Liever de rode vlag
dan de oranje wimpel
Betere moslim in Nederland dan in Turkije
Binnenland
WOENSDAG 18 NOVEMBER 1998
Willem Drees, een principieel pragmaticus
Dr. Willem Drees, de befaamde sociaal-democratische
politicus, was niet de sobere man die weinig van het goe
de des levens genoot, waar velen hem voor houden.
Drees was ook lang niet zo koningsgezind als wordt ver
ondersteld. Wèl anti-Duits, zowel ver voor als na de
Tweede Wereldoorlog. Hij nam het in de jaren dertig op
voor de joodse vluchtelingen uit Duitsland. En hij bleef
zijn leven lang sceptisch tegenover katholieke politici. Dit
beeld van Drees rijst op uit het proefschrift over de
staatsman waarop Utrechter Maarten Brinkman onlangs
in Leiden promoveerde.
was zeker geen sociale woning
bouw, maar een royale, gerieflij
ke stadsvilla. De kinderen van
Drees hebben vaak getuigd van
het gezellige gezinsleven en de
uitbundige viering van de feest
dagen. Ook ging de familie in de
jaren twintig en dertig al gere
geld op vakantie en was er een
ruim budget beschikbaar voor
kunst en cultuur.
Drees was niet afkomstig uit
de arbeidersklasse, maar uit de
middenstand. Zijn vader had
een goede positie bij de Twent-
sche Bank. Het gezin behoorde
tot de gematigd orthodoxe stro
ming binnen de hervormde
kerk. Hij zou met die kerk bre
ken, evenals met de Christelijk
Historische Unie, de partij van
het ouderlijk huis.
LEIDEN BERT VAN NIEUWENHUIZEN
Er is al zo eindeloos veel over
hem geschreven en ook zelf
heeft hij een enorme schat aan
geschriften en memoires na
gelaten. Wat valt er dan nog te
vertellen over de befaamde so
cialistische politicus die ruim
een eeuw leefde (1886-1988) en
maar liefst driekwart van die
lange periode actief was in het
openbare leven? Veel, zo blijkt
uit liet omvangrijke proefschrift
Willem Drees, de SDAP en de
PvdA waarop Utrechter Maar
ten Brinkman aan de Leidse
Universiteit tot doctor in de ge
schiedenis promoveerde. De ja
renlange onderzoeken van de
Utrechtse historicus, die in het
dagelijks leven in het Centraal
Museum werkt, leveren een
beeld op van een Drees dat ze
ker niet algemeen bekend is.
Drees was een verwoed siga
rettenroker (maar nooit in het
openbaar, dat had hij met ko
ningin Juliana gemeen). Hij
dronk geen alcohol, maar dat
had in de eerste plaats te maken
met een chronische maagkwaal
en minder met fanatiek ge
heelonthouderschap. Om zijn
tafelgenoten niet voor het hoofd
te stoten, liet hij zich een glaasje
rode druivensap inschenken,
waarmee hij suggereerde dat hij
wijn dronk.
Het legendarisch geworden
'rijtjeshuis' aan de Haagse
Beeklaan waar het gezin
Drees woon-
Principes
Zodra dat kon, werd Drees
lid van de Sociaal De
mocratische Arbei-
ders Partij
(SDAP) van
Pieter Jelles
Troelstra. Dat
was op zijn
achttiende
verjaardag,
op 5 juli
1904. Hij was
onder de in
druk van Troelstra en van de so
cialistische arbeidersbeweging.
Bijzonder gecharmeerd was hij
van het internationale karakter
van die beweging. Toen de So
cialistische Internationale in
1904 in Amsterdam vergaderde,
hing Drees aan de lippen van de
Franse socialistenleider Jean
Jaurès. Op jonge leeftijd hij
groeide op in Amsterdam
werd hij gevormd door de Am
sterdamse sociaal-democraten
waarbij de joodse diamantbe
werkers een prominente rol
speelden. De Miranda, De Levi-
ta, De la Bella en d'Olivera wa
ren de mensen die hem inspi
reerden en waarmee hij later
nauw zou samenwerken. Even
als Henri Polak trouwens, op
richter en jarenlang voorzitter
van de invloedrijke Diamantbe-
werkersbond.
