Telefoonnet op beeld in kaart
Boomkruipers
In Natura
Klimaattuin
Komeet Hale-Bopp
Grazen
Koolziekte
Natte voeten
WOENSDAG 25 NOVEMBER 1998
REDACTIE SASKIA STOEL INC-
ILLUSTRATIE THEO SCHILDKAMP -
Vogels stammen af van kleine
reptielensoorten. Dat waren
boombewoners, die het zo
comfortabel vonden in de
boomkruinen, dat ze steeds
minder zin hadden om naar
beneden te klauteren. Daarom
probeerden ze van boom naar
boom te springen. Vele is dit
uiteraard niet gelukt, maar
uit hen die niet ter aarde plof
ten groeide allengs een nage
slachtdat de glijvlucht mees
ter werd. Bij een zweefvlucht
komt natuurlijk zoiets als een
parachute goed van pas, en
van lieverlee ontwikkelde zich
tussen de vóór- en de achter
poten van die reptielen een
strak en stevig vel, een soort
zeil dat dienst deed als val
scherm.
Op zeker moment treffen we
in die heel verre geschiedenis
een dier aan, dat, toen het la
ter door geleerden werd ont
dekt, de naam Archaeopteryx
kreeg. Bij hem waren de rep
tielenschubben sterk verlengd
tot pluimen. Feitelijk had hij
al veren. Dit had enorme
voordelen. Allereerst hielden
die veren hem lekker warm.
Verder vergrootten de veren
het draagvlak van zijn li
chaam, zodat hij kon fladde
ren, zonder dat het zeil dat
vóór- en achterpoten verbond
nodig was.
Dat valscherm was dus bij de
Archaeopteryx al verdwenen.
Zo konden de achterpoten
worden gebruikt voor lopen en
klauteren en groeiden de voor
poten uit tot vleugels. De uit
vinding van de veren heeft er
voor gezorgd dat deze oervogel
zich uitstekend kon handha
ven. Zijn nakomelingen, de
vogels, specialiseerden zich
steeds meer en veroverden
langzamerhand de hele we
reld.
Er zijn vogels die zich niette
min nog altijd gedragen als
hun vroege voorouders. Neem
nu de spechten. Die kunnen
goed vliegen, maar brengen
toch een aanzienlijk deel van
hun leven klimmend en klau
terend door. De vleugels dra
gen hen meestal slechts van
boom naar boom.
Er is zelfs een vogeltje dat he
lemaal lijkt te zijn terugge
keerd naar de oudenuetse glij
vlucht: de boomkruiper. Klein
en grauw als een muis klau
tert het rond een boomstam
omhoog, intussen allerhande
insectjes wegpikkend, maar
wanneer hij boven is aangeko
men, stort hij zich in een
schuine lijn naar de voet van
een volgende boom.
In tegenstelling tot de boom-
kruiper kan de boomklever
ook van boven naar beneden
klimmen. En er wordt niet zo
maar een beetje onhandig te
rug geschuifeld: het gebeurt
met de kop naar beneden en
in hoog tempo. Een handige
jongen op veel gebieden. Zo is
hij een bekwaam timmerman.
Een noot wordt zorgvuldig in
de bankschroef gewrikt van
tivee ruwe schorsdelen om
vervolgens met venijnige tik
ken van het scherpe snaveltje
te worden opengehamerd.
Metselaar is hij ook. Van een
als nestplaats geschikte boom
holte wordt de ingang zodanig
dichtgemetseld met klei of
leem dat alleen het vogeltje
zelf er nog in kan. Zo houdt
hij krakers buiten de deur.
Een ijverig baasje. Je moet
hem in de herfst eens bezig
zien met noten en zaden ver
zamelen voor slechtere tijden.
Hij vliegt af en aan en verstopt
de proviand op alle mogelijke
plekjes. Een voederhuisje rooft
hij binnen een mum leeg.
THEO SCHILDKAMP
WÊÊÊÊÊÊÊÊmmÊ
P u z z
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. In België het Europees kampioenschap prijzen (6); 7. Het is
vuil dat ik gewicht verlies! (5); 8. Maakt een ondernemer zon
der reden groot (5); 9. Wateren aanleggen (5); 10. De opper
komt terug om erin te zingen (4); 11. Reinigingsvaartuig (6);
12. Wapen om ermee op te houden? (6).
VERTICAAL:
2. Brandbare groenten (5); 3. Bouwstijl die ambtshalve twee
partners oplevert (6); 4. Liedje om te draaien (6); 5. Die treuze
laar koppelt moeder aan de luitenant (4); 6. Meer dan een berg
chaos (8); 10. Beschadiging die nog vitaal is (4); 11. Van dit
dier krijgt men schoon genoeg (3).
