er wel
eens aan gedacht hoe vaak het
beeld misschien als bliksemaf
leider heeft gefungeerd voor de
agressie die anders tegen u of
mij zou zijn gericht?
Van Leeuwen
De naam van de Leiderdorpse
dichter Freek van Leeuwen
(1905-1968), een man die vele
gedichtenbundels op zijn naam
heeft staan en mede-oprichter
was van Links Richten, zou in
Leiderdorp worden vereeuwigd.
„Zo gauw de gelegenheid zich
voordoet krijgt Van Leeuwen
een straatnaam", zei een ge
meentewoordvoerder in 1991
Leuk. Leiderdorp is niet bepaald
een gemeente waar de schrij
vers dik gezaaid zijn en een
beetje lokale trots is nooit weg.
Acht jaar later krijgen we een fa
milielid van Van Leeuwen aan
de telefoon. „Ik hoor maar
niks", zegt de dame. „Wordt dat
eigenlijk nog wat met die straat?
Nee dus. De ene na de andere
straat is uit de Leiderdorpse klei
gestampt, maar de Van Leeu
wenstraat is er niet bij. Van
Leeuwen is door Leiderdorp op
de mestvaalt der geschiedenis
geworpen. Een straat kan er niet
voor hem af. Tenminste, vol
gens meneer Singerling of Tin
geling of hoe die man dan ook
mag heten. Hij vormt in zijn
eentje de straatnaamcommissie
in Leiderdorp.
Na wat getelefoneer blijkt dat er
in 1995 lang gediscussieerd is
over de kwestie. Je ziet het voor
je: sigaartje erbij, cognacje, rode
hoofden, diepe denkrimpels.
„We hebben al een Van Leeu
wenpark in Leiderdorp en zo'n
Freek van Leeuwenstraat erbij
zou wel eens voor narigheid
kunnen zorgen." Nou! Je moet
er toch niet aan denken, aan al
die automobilisten die urenlang
voor niks rondtoeren in het uit
gestrekte Leiderdorp. Ook zou
er mogelijk een „associatie"
kunnen ontstaan met de 'Leeu
werikstraat'.
Tingelingeling, wat is dat voor
een ding? Je hoort de straat
naamcommissie zuchten: 'Zul
len we W.F. Hermans een straat
geven, jongens? Of komen we
dan hopeloos in de war met
Toon?'
cees van hoore*
werken, foto's van belangrijke
Leidse straten als het Rapen
burg en de Breestraat, van de
Stadhuisbrand en de volkstel
ling die daarop volgde omdat
het bevolkingsregister verloren
was gegaan. En ook prenten van
de verkrotte arbeiderswijken.
Zo dook er ook een foto op
van de Uiterstegracht. Van der
Lubbe logeerde daar veelvuldig,
op nummer 56 bij vrienden.
„Mensen als Koos de Vink, die
nog brieven van Van der Lubbe
kreeg toen deze in Berlijn in de
gevangenis zat", zegt Kees Wal
le. „Ik heb ze vaak gesproken. Ik
ken ze van toen ik als zestienja
rige - dat was in 1962 - lid werd
van de PSP. Koos de Vink riep
altijd heel stellig dat hij zijn le
ven aan Rinus te danken had.
Toen Van der Lubbe werd gear
resteerd voor de Rijksdagbrand,
liet de CPN hem als een bak
steen vallen. Zijn vrienden le
verden daarom uit protest hun
partijboekje in. Tijdens de be
zetting stonden ze dus niet
meer op de ledenlijst. De com
munisten werden in Leiden tot
op de daken achterna gejaagd,
velen zijn er omgekomen, maar
Rotterdam ziet
kans op fotoschat
ernstig slinken
rotterdam gpd
Rotterdam heeft ernstige kritiek
op de dubbelrol die burgemees
ter S. Patijn van Amsterdam
speelt in de strijd om de vesti
ging van een nieuw nationaal
fotomuseum. Patijn is behalve
burgemeester ook voorzitter
van het Prins Bernhard Fonds.
Onder zijn verantwoordelijk
heid besloot het PBF een pand
in Amsterdam te kopen voor
huisvesting van het Werthei-
mer-fotomuseum. Eerder al had
het PBF geadviseerd de 22 mil
joen gulden uit het Wertheimer-
legaat aan Amsterdam te geven
voor exploitatie van het muse
um. Als voorwaarde stelt het
fonds dat de in Rotterdam ge
vestigde rijksinstellingen op het
gebied van fotografie naar Am
sterdam verhuizen.