Drees had al vroeg een sterke
interesse voor de economische
aspecten van de maatschappij,
en de verbetering die het demo-
cratisch-socialisme daarin kon
aanbrengen. Die socialistische
principes trachtte hij te verwe
zenlijken toen hij veertien jaar
lang (1919-1933) wethouder van
de gemeente Den Haag was.
Drees was van Amsterdam
naar Den Haag verhuisd vanwe
ge zijn werk, als
stenograaf
in de
Tweede Kamer. Al snel rees zijn
ster in de Haagse afdeling van
de SDAP en op 33-jarige leeftijd
werd hij al wethouder in de re
sidentie. In die functie pleitte
hij voor het in gemeenschaps
handen houden van de Haagse
Tramweg Maatschappij en was
hij een hartstochtelijk voorstan
der van het uitsluitend uitgeven
in erfpacht van grond voor wo
ningbouw. Toen de Haagse
raad dit in meerderheid trachtte
te blokkeren, trad hij af. Hij
keerde pas achter de collegeta
fel terug toen er een compromis
uit de bus kwam waarmee hij
kon leven.
Principes en compromissen:
beide zouden een leven lang
kenmerkend zijn voor Drees.
Hij had hoge principes en idea
len en kon er beeldend over ver
tellen in zijn politieke toespra
ken, vooral die op de Dag van
de Arbeid 1 Mei. Maar in het
dagelijkse politieke werk was hij
pragmatisch ingesteld: hij stelde
zich in op de kunst van het
haalbare. Dat haalbare was in
het geval van Drees echter vaak
heel veel, want hij genoot al
jong, ook bij tegenstanders, een
groot natuurlijk gezag waardoor
hij veel gedaan kreeg.
Zijn praktische instelling
maaJcte hem wars van de revo
lutiegedachte waarvan SDAP-
leider Troelstra in november
1918 vervuld was. „De stem
ming onder de arbeiders is er
gewoon niet naar, het is onzin
nig om daarover te denken", zo
liet hij Troelstra weten. En hij
kreeg gelijk. Er kwam geen re
volutie in Nederland. Maar
toen Troelstra, die de re
volutie had voor
speld, vervol
door
De Nederlandse regering draagt de soevereiniteit over aan Indonesië. Juliana luistert naar een toespraak van minister Willem Drees.
zijn tegenstanders met hoon
werd overladen, reageerde
Drees furieus: „Zie wat het ons
opgeleverd heeft: het algemeen
kiesrecht, de achturendag en
nog meer hervormingen. Het is
niet voor niets geweest", aldus
Drees.
Republikein
Drees, die in 1933 het wethou
derschap van Den Haag had in
geruild voor het lidmaatschap
van de Tweede Kamer, ageerde
eind jaren dertig fel te
gen het beperkende
r vluchtelingenbeleid
dat het kabinet
voerde. Hij brak
een lans voor de
joodse vluchte
lingen uit
Duitsland. Fu
rieus reageerde
hij toen ii\ de
Tweede Ka
mer uit de
mond
NSB-afge
vaardigden
de term
'joods volks
deel'
klonk.
Dr. W. Drees met een oliejas, symbool voor de wederopstanding van Nederland na de Tweede Wereldoorlog.
„Die term kennen wij in Neder
land niet, wij zijn nog geen deel
van het Derde Rijk en hopen
dat ook niet te worden", aldus
Drees.
Anders dan het algemeen be
staande beeld van Drees, blijkt
hij monarchist noch Orangist te
zijn geweest. Zeker, hij werd de
vertrouweling van koningin
Wilhelmina direct na de bevrij
ding, hij redde de monarchie
tijdens de Greet Hofmans-affai-
re rond koningin Juliana, en hij
was getuige bij het huwelijk van
Beatrix en Claus. Maar dat
vloeide allemaal voort uit zijn
publieke functies, uit zijn stre
ven om de Nederlandse samen
leving bij elkaar te houden.
Want Drees was republikein.
