r
«éstt*
Deken van fijnstof bedekt Nederland
In Natura
Hondenhandel
Historie bruggenbouw
iNv-f
k -»-x:
Een nooit uitgevoerd ontwerp voor een betonnen hangbrug ovf
Maas in Rotterdam. foto gpd/gemeentearchief rot er
Over de geschiedenis van de
bruggenbouw in Nederland is
onlangs een boek verschenen:
deel twee in een driedelige se
rie van de Nederlandse Brug
gen Stichting. De nadruk ligt
op de periode vanaf het begin
van de negentiende eeuw tot
1940, de tijd van de industriali
sering. Deel 1 van 'Bruggen in
Nederland, 1800-1940' ging
over bruggen van ijzer en staal.
Onlangs verscheen deel twee:
over bruggen van beton, steen
en hout. Uit dat tweede deel
blijkt dat beton, het bouwma
teriaal bij uitstek van de huidi-
3 tijd, in de bruggenbouw al
langer wordt toegepast dan je
zou denken. Rond 1900 werd
de eerste betonnen brug ge
bouwd: de Schollenbrug bij
Kerstkamp in de natuur
Voor natuurliefhebbers tussen de 15 en 30 jaar organiseert
IVN vijf winterkampen in de kerstvakantie van 27 tot en rr
december. De kampen zijn op Texel, de Utrechtse Heuvel
Twente, Veluwezoom en Friesland. Het is de bedoeling d;
deelnemers de handen uit de mouwen steken: heide plaj^
gen knotten, bomen zagen enzovoorts. Het gaat om natui
den waar gewoonlijk geen mensen komen. Het verblijf is
kampeerboerderij met douches en open haard. Kosten, ii
maaltijden en overnachtingen: 50 gulden. Meer info: IVN,]
-622 8115.
Amsterdam. De geschied
van stenen bruggen gaat
verder terug. In Mesopot
en Egypte werden al sten
boogconstructies toegep
ons land werden pas van
dertiende eeuw stenen b
gebouwd: in de steden di
de graven van Holland w
gesticht. Er zijn nog maai
nig exemplaren uit die tij
vinden. De Sint Jansbrug
Leiden is een van de weit
voorbeelden. De eerste h
brug die ooit werd gebru
zonder twijfel een omgev
boomstam over een fc
was ook het eerste consti
materiaal voor bruggen,
gen in Nederland, deel b
uitg. Matrijs, 79,90 guide
Meteorenzwerm Geminiden
De Leoniden, de meteoren
zwerm die eens in de 33 jaar
voor groots nachtelijk vuur
werk hoort te zorgen, hebben
voor een grote teleurstelling ge
zorgd: ze kwamen niet massaal
opdagen. Op het beloofde'tijd-
stip, in de nacht van de zeven
tiende op de achttiende no
vember, mocht de volhouder al
blij zijn als er in het oosten tus
sen de wolken af en toe één
flits te zien was. Achteraf bleek
dat de Leoniden een uur of zes
tien op het schema vooruit wa-
Leerafval
ren geweest. Wellicht b
ze maand een kleine troij
de nacht van 13 op 14 d
ber zijn de omstandigheJ
gunstig voor het waarnei
van de Geminiden, eenv
jaarlijkse meteorenzwi rr du<
de top-drie. De Geminidi (f
men schijnbaar uit de ric
van de ster Castor in del
lingen (Gemini). Ze zijni
een snelheid van 35 kilou
per seconde erg traag en
middeld behoorlijk heldi
Show Ster van Betlehem D
De 'Ster van Betlehem', de traditionele kerstshow van Artis Thl
tarium, wordt van 12 december tot en met 3 januari voord*
de en laatste keer vertoond. Volgend jaar komt er een niein
gramma rond het thema Millennium. In de 'Ster van Bedel
voert de reusachtige sterrenprojector van het Planetarium!
zoekers 2000 jaar terug in de tijd. Op de koepel verschijnt d
renhemel, zoals die eruit zag ten tijde van Jezus' geboorte, i
programma duurt dertig minuten en is geschikt voor het
zin. Meer info: tel. 020 - 5233 452.