Oplossing van dinsdag:
1aren-garen-Hanger
2gnoe-groen-Oregon
3naar-graan-Orgaan
4sier-eiser-Geiser
5leek-rekel-Lekker
6land-dalen-Eiland
7reus-remus-Remous
8amen-samen-Amiens
9ader-nader-Anders
10.port-troep-Report
Gevraagd woord: HOOGLERAAR.
Aannemer kan nu snel zien waar kabel ligt
PAUL HOUKES
Het wemelt onder onze straten
en wegen van de kabels en lei
dingen. Deze ondergrondse in
frastructuur is van levensbelang
voor onze communicatie en
voor de energievoorziening.
Maar waar ligt zo'n telefoonka
bel nou precies?
Ongestraft een putje graven in
Nederland is er haast niet meer
bij. Dikke kans datje op enkele
decimeters onder straatniveau
op een waterleiding stuit, een
elektriciteitsleiding tegenkomt
of een telefoonkabel doorklieft.
Waar al die ondergrondse voor
zieningen precies liggen, dat is
terug te vinden op vele hon
derdduizenden kaarten en teke
ningen, die worden beheerd
door de nutsbedrijven, KPN Te
lecom en nog een aantal instan
ties die ondergrondse belangen
hebben.
Dergelijke informatie is van zeer
groot belang. Als de kaarten en
tekeningen niet actueel worden
bijgehouden, dan gebeuren er
vervelende dingen. Een sto
ringsmonteur komt voor een
nare verrassing te staan als hij
een kabel, die hij moet inspec
teren, niet aantreft op de plek
waar hij hem verwacht. Erg ver
velend is ook als een aannemer,
die niet van de laatste wijzigin
gen in het telefoonnet op de
hoogte is, vrolijk een damwand
dwars door een glasvezelkabel
begint te slaan.
KPN Telecom beheert al jaren
lang een omvangrijk bestand
van tekeningen, waarop precies
staat aangegeven hoe de ver
schillende onderdelen van het
Universele Transportnet lopen.
Dat Transportnet is het vele ki
lometers lange ondergrondse
leidingennet, waarlangs alle te
lefoon- en dataverbindingen
worden opgebouwd. Het net
werk bestaat uit een zogenaam
de backbone, een ringleiding
van glasvezel die via veertien
belangrijke knooppunten het
hele land omspant, en het zoge
naamde accessnet, gevormd
door de koperen kabels die van
af de backbone naar de indivi
duele abonnees lopen.
Het beheer van al die tekenin
gen en het verstrekken van ac
tuele afdrukken op het moment
dat ergens aan het net gewerkt
moest worden was voor KPN
Telecom een ingewikkelde zaak.
Het bijhouden van die tekenin
gen was bewerkelijk en duur,
vooral ook omdat de tekenin
gen in de voormalige districten
van de PTT in meerdere archie
ven werden opgeborgen. Al aan
het eind van de jaren tachtig
was daarom besloten dat al die
tekeningen in een geautomati
seerd systeem moesten worden
opgenomen. Het omzetten van
alle beschikbare tekeningen tot
zogenaamde vectorkaarten
Ongestraft een putje graven in Nederland zonder leidingen los te trekken is er niet meer bij.
bleek echter een gigantisch kar
wei, dat ook grote kosten met
zich meebracht.
DATABASE
Vorig jaar besloot KPN Telecom
om dat pad radicaal te verlaten
en te zoeken naar een eenvou
diger oplossing, die in de prak
tijk ook nog beter zou werken.
Na een Europese aanbesteding
ging het telecombedrijf in zee
met Intergraph, een bedrijf dat
veel ervaring heeft met geogra
fische informatiesystemen. Sa
men met KPN Telecom ontwik
kelde Intergraph een gecentrali
seerde database, waarin de
tienduizenden tekeningen van
het accessnet in gescande vorm
zijn opgenomen.
Ing. Kees van Holsteijn, bij KPN
Telecom verantwoordelijk voor
het project: „Dat was een be
hoorlijk grote klus. Om te be
ginnen moesten zo'n 250.000
tekeningen worden ingescand.
Daarnaast moest er ook een
manier komen om al het opge
slagen materiaal gemakkelijk
aan de gebruikers beschikbaar
te stellen. Daarbij was een eis
dat op de werkplek van de ge
bruikers geen aanpassingen no
dig zouden zijn."
Intergraph ontwikkelde binnen
SCAN, zoals het project werd
gedoopt, hulpmiddelen voor
het zoeken van de juiste teke
ning uit de enorme stapel die in
de database is opgeslagen. De
drieduizend gebruikers kunnen
door het adres of de postcode in
te tikken direct de juiste kaart
opvragen.