In 1937 stelde hij zich in het
partijbestuur van de SDAP op
het standpunt dat er niet ge
vlagd moest worden bij het hu
welijk van Juliana en Bernhard
vanaf de gebouwen van de ar
beidersbeweging. Midden jaren
zestig, Drees was toen al uit de
actieve politiek maar nog steeds
actief erelid van het bestuur van
de PvdA, fulmineerde hij fel te
gen het besluit van het kabinet
Cals-Vondeling om de toelagen
aan leden van het Koninklijk
Huis fors te verhogen.
Het idee om paleis Het Loo te
gaan gebruiken voor algemeen
nut stamt uit de koker van
Drees. Dat prins Bernhard niet
kon rondkomen van een belas
tingvrije toelage van drie ton
per jaar vond Drees onbegrij
pelijk en belachelijk. „Laat de
prins zelf zijn jachtterrein in
Afrika maar bekostigen", zo
liet hij weten. Hij vond ook dat
het Koninklijk Huis wel op het
kostbare staldepartement kon
bezuinigen. „Koetsen in de
stal houden om er eenmaal
per jaar de grootmeesteres
van de koningin in rond te rij
den, is onzin", oordeelde hij.
Nog in 1970, toen Koningin
nedag op zondag viel en op
archieffoto anp de aansluitende Eerste Mei
werd gevierd, stak Drees aan
zijn huis in de Haagse Beeklaan
naast de rood-wit-blauwe de ro
de vlag uit.
Die rode vlag was belangrijk
voor Drees, zijn hele leven lang.
Het was voor hem hèt symbool
van het internationale karakter
van de socialistische arbeiders
beweging. Toen de SDAP na de
bevrijding opging in de nieuwe,
bredere Partij van de Arbeid
vocht Drees als een leeuw om
de symbolen - de rode vlag en
de strijdliederen - mee te ne
men naar de nieuwe partij. Hij
vond dat die een belangrijke
emotionele waarde vertegen
woordigen.
Noodwet
Drees bleef tot op zeer hoge
leeftijd een veelgevraagd spre
ker op 1 Mei-vieringen. Ook
toen de belangstelling voor die
vieringen al sterk terugliep, kon
Drees altijd nog rekenen op
bomvolle zalen waarin hij 'de
zegepraal van het democra-
tisch-socialisnje' voorspelde.
Aan de verwerkelijking van
dat ideaal werkte hij in de prak
tijk stapje voor stapje. De mees
te kans daartoe kreeg hij direct
na de bevrijding. Door zijn prin
cipiële en gezaghebbende hou
ding tijdens de bezetting - hij
was voorzitter van het College
van Vertrouwensmannen, waar
in hij de leiders van de grote po
litieke stromingen in de illegali
teit bij elkaar hield - werd hij
één van de vertrouwelingen van
koningin Wilhelmina. Direct in
1945 werd hij minister van soci
ale zaken, van 1948 tot 1958 was
hij minister-president.
Twee doelen vormden de lei
draad van zijn handelen: een
goede oudedagsvoorziening en
de bestrijding van werkloos
heid. Dat hij met de 'Noodwet-
Drees' in 1947 een algemeen
ouderdomspensioen voor ieder
een - de voorloper van de AOW
- van de grond kreeg, heeft hij
als zijn grootste politieke triomf
en voldoening ervaren.
Het succes van Drees op het
gebied van de sociale w
tussen 1945 en 1955 vi(
met de omstreden In
tiek van de Nederland
ring. Het sturen van n
naar de opstandige kol
politionele acties en de
excessen die daar wer
oorzaakt door Nederlai
daten: het riep binne
eigen PvdA heftige era
Dat de eigen ministers
gen minister-presiden
verantwoordelijk wan
voor velen zeer zwaar
ren. Drees had het ei
erg moeilijk mee. 1
weliswaar dat de Ned
burgers en belangen
beschermd moesten
maar hij wees de Ei
Indonesië en de uite
onafhankelijkheid nieta
Uit het proefschrift vi
man blijkt dat Drees 1
rend laveerde tussen tv
den: of toegeven aan m
de KVP-wens om hardt
den in Indië of uit het
treden. Als de PvdA da
zou doen, zo redeneert
zou de Nederlandse pc
genover Indië nog ha
onverzoenlijker words
dien zouden de socialii
langere tijd buiten de
raken en daarmee del
spelen invloed uit te oe
de totstandkoming van
ale wetgeving. Drees zi
in meerdere geschrifte
de Indië-politiek als eei
ervaren heeft. Maar h
handelen altijd blijven
gen. Zijn partij en hei
landse volk hebben Di
Indië-politiek niet aang
In 1956 werd hij op 1
leeftijd nogmaals lijst»
vervolgens haalde hij h
ste aantal stemmen dat
alisten in Nederland o
den gekregen: ruim 33|
Maarten Brinkman,
Drees, de SDAP en i
(uitgave Internationa
tuut voor Sociale Gesd
in Amsterdam)
Fundamentalistische Dienaar aan Islam wetft in Utrecht
UTRECHT CHARLOTTE HUISMAN
Veel Turkse jongeren in Utrecht
kijken met een mengeling van
verbazing en respect naar hen.