Uitsloverige krab
De Europese wenkkrab, uca
tangeri. die aan onze stranden
zijn onderaardse gangetjes
graaft, deponeert het zand in
kleine kunstig gevormde ke
geltjes rondom zijn hol. Daar
mee markeert de krab zijn ter
ritorium en maant hij zijn
soortgenoten om uit de buurt
te blijven. Portugese en Britse
wetenschappers van de uni
versiteiten van Lissabon en
Nottingham bestudeerden het
krabbengedrag in het natuur
park Ria Formosa in de Algar-
ve en publiceerden hun be
vindingen in het vaktijdschrift
'Animal Behaviour'.
Mannetjeskrabben zijn echte
uitslovers. Zij producera N
driemaal zoveel slijkkege lp 1
Per dag betekent dat ong
250 kubieke centimeter s e)
cie. Bovendien besteden oo
vergelijking met de wijfje
laag water driemaal zove lass
om hun hol leeg te baggc ;lass
en schoon te maken. Een r\,.
mannetje kan wel vijftig:
culpturen rondom zijn ln
plaatsen. De onderzoeke
merkten dat de zandseul
ren nog een andere func
hadden. In de paartijd di vsg|
zij om de wijfjes te impoi
ren. Het aantal slijkkege!
dan doorslaggevend.
Op
WOENSDAG 9 DECEMBER 1998
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. Verzamelen om niet te doden (6); 7. Uitgestreken letters (5);
8. De bovenlaag bevindt zich in ordinaire literatuur (5); 9.
Eigenzinnige maand (5): 10. Doet veel stof opwaaien bij het
stoppen van een rund (4); 11. Geschikt orgaan van een langha
rige (6); 12. Au, een bundel bomen! (6).
VERTICAAL:
2. Behalve vader zit er ook een meisje in het forum (5); 3. Je
loopt het. dat verzeker ik u! (6); 4. Achter de vacht van een
stad (6); 5. Uitroep waaraan jammer genoeg de spil ontbreekt
(4); 6. Informeren of het klaar is (8); 10. Met Grietje uit een
plaats in de Ardennen (4); 11. Niet leuk om voor dat beest te
staan (3).
Oplossing van dinsdag:
1.
span-
rank-
tuin
sire-
deen-
knal-
telg-
amen
riet-
tent-
raagd w
spaan-Japans
kraan-Orkaan
ui ten-Uiteen
dries-Residu
lende-Nadeel
laken-Ankiet
tegel-Lengte
manie-Iemand
stier-Satire
tante-Tenant
x>rd: JOURNALIST
TOM POES
Tom Poes en het Monster Trotteldrom
„Zijn eigen schuld", zei een ander.
„Hij is de Grote Grot binnen gegaan
en dat is verboden!"Heer Bommel,
had het gesprek in groeiende ontzet
ting gevolgd en nu sprong hij op van
zijn baar om zich met grote snelheid
landinwaarts te begeven.„Ho! Stop!"
riepen de verplegers. „Dat mag niet!
Je bent ziek! Je moet onderzocht
worden! Blijf liggen!"Maar de patiënt
gehoorzaamde niet. De angst gaf
hem reuzenkrachten en al spoedig
had hij het groepje ver achter zich
gelaten.„T-Tom P-Poes!" stamelde
hij onder het gaan. „Op-opgegeten!
Hoe vr-vreselijk! Wat moet ik doen?
"Het enige antwoord kwam van de
wind die om de bergtoppen floot,
maar verder hing er een doodse stilte
over het akelige landschap. Bevan
gen hield heer Ollie de pas in en
keek radeloos rond.„Eenzaam en al
leen", prevelde hij. „Ach, wat geeft
het of ik mijn ziek lichaam hier
rondzeul? Met mij is het ook afgelo
pen... dat voel ik."Er ontstond een
beweging achter een rotsblok en ie
mand vroeg: „Zoek je soms iets?
