Cultuur Kunst
'Leiden zwicht voor het schorem'
V redesmonument
is niet heilig
oneeldier Ruige meneren en een poema in Leidse schouwburg
-Jas Baas
Overleden
Zijn daden en bescheidenheid waren groot
Sluiting dreigt voor NewMetropolis
INDERDAG 7 JANUAR11999
6e-Eeuws boekje voor KB
fj haag De Koninklijke Bibliotheek (KB) heeft er een zeld-
am zestiende-eeuws boekje bij. Het gaat om een uitgave van
pven ons liefs heren Jesu Christi'. De KB bezit meer edities van
t in de vijftiende en zestiende eeuw zeer populaire werk. Het
[treffende exemplaar was in 1905 al eens in de handel gesigna-
^rd, maar sindsdien onvindbaar. Het kon nu worden verwor-
r»|inop een veiling in München. Het boekje (10 bij 15centime-
r) is ongedateerd. Uit onderzoek is gebleken dat het rond 1503
gepubliceerd door de Leidse drukker Jan Seversz.
bbenr
"Cfitanic' best verkocht in VS
is? Mfc angeles De soundtrack van de film 'Titanic' is het best ver-
,en Jchte album in de Verenigde Staten in 1998. In totaal gingen
(3 miljoen exemplaren over de toonbank. Celine Dion moest
'c ^jnoegen nemen met een tweede plaats. Van haar album 'Let's
het kijk about love' werden er 5,8 miljoen verkocht. Op beide al-
oon ejms, die worden uitgegeven door Sony Music, staat de ballad
n verly heart will go on' uit de film 'Titanic'. In totaal zijn wereld-
1 Jd 25 miljoen albums verkocht van 'Titanic'. Hiermee is het
onilftbest verkochte soundtrackalbum aller tijden,
brooc
C jushdie krijgt Franse onderscheiding
n veyjDEN De Franse regering eert de omstreden Britse schrijver
ond 'liman Rushdie met de meest prestigieuze literaire onderschei-
ig. De in India geboren auteur wordt later deze maand in
.aden tot 'Commandeur dans l'Ordre des Arts et des Lettres'
ïkentjagen. Ook de ex-Beatle Paul McCartney, actrice Lauren Ba-
ïbroofll en filmregisseur Stanley Kubrick mogen de eervolle titel dra-
Prominenten kunstwereld tegen verwijdering Vredesmonunient
De meerderheid van de Leidse gemeenteraad mag dan
voorstander zijn van verwijdering van het Vredesmonu
nient, prominenten uit de kunstwereld zijn daar fel op
tegen. Schrijver-beeldhouwer Jan Wolkers vindt dat Lei
den op deze wijze „zwicht voor het schorem". Aan het
cadmium-verhaal hecht hij niet veel waarde. Ook de
kunstenaarsbond van de FNV, Kiem (kunst, informatie
en media), verwerpt het standpunt van de politiek.
Woordvoerder Jan de Geus: „Zonder goed overleg met de
betrokken kunstenaar gebeurt er niks."
leiden beeld nooit zomaar weghalen.
Ik begrijp natuurlijk wel dat het
vandalisme de gemeente zor
gen baart. Maar als je het beeld
daarom verwijdert, is dat koren
op de molen van die barbaren."
„Ik vind het een erg mooi beeld,
maar het staat in een te be
nauwde omgeving. Er is een te
groot contrast. Als je het zou
plaatsen op het Stationsplein,
komt het veel beter tot z'n
recht. En dan moet je het zo
cees van hoore/connie van uffelen
Jan Wolkers siddert nog na van
kwaadheid over de vernieling
van zijn beeld in Oegstgeest,
enige weken geleden. Hij houdt
de maker van het Leidse Vre
desmonunient op alle fronten
de hand boven het hoofd. „In
dat gevaar van dat cadmium ge
loof ik niet zo erg", zegt hij.