De leden van de fundamentalis
tische stichting Dienaar aan Is
lam zijn vastbesloten de strenge
islamitische leer weer in zwang
te brengen onder de jonge,
meest gematigde, moslims.
Over één ding zijn veel jongeren
het met de kleine minderheid
van fundamentalisten eens: je
kunt beter in Nederland moslim
zijn dan in het Turkije van nu.
Met een traditionele tulband
om het hoofd, wijde kleren en
een ongeschoren gelaat onder
scheidt de 28-jarige Mücahid
bin Selahaddin zich van zijn
Turkse leeftijdgenoten in Ne
derland, maar zeker ook van die
in Turkije. Vrouwen geeft hij
geen hand. Vijf keer per dag
bidt hij.
Bin Selahaddin kwam zes jaar
geleden met een doctorandusti
tel Frans op zak uit Turkije naar
Nederland met net zulke we
reldse opvattingen als de mees
te van zijn Turkse leeftijdgeno
ten.
Drie jaar geleden las hij een
krant van de streng islamitische
beweging van de in Duitsland
gevestigde Turkse kalief Kaplan,
'bevelhebber van alle gelovi
gen'. Toen wist hij dat hij dat
pad moest volgen.
„Hier heb ik meer geleerd van
de islam dan in Turldje, dankzij
de Nederlandse vrijheid van
meningsuiting. In Turkije mag
je niet met een hoofddoek naar
de universiteit, hier wel. Ik kan
in Nederland beter moslim zijn
dan in Turkije en met een tul
band lopen als ik dat wil", zegt
Bin Selahaddin.
De leden van de stichting wil
len pas terugkeren naar Turkije
als daar een islamitische staat is
gesticht met de kalief aan het
hoofd. Tot die tijd blijven ze in
Nederland. Maar de vrijheid in
Nederland staat Bin Selahaddin
ook vaak tegen. Zo heeft hij de
kalief verzocht zijn mening te
geven over de in zijn ogen ver
derfelijke Gay Games, de homo-
spelen van afgelopen zomer in
Amsterdam.
De groep van ongeveer twin
tig jongemannen in Utrecht van
de stichting Dienaar aan Islam
is een luis in de pels van de lo
kale Turkse gemeenschap. Zij
komen niet in de moskeeën in
de stad omdat die volgens hen
te zeer onder invloed staan van
de veel te liberale godsdienstop
vattingen uit Turkije. „De
imams krijgen elke week een fax
uit Turkije wat ze moeten ver
tellen op vrijdag in de moskee.
De koran kennen ze niet", zegt
Bin Selahaddin.
Met nieuwe energie is de vijf
jaar oude stichting deze maan
den een wervingscampagne be
gonnen. In de regio Utrecht
schat Bin Selahaddin de aan
hang op een kleine honderd
man, die wekelijks in stad en re
gio in kleine groepjes de boer
op gaan met hun verhaal. Zij
houden contact met de vier an
dere Nederlandse groepen van
geloofsgenoten. Drie keer per
week geeft de stichting koran-
les en bidt met een groep van
ongeveer vijftig mensen in een
gebedsruimte in de wijk Lom
bok. Ongemengd zwemmen is
de volgende activiteit die op
stapel staat.