",,G-ga weg!" riep de lijder met zwak
stemgeluid. „Ik wil niet geopend
worden!"„Daar gaat het niet om",
hernam de stem, en nu trad Smoris
Trot te voorschijn. „Als je soms je
vriend zoekt, dan weet ik waar hij
is", zei hij. „Hij is daarbinnen."Heer
Bommel keek onthutst in de aange
wezen richting en nu zag hij, dat hij
in een kring had rondgelopen, zodat
hij aan een andere kant van de spe
lonk terecht was gekomen.
Geluidschermen temperen het verkeerslawaai, maar kunnen luchtverontreiniging niet tegenhouden. foto Nederlandse stichting geluidhinder
HEINZ
mol/, jea/sar /jet eea/od/zp
JE Kc/ast 'jje/J -rcrr a/A
DE E/J DA/J
VUB* JE EBUfT.
/W//V2./
iillustratie theo schildkamp
Een van mijn honden is onlangs plotseling verdwenen.
Juist dit dier, waaraan ik mijn hart had verpand, was
zomaar foetsie om niet meer terug te komen. Vanaf dat
moment veranderden geluiden en bewegingen van bete
kenis. Ritselde het in de struiken, dan keek ik ogenblik
kelijk op, terwijl ik er voordien nauwelijks aandacht
aan zou hebben geschonken. Zag ik een onverwachte be
weging in de tuin, dan was ik meteen alert. En als er in
de stille verte een hond blafte, hoorde ik telkens weer de
klagelijk roepende stem van de verloren kameraad.
Dat de hond is gestolen, staat voor mij inmiddels als een
paal boven water. Ze werd immers na een bijna lande
lijke en alles omvattende zoekactie niet gevonden, dood
noch levend. Iemand moet haar, terwijl ze achter ons
huis aan het rondscharrelen was, een lijn hebben aange
legd en hebben meegenomen. War daarna gebeurd is
blijft ongewis. Van alle kanten bereikten ons verhalen
over wat een hond zoal overkomen kan. Uit die berich
ten blijkt dat er in ons land individuen en kleine bendes
actief zijn. die zich gespecialiseerd hebben in de roof van
honden. Veelal zoeken ze naar jonge rashonden - bij
voorkeur teefjes - waarmee gefokt kan worden. Brengt
een teefje al een lieve cent op. een nest puppies staat ga
rant voor een veelvoud van dat bedrag.
Dikwijls zijn de dieven er als de kippen bij om de stam
boomgegevens te laten overschrijven, maar als deze in
middels door de eigenaar zijn geblokkeerd, weten ze al
tijd wel kopers te vinden die het ook wel zonder stam
boomregistratie kunnen stellen. Dikwijls ook wordt een
gestolen dier direct doorverkocht. De rovers gaan in dit
geval net zo te werk als professionele inbrekers: ze zoe
ken eerst een koper en halen daarna pas de hond weg
die ze al geruime tijd op het oog hadden. De voorberei
dende werkzaamheden worden dus gevormd door het
opsporen en in kaart brengen van potentiële buit.
Naast deze vormen van exploitatie en verkoop schijnen
er bovendien honden geleverd te worden aan voorname
lijk buitenlandse bedrijven en laboratoria die de dieren
gebruiken voor vivisectie en hiervoor heel aardige bedra
gen op tafel leggen.
Nadat de hond gestolen was bleef ons tweede huisdier,
een blonde labrador, in eenzaamheid achter. Ze was
haar hele leven in het gezelschap van andere honden ge
weest en raakte door het verlies ervan volledig van slag.
We namen daarom een chocoladebruine soortgenoot
over van een kennis die aan het dier niet de volledige
aandacht kon besteden waarop het recht had. Hij vertel
de ons dat hij twee jaar geleden zes halfwas labradors
bezat, die als hij niet thuis was, in een grote schuur bij
een lagen.
Op een avoncl bleek bij thuiskomst de schuurdeur open
gebroken en waren vier van dezes honden verdwenen.