„Dat lijkt me sterk. Je mag zo'n
plaatsen dat het publiek er niet
meteen bij kan."
Uit den boze
Jan de Geus, woordvoerder van
de FNV Kiem, reageert strijd
baar op het bericht dat de ge
meente Leiden het beeld wil
weghalen. „Een beeld zomaar
weghalen is uit den boze", zegt
hij. „Er is ook nog zoiets als ar
tistieke vrijheid en ik neem toch
aan dat de gemeente destijds
heeft ingestemd met de plaat
sing van het monument. Het is
daar niet 'wild' neergezet. De
gemeente zal dan ook met de
kunstenaar om de tafel moeten
gaan zitten om te bepalen hoe
of wat. Als er inderdaad cadmi
um in de materialen zit en het
beeld gevaarlijk is voor de
volksgezondheid, moet bekeken
worden of er andere materialen
kunnen worden gebruikt.
„Dat het beeld zo vaak is ver
nield, is niet zo gek. Kunst roept
vaak agressie op. Daarom is het
altijd zaak om van tevoren goed
te overleggen met de bewoners
van de buurt waarin het beeld
komt te staan. Of dat is ge
beurd, weet ik natuurlijk niet.
Voor de kunstenaar zou dit een
treurige zaak zijn. Zo'n beeld is
toch een aanbeveling voor nieu
we opdrachten. Wat ons betreft:
zonder overleg met de betrok
ken kunstenaar gebeurt er
niks."
Geen vlinders
Fons Verheyen, architect van
het Leidse museum Naturalis, is
niet echt getroffen door de
schoonheid van het beeld, maar
de beslissing om het dan maar
te verwijderen gaat hem te ver.
„Ik krijg er geen vlinders van in
mijn buik. Maar ik vind wel dat
het moet blijven staan. Het legt
de agressie bloot die er nog
steeds in de samenleving is. Er
is nog geen vrede, ook op lokaal
gebied niet. Dat bewijst dit vre
desmonument en in die zin is
de kunstenaar dus in zijn opzet
geslaagd. Het monument moet
telkens weer worden gerepa
reerd en opgebouwd. En telkens
moeten er weer stukken over in
de krant verschijnen."
Het Vredesmonument is er
destijds op initiatief van het
Leids Vredesplatform gekomen.
Secretaris Ans Ages van het
platform: „Ik vind dat het mo
nument alleen bij gevaar voor
de gezondheid weg mag. Als er
echt een nieuw monument
moet komen, moet het iets zijn
dat niet kapot kan." Volgens
Ages lokt het monument geen
agressie uit. „De vernielingen
hebben alles te maken met het
materiaal. Glas nodigt blijkbaar
uit."
Jetteke Bolten, directeur van
Stedelijk Museum De Lakenhal,
zegt zich juist wel te kunnen
voorstellen dat het beeld agres
sie oproept, omdat het contras
teert met de omgeving. „Op
zich is het niet slecht, maar er is
geen draagvlak bij de bevolking.
Dan zie je vaak dat mensen ver
zet plegen. Zelf vind ik de sym
boliek wel mooi, maar het is
niet het allerbeste werk van de
kunstenaar. Ik vind het te
zwaar."
„Die hele stemming er om
heen is ook niet bevorderlijk
voor een Vredesmonument",
vindt Bolten. Daarom zou er
volgens haar een 'objectief on
derzoek' moeten komen naar
het cadmium en de mogelijkhe
den voor herstel. „Wellicht kan
het worden vervangen door een
ander soort glas. Alleen in over
leg met de kunstenaar mag het
van mij weg. Je hebt nog wel zo
iets als auteursrecht."