Op de eerste grote zondagba
zaar in de wijk Lombok stond
eind augustus een stand van de
stichting met als blikvanger een
video met een luide geagiteerde
toespraak van de fanatiek ogen
de religieuze leider Kaplan, pre
cies voor het onderkomen van
het liberale Turkse jongeren
centrum ULU. Dit tot grote on
vrede van het ULU-bestuur, dat
niet met de stichting Dienaar
aan Islam wil worden geassoci
eerd. Bij de zpndagmarkt van
september kreeg de kraam op
verzoek van het jongerencen
trum een andere plek.
Volgens ULU-bestuurslid
Alpay Demirci heeft slechts een
enkele Turkse jongere belang
stelling voor de denkbeelden
van de fundamentalistische
stichting. „Zij leven op een an
dere manier en jongeren die
zich tot hun ideeën voelen aan
getrokken, voelen zich bij ons
niet thuis."
Maar weinig Turkse jongeren
willen nog zo naar de koran le
ven, geeft Bin Selahaddin toe.
„Veel Turken vragen ons: waar
om zien jullie er zo uit? De
nieuwe generatie zijn we gro
tendeels kwijt. Die zeggen: wij
leven werelds, maar zijn moslim
in ons hart. Veel mensen zijn
het in principe met ons eens en
geven ons wat geld. Ze willen
blikjes Heineken in huis hebben
voor hun Nederlandse vrienden
en willen een hypotheek, terwijl
de koran het aflossen van rente
verbiedt. Ze noemen ons funda
mentalisten, en dat zijn we ook.
Maar wij doen niets anders dan
de enige ware realiteit van de is
lam te accepteren. Gelukkig
worden veel jongeren ook geïn
spireerd als ze ons zien."
Het valt hem op dat veel Ne
derlanders bang zijn voor islam
fundamentalisme. Terwijl de
beweging volgens hem geens
zins van plan is om mensen te
gen hun zin te bekeren en zich
louter richt op de Turkse poli
tiek. „De Nederlandse normen
botsen met de streng islami
tische, maar mijn geloof staat
mijn functioneren in de Neder
landse maatschappij niet in de
weg", benadrukt hij.
Ondanks zijn hoge opleiding
werkt Bin Selahaddin als uit
zendkracht, omdat zijn strenge
leer een carrière in de weg staat.
Hij accepteert al het werk als hij
maar de gelegenheid krijgt om
vijf keer per dag te bidden en de
arbeid niet in strijd is met zijn
geloof. Zo weigerde hij laatst
een baan bij een benzinestation
omdat ze daar 'bier en porno
verkopen'.
„Ik vind het goed wat de le
den van Dienaar aan Islam
doen, maar eerlijk gezegd vind
ik het een beetje overdreven",
zegt de 19-jarige Mehmet. „Je
hoeft niet met zo'n kostuum en
een tulband te gaan lopen, het
lijkt er dan op of je het voor de
show doet. Maar we tonen wel
respect. Ze komen wel eens bij
ons in het buurthuis om uitleg
te geven en dan luisteren we
aandachtig."
Het merendeel van de Turken
in Utrecht is liberaal moslim.
Stand van de moslimfundamentalisten van Dienaar aan Islam.
Een strengere leer van de islam
wordt verkondigd in de
Utrechtse moskee Mescidi-i Ak-
sa Camii. Deze is gelieerd aan
de beweging Milli Görus, waar
naar schatting ongeveer dertig
procent van de Turken zich toe
voelt aangetrokken.
Veel jongeren voelen, anders
dan de eerste generatie, de
scheiding tussen liberaal en
Milli Görüs niet zo sterk. Als er
vanuit Milli Görus bijvoorbeeld
een leuke sportacitiviteit wordt
georganiseerd, gaan jongeren
uit alle groepen daarheen.
Geloof en cultuur zijn voor de
Turkse jongeren sterk met el
kaar verweven. De moskee is
ook een ontmoetingsplek, waar
je de laatste roddels hoort. Veel
jongeren zijn zich sterk bewust
van de sociale controle van de
gemeenschap.
foto cpd mam
Mehmet drinkt tij)
stappen met vrienden
een paar pilsjes. Daal
hij zich wel een beetje
Hij heeft ook wel eens'
netjes, maar hij zoul
zijn leven openlijk hani
lopen met een meisje(
der vindt het niet erg*
zolang anderen uit de
schap het maar niet zie