Al het kaartmateriaal is centraal
opgeslagen op servers in Gro
ningen. Het opvragen daarvan
gebeurt met een gewone web-
browser via het intranet van
KPN Telecom. Ook het aan
brengen van wijzigingen in het
kaartmateriaal gebeurt via het
intranet.
Volgens Ad van Brummelen,
projecdeider van Intergraph, is
er bij nutsbedrijven en andere
instellingen die ook beschikken
over een ondergrondse infra
structuur grote belangstelling
voor het project. Er zijn zelfs al
gesprekken gaande om de op
lossing die voor KPN Telecom is
ontwikkeld, ook voor dergelijke
bedrijven ter beschikking te
stellen. Ook andere telecombe-
drijven ter wereld hebben al in
teresse getoond.
Het project bij KPN Telecom
krijgt overigens nog een vervolg.
In de komende maanden wordt
door Intergraph hard gewerkt
om ook alle tekeningen van de
zogenaamde backbone aan de
database toe te voegen. Voor
deze klus moeten nog eens vele
duizenden tekeningen toegan
kelijk worden gemaakt.
T R I
,..v~
J-O-U H-O-F-
V-£-N FV-£ 0-V-r N-/-£-T T-&
V&-G- V-£-L-£N, 0£-Z-E
&-A&-E-N.
TOMPOES
Tom Poes en het Monster Trotteldrom
Zo verliet de Albatros de haven en
koerste op volle kracht de baai uit.
Heer Ollie stond op het achterdek en
staarde in grote tweestrijd haar de
kade, waar Tom Poes hem nawuifde-
...Hier vaar ik nu", sprak hij tot zich
zelf. ,,Een vluchtende heer. En dat
terwijl ik kosten noch moeite ge
spaard heb om de jonge vriend te
redden van de gevaren..."Hij slikte
moeilijk, toen de oceaandeining zich
meester maakte van het goede schip
- en hij greep de reling vast.„Vroe
ger," hernam hij, „vroeger draaide ik
mijn hand niet om voor zo'n draak,
al zeg ik het zelf. En wat zou mijn
goede vader zeggen, wanneer hij me
hier zag staan?" „Ollie, jongen," zou
hij zeggen, „een Bommel..."Hij
zweeg. Er verscheen een vastberaden
trek op zijn gelaat en nadat hij diep
adem had gehaald, sprong hij zonder
zich verder te bedenken te water-
„Bommel heet ik. En geen Bobbels!"
sprak hij, voordat hij in het schuim
verdween.Er was niemand die zijn
verdwijning opmerkte. Aan boord
had iedereen het te druk met het ver
trek en op de kade was Tom Poes in
gesprek met de ongelukkige trot, die
Smoris bleek te heten.„Ziezo", zei
hij. „Nu heer Ollie weg is, zullen wij
samen moeten proberen het mon
ster onschadelijk te maken. Trou
wens, dat beest is de oorzaak van al
je moeilijkheden. Waarom weet ik
niet precies, maar je zult zien, dat ik
gelijk heb."Op dat moment dook
veldwachter Laris uit zijn vluchtgat
omhoog en monsterde de
omtrek.„Alles plat", mompelde hij.
„En het schip is vertrokken, zonder
de lading in te nemen, zie ik."
In Wageningen komt een speciale botanische tuin om
deringen in het klimaat te bestuderen. In de tuin komi
tien geselecteerde plantensoorten te staan. De tuin m«
derdeel uit van een wereldwijd netwerk van tuinen, wt
wijzigingen in bijvoorbeeld bloei en bladafval kunnen
bestudeerd, in samenhang met veranderingen in het k
Tot de plantensoorten behoren amandel, rode bes, zoi
morello, appel, peer. tamme kastanje, toverhazelaar, f(
sering, hei en sneeuwklokje. De planten zijn allemaal
stig uit een 'moedermin', waardoor men de garantie b
alle planten in het wereldwijde netwerk genetisch iden
Dit jaar komen er nog tuinen in Duitsland, China, Slov
VS, Estland en Canada.
Bijna iedereen zal hem waar
schijnlijk al lang weer zijn
vergeten: de heldere komeet
van Hale-Bopp. In het vroege
voorjaar van 1997 was hij een
opvallende verschijning aan
de sterrenhemel. De komeet
is er nog steeds. Door de
koers die Hale-Bopp (ge
noemd naar zijn twee ontdek
kers) in het zonnestelsel volgt
is hij sinds bijna een jaar al
leen vanaf het zuidelijke half
rond te zien. De foto is een
maand geleden gemaakt met
een telescoop op de Chileen
se berg La Silla. Hale-Bopp is
de grote vlek in het midden,
de rest zijn achtergrondster
ren. Op het moment van de
De komeet Hale Bopp.i
foto stond de komeet i
één miljard kilometer
vandaan.