[terdam anp
on, aeur, regisseur, decorontwer-
vas ei toneelschrijver en toneeldi-
ïeur Cas Baas is dood. Hij is
nieuwjaarsdag overleden en
8 "'J liddels in stilte gecremeerd,
/en ifas Baas, die 80 werd, was op
ts m er311 fronten actief aan het to-
in zowel Nederland als
.aderen. Hij begon in het
zat 4oen 1941/42 als acteur bij
roodjiio Amsterdam. Van '42 tot
n aan) stond zijn loopbaan even
k eel weigerde te tekenen
L, Ir de Cultuurkamer,
uit dej
S® de eerste jaren na de oor-
jviel hij onder meer op door
pjen als Biff in Millers 'Dood
1 een handelsreiziger' en
arrY th in Laurents 'School der
getrolperen'. Hij speelde ze bij het
iterdams Toneelgezelschap
k1C|». dat geleid werd door Al-
"•vanDalsum.
1 de jaren '50 manifesteerde
Baas zich als mede-oprich-
en directeur van jeugdto-
ilgroep Puck. Als regisseur bij
Haagsche Comedie introdu
ce Cas Baas begin jaren*'60
*1 Delaney in Nederland,
S zijn regie van haar 'Taste of
pey'. In 1968 was Baas be
tken bij de oprichting van
Groot-Limburgs Toneel,
hij ook (mede)direc-
fc werd. Zijn laatste toneelrol
J die van de oude herder in
fthokles' Oedipus Rex bij het
B-Theater.
leiden annet van aarsen
Dreunende bastonen, de zoet
gevooisde dames van Dignity,
in een bijrol hangend aan een
toneelwandje. De Rotterdamse
hiphopformatie Postmen had
gisteren de Leidse Schouwburg
afgehuurd voor opnames voor
de nieuwste videoclip 'Renais
sance'. Bizar gezelschap voor de
Dame aan de Oude Vest maar
de meest vreemde gast was on
getwijfeld de poema, die front
man The Anonymous Mis extra
status moest verlenen.
Directeur Bart van Mossel van
de Schouwburg maakte zich
echter geen zorgen om het rode
pluche. „De begeleiders van de
kat weten wel wat ze doen. Bo
vendien, ik heb zoiets wel eens
eerder meegemaakt. In Breda
hebben we eens een leeuw bij
de kassa gezet, toen het winter-
circus kwam."
Toch liep het niet helemaal
op rolletjes, maar dat lag niet
aan de poema. Het dier, ge
traind door een Belgische roof
dierenliefhebber, was al vroeg
in de middag besteld. Maar
door vertragingen bij de opna
mes, mocht het beest pas uren
later uit zijn kooi in het steegje
achter de Schouwburg. „Als ik
dat had geweten, was ik niet ge
komen", bromde de eigenaar.
Hij wilde zijn lieveling niet te
veel 'pesten'.
„Hij is aan mensen gewend.
Met de fles grootgebracht, om
dat hij door zijn moeder is ver
laten. Toen hij klein was, was
het net een kind. Maar nu hij
volwassen is, moet je tóch voor
zichtig en alert blijven." The
Eindelijk dan zit The Anonymous Mis op zijn troon, met een poema aan zijn zijde. Links de eigenaar van het beest.
Anonymus Mis toonde zich uit
eindelijk niet zo beducht voor
het roofdier. „Ik ben zelf een
monster", bromde hij, om ver
volgens met regiseusse Peggy
Steenvoorden te kissebissen
over de danseressen. „Waar zijn
nou die sexy meiden, die straks
naast mijn troon komen staan?"
„Die heb je toch zelf meegeno
men?"
Ondanks het oponthoud was
de producent uiteindelijk heel
tevreden. „In Nederland is er
nog nooit een clip opgenomen
Miehei Petrncciani 1962-1999
)all me Bill", zei de Franse
nist Michel Petrucciani ooit
;en zijn Amerikaanse collega
gitarist Jim Hall. Het was
in zeldzaam moment van ver-
e assertiviteit. Niet dat de
iper negentig centimeter
>rte improvisator makkelijk
zich heen liet lopen, maar
in bescheidenheid hield gelij-
pas met zijn grote improvi-
[torische kunnen. Petrucciani
!t liever aan het klavier horen
it hij veel in zijn mars had.