Het PBF-besluit om zelf een
pand te kopen in Amsterdam is
de Rotterdamse wethouder J.
Kombrink in het verkeerde keel
gat geschoten. Hij noemt de rol
die Patijn speelt zeer discutabel.
„Rotterdam gaat gewoon door
met de ontwikkeling van haar
eigen plannen", aldus de wet
houder. Dit plan voorziet in een
fusie tussen het in Rotterdam
gevestigde nationale foto-insti
tuut en het Filmmuseum in
Amsterdam. Hiervoor wil Rot
terdam het handelsveem Las
Palmas op de Kop van Zuid be
schikbaar stellen.
Directeur L. van der Molen
van het Foto Instituut: „Het mi
nisterie is onze hoofdsubsidie
gever en daar zijn we nog volop
mee in overleg."
De Vink en zijn vrienden waren
bij de Duitsers niet bekend."
In Leiden was het voor hele
volksstammen bittere armoede,
zegt Walle. „Van der Lubbe had
een uitkering van 7,44 gulden,
als die tenminste niet stop was
gezet omdat hij - zoals ze dat bij
het burgerlijk armbestuur
noemden - muit had gestookt.
Er waren gezinnen die van nog
minder moesten rondkomen.
En dan die huizen met hun
halfsteens muurtjes... Aan de
Waardgracht en de Oranjeg
racht hadden ze niet eens dak
beschot. Daar keken de mensen
in huis zo tegen de dakpannen
aan. Kijk, hier een prent van de
Bouwelouwesteeg, waar Van
der Lubbe een pakhuisje had.
Vroeger liep die door van de
Haarlemmerstraat tot de Oude
Vest. De Bouwelouwesteeg met
haar erbarmelijke huisjes figu
reerde in die tijd in de landelijke
SDAP-campagne."
De tentoonstelling in de La
kenhal gunt de bezoekers vooral
een blik op Leiden in de jaren
twintig en dertig. Maar toch
komt ook hier Van der Lubbe
om de hoek kijken. Kees Walle
geeft op 9 februari in het stede
lijke museum een lezing 'Tus
sen Leiden en Leipzig, het korte
leven van Rinus van der Lubbe'.
Al ziet hij zichzelf niet als dé ex
pert als het gaat om de na Rem
brandt op één na beroemdste
Leidenaar („dé expert is Martin
Schouten") soms noemt hij
zichzelf gekscherend de 'Dr.
Clavan van Van der Lubbe'.
„Nadat ik zijn vrienden heb
leren kennen, ben ik alles van
hem gaan verzamelen. Ik had
zelfs het dossier dat de sociale
dienst van hem had. Meegeno
men van de zolder waar de
stukken uit die tijd lagen opge
slagen. Later is dat hele archief
vernietigd. Uiteindelijk heb ik
het dossier aan het gemeentear
chief gegeven, zoiets kun je niet
voor je zelf houden."
„In de jaren tachtig hebben
we er met een groepje mensen
heel hard voor gevochten om
een straat naar Van der Lubbe
vernoemd te krijgen, als een
hommage aan hem en zijn
vrienden. De gemeente wilde er
toen nog niets van weten. Wat
heeft die man voor Leiden ge
daan, was de vraag van de man
kopenhagen Liefhebbers van de Franse schilder Henri Matisse
(1869-1954) kunnen van 22 januari tot en met 25 mei hun hart op
halen in het Staten Museum for Kunst in Kopenhagen. Dan wordt
daar in samenwerking met het Hermitage Museum uit Sint Peters
burg een grote expositie gehouden met werken uit de twee belang
rijkste Matisse-collecties van de hele wereld. Uit Sint Peterburg ko
men 25 schilderijen. Nog nooit eerder heeft dit Russische museum
zo veel werken van Matisse tegelijk voor een enkele expositie uitge
leend. De andere 25 werken komen uit de eigen omvangrijke verza
meling van het Deense museum. Op de foto: een portret dat Matisse
in 1905 schilderde van zijn echtgenote. foto gpd
van de straatnamencommissie.
Uiteindelijk kwam er toch het
Van der Lubbehofje in 1984, ik
denk omdat ze van het gezeur
af wilden zijn. Ja, dat is nog wel
een leuke anekdote. We hadden
bij de overlijdensberichten in de
krant een aankondiging laten
zetten van de onthulling, maar
we waren het tijdstip vergeten.