Niet alleen het voedselaan
bod in een gebied is belang
rijk voor een grazer om te
overleven. Ook de samenstel
ling van de groep bepaalt de
kans om te blijven leven. Zo
profiteren kleine grazers van
de eetlust van grotere grazers.
Dat concluderen Herbert
Prins en Han Olff van de sec
tie Natuurbeheer van de
Landbouwuniversiteit Wage
ningen. Concurrentie in het
zelfde leefgebied bestaat
vooral tussen diersoorten met
een ongeveer gelijk lichaams
gewicht. Grote grazers maai
en echter het slecht verteer
bare gras weg voor de poten
van hun kleinere collega's. Zij
hebben immers geen moeite
met oud gras met dikke sten
gels en dode bladeren. Hun
magen kunnen die slechte
graskwaliteit verwerken. Klei
nere dieren kunnen alleen
vers gras verwerken. De grote
dieren zorgen dat er voldoen
de kort en vers gras voor de
kleintjes beschikbaar komt.
De onderzoekers ontdekten
dit fenomeen in de Afrikaanse
savanne. Maar volgens hen is
het net zo goed toepasbaar
voor Nederlandse natuurge
bieden. Hier kunnen runde
ren en paarden een positief
Jonge koolplanten zijn wel
degelijk gevoelig voor de ring-
vlekkenziekte. Tot nu toe
werd gedacht dat deze schim
mel alleen toeslaat in de
herfst bij volwassen koolplan
ten. Onderzoeker Ernst van
den Ende ontwikkelde een
speciale test, om jonge kool-
planten in de kas te selecteren
op hun vatbaarheid voor deze
ziekte. De ringvlekkenziekte is
een van de belangrijkste ziek
ten in sluitkool, spruitkool en
bloemkool. De infectie, ver
oorzaakt door een schimmel,
leidt tot grote oogstverliezen.
Zware aantasting betekent
namelijk vroegtijdige verwel
king en afsterven van het
blad. De ziekte kan alleen
worden bestreden met giftige
middelen. Ontwikkeling van
ongevoelige koolrassen is het
effect hebben op bijvo
konijnen.
Jonge koolplanten ziji
degelijk gevoelig voor
vlekkenziekte. Tot nu
werd gedacht dat dez<
mei alleen toeslaat in
herfst bij volwassen kc
ten. Onderzoeker Erns
den Ende ontwikkelde
speciale test, om jong<
planten in de kas te se
op hun vatbaarheid v<
ziekte. De ringvlekken
een van de belangrijks
ten in sluitkool, spruit!
bloemkool. De infectie
oorzaakt door een schi
leidt tot grote oogstvei
Zware aantasting betel
namelijk vroegtijdige'
king en afsterven van
blad. De ziekte kan alli
worden bestreden met
middelen. Ontwikkelii
ongevoelige koolrasse
emge-alternatief. Probl
daarbij is, dat de ziekte
pas na verloop van tijd
festeert. Met de nieuw
al meteen duidelijk ofi n
jonge plant later ziek z ti
den. De toets versnelt
lectie van resistente ko >i
wassen, waardoor spui e
achterwege kan blijver c
Bloemkool is gevoelig v
schimmels.
FOTO CPD ROLAND
enige alternatief. Probl g
daarbij is, dat de ziekte aa
pas na verloop van tijd n
festeert. Met de nieuwf ste
al meteen duidelijk off
jonge plant later ziekz
den. De toets versnelt!
lectie van resistente ko
wassen, waardoor spui
achterwege kan blijven
-R,
!gl'
4
Onderzoek naar de zoetwaterhuishouding, met name in j®
stroomgebieden van de grote rivieren. Dat is het doel va. c
samenwerkingsovereenkomst tussen de faculteit Aquati
Oecologie van de Katholieke Universiteit Nijmegen en h
derlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek. Volgens
dr. J. van Groenendael. hoogleraar aquatische oecologie s°'
ben mensen de natuurlijke functie van de rivier als trans ?nt
kanaal voor levende organismen vernield. Doordat in he
stroomgebied natuurlijk leven vrijwel is verdwenen, is d
voer van het water veel te hoog, met als gevolg terugken II
overlast. De uiterwaarden moeten volgens Van Groenen s g
bufferfunctie terugkrijgen door ruimte te bieden aan plai q |s
en dieren in het stroomgebied. „We moeten accepteren
soms natte voeten krijgen. Wij hebben bezit genomen
ruimte die eigenlijk aan het water toebehoort.
3265]