Hij overleed gisteren op 36-
rige leeftijd aan longontste-
ng in een New Yorks zieken-
üs, maar je zult weinig uit
raken vinden waarin 'Pe-
ïche' onvrede uitte over het
ote leed in zijn leven. Een
igeboren broosheid van het
'endergestelte, osteogénesis
perfecta, maakte hem vroeg
'alide. Hij bewoog zich voort
behulp van twee schouder-
unen en moest op de piano-
k worden getild. De pedalen
zijn Steinway bevonden
h vlak onder het manuaal.
Petrucciani evenwel de
etsen in beweging bracht,
veranderde er wat op het
dium. Dan leek hij met elke
ilveren uitwijding, met el-
nieuwe harmonische stape-
met elk lang loopje door
registers heen, te groeien,
begreep je waarom hij zijn
ndicaps uitlegde in zijn voor-
el.
een van zijn recente uit
gaven is Petrucciani gefotogra
feerd als een reus die zich met
moeite staande houdt. Hij be
zat dan ook een virtuositeit die
gelijk was aan Oscar Peterson,
maar zijn lyrische fantasie
zorgde voor veel minder gelijk
vormigheid. Hij reeg de stan
dards en zijn eigen composities
als een navolgeiing van Keith
Jarrett aaneen, maar zijn spel
bevatte een veel grotere mate
van frisheid. Niet zijn persoon
stond centraal, maar de muziek
zelf.
In de naoorlogse jazz is er
nog zo'n grote lyricus op piano
geweest: de Amerikaan Bill
Evans (1929-1980) bezat een zo
schitterend legato dat zijn pia
noklanken een grote mate van
kleverigheid leken te verraden.
Petrucciani bezat eenzelfde, in
wezen klassiek toucher, maar
zijn muziek was minder in
zichzelf gekeerd, minder intro
vert. Michel schitterde, waar
Bill glansde, maar omdat ieder
een zichzelf spiegelt, was Evans
Petrucciani's grote voorbeeld.
Vandaar die verzuchting: „Call
Me Bill". Zijn eigen bijnaam
was tekenend: De Kleine Prins
van de Lyrische Muziek.
Met de dood van Petrucciani
verliest de Europese jazz een
persoonlijkheid van formaat -
zeker (potentieel) invloedrijker
dan wijlen Martial Solal of Tete
Montoliu. Stilistisch gezien was
hij een Atlanticus; hij speelde
vrijwel altijd samen met Ameri
kanen: hij werd op 13-jarige
leeftijd ontdekt door Clark Ter
ry, woonde sinds 1981 in New
York. Halverwege de jaren
tachtig vormde hij een trio met
Jim Hall en saxofonist Wayne
Shorter.
Amper een jaar later
Petrucciani voor het top-label
Blue Note met een uitgespro
ken gespierde bezetting, met
onder anderen John Abercrom-
bie (gitaar), Gary Peacock (bas)
en Al Foster (drums). Een re
centelijk uitgebrachte box op
datzelfde label brengt glanzen
de opnamen met Tania Maria
en Joe Lovano in herinnering.
Toch bracht liij recent nog zijn
Europese roots in beeld met
het album 'Both Worlds', al wa
ren de uitgebalanceerde arran
gementen dan van de Ameri
kaanse trombonist Bob Brook-
meyer.