Stomme fout. Maar op de dag
dat het zou gebeuren zag het er
zwart van de mensen. Hoe ze
het wisten, begrijp ik nog steeds
niet. Er waren heel veel oude
ren, sommigen met tranen in
de ogen."
De tentoonstelling 'Het Leiden
van Van der Lubbe' is vanaf
morgen 12.00 uur tot en met
14 februari te zien in Stedelijk
Museum De Lakenhal. Tegelij
kertijd zijn er nog twee andere
tentoonstellingen: Tussen Lei
den en Leipzig, het korte leven
van Rinus van der Lubbe' in de
centrale bibliotheek aan de
Nieuwstraat en 'Brand Mees
ter!' in het Centrum Beeldende
Kunst (CBK) aan de Hoogland
se Kerkgracht.
Biografie van
w.f. Hermans
verschijnt over
twee maanden
utrecht anp
De eerste grote biografie van de
in 1995 overleden schrijver W.F.
Hermans verschijnt in maart.
Tijdens de Boekenweek komt
het werk in de winkels. Het is
van de hand van de Utrechtse
journalist Hans van Straten en
het wordt uitgegeven door uit
geverij Aspekt.
Van Straten heeft zijn biogra
fie 'Hermans, zijn tijd, zijn werk,
zijn leven' geschreven zonder
de medewerking van de familie
van de auteur. Die heeft plan
nen om zelf met een geautori
seerde uitgave van I lermans
brieven te komen. Daarom be
vat het boek ook geen citaten
uit de correspondentie die Van
Straten met de schrijver voerde.
„Wij willen conflicten met de
familie voorkomen. We zijn
daarom heel zorgvuldig met al
lerlei gegevens omgegaan", zegt
P. Pierik van Aspekt.
Hans van Straten kende Her
mans sinds het begin van de ja
ren vijftig. Hij heeft het boek ge
baseerd op zijn eigen ervarin
gen en geheugen. Pierik sluit
niet uit dat er over de inhoud
van het boek de nodige discus
sie komt. Van Straten leeft al
enige tijd in onmin met de fa
milie Hermans, nadat hij na de
dood van de schrijver een boek
je uitgaf waar de familie niet te
vreden over was. De biografie
over Hermans bevat ongeveer
vijfhonderd pagina's.
amsterdam anp
Het personeel van NewMetro
polis in Amsterdam gaat door
met de acties voor financiële
steun aan het noodlijdende
wetenschapsmuseum. De over
bruggingskredieten die de
overheid donderdag toezegde,
bieden geen blijvende oplos
sing. Het personeel vreest dat
de educatieve functie zonder
structurele overheidsbijdragen
verloren zal gaan.
Amsterdam en de ministeries
van Economische Zaken en
Onderwijs willen drie maanden
lang totaal 450.000 gulden be
talen, maar lossen niet de
schuld van tien miljoen gulden
op. Ook voelen ze niets voor
een blijvende subsidie. Het be
stuur van NewMetropolis kon
digde donderdag al aan dat het
daarom onvermijdelijk is dat er
bij de rechtbank uitstel van be
taling wordt aangevraagd.
Dat betekent dat het bestuur
haar macht uit handen geeft
aan bewindvoerders die in het
belang van de schuldeisers zul
len handelen. Het museum
gaat daarmee een onzekere
toekomst tegemoet. De moge
lijkheid bestaat bijvoorbeeld
dat de bewindvoerders het fail
lissement aanvragen en een
commerciële partij zoeken die
geheel andere plannen met het
gebouw op de IJtunnel heeft.
Volgens het personeel ver
liest NewMetropolis de zeggen
schap over de gang van zaken
en het inhoudelijk concept.
„Door de weigering van de
overheid om structurele subsi
die zelfs maar te overwegen,
wordt NewMetropolis ver
kwanseld aan de commercie",
aldus het personeel.
Vandaag zet het personeel de
deuren gratis open voor het
publiek. Het wil aan zoveel
mogelijk mensen laten zien dat
NewMetropolis recht van be
staan heeft als het enige scien
ce center in Nederland en we
tenschap en technologie voor
een breed publiek inzichtelijk
maakt.
De Uiterstegracht. Van der Lubbe logeerde er vaak op nummer 56.
Palen lossen op de Beestenmarkt.
gemeentearchief repro mark lamers
gemeentearchief repro mark lamers