De achterblijvers hadden beide heupdysplasie, zodat
duidelijk was dat de inbrekers over voorkennis beschik
ten. Van de gestolen honden verdwenen er twee spoor
loos. De andere twee werden maanden later in een beek
aangetroffen. Weefselmonsters toonden aan dat ze pas
een week of vier tevoren waren verdronken. De dief of de
dieven hebben er van het viertal dus slechts twee meteen
kunnen verkopen, waarna ze de overige de verdrin
kingsdood hebben laten sterven. Zo wordt er in die mis
dadige kringen dus omgegaan met dieren die niet direct
geld opleveren en waarvan het riskant wordt ze gedu
rende lange tijd in huis te hebben.
De lucht in Nederland is als gevolg van milieu
maatregelen veel schoner geworden. Maar niet
schoon genoeg, stellen wetenschappers. Jaar
lijks gaan zo'n 4000 ouderen eerder dood als
gevolg van het inademen van minuscule stof
deeltjes. Ook andere groepen met een zwakke
gezondheid lopen meer risico. Onderzoeker dr.
L. van Bree van het Rijks Instituut voor Volks
gezondheid en Milieu (RIVM) toont een gra
fiek. Uit de tekening blijkt hoe schadelijk de
minuscule stofdeeltjes of gassen zijn, die wor
den geproduceerd door industrie, energieop
wekking, verkeer en landbouw. Een kleine con
centratie fijnstof (wetenschappelijk aangeduid
als PM 10 of lager) leidt al tot het eerder overlij
den van ouderen met een relatief zwakke ge
zondheid. Hoe meer stof per kubieke meter
lucht, hoe meer mensen een dag, week of soms
zelfs een jaar eerder dood gaan. En hoe meer
astmapatiënten en kinderen problemen krijgen
aan hun longen en luchtwegen.
Fijnstof, minuscule stofdeeltjes met een dia
meter van minder dan tien micrometer, vormt
een vervelend probleem, stelt dr. M.P.Keuken
van TNO. Hoe kleiner de diameter van de stof
deeltjes, hoe gemakkelijker ze doordringen in
de longblaasjes. In feite ligt er een deken van
fijnstof over Nederland. Bijna de helft van het
stof is afkomstig uit het buitenland, zoals het
Ruhrgebied, het havengebied bij Antwerpen en
het noorden van Frankrijk, blijkt uit het RIVM-
rapport 'Fijnstof in Nederland: Een tussenba
lans'.
De onderzoekers beschouwen het als een gege
ven dat in grote delen van Nederland meer
fijnstof in de lucht zit dan de norm van veertig
microgram per kubieke meter als jaargemid
delde. Zeker in de Randstad wordt deze norm
op de meeste plaatsen overschreden. Naar
schatting leeft volgens de TNO-onderzoeker
tachtig procent van de Nederlandse bevolking
in lucht met een te hoge concentratie aan fijn
stof.
Een groot probleem is dat fijnstof nergens de
zelfde samenstelling heeft. Er is nooit sprake
van slechts één stof. Niemand weet precies
wélke deeltjes verantwoordelijk zijn voor de
schadelijke effecten op de gezondheid. Dat be
lemmert directe aanpak.
Ruim 25 jaar geleden waren deskundigen voor
al gespitst op de uitstoot van zwaveldioxide. De
Momenteel wordt onderzocht of de aanwezigheid
van de luchthaven Schiphol nadelige invloed heeft
op de gezondheid van omwonende kinderen.
foto united photos de boer
luchtverontreiniging leidde in sommige delen
van de wereld tot enorme aantallen zieken
huisopnames en sterftes. Sindsdien is er veel
gedaan aan het terugdringen van zwaveldioxi
de. Daarmee waren de gezondheidsproblemen
ook minder geworden, maar nog niet voorbij.
Vijf tot zes jaar geleden signaleerden epidemio
logen plots het verband tussen lage concentra
ties fijn stof en gezondheidseffecten.