Petrucciani, een levensgenieJ
ter par excellence, opende afge
lopen jaar met zijn sextet het
North Sea Jazz Festival in Den
Haag, na slechts een korte af
wezigheid in ons land. In 1997
maakte hij indruk als solist bij
het Residentie Orkest met werk
van eigen hand. Zijn mooiste
album is wellicht de vaak on
derscheiden cd 'Promenade
with a Duke'. Alweer stond hij
daarop niet zelf centraal, maar
verwees hij naar een ander, be
langwekkend voorbeeld. In dit
geval Duke Ellington. Tijdens
zijn solotournee door Neder
land in februari 1998 speelde
Michel diens 'Take the A-
Train'. Met een krachtige aan
slag dwong hij die trein tot stil
stand.
john oomkes
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
in een Schouwburg. En dit is
wel een hele mooie zaal. Vooral
het contrast spreekt me aan, de
ze ruige meneren in zo'n sjieke
omgeving."
Haitink eredirigent
Concertgebouworkest
amsterdam anp
Bemhard Haitink is benoemd
tot eredirigent van het Konink
lijk Concertgebouworkest. Hai
tink is de eerste die deze onder
scheiding krijgt. Dit seizoen di
rigeert hij het orkest van 8 tot 22
maart. Ter gelegenheid van zijn
70e verjaardag is er 22 maart
een feestelijk concert.
Hij heeft de schijn tegen. Toch
verdient de Leidse cultuurwet
houder A. Pechtold waarde
ring voor de moed die hij heeft
opgebracht om de discussie
over de toekomst van het on
ophoudelijk vernielde Vredes
monument op de Garenmarkt
aan te gaan. Dat kort na de
laatste aanslag op het werk
van kunstenaar P. Stulemeijer
werd ontdekt dat in de glazen
panelen cadmium zit, komt
hem daarbij uiteraard goed
van pas. Maar de wethouder
heeft deze in Nederland ver
boden stof niet nodig als de
spreekwoordelijke stok om de
dito hond te slaan. Want ook
al zou het beeld cadmiumvrij
zijn - of worden gemaakt - dan
nog ontkomt de Leidse ge
meenteraad niet aan een ant
woord op de vraag hoe lang
het tot dusverre gevoerde be
leid moet worden voortgezet.
Pechtolds voorgangers A. Lan-
genberg (ook D66) en H. Koek
(PvdA) - zij onthulde het beeld
vandaag op de kop af zeven
jaar geleden - huldigden het
principe dat de gemeente
nimmer voor vandalisme mag
capituleren.
Koene taal maar noch Koek
noch Langenberg is erin ge
slaagd het Vredesmonument
die bescherming te geven die
het bepaald niet populaire
beeld nodig heeft. Er is voor
vele tienduizenden guldens
aan herstelwerkzaamheden
verricht en nog altijd is de
stompzinnige beeldenstorm
op de Garenmarkt niet ge
luwd. De noodzakelijke dis
cussie over verplaatsing of ge
bruik van vandalismebesten-
dig materiaal is al die jaren in
de kiem gesmoord. Het leek
daarbij dikwijls alsof het Vre
desmonument heilig was. Die
sfeer hing er al tijdens hoorzit
tingen over het ontwerp en de
locatie.
Kunstenaar Stulemeier is
zelf ook nooit te beroerd ge
weest om een duit in het zakje
te doen. Wie met hem over het
kwetsbare glas begint, krijgt
direct het verwijt dat hij zijn
beeld niet snapt. Zijn materi
aalkeuze, zo houdt hij al jaren
vol, refereert juist aan het the
ma van zijn schepping, de vre
de. Die is toch ook kwetsbaar?
Telkens als het rinketinkelt op
de Garenmarkt roept hij
vanuit zijn woonplaats Breda
dat het kennelijk geen vrede in
Leiden is, of erger nog: dat Lei
den geen Vredesmonument
verdient.
Zijn heilige verontwaardi
ging contrasteert scherp met
de onverschillige reacties van
het publiek dat schouderopha
lend doorloopt en in het beeld
maar geen vredesmonument
wil zien. Vraag is of dat aan
het beeld of aan het publiek
ligt?