Om de uitstoot van fijnstof in kaart te brengen
is onlangs een landelijk onderzoek gestart. Dat
moet vaststellen om welke stoffen het gaat en
waar ze vandaan komen. Het verkeer speelt
een belangrijke rol, maar ook de industrie
blaast een partijtje mee.
Veel kinderen die dicht bij autosnelwegen wo
nen met veel vrachtverkeer, kampen met een
verminderde longfunctie. Oorzaak zijn de roet
deeltjes (een vorm van fijnstof) die vrijkomen
door de verbranding van dieselolie. Dit is aan
getoond door prof. B. Brunekreef, hoogleraar
gezondheidsleer aan de Landbouw Universiteit
in Wageningen. Momenteel is hij bezig met
een vervolgonderzoek, waarbij behalve naar
kinderen die wonen in de buurt van snelwegen
ook wordt gekeken naar kinderen uit de directe
omgeving van de luchthaven Schiphol.
Brunekreef stelt dat op dit moment nog weinig
wordt gedaan om te voorkomen dat bewoners
bloot staan aan die uitstoot van zwarte rook,
zoals de roetdeeltjes ook wel worden genoemd.
„Langs snelwegen staan wel geluidswallen,
maar die houden luchtverontreiniging niet te
gen." Uit het tot nog toe gehouden onderzoek
kan de conclusie worden getrokken dat wo
ningbouw binnen driehonderd meter van een
snelweg niet verantwoord is. Dat terwijl plano
logen juist uit zijn op het zo goed mogelijk be
nutten van de schaarse ruimte.
Onlangs nog bepleitte de bekende steden
bouwkundige Riek Bakker op het NOS-Jour-
naal om de 'lege' ruimte tussen verkeersknoop
punten en fly-overs te benutten voor kantoor
bouw. RIVM-onderzoeker P. Rombout, die met
grote verbaasde ogen naar het pleidooi van
Bakker keek: „Hoe wil je de lucht voor de men
sen in deze kantoren in godsnaam schoon krij
gen? Dat lijkt onmogelijk."
Het onderzoek van de Landbouwuniversiteit
moet aantonen of er chronische effecten zijn
op de gezondheid. Volgens hoogleraar Brune
kreef kun je daar wel van uitgaan, al stelt hij dat
het moeilijk is dit aan te tonen. Er is volgens
hem veel tijd voor nodig. Vast staat wel dat er
acute effecten zijn, zoals toename van medi
cijngebruik en afname van longfuncties, die op
korte termijn weer verdwijnen als kinderen in
een gezondere omgeving gaan leven.
Brunekreef onderschrijft de mening van de
deskundigen van het RIVM dat jaarlijks vier
duizend ouderen eerder dood gaan als gevolg
van fijnstof. „Het gaat om een zeer gering aan
tal van de ongeveer 125.000 mensen die jaar
lijks dood gaan," zegt hij. Toch wil hij het pro
bleem niet bagatelliseren. „Want," zegt hij, „er
zitten ook mensen bij die net een hartaanval
hebben gehad of lijden aan een longontste
king. Ziekten waarvan ze normaal van hadden
kunnen genezen."
Een foto van rond 1900, genomen bij een lederfabriekje.
Dierenhuid die niet in aanmer
king komt om te worden ge
looid, kan met behulp van een
wasmiddel-enzym worden om
gezet in hoogwaardige eiwit
ten. Dat hebben wetenschap
pers van het Amerikaanse mi-
nisterie.van landbouw ontdekt.
Een leerlooier kan slechts de
helft van varkens- en koeien-
huiden gebruiken om er leer
van te maken. Tevens wordt
van de gelooide huid de onder
kant afgesneden om een gelijke
dikte te krijgen. Bij elkaar is dat
veel afval. Bij het looiproces
wordt chromium-111
bruikt. De berg met
hierdoor rijk aan
ten. De onderzoekers on
ten dat deze
kunnen worden
met alkaline-protease;
zym uit een gewoon
del. Het verwerkte
dienen als
gende stap kap een
wit worden gemaakt
schikt is om er lijm
ken,
agrarische chemicaliën.