De kunstenaar heeft zich
van meet af aan volstrekt on
gevoelig getoond voor het feit
dat het heel goed mogelijk is
om op klaarlichte dag het in
wendige van zijn schepping
binnen te treden en met de
botte bijl rond te gaan. De
anonimiteit die het binnenste
van het Vredesmonument
biedt is precies de reden dat
het beeld wordt misbruikt als
hangplek en toilet. De am
bachtsman Stulemeier had die
praktische bezwaren moeten
voorzien maar hij gedraagt
zich voortdurend als de boven
de massa verheven kunste
naar. Hij slaat de gemeente
Leiden daarbij alle wapens te
gen vandalisme uit handen.
De politie heeft meer te doen
dan een glazen beeld bescher
men en camerabewaking is
wel heel grof geschut.
Het Vredesmonument is
voor wethouder Pechtold een
lijk in de kast, afzenders: Koek
en Langenberg. Het cadmium
helpt de'wethouder bij de gro
te schoonmaak want laat
Pechtold nu toevallig ook de
wethouder milieuzaken zijn.
Een besluit om het in veel op
zichten mislukte beeld weg te
halen is net zo triest als onver
mijdelijk.
wim koevoet.
amsterdam anp
Het wetenschapsmuseum Ne
wMetropolis in Amsterdam
moet waarschijnlijk binnen en
kele dagen de deuren sluiten.
Het bestuur verwacht deze
week uitstel van betaling te
moeten aanvragen indien de
overheid niet op korte termijn
financieeel bijspringt. Het mu
seum verkeert door tegenval
lende bezoekersaantallen al
lange tijd in grote financiële
problemen. De schuld is in
middels opgelopen tot 10 mil
joen gulden.
De organisatie heeft deze zo
mer al steun aangevraagd bij
de gemeente Amsterdam en de
ministeries van economische
zaken en onderwijs. Minister
Hermans (onderwijs) heeft drie
weken geleden te kennen ge
geven eerst een businessplan
te willen zien voordat het mi
nisterie geld op tafel legt. Een
businessplan was er dinsdag
nog niet, wel zijn er gesprek
ken tussen het ministerie en
het bestuur gevoerd.
De bouw van het opvallende
onderkomen bovenop de IJ-
tunnel, anderhalf jaar geleden,
heeft Amsterdam 47 miljoen
gulden gekost. De- ministeries
hebben in totaal 30 miljoen
bijgedragen. Het bestuur heeft
deze zomer twee scenario's
opgesteld die het weten
schapsmuseum voor onder
gang moesten behoeden. De
voorkeur ging uit naar een pu-
bliek-private samenwerking,
waarbij extra commerciële ac
tiviteiten voor meer inkomsten
moesten zorgen. Volgens De
Jong zijn de zogenoemde
founding fathers van het mu
seum (de ministeries van On
derwijs, Economische Zaken
en de gemeente Amsterdam)
het echter niet eens geworden
over de nieuwe koers.
Het Amsterdamse college
van b en w heeft dinsdag een
overbruggingskrediet toege
zegd van anderhalve ton per
maand, gedurende drie maan
den, op de voorwaarde dat ook
de ministeries geld bijdragen.
Dat krediet komt volgens een
woordvoerster beschikbaar als
surseance van betaling is aan
gevraagd, en is bedoeld om het
museum voorlopig toch open
te kunnen houden. De Jong
betwijfelt echter of NewMetro
polis daarmee gered kan" wor
den. „Bij een surseanceaan
vraag leg je de zaak in handen
van bewindvoerders. Op dat
moment heeft het bestuur, en
ook de overheid, er niets meer
over te zeggen en is ongewis
wat er uiteindelijk met New
Metropolis zal gebeuren." De
ministeries hebben ook nog
geen overbruggingskrediet wal
len toezeggen om de dreigende
sluiting te voorkomen. „Wij
vinden het dood- en doodzon
de als dat gebeurt. Onze advo
caat zal de minister en het ge
meentebestuur vragen of zij
zich de consequenties wel rea
liseren."
